A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
TURYZM 5, 1989
Zbigniew Marczak, A ndrzej W ychowaniec
UŻYTKOWANIE ZIEMI W MIASTACH UZDROWISKACH ZIEMI KŁODZKIEJ JAKO METODA
OKREŚLENIA FUNKCJI TURYSTYCZNO-UZDROWISKOWEJ
L'UTILISATION DE LA TERRE DANS LES VILLES-STATIONS CLIMATIQUES DE LA RÉGION DE KŁODZKO EN TANT QUE MÉTHODE DE PRÉCISER LA FONCTION TOURISTIQUE ET CELLE
DE CURE
1. W PR O W A D ZEN IE
Miasto, w odróżnieniu od wsi, cechuje się w iększym zróżnicow a niem społeczno-gospodarczym, czego w ynikiem jest jego złożony cha rak ter fizjonomiczny i funkcjonalny. W iększość funkcji m iejskich wspólna jest dla w szystkich m iast (np. funkcja m ieszkaniowa, usłu gowa, kom unikacyjna itd.). Kiedy jednak któraś z funkcji rozw inie się w w iększym stopniu, determ inując pozostałe, mówimy w tedy o ośrod kach m iejskich w yspecjalizow anych. Do grupy m iast w yspecjalizow a nych zalicza się m. in. w iększość polskich uzdrowisk. Przedmiotem badań w niniejszej pracy jest przestrzeń uzdrow iskow a czterech miast posiadających status uzdrow iska: Kudowy Zdroju, Polanicy Zdroju, Lądka Zdroju i Dusznik Zdroju. Za przestrzeń uzdrow iskow ą przyjęto uw ażać obszar niezbędny do ochrony zasobów uzdrow iskow ych, który wg E. W y s o c k i e j (1981) dzieli się na trzy strefy: A, B, C.
Dla ustalenia granic przestrzeni uzdrow iskow ej, w prezentow anej p racy przyjęto dwa ograniczenia. Pierwsze, formalne, w którym w y znacznikiem były granice adm inistracyjne badanych m iast (obszar zin w entaryzow any na mapach w sjcali 1 :5000). Drugie, faktyczne, na podstaw ie cech fizjonomicznych (obszar zinw entaryzow any na mapach w skali 1 : 2000).
O w yborze m iejscow ości do badań zadecydow ała ich różnorodna geneza, przy jednoczesnym położeniu w tym samym regionie fizycz no-geograficznym i historycznym , a także ich znaczenie w śród uzdro w isk polskich (tab. I). Badane uzdrow iska położone są w regionie, k tó ry pow szechnie uznaw any jest za w ykształcony turystycznie (М. M i- ł e s k a , 1963). Tak w ięc obok funkcji podstaw ow ej, jaką spełnia w tych m iastach lecznictw o uzdrow iskow e, pojaw ia się tu również funkcja turystyczno-w ypoczynkow a. Stąd też celem pracy, jest przed staw ienie stru k tu ry przestrzennej Kudowy, Polanicy, Lądka i Dusz nik (rys.' 1), ze zw róceniem szczególnej uw agi na m iejsce w tej stru k turze lecznictw a uzdrow iskow ego oraz tury sty ki i w ypoczynku. Praca stanow i również próbę w ykorzystania analizy przestrzeni m iejskiej (użytkowania ziemi) do określenia funkcji turystyczno-uzdrow iskow ej miast. Dla podobnych celów m etodę zdjęcia użytkow ania ziemi zasto sow ano w cześniej m. in. w opracow aniach J. R a k o w i c z (1958) i J. G r o c h a (1983).
T a b e l a I
C h a ra k te ry s ty k a b a d a n y c h m iast La c a ra c té ris tiq u e d e s v ille s é tu d ié e s
W y sz c z e g ó ln ie n ie S p écificatio n
K u d o w a P o lan ica L ądek D uszniki*
P o w ie rz c h n ia . w k m2 34 17 20 22
L iczba lu d n o śc i 10155 7202 6688 6130
L iczba lu d n o śc i n a km2 299 424 334 279 ■
R ok n a d a n ia p ra w m iejsk ich 1945 1945 1325 1346
P ierw sze u rz ą d z e n ia leczn icze 1793 1820 X IV w. 1769
W y so k o ś ć n.p.m . w m 400-—480 350— 420 430—480 530—570 Ś re d n ia ro c z n a tem p. 7,1 6,5 6,5 6,0 Ś re d n ia tem p . sty c z n ia — 2,7 - 3 , 4 — 2,7 — 3,1 Ś re d n ia tem p . lip c a 16,5 16,4 15,8 15,3 O p a d y w m m L iczba m ie jsc n o c le g o w y c h w o b ie k ta c h 719 681 857 940 tu ry s ty c z n y c h 499 1232 20 486 w cz a so w y c h 1623 2576 2052 1360 s a n a to ry jn y c h 3000 2200 2228 2000
* D ane n ie u w z g lęd n iają in fo rm a cji d o ty c z ąc y c h w si Z ielen iec, a k tu a ln ie w łączo n ej w g ra n ic e ad m in istra cy jn o D usznik.
U ż y tk o w a n ie ziem i w m ia sta c h u z d ro w isk o w y ch 97 irawa ,Grn i Ząbkowice SI f > Wambierzyce Л', Л1 • y J K a r l'O W V o A . lanica=7 y . e w i n K f^iD üszniK rm ^cjroi Л
4 \ Z d r 6 j Л A : T \
V л v a л л )j
4er - iZie lenieć^. ллл : ü
N° V ^ a V , 4
iczków
Rys. 1. P o ło żen ie g e o g raficzn e b a d a n y c h u z d ro w isk n a ob szarze ziem i k ło d zk iej 1 — d rogi, 2 — lin ie k o le jo w e , 3 — rzek i, 4 — 'lasy, 5 — b a d a n e m ia sta D essin 1. La situ a tio n g é o g ra p h iq u e d es s ta tio n s é tu d ié e s su r le te r rito ir e d e la
T e rre d e K łodzko
Punktem w yjściow ym do dalszych prac było szczegółowe zdjęcie użytkow ania ziemi w ykonane dla badanych m iast w skalach: 1 : 2000, dla obszarów o dużym stopniu zainw estow ania i 1 :5000, dla obsza rów w granicach adm inistracyjnych. Prace terenow e przeprow adzono w 1984 r. T ereny objęte badaniam i w 's k a li 1 : 2000 nazw ano um ow nie w dalszej części pracy obszarem „Centrum ". Podstaw ą jego w y różnienia były cechy fizjonomiczne (m. in. w ystępow anie zw artej za budow y, infrastruk tu ry ^technicznej, zieleni zainwestowanej).
Inw entaryzację teren ó w przeprow adzono w oparciu o instrukcję użytkow ania ziemi w g S. L i s z e w s k i e g o 1 (1977a), do któ rej w p ro w adzono kilka zmian m ających na celu uw ypuklenie dom inujących funkcji w badanych m iejscow ościach (tab. II).
W pierw szej fazie opracow ania podzielono (podobnie jak w pracach J. G r o c h a , 1983 i A. W e r w i c k i e g o , 1973) obszary badanych m iast na rów nopow ierzchniow e jednostki bilansow e (kwadraty) o po w ierzchni 1 ha dla obszarów „C entrum " (mapy w skali 1 : 2000) i 25 ha dla m iast w granicach adm inistracyjnych (mapy w skali 1 : 5000). Sto sow anie pól rów nopow ierzchniow ych zdaniem w ielu autorów (m. in. J. J a k ó b c z y k - G r y s z k i e w i c z , 1978; Z. G ó r k a , G. P r a w e l - s k a - S k r z y p e k , 1978) elim inuje problem granic, a także umożli w ia dokonyw anie porów nań czasowych. Za punkt przyłożenia siatki kw adratów przyjęto lokalizację głów nej pijalni zdrojow ej w ód m ine ralnych w każdym z badanych miast. W ynikiem tego podziału było utw orzenie od kilkudziesięciu do kilkuset pól badaw czych. W poszcze gólnych m iastach w ydzielono (pierwsza w artość — liczba kw adratów w skali 1 : 5000, druga w skali 1 : 2000): Kudowa 182, 295, Polanica 84, 380, Lądek 110, 276, Duszniki 122, 293.
W następnej fazie opracow ania podjęto próbę określenia typów te renów m iejskich oraz stru ktu ry przestrzennej użytkow ania ziemi w b a danych jednostkach. Do w yznaczenia typów terenów m iejskich za stosow ano m etodę typogram u (F. U h o r c z a k , J. O s t r o w s k i ,
1972), a stru kturę przestrzenną określono w oparciu o m apy rozm iesz czenia w yróżnionych typów oraz m etody: izarytm iczną i krzyw ej k o n centracji Lorenza.
2. BILANS U ŻY TK O W A N IA ZIEMI
Podstaw ą sporządzenia bilansów poszczególnych form użytków w badanych m iastach stały się zdjęcia użytkow ania ziemi, w ykonane m etodą badań bezpośrednich w terenie, w skali 1 : 2000,
K la sy fik a c ja te re n ó w tu ry sty c z n o -w y p o c z y n k o w y c h i u z d ro w is k o w o -s a n a to ry jn y c h o ra z k lu cz o z n a c z e ń
La c la s sific a tio n d e s te r ra in s to u ristiq u e s e t de rep o s, d e c u re e t d e s a n a to riu m s + c lé des d é s ig n a tio n s
G ió w n e g ru p y u ż y tk ó w P rin c ip a u x g ro u p e s d e c o m p o san tes
K la sy fik a c ja fu n k c jo n a ln a te re n ó w C la ssific a tio n fo n c tio n n e lle d es te r ra in s
u rb a in s
K la s y fik a c ja fizjo n o m iczn a te r e n ó w m ie js k ic h C la ss ific a tio n p h y sio n o m iq u e
des te r ra in s u rb a in s T e ie n y tu r y s ty c z n o -w y p o c z y n o w e (T) 1. T e re n y z ie le n i tu r y s ty c z n e j o c h a ra k te rz e o g ó ln o m ie jsk im 2. T e re n y zie le m tu r y s ty c z n e j o o g ran ic z o n y m u ż y tk o w a n iu T N t — b a z a n o c le g o w a trw a ła , o tw a rta T N s — b a z a n o c le g o w a sezo n o w a, o tw a rta T N z — b a z a n o c le g o w a z a m k n ię ta
T N r — te r e n y sp o rto w e (sale g im n a sty c z n e , b a s e n y itp.)
Z N t — sk w e ry , z ieleń ce, tra w n ik i Z Sp — p a rk i ZSi — p a rk i le ś n e T e re n y u z d ro w is k o w o -s a n a to ry jn e (S) 1. T e re n y z ie le n i u z d ro w is k o w e j o c h a ra k te rz e o g ó ln o m ie jsk im 2. T e re n y z ie le n i u z d ro w isk o w e j o o g ran iczo n y m u ż y tk o w a n iu SDz — d o m y z d ro jo w e , p ija ln ie w ód m in e ra ln y c h , b a se n y k ą p ie lo w e SPs — sz p ita le i p rzy c h o d n ie u z d ro w is k o w e , z a k ła d y z a b ie g o w e i inne SSp —• s a n a to ria , so la ria , p re w e n to ria ST r — o b ie k ty lec z n ic z o -sp o rto w e (te ra p ii
ru c h o w e j)
SPu — p a rk i u z d ro w is k o w e SPz — sk w e ry , z ieleń ce, tra w n ik i
Ż r o d 1 o: O p raco w an ia w łasne. coco U ż y tk o w a n ie zi em i w m ia st a c h u z d ro w is k o w y c h
W przyjętym um ow nie „C entrum " badanych m iast przew ażają te reny zainw estow ane, k tó re stanow ią od 62,01% w Polanicy do 76,94% w Lądku. ' W śród tych terenów udział poszczególnych grup użytków jest porów nyw alny w każdym z miast (tab. III).
I tak te re n y m ieszkaniow e nie przekraczają 7,â% terenów zainw e stow anych, zajm ując od 7,07 ha w Dusznikach do 11,8 ha w Lądku. Dominuje tu zabudow a o charakterze miejskim, któ ra przew aża w m ia stach o starych założeniach urbanistycznych (Lądek, Duszniki). Efek tem, innego rozw oju historycznego Polanicy jest dominacja, w śród terenów m ieszkaniow ych, zabudow y podm iejskiej. Brak tu rów nież ty pow ego centrum m iejskiego.
Istotnym elem entem przestrzeni badanych miast jest również prze mysł. W obszarze um ow nego „C entrum " zaw iera się ponad 75% te renów produkcyjnych każdego z miast. Zajm ują one od 9,94 ha w Ląd ku do 15,66 ha w Polanicy. Stanowi to od 6,1 do 9,27% ogółu terenów zainw estow anych. W yraźnie ry su ją się tu odmienności m iędzy m ia stami o trady cjach przem ysłow ych i usługow ych, co znajduje odzw ier ciedlenie głów nie w charakterze oraz uciążliwości przem ysłu w y stę pującego w tych miastach.
M iernikiem znaczenia jednostki osadniczej i jej rangi w przestrzeni geograficznej jest funkcja usługowa, któ ra m. in. odzw ierciedla się w w ielkości terenów m iasta użytkow anych przez szeroko pojęte u rzą dzenia i instytucje usługowe. W „C entrum " każdego z om aw ianych m iast teren y usługow e nie przekraczają 2,24 ha. Zdecydow anie jednak dom inują tu te re n y usług ponadlokalnych, stanow iąc ponad- 78% te renów usługow ych w każdym z miast. Pozostała część terenów przy pada na usługi o charakterze podstaw ow ym i ogólnom iejskim (głów nie placówki handlow e i rzemieślnicze).
O snow ą każdego układu osadniczego jest sieć kom unikacyjna, k tó rej szczególne zagęszczenie w ystępuje w obszarach centralnych miast. W badanych jednostkach zdecydow anie dom inują te re n y kom unikacji o funkcji m iejskiej i regionalnej. Udział terenów kom unikacji lokalnej jest niew ielki i nie przekracza 4% obszaru „Centrum".
N ajbardziej charakterystyczne funkcje m iast—uzdrow isk, lecznic tw o i w ypoczynek, znajdują w yraźne odzw ierciedlenie w użytkow a niu ziemi w badanych jednostkach osadniczych.
T ereny turystyczno-w ypoczynkow e, z w yjątkiem Dusznik, praw ie w całości znajdują się w obrębie „C entrum " każdego z miast. Zajm ują one od 6,21 % w Kudowie do 9,91% w Polanicy. D ecydującą rolę w strukturze tych obszarów odgryw ają parki, co jest szczególnie w i doczne w Polanicy.
B ilans u ż y tk o w a n ia ziem i w „ C e n tru m ” K u d o w y , P o la n ic y , L ądka i D u szn ik (w %) Le b ila n d e l'e x p lo a ta tio n d e la te r r e d a n s le C e n tre d e K udow a, P o lan ica, L ąd ek
e t D u szn ik i (°/o ) W y sz c z e g ó ln ie n ie K u d o w a P o la n ic a L ądek D uszniki S p écificatio n A В A В A В - A В T e re n y m ieszk an io w e 3,99 5,71 2,44 3,93 5,56 7,23 3,35 5,08 T e re n y p ro d u k c y jn e 4,55 6,51 _ 4,92 7,93. 4,69 6,10 6,09 9,27 T e re n y u słu g o w e 0,97 1,39 0,62 1,00 0,73 0,95 0,89 1,50 T e re n y k o m u n ik a c y jn e 9,89 14,16 11,97 19,30 19,25 25,02 15,42 23,38 T e re n y tu ry s ty c z n o - 6,21 8,89 9,91 15,99 - 8,34 10,84 7,59 11,51 -w y p o c z y n k o w e T e re n y u z d ro w isk o w o - 20,69 29,63 7,02 11,32 13,37 17,37 10,32 15,65 -s a n a to ry jn e T e re n y zie le n i 30,25 33,12* 40,92 39,88* 26,61 28,45* 29,98 32,08* In n e teireny z a in w e sto w a n e 0,41 0,59 0,44 0,72 - 3,11 4,04 1,01 1,53 U ż y tk i ro ln e i in te n s y w n e 19,18 — 19,44 — 11,99 — 12,38 -u p ra w y p o d m ie js k ie W o d y 1,37 1,34 4,72 5,36 N ie u ż y tk i 2,49 — 0,92 — 1,63 — 0,66 --T e re n y z a in w e sto w a n e ogółem 69,84 100,00 62,01 100,00 76,94 100,00 65,95 100,00 T e re n y w o ln e ogó łem 30,16 — 37,99 — 23,06 — 34,05 R azem R azem w ha 100,00 232,02 100,00 318,03 100,00 212,16 100,00 211,48
A W y k o rz y sta n ie te re n ó w w ,,C e n tru m " u z d ro w isk a, В — W y k o rz y sta n ie te re n ó w w u z d ro w isk u . * L asy w liczono do te re n ó w w o ln y ch . Ź r ó d ł o : B ad an ia te re n o w e. O b liczen ia w łasn e. ie zi e m i w m ia st a c h u z d ro w is k o w y c h
T ereny uzdrow iskow o-sanatoryjne praw ie w 100% (w Kudowie 99%) mieszczą się w granicach „C entrum " badanych miast, zajm ując od 7,02% w Polanicy do 20,69% w. Kudowie. N a w ielkość tych te re nów istotny w pływ ma pow ierzchnia parków zdrojow ych, gdyż pozo stałe formy terenów uzdrow iskow ych zajm ują porów nyw alne obszary w każdym z miast. Kudowa posiadająca najw iększy park zdrojow y, ch arakteryzuje się rów nież najw iększą pow ierzchnią terenów uzdro- w iskow o-sanatoryjnych — 48,82 ha. W pozostałych m iastach opisy w ana grupa użytków zajm uje od1 21,82 ha w Dusznikach i 22,31 ha w Polanicy do 28,36 ha w Lądku.
N ierozerw alnie z terenam i uzdrow iskow o-sanatoryjnym i związane są obszary zieleni, a zwłaszcza lasów. O bszary „Centrum " badanych miast, z w yjątkiem Dusznik, pozbaw ione są jednak dużych kom plek sów leśnych, a te re n y zieleni urządzonej zajm ują od 44,75 ha w Dusz nikach do 79,20 ha w Polanicy. W tej grupie użytków, we w szystkich m iejscow ościach, zdecydow anie przew aża zieleń o ograniczonym użyt kow aniu, zw iązana głównie z zabudow ą podm iejską oraz terenam i ogródków działkowych. T ereny lasów oraz innej zieleni urządzonej zajm ują łącznie ponad 1/5 obszaru „Centrum " każdego z m iast i zde cydow anie dom inują w śród pozostałych grup użytków.
W śród terenów wolnych, które zajm ują poniżej 38% badanych po w ierzchni „Centrum ", dom inują te re n y rolnicze (12— 19%), a w śród nich intensyw ne upraw y podm iejskie.
N iew ielką część analizow anej pow ierzchni zajm ują nieużytki, k tó rych udział procentow y zam yka się w przedziałach od 0,31% w Dusz nikach do 2,49% w Kudowie. Może to świadczyć o racjonalnym w y korzystaniu badanych przestrzeni.
Przeprow adzona analiza bilansu użytkow ania ziemi potw ierdza, iż w ydzielony umownie obszar „C entrum " można praktycznie identyfi kow ać z terenam i m iejskim i badanych miast, a struk tu ra użytków w skazuje w yraźnie dom inujące funkcje. W Kudowie, Polanicy, Lądku i Dusznikach jest to funkcja turystyczno-uzdrow iskow a. W ielkość tej funkcji w aha się od 17,91% w „C entrum " Dusznik do 26,90% w „Cen trum " Kudowy, a w w artościach bezw zględnych odpow iednio od 37,88 ha do 57,24 ha.
3. TYPY TER EN Ó W M IEJSK IC H
K olejnym etapem badań nad użytkow aniem ziemi było w yznaczenie typów terenów miejskich. Za typ terenów m iejskich w niniejszym o p ra cow aniu przyjęto uw ażać model terenu określony przez
charaktery-U ż y tk o w an ie ziem i w m ia sta c h u z d ro w isk o w y ch Ю З
styczną stru ktu rę użytkow ania'ziem i. Takie źawężenie pojęcia, zwłasz cza w stosunku do definicji zaproponow anej przez S. L i s z e w s k i e- g o (1977b), zdaniem autorów nie w płynęło ujem nie na końcow y w y nik badań tej pracy. Typologię badanych terenów oparto o model graficzny, za jaki przyjęto typogram czterocechow y (-osiowy). Przy jego konstrukcji w ykorzystano główne formy użytków.
Na osi N zaznaczono teren y turystyczno-uzdrow iskow e, będące odzw ierciedleniem w iodących funkcji badanych miast. Oś S zarezer w owano dla terenów zainw estow anych, decydujących o miejskim cha rakterze użytkow ania ziemi. Na osi W naniesiono lasy stanow iące bezpośrednie zaplecze i uzupełnienie terenów turystyczno-uzdrow isko- wych, a oś E przeznaczono dla terenów rolniczych (rys. 2).
Typologię przeprow adzono dla w cześniej om awianych obszarów „Centrum ", określając dla każdego z w ydzielonych kw adratów odpo w iedni typ terenów . Ogółem w czterech uzdrow iskach ziemi kłodz kiej w yróżniono 3 typy główne i 11 podtypów szczegółowych terenów m iejskich (tab. IV).
Typ A — t e r e n y m i e j s k i e w y k s z t a ł c o n e zajm ują we w szystkich badanych m iastach najw iększą pow ierzchnię i tylko w Po lanicy nie przekraczają 50% ogólnej pow ierzchni „Centrum". Typ ten charakteryzują teren y zainw estow ane, które zajm ują powyżej 80% pow ierzchni kw adratu. Dzieli się on na trzy podtypy szczegółowe:
Podtyp A! — techniczny — tw orzy go sześć głów nych grup użyt ków (tereny mieszkaniowe, produkcyjne, usługowe, kom unikacyjne, zieleń zainw estow ana i inne teren y zainwestowane), które w ypełniają dany kw adrat w ponad 80%. W każdym z m iast typ ten zajm uje w ię cej niż czw artą część ogólnej pow ierzchni „Centrum " i jest najliczniej reprezentow any ze w szystkich podtypów szczegółowych. T ereny za liczone do tego podtypu odznaczają się najw iększą intensyw nością za budowy.
Podtyp A2 — techniczno-leczniczo-turystyczny — tw orzą obok grup
użytków w ym ienionych w podtypie Ai, te re n y turystyczno-w ypoczyn kow e i uzdrow iskow o-sanatoryjne. Stanowi on w każdej z m iejscow o ści blisko dziesiątą część powierzchni „Centrum ". Świadczy to o w za jem nym pow iązaniu i przenikaniu funkcji leczniczo-turystycznej z in nymi. funkcjami miejskimi.
Podtyp A 3 — leczniczo-turystyczny — tw orzą dwie grupy użytków: te re n y turystyczno-w ypoczynkow e i uzdrow iskow o-sanatoryjne. Pod typ ten zajm uje od 8,5% pow ierzchni v „Centrum " w Dusznikach do 14,2% w Kudowie. C harakteryzuje go duża jednorodność, bowiem te reny turystyczno-uzdrow iskow e zajm ują pow yżej 80%, a często 100% pow ierzchni k w adratu (rys. 2).
Rys. 2. C h a ra k te ry s ty c z n e ty p y te re n ó w m ie js k ic h w K udow ie, P o lan icy , L ądku i D u szn ik ach
1 __ te r e n y tu ry sty c z n o -w y p o c z y n k o w e i u z d ro w is k o w o -s a n a to ry jn e , 2 — te r e n y z a in w e sto w a n e , 3 — te r e n y le śn e , 4 — te r e n y ro ln ic z e
D essin 2. Les ty p e s c a ra c té ris tiq u e s d es te r ra in s u rb a in s à K udow a, P o lan ica, L ądek, D uszniki
1 te r ra in s to u ris tiq u e s e t d e Tepos, de s ta tio n s th e rm a le s e t d e sa n a to riu m s, 2 te r ra in s d 'in v e s tis se m e n ts, 3 — te r ra in s fo restière, 4 — te r ra in s a g ric o le s
Тур в — t e r e n y m i e j s k i e w y k s z t a ł c a j ą c e s i ę — istnienie tego ty p u je st w ynikiem nierów nom iernego w kraczania funk cji m iejskich na te re n y w iejskie, co w badanych jednostkach osadni czych uw arunkow ane jest częściowo zróżnicow aną rzeźbą terenu. Typ ten reprezentuje obszary, na k tórych w yraźnie ścierają się i przeni k ają w zajem nie w pływ y m iasta i wsi. Potw ierdzeniem tego jest fakt,
T a b e l a IV U dział p ro c e n to w y te re n ó w m ie jsk ic h w „C en tru m " K udow y, P o lan icy , L ądka i D usznik Le p o u rc e n ta g e de la p a rtic ip a tio n des te rra in s u rb a in s d an s le C e n tre d e K udow a,
P o lan ica, L ądek et D uszniki T y p y te re n ó w m iejsk ich
T y p es d es te r ra in s u rb a in s K udow a P o lan ica L ądek D uszniki
■ ?
T y p A — te r e n y m iejsk ie
w y k sz ta łc o n e 55,5 43,1 65,5 52,8
A j — te c h n ic z n y (T) A2 — tech m czn o leczn iczo
-28,1 26,5 43,4 34,7
-tu ry s ty c z n y (TU) 13,2 9,2 11,2 9,6
A3 — le c z n ic z o -tu ry sty c z n y (U) 14,2 7,4 10,9 8,5
T yp В — te r e n y m ie jsk ie
w y k s z ta łc a ją c e się 24,8 33,7 22,8 27,0
Bj —• te c h n ic z n o -ro ln ic z y (TR) 18,0 17,8 16,3 15,4
Bs — te c h n ic z n o -le śn y (tL ) 1,0 5,8 0,3. 6,5
B3 — lecz n icz o -tu ry sty c z n o -ro ln ic z y (UR) 3,1 3,7 1,5 1,7
В* — le c z n ic z o -tu ry sty c z n o -le śn y (UL) 0,7 1,1 0,7 0,7
B5 — m ie sz a n y (M) 2,0 5,3 4,0 2,7 T yp С — te r e n y n ie m ie jsk ie 19,7 23,2 U ,7 20,2 C x — ro ln ic z y (R) 12,2 7,9 6,2 4,4 C2 — le ś n y (L) 5,1 10,0 4,0 13,7 C3 — lo ln ic z o -le ś n y (RL) 2,4 5,3 1,5 2,1 O gółem 100 100 100 100
iż podtyp Bi — techniczno-rolniczy w ykształcił się w e w szystkich b a danych m iastach, zajm ując pow yżej 15% pow ierzchni „Centrum". W obrębie tego typ u w yróżniono ogółem 5 podtypów szczegółowych.
Podtyp B4 — leczniczo-turystyczno-leśny — mimo iż w ystępuje w każdym z badanych miast, to ma niew ielkie znaczenie. Jest to spo w odow ane faktem w łączenia zagospodarow anych kom pleksów leśnych w ystępujących w pobliżu obiektów uzdrow iskow ych i turystycznych do tych grup użytków , jak również tym, że lasy w tych m iastach po ra stają głów nie stoki i w zniesienia. Stąd też lokalizacja inw estycji tu- rystyczno-uzdrow iskow ych przebiega w pew nym od nich oddaleniu, na teren ach już częściowo zagospodarow anych.
Podtyp B3 — leczniczo-turystyczno-rolniczy nie odgryw a w iększej roli, w yraźnie w ykształcił się jedynie w Kudowie i Polanicy. Również niew ielkie znaczenie m ają dw a pozostałe podtypy: B2 — techniczno- -leśny, k tó ry w ystępuje w w iększym stopniu w Dusznikach i Polanicy oraz B5 — m ieszany, w yraźniej zaznaczający się w Lądku i Polanicy.
Typ С — t e r e n y n i e m i e j s k i e — charakterystyczny jest dla obszarów, gdzie w dalszym ciągu dom inują funkcje w iejskie. Tereny zainw estow ane zajm ują tu poniżej 20% pow ierzchni kw ädratu. W y stępow anie typu С jest również w ynikiem nierów nom iernego w kracza nia funkcji m iejskich na tere n y wsi. W przypadku badanych miast istnienie tego typu jest także spow odow ane dużym zróżnicowaniem w ysokości względnych. Typ C, podobnie jak i zaliczone do niego trzy podtypy szczegółowe (Ci — rolniczy, C2 — leśny, C3 — rolniczo-leś- ny), zajm ują najm niejszą pow ierzchnię w badanych m iastach (tab. IV). Dla om awianego obszaru szczególnie istotne jest w ystępow anie pod- typu C2, k tó ry w ykształcił się w każdym z uzdrowisk.
Przeprow adzona typologia terenów m iejskich pozw ala na sform u łow anie kilku ogólniejszych spostrzeżeń. Świadczą one o bardzo po dobnym w ykorzystaniu przestrzeni uzdrow iskow ej w badanych m ia stach—uzdrow iskach ziemi kłodzkiej.
N ajw iększą pow ierzchnię w analizow anych m iejscow ościach zajm u je podtyp terenów technicznych — Aj (pow.yżej 26% pow ierzchni „C en trum ") i podtyp Вц —■ techniczno-rolniczy (powyżej 15%). Podtyp A 3 — leczniczo-turystyczny najw yraźniej' w ykształcił się w Kudowie, zajm u jąc 14,2% pow ierzchni „Centrum ". W pozostałych m iastach ty p ' ten zajm uje nieco m niejszą pow ierzchnię (7,4— 10,9%) — tab. IV. W e w szystkich m iejscow ościach dom inują typy terenó w o jednorodnym ch arakterze użytków (rys. 2) zajm ując pow yżej 50% pow ierzchni „C en tru m ”. Świadczy to o dużej specjalizacji funkcjonalno-przestrzennej w badanych uzdrow iskach. T ereny m iejskie w ykształcone — typ A — zajm ują najw iększą pow ierzchnię „C entrum ", od 43,1 do 65,5%. N aj m niejszy udział m ają te re n y niem iejskie — typ C, od 11,7 do 23,2% (tab. IV).
4. STRUKTURA PRZESTRZENNA BAD AN YCH M IA ST
Zróżnicow anie typów teren ów m iejskich w pływ a na złożoność stru k tu ry przestrzennej miast. W efekcie prow adzi to do podziału organiz m u m iejskiego n a odrębne pod względem funkcjonalnym jednostki
(części, dzielnice), m iędzy którym i w ystępują w zajem ne powiązania. Podobnie jak w przypadku bilansu użytkow ania ziemi i w tej czę ści opracow ania skoncentrow ano się jedynie na analizie w ydzielonego obszaru, zw anego um ow nie „Centrum ". D elim itację dzielnic funkcjo nalnych w ykonano przy zastosow aniu m etod koncentracji izarytm icz- n ej oraz przestrzennego rozm ieszczenia typów teren ów miejskich.
W przestrzeni m iejskiej każdego z badanych uzdrow isk w yraźnie zaznaczyły się typy terenów reprezentujące podstaw ow e funkcje p eł nione przez miasta. W yrażają się one pew nym zróżnicowaniem prze strzennym w obrębie analizow anych organizm ów miejskich. Tworzą one jednak w m iarę regularny, zbliżony do liniowego, układ dzielnic funkcjonalnych. Zjawisko to w yraźnie zaznacza się w przypadku Ku dow y i Dusznik, m niej w przypadku Polanicy i Lądka. Układ taki w dużej m ierze uzależniony jest od w arunków środow iska n atu ral nego (Duszniki — rozwój wzdłuż doliny B ystrzycy Dusznickiej), w arun kam i historycznym i (Kudowa — w łączenie do m iasta jednostek w iej skich, głównie łańcuchówek), a także planow ą gospodarką przestrzen ną, m ającą na względzie ochronę w alorów leczniczych.
A nalizując układy przestrzenno-funkcjonalne w badanych m iastach można wydzielić kilka pow tarzalnych dzielnic, rys. 3—6.
D z i e l n i c e u z d r o w i s k o w e (L) — stanow ią jeden zw arty i w yodrębniony obszar, rozw ijający się przew ażnie koncentrycznie w okół najw ażniejszych usług uzdrow iskow ych (pijalnia, dom zdrojo wy, zakład przyrodoleczniczy), które zlokalizowane są głównie w po bliżu ujęć w ód m ineralnych. Mimo podobnych cech przestrzennych zróżnicow ana jest fizjonomia zabudow y tych dzielnic w różnych m ia stach. Zabudowa o podobnym charakterze w ystępuje w okół „jądra" dzielnicy uzdrowiskowej. Typow e są tu domy pensjonatow e, 3-, 4-kon- dygnacyjne, w stylu pseudotyrolskim , które zaadoptow ano dla potrzeb sanatoryjnych. Samo „jądro" tych dzielnic jest fizjonomicznie zróżni cow ane i uzależnione od okresu pow stania oraz rozw oju uzdrowiska. G eneralnie naw iązuje ono do arch itektu ry typow ej dla południowo- -wschodnich Niem iec z przełom u XVIII i XIX w. N ajstarsze budynki dom inują w zabudow ie uzdrow isk o najdłuższym rodowodzie (Dusz niki, Lądek). W iększa ekspansja now oczesnej zabudow y cechuje uzdro w iska najm łodsze (Kudowa, Polanica).
D z i e l n i c e t u r y s t y c z n o - w y p o c z y n k o w e (T) — b ad a nych m iast usytuow ane są w sąsiedztw ie dzielnic uzdrow iskow ych — poza Polanicą, gdzie druga dzielnica turystyczno-w ypoczynkow a pow staje w pd.-zach. części „Centrum ". To bliskie sąsiedztwo dzielnic uzdrow iskow ych i turystyczno-w ypoczynkow ych powoduje, że fizjo nomią zabudow y nie różnią się one m iędzy sobą. Można tu jednak zauw ażyć dwie prawidłowości:
— obiekty pełniące funkcję turystyczno-w ypoczynkow ą są obiek tami starym i, pow stałym i przez zaadoptow anie na ten cel pensjonatów , willi i kam ienic sprzed II w ojny światow ej;
głów-Rys. 3. S ch em at s tr u k tu r y fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e j K u d o w y Z d ro ju 1 - - t y p A „ 2 — ły p A j, 3 — ty p C 2, 4 — ty p C j, 5 — ty p A 3, 6 — ty p B4, 7 — ty p B3, 8 — ty p B2, 9 — ty p Br 10 — ty p ,C3, 11 — ty p B«., 12 — a) g ra n ic e „C en tru m ", b) g ra n ic e dzieln ic fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n y c h (o b ja śn ie n ia
w tek ście)
D essin 3. Le sch ém a de la s tru c tu r e fo n c tio n n e lle et sp a tia le du K udow a Z drój 1 — ty p Ag, 2 — 'typ A j, 3 — ty p C 2, 4 — ty p C j, 5 — ty p A 3, 6 — ty p B4,
7 — ty p B3, 8 — ty p B2, 9 — ty p B j, 10 — ty p C g, 11 — ty p Bs , 12 — a) lim ites d u C e n tre , b) lim ites des q u a rtie rs fo n c tio n n e lls e t sp a o ia u x (ex p licatio n s
Rys. 4. S chem at s tru k tu r y fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e j P o la n ic y Z d ro ju (objaśnienia! ja k do ry s . 3)
D essin 4. Le sch ém a d e la s tru c tu r e fo n c tio n n e lle e t sp a tia le d e P o lan ica Z d ró j (ex p licatio n s — voir d e ssin 3)
Rys. 5. S ch em at s tru k tu r y fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e j L ądka Z d ro ju (o b jaśn ien ia ja k do ry s. 3)
D essin 5. Le sch ém a d e la s tru c tu r e fo n c tio n n e lle e t sp a tia le d e L ąd ek Z drój (ex p licatio n s — v o ir d e ssin 3)
nie w peryferyjnych częściach m iasta i znaczą dom inujące kierunki rozw oju tej funkcji.
W każdym z uzdrowisk, w ich częściach centralnych, typow e zja wisko to zm iana funkcji obiektów z turystyczno-w ypoczynkow ej na sanatoryjno-uzdrow iskow ą, co pow oduje rugow anie tej pierw szej z ob szarów okalających teren y uzdrow iskow e. Dzielnice turystyczno-w y poczynkow e i uzdrow iskow e każdej badanej jednostki oddzielone są od terenów produkcyjnych terenam i zieleni, m ieszkaniow ym i i usługo wymi.
D z i e l n i c e z i e l e n i (Z) — odgryw ają istotną rolę w tw orze niu w łaściw ego m ikroklim atu na obszarze miast. N ajw iększy udział
0 200 400 m
Rys. 6. S chem at s tru k tu r y fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e j D usznik Z d ro ju (o b jaśn ien ia ja k do ry s . 3)
D essin 6. Le sch ém a de la s tru c tu r e fo n c tio n n e lle e t sp a tia le de D uszniki Z d ró j (ex p licatio n s — v o ir d essin 3)
w tej grupie użytków m ają lasy, k tóre zaznaczają się bardzo w yraźnie w fizjonomii każdej z miejscowości. Dotyczy to głów nie p ery fery j nych części „C entrum 1' uzdrowisk. N a obszarze w ew nętrznym miast strefę buforową m iędzy częścią uzdrow iskow ą a pozostałymi, oprócz zieleni uzdrow iskow ej, stanow i zieleń o ograniczonym użytkowaniu. Dominują tu ogrody przydomowe, ogrody działkow e i w mniejszym stopniu zieleń psiedlowa.
W każdym z uzdrow isk w yraźnie w yodrębnia się d z i e l n i c a m i e s z k a n i o w a (M), którą można identyfikow ać z najw cześniej pow stałym i „jądram i" jednostek osadniczych. Tam też koncentruje się ponad 50% ogółu terenów m ieszkalnych. Skupienie to szczególnie w y raźnie zaznacza się w m iastach o średniow iecznych założeniach u rb a nistycznych i najdłuższym okresie form ow ania się organizm u m iej skiego (Lądek, Duszniki). Pew ne zróżnicow anie obserw ujem y również w fizjonomii zabudow y m ieszkaniow ej badanych miast. W Lądku i Du sznikach dom inuje zabudow a czynszowa, natom iast w Polanicy i Ku dowie zabudow a w illow o-pensjonatow a, a jedynie w częściach n a j starszych w y stępują kam ienice. Pow ojenne osiedla o zabudow ie blo kow ej są podobne w każdym z miast.
W obrębie dzielnicy m ieszkaniow ej każdego z uzdrow isk skupiły się i przenikają w zajem nie te re n y usługowe. M ając na uw adze po w yższy fakt, a także to, że te re n y usługow e zajm ują znikomą pow ierz chnię w „Centrum " badanych jednostek, na rys. 3—6 naniesiono jed ną d z i e l n i c ę m i e s z k a n i o w o - u s ł u g o w ą (MU). W śród te renów usługow ych na plan pierw szy w ysuw ają się funkcje adm inistra cyjne i handlowe. W każdym z m iast oprócz w ym ienionego skupie nia usług w y stępuje drugi ośrodek, m niej lub bardziej w yodrębniający ^ię w fizjonomii miasta, z którym związane są usługi kulturalno-ośw ia towe. Różnice w fizjonomii zabudow y obszaru o silnej koncentracji te renów usługow ych są w yraźne. Dla usług o charakterze adm inistra cyjnym typow a jest zabudow a czynszowa, zaadoptow ana na te cele, natom iast dla pozostałych rodzajów usług — zabudow a paw ilonow a
1-, 2-kondygnacyjna.
D z i e l n i c e p r o d u k c y j n e (P) — zajm ują poniżej 6,1% po w ierzchni „Centrum ", co jest zjaw iskiem pozytyw nym w m iastach o do m inującej funkcji uzdrow iskow ej. Również ich lokalizacja w p ery fe ry jny ch częściach „Centrum ", w znacznym oddaleniu od terenów tu rystyczno-w ypoczynkow ych i uzdrow iskow o-sanatoryjnych jest opty malna. T ereny te charakteryzują się silną koncentracją, tw orząc w k aż dym z m iast w yodrębnioną dzielnicę przem ysłową, o zabudow ie paw i lonow ej lub halowej, pow stałej po II w ojnie światow ej.
Znaczne podobieństw a w strukturze funkcjonalno-przestrzennej b a danych m iast wiążą się w dużej m ierze z dom inującą w każdym z nich funkcją uzdrow iskow ą, a także podobnymi w arunkam i przyrodniczo- -geograficznymi i historycznym i ich rozwoju. Powoduje to, iż pew ne kanony m odelow ych rozw iązań w zagospodarow aniu przestrzeni miast uzdrow iskow ych, rozw ijających się w podobnych w arunkach, są iden tyczne. Z najduje to, jak w cześniej wspomniano, odzw ierciedlenie w w y raźnie w yodrębniających się dzielnicach funkcjonalno-przestrzennych, w ystępujących w każdym z m iast i rozmieszczonych w układzie lin ear nym. Je st to zgodne z modelowymi rozwiązaniam i zaproponow anym i przez E. W y s o c k ą (1981). A utorka ta za optym alny (w w arunkach polskich) dla rozw oju uzdrow isk górskich i podgórskich, uważa układ liniowy, w którym dzielnica uzdrow iskow a oddzielona jest od dziel nicy m ieszkaniow ej w spólnym (dla m ieszkańców stałych i kuracjuszy) ośrodkiem usługowym, bądź zielenią parkow ą. W przypadku badanych uzdrow isk rolę tę spełniają: teren y usługow e w Polanicy, zieleń w Ląd ku i Dusznikach, a w Kudowie obie grupy łącznie.
5. PO D SU M O W A N IE
W opracow aniu podjęto próbę określenia struk tu ry funkcjonalnej przestrzeni uzdrow iskow ej czterech miast: Kudowy Zdroju, Polanicy Zdroju, Lądka Zdroju, Dusznik Zdroju, przy w ykorzystaniu m etody szczegółowego zdjęcia użytkow ania ziemi. N a podstaw ie przeprow a dzonych badań terenow ych, opracow ań kam eralnych i otrzym anych w yników należy stwierdzić, iż zastosow ana m etoda dała dobre rezul taty. Pozwoliła ona w sposób popraw ny określić w ielkość i znaczenie funkcji miejskich, dom inujących w strukturze przestrzennej badanych jednostek osadniczych. Zadow alające w ydaje się również w yróżnienie terenów uzdrow iskow o-sanatoryjnych i turystyczno-w ypoczynkow ych, któ re w przestrzeni m iejskiej analizow anych m iast zajm ują znaczącą powierzchnię. W adą zaprezentow anej m etody jest pew na dowolność w kw alifikow aniu poszczególnych rodzajów terenów do określonych grup użytków. Często też w iele obiektów spełnia różne funkcje, bądź następuje w nich przem ienność funkcji, jak to ma m iejsce w przypad k u terenów turystycznych i uzdrow iskow ych. W ydaje się jednak, że zdjęcie użytkow ania ziemi dobrze odzw ierciedla istniejący stan w y korzystania przestrzeni m iejskiej, stanow iąc znakom ity podkład do dalszych, szczegółowych badań analitycznych.
Położenie obiektów leczniczo-uzdrowiskowych miało decydujący w pływ na ukształtow anie funkcjonalno-przestrzenne całych organizm ów miejskich. O pisyw ane m iasta można podzielić na dwie grupy.
Pierw szą tw orzą Lądek i Duszniki — ośrodki, których pow stanie związane było z handlem, górnictw em i rzemiosłem, zaś funkcja uzdro w iskow a stanow iła jedynie ich uzupełnienie. Rozwinęła się ona póź niej jako niezależna od istniejących organizmów miejskich. W ynikiem tego jest, w idoczna do dziś, w yraźna dw udzielność tych m iast na część m iejską i zdrojową.
Do drugiej grupy można zaliczyć Kudowę i Polanicę — m iejsco wości, których rozwój opierał się w decydującym stopniu o bogactw a natu raln e — źródła wód m ineralnych. Są to m iejscowości będące przykładem lokalizacji i rozw oju uzdrow isk „na źródłach", co w yw arło olbrzymi w pływ na późniejszą struk tu rę przestrzenną i funkcjonalną tych miast. W tych przypadkach nie można mówić o dwóch oddziel nie istniejących częściach, jedynie o dzielnicy uzdrow iskow ej, w yod
rębniającej się obok innych dzielnic miasta.
U zyskane w yniki skłaniają do stw ierdzenia, iż badane organizm y m iejskie cechuje podobne w ykorzystanie przestrzeni uzdrow iskow ej. Przykładem tego są m. in. porów nyw alne w ielkości procentow ego udzia łu poszczególnych grup użytków w każdym z miast.
W szystkie badane miejscowości cechuje w spółw ystępow anie te re nów uzdrow iskow o-sanatoryjnych i turystyczno-w ypoczynkow ych. W y stępow anie w ym ienionych grup użytków można utożsam iać z prze strzenią uzdrow iskow ą, która tak pojm ow ana zajm uje od 44,05 ha w Dusznikach do 66,29 ha w Kudowie. W ielkość tej przestrzeni jest p roporcjonalna do liczby m ieszkańców miast, a generalnie należy stwierdzić, że jest ona w iększa w tych m iejscow ościach, które nie w yodrębniły w swoim organizmie zdecydow anie części uzdrow isko w ej — Kudowa i Polanica.
O bszar zajęty przez teren y turystyczno-uzdrow iskow e stanow i po w yżej 16% pow ierzchni „Centrum ", a w raz z terenam i zielonymi po w yżej 48% i jest zdecydow anie w iększy od pozostałych grup u ży t ków m iejskich (tab. III). Jeszcze w iększy jest udział tych terenów w śród obszarów zainw estow anych, gdzie przekracza 25% powierzchni „Centrum ", a w raz z terenam i zieleni (bez lasów) aż 56% ((tab. III). M ożliwe jest zatem, w oparciu o ch arakter użytkow ania ziemi, zalicze nie badanych ośrodków do miast o funkcji w yspecjalizow anej — uzdro w iskow o-turystycznej.
Połączenie funkcji turystycznej i uzdrow iskow ej w przypadku b a danych m iast znajduje pełne uzasadnienie, bowiem ie obie funkcje w znacznym stopniu w zajem nie się uzupełniają. Przyjeżdżający do
om aw ianych młast są rów nocześnie kuracjuszam i, wczasowiczami i tu rystam i. O biekty turystyczne usytuow ane są w bezpośrednim sąsiedz tw ie terenów uzdrow iskow ych (w yjątek stanow i drugie, tw orzące się centrum w Polanicy) i coraz c zę śc iej. zm ieniają zakres swej działal ności na leczniczo-uzdrowiskową.
O dużym podobieństw ie badanych uzdrow isk możemy mówić
w oparciu o przeprow adzoną typologię terenów . Również struktura przestrzenna uzdrow isk potw ierdza fakt dużych podobieństw badanych m iejscowości ziemi kłodzkiej. Z najduje to odzw ierciedlenie w w y raź
nie w yodrębniających się dzielnicach funkcjonalno-przestrzennych,
pow tarzalnych w każdym z miast i rozmieszczonych w układzie line arnym.
P IŚM IEN N IC TW O
G r o c h J., 1983, U ż y t k o w a n i e prz estr zen i u z d r o w i s k o w e j S z c z a w n i c y i K r y n ic y , „Z eszyty N au k o w e U J", P race G eograficzne, n r 56, s. 33—64.
J a k ó b c z y k - G r y s z k i e w i c z J., 1978, Z a s to so w a n ie s i a tk i k w a d r a t ó w do ba d ań u ż y t k o w a n i a z i e m i w m ie ście, „Z eszy ty N a u k o w e UL", ser. II, n r 15, s. 192— 198.
L i s z e w s k i S., 1973, U ż y t k o w a n i e ziem i w m ia stach w o j e w ó d z t w a op o ls kieg o , O pole. L i s z e w s k i S., 1976, S tr u k tu r a p r z e str ze n n a m ia sta Pru dnik a, „Z eszyty N a u k o w e
UL", ser. II, n r 7, s. 89— 122.
L i s z e w s k i S., 1977a, T e r e n y m ie js k ie . Podział i k la s y fi k a c ja , „Z eszyty N a u k o w e UL", ser. II, n r 15, s. 3— 30.
L i s z e w s k i S., 1977b, T e r e n y m i e j s k i e a stru k tu r a p rz estr zen n a Łodzi, Łódź. M i l e s k a M., 1963, R e g io n y tu r y s t y c z n e Polski, „P race G eo g raficzn e", IG PA N,
n r 43.
P ir a w e 1 s к a - S к r z y p e к G., G ó r k a Z., 1978, Próba zasto so w a n ia m e t o d y re p r e z e n t a c y j n e j w bada nia ch u ż y t k o w a n i a prz estr zen i m ie js k ie j, „Z eszyty N a u k o w e U J", P race G eograficzne, n r 46, s. 175— 182.
H a k o w i с z J„ 1958, U ż y t k o w a n i e z i e m i w m i e ś c b Trz ciń sko Zdrój, „D okum en ta c ja G eo g raficzn a", n r 2.
U h o r c z a k F., O s t r o w s k i J., 1972, T y p o g r a m y F. U h orczaka ja k o ś r o d e k g ra ficzn e/ p r e z e n ta c ji z j a w i s k w ie l o c e c h o w y c h , „Polski P rzeg ląd K a rto g raficzn y ", t. 4, n r 4, s. 145— 151.
W e r w i e k i A., 1973, S tr u k tu ra p rz estr zen n a średnic h m ia st o ś r o d k ó w w o j e w ó d z k ic h w Polsce, „P ra c e G eo g raficzn e", IG PA N , h r 101.
W y s o c k a E., 1981, K s z t a łto w a n ie p r z e s tr z e n n e u z d r o w i s k w Polsce, W a rsz a w a .
M g r Z b ig n iew M a rc z a k W p ły n ę ło :
M g r A n d rzej W y c h o w a n ie c 30 m a rc a 1988 r.
Z ak ład G eografii M iast i T u ry zm u fn s ty tu tu G eografii E konom icznej 1 O rg a n iz a c ji P rz e s trz e n i UŁ al. K ościuszki 21
RÉSUM É
Les a u te u rs de l’a rtic le ont e n tre p ris un essai de p ré s e n te r la s tru c tu r e fo n c tio n n e lle e t sp a tia le d an s 4 v ille s — sta tio n s c lim a tiq u e s de la T e rre d e K łodzko: K u d o w a Z drój, P o lan ica Z d ró j, L ąd ek Z d ró j et D uszniki Z drój. P o u r le faire, on a e x p lo ité le s p h o to s d e l'u tilis a tio n d e la te r re , fa ite s en 1984, à l'é c h e lle de 1:2000 e t de 1:5000. O n a fixé so n a tte n tio n s u t les te r ra in s in v e n to rié s à l'é c h e lle d e 1:2000 q u 'o n a ap p e lé s p a r c o n v e n tio n : te r rito ir e C e n tre .
Le b ila n é ta b li de l'u tilis a tio n d e l'e s p a c e u rb a in a confirm é la n é c e ss ité de d is tin g u e r d e u x g ro u p e s de te r ra in s — to u ristiq u e s e t d e re p o s e t ceu x d e s ta tio n s c lim a tiq u e s e t d e sa n a to riu m s, qui o c c u p e n t d e 17,91% d e la su p e rfic ie d u C e n tre à D uszniki à 26,9°/o à K udow a. L eur p a rtic ip a tio n p arm i les te r ra in s d ’in v e s tis s e m en t e st e n c o re plus g ra n d e e t é g ale : d e 27,16% à D uszniki à 38,52% ,à K udow a. Les te r ra in s cités so n t in d isso lu b le m e n t liés à c e u x d e v e rd u re . L’en sem b le de ces tro is g ro u p e s d e te r ra in s u tilisé s o ccu p e d an s ch a c u n d es o rg an ism es u rb a in s étiu d ié s plus de 47% d e la su p e rfic ie d u C e n tre . C e fait p e rm e t de c o n s ta te r q u ’on a a ffa ire à d es v ille s à fo n ctio n sp é c ia lisé e to u ris tiq u e et de cu re.
L 'é ta p e s u iv a n te d es re c h e rc h e s — la ty p o lo g ie des te rra in s u rb a in s e t l ’a n a ly se de la s tru c tu r e sp a tia le té m o ig n e n t les g ra n d e s re s se m b la n c e s d es u n ité s de c o lo n isa tio n é tu d ié e s. D ans c h a c u n e des s ta tio n s on a d istin g u é 3 ty p e s e ss e n tiels id e n tiq u e s e t 11 so u s-ty p e s d é ta illé s d es te r ra in s u rb a in s. 3 ty p e s des te r ra in s a u c a ra c tè re h o m o lo g u e d 'u tilis a tio n y d o m in en t, ce q u i p ro u v e u n e g ra n d e s p é c ia lis a tio n fo n c tio n n e lle et sp a tia le d es lo c a lité s étu d ié e s.
O n a fa it la d é lim ita tio n d es q u a rtie rs fo n c tio n n e ls e t sp a tia u x e n s'a p p u y a n t su r les m é th o d e s: de c o n c e n tra tio n et is a ry th m iq u e . D ans c h a q u e v ille, on a di- stin q u é d es te ls q u a rtie rs au n o m b re de 5 (de cu re, to u ristiq u e , d e v e rd u re , d ’h a b i ta tio n e t d e se rv ic e s, de p ro d u ctio n ) que c a ra c té ris e la g ra n d e c o n c e n tra tio n des co m p o san tes. Les q u a rtie rs d istin g u é s ont la d isp o sitio n lin é a ire , ce qui est p ro p re a u x sta tio n s situ é e s à la m o n ta g n e ou au p ied des m o n ta g n e s. Les re c h e rc h e s o n t a u ss i d é m o n tré q u e la d is p o sitio n des villes é tu d ié e s ne d iffère p as de so lu tio n s e x e m p la ire s, où le q u a rtie r de c u re e st s é p a ré d ’a ü tre s te r ra in s u rb a in s p a r le c e n tr e d e se rv ic e s, com m un p o u r les c u ris te s e t les h a b ita n ts e n p e rm a n e n c e (K udow a, P o lan ica) ou p a r l ’e sp a c e v e rt (K udow a, Lądek, D uszniki).
Les re c h e rc h e s fa ite s o n t p le in e m e n t confirm é l'u tilité des ph o to s p ré s e n ta n t l'e x p lo ita tio n d e l'e s p a c e u rb a in en ta n t q u 'u n e des m éth o d es m e n a n t à l'é v a lu a tio n de la g ra n d e u r e t de l'im p o rta n c e des fo n ctio n s u rb a in e s d o m in an tes.
T ra d u it p a r L ucjan K o w alsk i
SUM M ARY
T he a u th o rs h a v e m ad e an a tte m p t at p re s e n ta tio n of th e fu n c tio n a lsp a tia t s tru c tu r e in fo u r to w n s — sp as in th e K łodzko R egion: K u d o w a Z drój, P o lan ica Z d ró j, L ądek Z drój an d D uszniki Z drój. T he stu d ie s w e re b ased on d e ta ile d lan d u se re c o rd s m ade in 1984 in th e sc a le of 1:2000 an d 1:5000. S p ecial a tte n tio n has been p aid to th e a re a s in v e n to rie d in th e scale of 1:2000, w hich a re 'referred to as th e „ C e n tre ”.
U ż y tk o w an ie ziem i w m ia sta c h u z d ro w isk o w y ch \ \ J
T he p erfo rm ed b a la n c e of lan d u se in th e to w n s h as confirm ed a n e c e ss ity to d is tin g u ish tw o g ro u p s of a re a s, i.e. to u ris t-re c re a tio n a l and s p a -sa n a to rlu m a reas, w h ich o ccupy fromv 17.91% of a re a of th e „ C e n tre " in D uszniki to 26.9°/o in K udow a. T h eir sh a re is e v e n bigger am ong d e v e lo p e d a re a s ra n g in g from 27— 16% in D uszniki to 38.52% in K udow a. T he p re s e n c e of g re e n a re a s is in s e p a ra b ly lin k e d w ith to u ris t-re c re a tio n a l an d sp a -sa n a to riu m a re a s . T o g e th e r th e s e th re e g ro u p s of lan d u s e form s occu p y in e a c h of th e e x a m in ed u rb a n org an ism s ab o v e 47% of th e „C en tre " a re a . T his fa c t alo n e ju s tifie s a s ta te m e n t th a t w e a re d ealin g h e re w ith to w n s p e rfo rm in g a sp ecialized , i.e. sp a -to u rist fu n ctio n .
T he n e x t sta g e of stu d ies on ty p o lo g y of u rb a n a re a s a n d a n a ly sis of s p a tia l s tru c tu ie h as re v e a le d big sim ila ritie s in th e se ttle m e n t u n its u n d e r stu d y .
In e a c h spa, th e re h a v e b e e n d elim ited th re e id e n tic a l m ain ty p e s an d 11 sub- ty p e s of u rb a n a reas. T y p es of a re a s w ith a un ifo rm c h a ra c te r of lan d u se ten d to d o m in ate h e re , w hich te s tifie s to a big fu n c tio n a l-sp a tia l sp e c ia liz a tio n of th e se tow ns.
D elim itatio n of fu n c tio n a l-sp a tia l d is tric ts h as b een c a rrie d out by m eans of c o n c e n tra tio n an d iso rith m ic m eth o d s. F iv e su ch d is tric ts h a v e b een d istin g u ish e d in each to w n (spa, to u rist, g reen , re s id e n tia l-se rv ic e , a n d p ro d u c tio n d istricts), w hich a re c h a ra c te riz e d by a stro n g c o n c e n tra tio n of la n d u se g ro u p s form ing them . T he d is tin g u ish e d d istric ts are u s u a lly lo cated in a lin e a r la y -o u t, w h ich ^s ty p ic a l fo r m o u n ta in an d p ied m o n t sp as. T he stu d ie s h a v e also sh o w n th e ir c o n v e rg e n c e w ith m odel so lu tio n s, in w hich a sp a d is tric t is se p a ra te d from o th e r u rb a n a re a s b y a se rv ic e s c e n tre u tilized jo in tly b y sp a v isito rs an d p e rm a n e n t re s id e n ts (Ku dow a, P olanica) or b y g re e n p a rk a re a s (K udow a, Lądek, D uszniki).
T he stu d ie s h a v e fu lly co n firm e d a p p lic a b ility of d e ta ile d u rb a n lan d u s e r e c o rd s as on e of m eth o d s allo w in g to d e te rm in e th e size a n d im p o rta n c e of d o m in an t u rb a n functions.
