A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L IA H IS T O R IC A 3 6, 1989 S ta n is la w M a ria n Z a ją c z k o w s k i U W A G I N A D D Z IE JA M I W S I K O LE G IA TY ŁĘC ZY C K IEJ (DO P O L O W Y LA T S IE D EM D ZIESIĄ TY C H X V I W .) N in ie js z y a r ty k u ł m a n a c e lu p rz e d s ta w ie n ie p rz e sz ło śc i w si, k tó r e w X V I w . s ta n o w iły m a ją te k d a w n e j k o le g ia ty łę c z y c k ie j. B ęd zie on je d n o c z e ś n ie p rz y c z y n k ie m d o h is to rii o s a d n ic tw a p rz e d ro z b io ro w e g o w o j. łę c z y c k ie g o , p rz e d te m ziem i i k s ię s tw a te j n a z w y , z a ś w c z a sa c h je sz c z e o d le g le js z y c h p ro w in c ji łę c z y c k ie j, w s k ła d k tó r e j w c h o d z iło w te d y też p ó ź n ie js z e w oj. s ie ra d z k ie (bez W ie lu ń sk ie g o ). S ta n p o s ia d a n ia k o le g ia ty w c ią g u w ie k ó w u le g a ł zm ian om , d la te g o też w p o n iż sz y c h ro z w a ż a n ia c h n ie w e zm ę p o d u w a g ę o sad , k tó r e ch o ć w c z e ś n ie j n a le ż a ły do te j in s ty tu c ji k o śc ie ln e j, w X V I s tu le c iu n a le ż a ły d o in n y c h k a te g o r ii w ła s n o ś c io w y c h 1. Z o s ta n ą n a to m ia s t u w z g lę d n io n e ta k ie , k tó r e
1 N i e z a j m ę s ię w s ia m i D u s z n ik i, R o g u lic e i O r z e s z k ó w . P ie r w s z a z n ic h w 1357 r. z n a j d o w a ła s i ę w r ę k a c h a r c y b is k u p s t w a (K D W , nr 1354), r y c h ło j e d n a k o tr z y m a ła
ją k a p itu ła łę c z y c k a , k tó r a w 139? r. d o k o n a ła j e j z a m ia n y z a w i e ś s z la c h e c k ą S łu g i (R k p s P A N K r. 1235, f. 61), z a s t r z e g a j ą c s o b i e j e d y n i e p o s ia d a n ie z n ie j d z i e s ię c in . B y ć m o ż e p o w o d e m t e g o k r o k u b y ło z b y t n ie o d d a le n ie D u s z n ik o d m a ją t k o w e g o k o m p le k s u k a p itu ły . O m a w ia n a w i e ś l e ż a ła w w o j . s ie r a d z k im w pair. W a r ta
(L., t. I, s. 410— 411 i P„ s. 172, 182, 221). R o g u lic e b y ł y w X I V w . w s ią s z la c h e c k ą o c z y m ś w ia d c z ą d a n e z 1349 i 1389— 1397 <r. (K D W , nr 1288; P K Ł I, n r 1464, 1534, 15^0, 2795; II, nr 4 067, 4 397, 5 4 9 5 ). N a t o m ia s t w la t a c h 1 4 0 8 /1 4 0 9 — 1414 w i e ś t a w y m ie n ia n a j e s t w ś r ó d d ó b r k o l e g i a t y ł ę c z y c k i e j (Я К £ p o d la ta m i 1408 i 1409 o r a z
S t . CL , ru4 8 , s. 5 3 4 ). M o ż n a w i ę c s ą d z ić , ż e m ię d z y 1397 a 1408 r. R o g u lic e p r z e
s z ły w iręce k a p it u ły , c h o ć m o ż e n ie c a łe . W s t a t u ta c h z r o k u 1414 o k r e ś lo n e s ą j a k o a l l o d i u m n a l e ż ą c e d o w s i S łu g i. Ż a d n e ź r ó d ło p ó ź n i e j s z e n i e p o tw ie r d z a p r z y n a le ż n o ś c i R o g u lic d o k o l e g i a t y , z a ś w y k a z y p o b o r o w e z 1576 ir. z a lic z a j ą j e d o w s i s z l a c h e c k i c h (P., s. 5 5 ). N a l e ż y w i ę c s ą d z ić , ż e o m a w ia n a o s a d a p r z e s z ła z n o w u , m o ż e d r o g ą s p r z e d a ż y lu b z a m ia n y , w p o s ia d a n ie ś w ie c k i c h w ł a ś c i c i e l i. O r z e s z k ó w n a le ż a ł n i e g d y ś , j e s z c z e w X II w ., d o u p o s a ż e n ia d z ie k a n a łę c z y c k i e g o , a le j u ż o d k o ń c a X I V w . b y ł w ła s n o ś c ią s z la c h e c k ą i la k ą t e ż p o z o s t a ł w w ie k a c h n a s t ę p n y c h , p o r. S. Z a j ą c z k o w s k i , S. M. Z a j ą c z k o w s k i , M a t e r i a ł y d o s ł o w n i k a g e o g r a fi e ? , n a - h i s t o r y c z n e g o d a w n y c h z i e m ł ę c z y c k i e j i s i e r a d z k i e j d o 1400 r o k u , c z . II ( N a c k i - Z y w o c ł t n o r a z d o d a t e k i u z u p e ł n i e n i a ) , Ł ó d ź 1970, s. 17.
s ta ły sią p o sia d ło ś c ia m i k o le g ia c k iin i w e w s p o m n ia n y m o s ta tn io w ie k u . W su m ie w g r ę w c h o d z ić b ę d ą 23 p u n k ty o sa d n ic z e , ja k ie w X V I w. z n a jd o w a ły się n a O bszarze ó w c z e s n e g o pow . łę c z y c k ie g o . W p r z e w a ż a ją c e j m ie rz e g ru p o w a ły się o n e w n ie z b y t d u ż e j o d le g ło ś c i o d T u m u — sie d z ib y k o le g ia ty , a w ięc p o n iż e j lin ii u tw o rz o n e j p rz e z B zu rę i B łota Ł ęczy ck ie. N a p ó łn o c od n ie j u lo k o w a ł się je d y n ie M az ew , z a ś w p o łu d n io w e j c z ę ś c i X V l-w ie c z n e g o p o w . łę c z y c k ie g o , k o ło Z g ie rz a i K a zi m ierza, z n a jd o w a ło się k ilk a w si k o le g ia c k ic h . W z a sa d z ie w ięc d o b ra o m a w ia n e j in s ty tu c ji k o ś c ie ln e j tw o rz y ły d o ść z w a rty k o m p le k s m a ją t k o w y .
W ia d o m o , że w ro z w o ju o s a d n ic tw a n a d a n y m o b sz a rz e p o w a ż n ą r o lę o d g ry w a ją p a n u ją c e tam w a ru n k i fiz jo g ra fic z n e . D la c z a s ó w d a w n ie js z y c h d u że z n a c z e n ie m a ją tu p rz e d e w s z y s tk im sie ć w o d n a , g le b y , u k s z ta łto w a n ie p io n o w e , a ta k ż e w y s tę p u ją c e n a p o w ie rz c h n i lu b b lisk o p o d n ią b o g a c tw a n a tu ra ln e , la s y i k lim a t2. Ś ro d o w isk o g e o g ra fic z n e m o żn a p o z n a ć d o k ła d n ie je d y n ie d la c z a s ó w w s p ó łc z e s n y c h . J e d n a k h i s to ry k w in ie n w m ia rę m o ż n o śc i d ą ż y ć d o z re k o n s tru o w a n ia je n o s ta n u w c z a s a c h b ę d ą c y c h p rz e d m io te m b ad a ń . G leb y m o żn a o d tw o rz y ć w z a s a d z ie n a p o d s ta w ie d a n y c h o b e c n y c h , p o d o b n ie ja k u k s z ta łto w a n ie p o w ie rz c h n i. D z isie jsz e w a ru n k i h y d ro g ra fic z n e na o g ó ł n ie o d b ie g a ją od d a w n ie js z y c h , z ty m je d n a k z a strz e ż e n ie m , iż s ta n n a w o d n ie n ia w p rz e s z ło ś c i b y ł w ię k sz y , a ta k ż e n ie ra z in n y p rz e b ie g m ia ły rzek i, co je s t w y n ik ie m p ó ź n ie js z y c h ich re g u la c ji. N a jtr u d n ie j je s l o d tw o rz y ć sz a tę le śn ą , p o n ie w a ż je j p e łn y o b ra z w p rz e sz ło śc i z o s ta ł z a fik s o w a n y d o p ie ro n a s ta ry c h m ap ac h . W w y p a d k u in te re s u ją c e g o m n ie te re n u p o c h o d z ą o n e d o p ie ro z k o ń c a XV11I w.
P rz y s tę p u ją c d o o m ó w ie n ia w s p o m n ia n y c h w y ż e j w a ru n k ó w fiz jo g ra fic z n y c h (l>ez k lim a tu ) p ra g n ę z a z n a c z y ć , że z o s ta n ą o n e p r z e d s ta w io n e b a rd z o k r ó tk o n a p o d s ta w ie o d n o ś n e j l i te r a t u r y p rz e d m io tu 3.
2 P or. n p . Z. P o ( I w i ń s k a , Z w i a n y l o r m o s a d n i c t w a w i e j s k i e g o n a z i e m i a c h p o l s k i c h w e w c z e ś n i e j s z y m ś r e d n i o w i e c z u . Z r ę b , w i e ś , o p o l e , W a r s z a w a 1971, s . 358;
S. M . Z a j ą c z k o w s k i , S t u d i a z d z i e j ó w o s a d n i c t w a n a o b s z a r z e Ł o d z i d o k o ń c a
X V I w ilek u, Ł ó d ź 1970, s. 21. P r a g n ę tu z a z n a c z y ć , ż e w n in ie j s z y m a r t y k u le n ie
Z ajm ę s i ę s p r a w ą k lim a tu z e w z g lę d u n a b ra k o d p o w ie d n ic h d a n y c h ź r ó d ło w y c h . P o za ty m z g o d n ie z o p in ią F. P e r s o w s к i e g o (O s a d n i c t w o w d o r z e c z u ś r e d n i e g o b i e g u S a n u . P r ó b a r e k o n s t r u k c j i k r a j o b r a z u z X V w i e k u , [w :] S t u d i a z h i s t o r i i s p o ł e c z n e j i g o s p o d a r c z e j p o ś w i ę c o n e p r o i . d r . F r a n c i s z k o w i B u j a k o w i , L w ó w 1931, s. 83) u w a ż a m , ż e b a d a ją c o s a d n ic t w o - - p r z e d e w s z y s t k im m n i e j s z y c h r e g i o n ó w k r a ju — s p r a w ę k lim a tu m o ż n a p o m in ą ć . 3 L ite r a tu r ę d o t y c z ą c ą ś r o d o w is k a g e o g r a f i c z n e g o a t a k ż e i m a p y p r z y t o c z o n o w p r a c y : S. M . Z a j ą c z k o w s k i , S i e ć o s a d n i c z a i s t r u k t u r a w ł a s n o ś c i o w a o s a d n i c t w a d a w n y c h z i e m ł ę c z y c k i e j i s i e r a d z k i e j w p o c z ą t k a c h X V I w . , „ S la v ia A n t i g u a " 1972, t. X I X , s . 22— 23, p r z y p . 8. Z n i e u w z g ł ę d n i o n y c h ta m p r a c z a s łu g u j ą p o
-P oza ty m n a k o ń c u n a k r e ś lę g łó w n e sz la k i k o m u n ik a c y jn e , p rz e b ie g a ją c e p rz e z o m a w ia n y te re n , k tó r e w ro z w o ju o s a d n ic tw a o d e g r a ły n ie p o ś le d n ią ro lę.
O b s z a ry d a w n e j p ro w in c ji łę c z y c k ie j, g d z ie w c z a s a c h p ó ź n ie js z y c h u lo k o w a ły się 2 w o je w ó d z tw a : łę c z y c k ie i s ie ra d z k ie , z a lic z a n e s ą p rz e z b a d a c z y do ró ż n y c h je d n o s te k g e o g ra fic z n y c h . J. K o n d ra c k i d o k o n a ł ich sz c z e g ó ło w e g o i b a r d z o d ro b ia z g o w e g o p o d z ia łu n a m a k ro r e g io n y i m e z o re g io n y . D la h is to ry k a , z w ła sz c z a m e d ie w isty , j e s t o n je d n a k m ało p o rę c z n y . D la te g o też p rz y jm u ję d a w n ie js z y p o d z ia ł in te r e s u ją c e g o m n ie o b s z a ru a u to r s tw a J. D y lik a, k tó r y w y ró ż n ił tu d w ie o d r ę b n e p o d w z g lę d e m k r a jo b r a z o w y m s tre fy , a m ia n o w ic ie w y ż y n n ą i n iz in n ą . G r a n ic a p o m ię d z y nim i p o s ia d a n ie m a l ró w n o le ż n ik o w y p rz e b ie g , b ie g ła ró w n o le g le d o ś re d n ie j B zu ry o ra z d o ln e g o N e ru . S ta n o w i j ą k ra w ę d ź P ra d o lin y W a rc ia ń s k o - O b rz a ń s k ie j (d a w n ie j z w a n e j te ż W a rs z a w s k o - -B erliń sk ą), k tó r a ma o d c in k u o d Z g ie rz a d o B rzezin j e s t w y ra ź n ie p o d k re ś lo n a o s tro o p a d a ją c y m 3 0 -m e tro w y m sto k ie m w y s o c z y z n y . W z a s a d z ie w ięc d o b ra k a p itu ły łę c z y c k ie j z n a jd o w a ły się w s tre fie n iz in n e j, je d y n ie te, le ż ą c e k o ło K a z im ie rz a i Z g ie rz a w w y s o c z y z n o w e j. S tre fa n iz in n a j e s t w y ra ź n ie p o d z ie lo n a n a d w ie części, p ó łn o c n ą i p o łu d n io w ą p rz e z d n o P ra d o lm y , k tó r e w ś re d n io w ie c z u p o k ry w a ły o lb rz y m ie b ło ta
i b a g n a c ią g n ą c e się o d u jś c ia N e ru d o W a r t y n a z a c h o d z ie , aż p o o k o lic e Ł ow icza n a w sc h o d z ie . T e re n te n je s t p o ło ż o n y n isk o , p rz e c ię tn a w y s o k o ś ć w y n o si ok. 100 m n.p.m . n ie w ie le ją p rz e k ra c z a ją c , a w p e w n y c h m ie js c a c h na,w et o b n iż e n ie je g o s ię g a p o n iż e j te j g ra n ic y . N a p o łu d n ie i p ó łn o c o d lin ii B łot z n a jd u ją się n ie c o w y ż e j p o ło ż o n e o b s z a ry . N a to m ia s t o k o lic e Z g ie rz a i K a z im ie rz a w s tre f ie w y ż y n n e j z n a jd u ją się na w z n ie s ie n ia c h p r z e k ra c z a ją c y c h n ie ra z b a rd z o z n a c z n ie w y s o k o ś ć 200 m n.p.m ., bo m ie jsc a m i s ię g a ją c y c h p rz e s z ło 280 m. T a k ie u k s z ta łto w a n ie p o w ie rz c h n i n ie s ta n o w iło p rz e s z k o d y w ro z w o ju o s a d n ic tw a w Ł ęczy ek iem . J e d n y m z e le m e n tó w fiz jo g ra fic z n y c h o d g ry w a ją c y c h w d z ie ja c h o s a d n ic tw a b a rd z o p o w a ż n ą ro lę s ą g le b y 4. W n a u c e p r z y jm u je się, ż e w c ią g u w ie k ó w u le g a ły o n e zm ian o m z a ró w n o w s k u te k d z ia ła ln o ś c i
\ ■ ■■ -I n a d to n a w y s z c z e g ó l n i e n i e : S . J e w t u c h o w i c z , R z e ź b a o k o l i c Ł ę c z y c y , [ w :| Z i e m i a ł ę c z y c k a . S z k i c e o t e r a ź n i e j s z o ś c i i p r z e s z ł o ś c i , Ł ó d ź 1964; W o j e w ó d z t w o ł ó d z k i e . P r z e w o d n i k , W a r s z a w a 1973; A . D y l i k o w a , G e o g r a ł i a P o l s k i . K r a i n y g e o g r a U ę z n e , W a r s z a w a 1973; S. Z a j ą c z k o w s k i , O p r z e j ś c i a c h p r z e z B i o t a Ł ę c z y c k i e w ś r e d n i o w i e c z u , fw :] Z i e m i a i l u d z i e d a w n e j P o l s k i . S t u d i a z g e o g r a i i i h i s t o r y c z n e j , r e d . Л . G a l o s i J. J a n c z a k , W r o c la w 1976; J, K o n d r a c k i , G e o g r a ł i a i i z y c z n a P o l s k i , w y d . IV , W a r s z a w a 1980. 4 K . B u c z e k , Z i e m i e p o l s k i e p r z e d t y s i ą c e m l a t ( z a r y s g e o g r a l i c z n o - h i s t o r y c z - n y ) , W r o c la w 1960, s. 69,
ludzi, j a k też r ó ż n y c h c z y n n ik ó w fiz jo g ra fic z n y c h , c h o ć n a l e ż y z a z n a czyć, iż n ie b r a k też o d m i e n n y c h z d a ń w ty m w z g lę d z i e 5. N a o b e c n y m e t a p i e r o z w o j u b a d a ń n a u k o w y c h n ie d y s p o n u j e m y śro d k a m i, k t ó r e u m o
ż li w i ły b y b a d a c z o w i o d t w o r z e n i e w s p o m n i a n y c h zm ian . D la t e g o w z a sa d z ie h i s t o r y k d z ie jó w o s a d n i c t w a z d a n y j e s t n a o p a r c i e się n a m a p a c h g l e b w s p ó łc z e s n y c h .
T e r e n y , n a k t ó r y c h u l o k o w a ł y się p o s i a d ł o ś c i k o l e g i a c k ie m a ją n a o g ó ł d o ś ć d o b r e g leb y . I ta k n a p o ł u d n i e od Błot Ł ęczy ck ic h , n a o b s z a r z e m ię d z y G n id ą a M o s z c z e n ic ą s p o t k a ć m o ż n a d u ż e s k u p i e n i e g le b b r u n a t n y c h , k tó re , j a k w ia d o m o , s t a n o w i ą d o b r e g r u n t y do u p r a w y p s z e nicy, b u r a k a c u k r o w e g o , c e b u li i i n n y c h z ie m io p ło d ó w . T e n g a t u n e k g l e b m o ż n a s p o tk a ć też w p o s ta c i n i e w i e l k i c h w y s e p e k n a p ó ł n o c n y z a c h ó d od Ł ęczycy. P oza ty m w i n t e r e s u j ą c e j m n ie części s t r e f y n iz in n e j z a le g a j ą g l e b y b ie l i c o w e i t o ra c z e j l e p s z y c h o d m ia n . N a t o m i a s t w o k o lic a c h Z g ie rz a i K a z im ie rz a s p o t y k a m y b lie lc e z a r ó w n o lep sz y c h , j a k i g o r s z y c h g a t u n k ó w .
C o się t y c z y z a le sie n ia , t o s t a n j e g o m o ż n a o d t w o r z y ć w z a s a d z ie d o p i e r o d z ię k i m a p o m z k o ń c a X V III w., p r z e d e w s z y s t k i m z a ś m a p ie D. G illy 'eg o . N ie m a l b e z le ś n y b y ł o d c i n e k P r a d o l i n y od k o l a n a G n i d y p o d B ro n n e m d o u j ś ć M o s z c z e n ic y i O c h n i d o Bzury. P o łu d n i o w a g r a n ica b e z l e ś n y c h o b s z a r ó w p r z e b i e g a ła od o k o lic M o d l n e j p rz e z O z o r k ó w i P a r z ę c z e w do d o l i n y N e r u pod P o d d ę b ic a m i, a w ię c n ie m a l p o k r a w ę d ź tzw . d a w n i e j W y ż y n y Ł ódzkie j. N a p ó łn o c od linii Błot Ł ęc zy ck ic h k r a j o b r a z b y ł b a r d z i e j u r o z m a i c o n y , o b s z a r y l e ś n e p r z e p l a t a ł y się z b e z
leś n y m i, s t a n o w i ą c to, c o K. B uczek o k re ś lił j a k o l e ś n o -p o ln ą fo r m a c j ę osadiniczo-krajobrazową®. N a to m i a s t o b s z e r y p a r a fii M a z e w b y ł y p o z b a w i o n e la s ó w . P o łu d n i o w e części p r z e d r o z b i o r o w e g o pow . ł ę c z y c k ie g o , l e ż ą c e ju ż w stre f ie w y ż y n n e j p o k r y w a ł y lasy, k t ó r y c h p o z o s ta ło ś c i m o ż n a je s z c z e i d zisiaj o b s e r w o w a ć . W ś r ó d t y c h z w a r t y c h k o m p l e k s ó w l e ś n y c h , w e w s p o m n i a n e j s tr e f ie z n a jd o w a ł y się m n i e js z e o t w a r t e o b sza ry , p o k a z a n e prz ez m a p ę D. G illy 'eg o . T am s k u p ia ł o siię o s a d n ic tw o , w i d z i m y je w d o lin ie N e r u k o ł o L u t o m ie rs k a i K a zim ie rza , d o lin ie B?ł- d ó w k i — d o p ł y w u N e r u , a t a k ż e w o k o lic a c h Z gierza.
K a p it a l n e z n a c z e n ie d la r o z w o j u o s a d n i c t w a p o s i a d a n a w o d n i e n i e t e r e n u , na k t ó r y m l u d z ie o s i e d l a j ą się i p r o w a d z ą s w o j ą d z ia ła ln o ś ć n o s p o d a r c z ą . W s i e k o l e g i a c k ie n i e m o g ły n a T z e k a ć na b r a k w o d y . L eż ały o n e w d o r z e c z a c h N e r u i Bzury. Bieg p i e r w s z e j rz e k i n ie u le g ł w c ią n u w i e k ó w w ię k s z y m zm ianom , k t ó r e b y ł y u c h w y t n e za p o m o c ą źródeł. N a to m i a s t in a c z e j p r z e d s t a w i a s ię s p r a w a z B zurą. T u b o w i e m m ożna
6 S. M. Z a j ą c z k o w s k i , S i e ć o s a d n i c z a . . . , s, 23 i t a m ż e p r z y p . 10. " 13 и с z с k , o p . c i t . , s . 2 6 — 27.
s tw ie r d z ić d o ś ć p o w a ż n e z m i a n y p o ło ż e n ia j e j k o r y t a w o k o l i c a c h Ł ęc zy cy . W s p o m n i a n a rz e k a , b i o r ą c a w s p ó ł c z e ś n i e s w ó j p o c z ą t e k w p o bliżu Zgierza, k o ł o L eś m ierza i M i e r c z y n a p r z y b i e r a k i e r u n e k p ó łn o c n o - -z ach o d n i, a n a s t ę p n i e p r z e p ł y n ą w s z y p o d D z ie rz b ię to w e m i t e r a s ą ł ę c z y c k ą d o k o n u j e g w a ł t o w n e g o s k r ę t u k u p ó ł n o c n e m u w s c h o d o w i. N a p o d s t a w i e s t a r y c h m a p i p l a n ó w Ł ę c z y c y z p r z e ło m u X V I II i X IX w. m o ż n a z r e k o n s t r u o w a ć b ie g B zu ry w tej o k o lic y , k t ó r y n a t u r a l n i e w o l n o ś m ia ło tr a n s p o n o w a ć w c z a s y b a r d z i e j o d l e g ł e 7. O b e c n y s w ó j p r z e b i e g w s p o m n i a n a r z e k a z a w d z ię c z a p r a c o m i r y g a c y j n y m z w i ą z a n y m z r o z b u d o w ą t w i e r d z y ł ę c z y c k ie j w p o c z ą t k a c h X IX w. Z r e k o n s t r u o w a n y o b r a z s t o s u n k ó w h y d r o g r a f i c z n y c h w d o lin ie B z u ry w k o ń c u X V I II w. p r z e d s t a w i a ł się n a s t ę p u j ą c o . G ł ó w n e k o r y t o r z e k i c i ą g n ę ł o się o d o kolic M i e r c z y n a i L e ś m ie r z a p r a w i e p r o s to k u p ó łn o c y , a n i e j a k dziś k u p ó ł n o c n e m u z a c h o d o w i. P o t w i e r d z a j ą t e n s ta n rz e c z y p l a n y i s t a r e m a p y . C o się t y c z y z a c h o d n i e j p ołaci d o li n y Bzury, k t ó r ą z a le g a ł y w i e lk i e Błota Ł ęc zyckie , t o ź r ó d ła n ie z a w s z e s ą z g o d n e ze so b ą. Z n a n e p l a n y p r u s k i e j t w i e r d z y łę c z y c k ie j p o k a z u j ą o d n o g ę Bzury, k t ó r a p o c z ą w s z y o d D z ie rz b ię to w a p ł y n ę ł a n a p ó łn o c , m n i e j w i ę c e j r ó w n o l e g l e od g ł ó w n e g o k o r y t a , z k t ó r y m ł ą c z y ł y ją p o m n i e j s z e o d g a łę z i e n ia p r z e r z y n a j ą c e b a g n a . O d n o g a ta d o c ie r a ła d o k ę p y , na k t ó r e j je s z c z e w X IV w. z n a j d o w a ł a się z a g in io n a p o t e m o s a d a O s t r ó w , g d z ie dzieliła się n a d w a r a m io n a o k r ą ż a j ą c e tę k ę p ę , K o ło W a li s z e w a , p ó ź n ie js z e g o p r z e d m i e ś c i a Ł ęc zycy, o b a r a m i o n a ł ą c z y ł y się i p ł y n ę ł y n a p ó łn o c o b o k w s c h o d n i c h g r a n ic m ia sta , p o cz y m o d c h o d z ą c od n i e g o d u ż y m łu k ie m prz e z b ło ta i b a g n a ł ą c z y ł y się z g ł ó w n y m k o r y t e m B zu ry w m iejscu, w k t ó r y m rz e k a ta, p o o k r ą ż e n i u t e r a s y t u m s k ie j, p r z y b ie r a ł a k i e r u n e k p ó łn o c n o -w s c h o d n i. D o w s p o m n i a n e j o d n o g i B zu ry w p ł y w a ł s tru m ie ń W r ó b li n a , o b e c n ie u c h o d z ą c y d o g ł ó w n e g o k o r y t a rz e k i p o d Dzierz- b ię to w e m . O b o k W r ó b l i n y cło B z u ry w p a d a ł d r u g i s t r u m i e ń w y p ł y w a j ą c y m ięd zy S k ro m n ic ą a Solcą W i e l k ą , k t ó r y p ł y n ą c n a p ó ł n o c n y z a chód, s k r ę c a ł p o te m n a p ó ł n o c n y w s c h ó d , d o c i e r a j ą c d o B z u ry p o op ły - n ię c iu W a l i s z e w a o d p ó ł n o c y 8. P oza N e r e m i B zurą z n a c z e n ie dla o m a w i a n e g o t e r e n u m i a ł y ich d o p ły w y , t a k i e j a k G n id a i B e łd ó w k a — u c h o d z ą c e d o p i e r w s z e j ze w s p o m n i a n y c h r z e k — o r a z M o s z c z e n ic a — d o d r u g i e j . 7 A . I o m c z a k , S t a r e m i a s t o w Ł ę c z y c y , „ S tu d ia W c z e s n o ś r c d n i o w i e c z e " 1955, t. III, s. 281j S. Z a j ą c z k o w s k i , O p o s i a d ł o ś c i a c h k l a s z t o r u t r z e m e s z e ń s k i e g o w ł ę c z y c k i e m w X I I w i e k u n a t l e p o c z ą t k ó w Ł ę c z y c y , „ R o c z n ik i H is t o r y c z n e " 1964, R. X X X , s. 6 1 — 68. 8 R. R o s i n , U w a g il i m a t e r i a ł y d o b a d a ń n a d d z i e j a m i o s a d n i c t w a w Ł ę c z y c k i e m i S i e r a d z k i e m ( X II— X V I w . ) , „ R o c z n ik Ł ó d zk i" 1967, t. X II (X V ), s. 318.
N a z a k o ń c z e n ie p r a g n ę z a z n a c z y ć , iż o m a w i a n y t e r e n m ia ł też b o g a c tw a m i n e r a ln e . W o k o li c a c h is tn ia ły p o k ł a d y d a r n io w e j r u d y żelaza, e k s p l o a t o w a n e już w e w c z e s n y m ś r e d n io w ie c z u . P o n a d t o s tre f a n iz in n a p o s ia d a ł a je s z c z e s o la n k i — d z i ę k i te m u , ż e w g ł ą b i n a j s t a r s z y c h p e r m - s k i c h o s a d ó w g e o l o g i c z n y c h c i ą g n ą c y c h się o d T o m a s z o w a M a z o w i e c k i e g o p rz e z K ło d a w ę pod I n o w r o c ł a w i d a l e j w k i e r u n k u z a c h o d n im z n a j d u j e się sól. W e d ł u g J. S a m s o n o w i c z a w X V III i X IX w. w Ł ęczyc- k ie m i s t n ia ły ź ró d ła s ło n e w Ł ę c z y c y i D ą b r o w i c a c h , w T o p o li za ś m i a ły b y ć w a r z e l n i e soli już w X III w.; ź r ó d ła te u l e g a ł y p o te m w y s ł o d z e n i u 9. W X X w. s o la n k i s k u p i a j ą się n a p ó łn o c od P a r z ę c z e w a w m i e j s c o w o ś c i a c h W i e l k a W ie ś , Zelgoszcz, Sliw niki, Solca M a ł a i W i e l k a o ra z P e łc z y sk a . O p rz e s z ło śc i s o la n e k w t y c h w s i a c h (poza P e łc z y s k a m i, g d z i e w a r z e ln i a f u n k c jo n o w a ł a w l a t a c h 1780— 1795) b r a k j e s t d a n y c h ź r ó d ło w y c h . J e d y n i e n a p o d s t a w i e n a z w S olca W i e l k a i M a ła w y s t ę p u j ą c y c h już w 1357 r. w o l n o sądzić, że ta m t e j s z e ź ró d ła s ło n e z n a n e b y ł y i e k s p l o a t o w a n e od d a w n y c h c z a s ó w 10.
P rzez tere n , n a k t ó r y m le ż a ły w s i e k o l e g i a c k ie p r z e b i e g a ł y szlaki h a n d l o w e o d u ż y m z n a c z e n iu o g ó ln o p o ls k im , a n a w e t m i ę d z y n a r o d o w y m . Poza t y m p r z e c i n a ł y g o d ro g i l o k a l n e łą c z ą c e ze s o b ą p o s z c z e g ó l n e m iasta, m ia s te c z k a i wsiie. Z w ią z e k d r ó g z o s a d n i c t w e m j e s t ścisły, a w m i a r ę ro z w o ju o s a d n i c t w a u le g a z a g ę s z c z e n iu s ie ć d r o ż n a 11. Z j e d n e j s t r o n y p o w s t a w a n i e o s a d p o w o d u j e k o n i e c z n o ś ć i stn ie n ia p o m i ę d z y nim i j a k i e g o ś p o łą c z e n ia , z d r u g i e j s t a r e drogi w p ł y w a ł y n a p o j a w i e n i e
się p r z y nich n o w y c h osiedli.
W s p o m n i a n e w y ż e j Błota Ł ę c z y c k ie s t a n o w i ł y w ś r e d n io w ie c z u t r u d n ą d o p rz e b y c ia p rz e sz k o d ę . N a ich o b s z a rz e z n a jd o w a ł o się t y l k o k ilk a p rzejść. J e d n o z n ic h istn ia ło m ię d z y Ł ę c z y c ą i T o p o l ą 12.
J u ż w e w c z e s n y m ś r e d n io w ie c z u Ł ęc zy ca b y ła w a ż n y m w ę z łe m d r o g o w y m i z n a c z e n ie to u t r z y m a ła p rz e z d łu g ie stu lecia. P rze z n ią p r z e c h o d z iły ró ż n e szlaki. J e d e n z n ic h z Rusi p rz e z R a d o m i In o w łó d z d o c ie r a ł do Ł ęc zycy, g d z ie p o p r z e k r o c z e n i u Błot dzielił się n a d w a r a m io n a , p ie r w s z e w i o d ą c e na K u j a w y , d r u q i e p rz e z K o ło i K o n in do W i e l k o p o l s k i . Z Ł ęc zycy, a w ł a ś c iw ie z T opoli p r o w a d z i ł te ż sz la k * J. S a m s o n o w i c z , O s o l a n k a c h w ł . ę c z y c k i c m w z w i ą z k u z b u d o w ą p o d ł o ż a c z w a r t o r z ę d u , „ P o s ie d z e n ia N a u k o w e P a ń s t w o w e g o I n s ty t u t u G e o lo g ic z n e g o " 1928. n r 1 9 /20, s. 2 7 — 28. K D W , n r 1354, p o r. t e ż P K Ł i, nx 2 231; II, nr 5 5 9 1 , 0415. 11 S . W e y m a n , Z e s t u d i ó w n a d z a g a d n i e n i e m d r ó g w W i c l k o p o l s e e o d X d o
X V I I I w i e k u . „P rzeęjlad Z a c h o d n i" 1953, R. IX , t. II, s. 199 i n.; R. R o s i n, Z i e m i a w i e l u ń s k a w X I I — X V I w . S t u d i a z d z i e j ó w o s a d n i c t w a , Ł ó d ź 1901, s. 218.
'* O d n o ś n ie d o d r ó g p o r. S. Z a j ą c z k o w s k i , O p r z e j ś c i a c h . . . , p a s s i m i t a m ż e c y t o w a n a lite r a tu r a .
n a p ó ł n o c n y w s c h ó d do P ło c k a. P rz e z Ł ę c z y c ę K a z im ie rz W i e lk i w y z n a cz y ł w 1344 d r o g ę z B rześcia do K r a k o w a i n a W ę g r y , za ś w 1349 r. tzw. n o w ą d r o g ę p r o w a d z ą c ą z T o r u n i a d o L w o w a p r z e z Inow łódz, R a d o m i S a n d o m i e r z 13. Do Ł ę c z y c y od p o łu d n ia w ió d ł sz la k z w a ż n e g o w ę z ła d r o ż n e g o ja k i m b y ł P i o t r k ó w o ra z in n y ze w s c h o d u , z Łow icza i S o b o ty p rz e z P ią t e k 14. O d p o ł u d n i o w e g o z a c h o d u p r o w a d z i ł y t u drogi z U n ie j o w a p rz e z W a r t k o w i c e i z S z a d k u p rz e z P o d d ę b i c e 15. T a k ż e p rz e z Z g ie rz i K a z im ie rz p r z e c h o d z iły szlaki h a n d l o w e ł ą c z ą c e w i e l e o d l e g ł y c h od s ie b ie m ie jsc o w o ś c i. P o p r z e d s t a w i e n i u w a r u n k ó w f i z jo g ra fic z n y c h i s z la k ó w d r o ż n y c h n a l e ż y z k olei p r z e jś ć do o m ó w ie n i a w s i kolegLackich, k t ó r e n a i n t e r e s u j ą c y m m n ie teresnie b y ł y p r z e m i e s z a n e ze w s ia m i k r ó l e w s k im i i s z l a c he ckim i. J a k w s p o m n ia ł e m w g r ę w c h o d z ą 23 p u n k t y o sad n icz e. B yły to: A m b i o ż e w , B ru ż y c z k a M a ła , C h r z ą s tó w e k , C io sn y , C z e r c h ó w , G ra b i- szew , J a n k ó w , K a rłó w , M az ew , M c h o w ic e , M e tle w , M iro s ła w ic e , M o r a - k ó w , N a k ie ln ic a , Orszew,ice, P e ł c z y s k a , R o m a rtó w , S k ro m n ic a , Sługi, S olca M ała, S olca W i e l k a , S o se n k a , Z d z i e c h ó w S t a r y 10. W X V I w. n ie w s z y s t k ie n a l e ż a ł y d o k a p i t u ł y w całości. 13 S. W e y m a n, C ł a 1 d r o g i h a n d l o w e w P o l s c e P i a s t o w s k i e j , P o z n a ń 1938, s . 101-— 102; S. Z a j ą c z k o w s k i , O p r z e j ś c i a c h , . . , s. 98. 14 S. Z a j ą c z k o w s k i , O p o s i a d ł o ś c i a c h k l a s z t o r u t r z e m e s z e ń s k i e g o . . . , s. 69; R. R o s i n, P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i w ś r e d n i o w i e c z u , |w : ] 7 5 0 l a t P i o t r k o w a T r y b u n a l s k i e g o . M a t e r i a ł y nu s e s j ę n a u k o w ą , P io t r k ó w T r y b u n a ls k i 1967, s . 16— 17, 19— 20. 15 S. Z a j ą c z k o w s k i , O p o s i a d ł o ś c i a c h k l a s z t o r u t r z e m e s z e ń s k i e g o . . . , s. 68; i d e m ; P o l s k a a Z a k o n K r z y ż a c k i w o s t a t n i c h l a t a c h W ł a d y s ł a w a Ł o k i e t k a , L w ó w 1929, s. 2 2 7 — 229; J. K a m i ń s k a , G r o d y w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e z i e m P o l s k i ś r o d k o w e j n a t l e o s a d n i c t w a , Ł ó d ź 1953, s. 191, 193 i m a p a 5; T. W ą s o w i с z ó w n a, K a l i s z n a t l e w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e j s i e c i d r o g o w e j , [ w : | O s i e m n a ś c i e w i e k ó w K a l i s z a , t. I, K a lis z 1960, s. 80, 82 i m a p a 2.
111 Ł., t. II, s. 3 5 3 — 355 i P., s. 51 ( P e łc z y s k a , S o lc a M a ła , S o lc a W ie lk a w p ar. S o lc a W ie lk ti) ; Ł., t. II, s. 35D— 361 i P., s. 53 (S k r o m n ic a w p a r . L e ż n ic a W ie lk a ); Ł., t. II, s . 363 I P., s. 52 ( J a n k ó w w p a i. L e ź n ic a M a ła ); L., t. II, s. 377 i P., s. 5 2 i N a k i e l a i c a w pair. B e łd ó w ); L., t. U , s. 379— 380 i P., s. 52 ( M ir o s ła w ic e , Z d z ie c h ó w S ta r y w p ar. K a z im ie r z ); Ł., t. 11, s . 3 8 6 — 387 i P „ s. 52 (B r u ż y c z k a M a ła w p ar. Z g ie r z )j L., t. II, s. 4 1 2 —4 1 4 i P., s. 51, 53, 62 (C io s n y , C z e r c h ó w , G r a b is z e w w p ar. M o d ln a ); Ł , t. II, s. 414— 417 i P., s . 51— 53 ( A m b r o ż e w , M c h o w ic e , M o r a k ó w , O r s z e - w i c e , S łu g i, z a g in io n a S o s e n k a w par. G ó r a ś w . M a łg o r z a t y ) ; Ł„ t. II, s. 4 3 0 -431 i P., s . 53 (C h ir z ą stó w e k , K a r łó w z a g in io n y , M e t l e w w p ar. K o ś c ió ł z T o p o lą ) ; L., t. II, s. 463— — 464 i P., s. 53 (M a z e w p ar. w m ie js c u ); Ł , t. II, s . 4 8 7 — 488 i P., s . 5 3 (R o m a r tó w w p a r. W it o n ia . W s w o j e j p r a c y : S i e ć o s a d n i c z a . . . , s . 5 4 z a w ł a s n o ś ć k o l e g i a t y w X V I w . u z n a łe m 18 c a ł y c h i w c z ę ś c i 3 o s a d y , w s u m ie w i ę c 21 p u n k t ó w o s a d
n ic z y c h . G łę b s z e w n i k n ię c i e w ź r ó d ła p o z w o l i ł o lic z b ę t ę z w i ę k s z y ć o 2 o s a d y , a m i a n o w i c ie B r u ż y c z k ę M a łą i K a r łó w , k tó r e , j a k w y k a ż ę p o n iż e j , w X V I w . z n a l a z ł y s i ę w p o s ia d a n iu k a p it u ły łę c z y c k i e j .
O b e c n ie z a jm ą sią k w e s t i ą u s t a l e n i a c z a s u p o w s t a n i a t y c h osad. N a t u r a l n i e j e s t rz e c z ą j a s n ą , że u s ta lić to b ę d z ie m ożna j e d y n i e w p r z y bliżeniu. P o w s t a w a n i e ty c h w s i w r ó ż n y c h o k r e s a c h n a l e ż y p r z e d s t a w i ć z g o d n ie z p e r i o d y z a c j ą d z i e j ó w o s a d n i c t w a d a w n y c h ziem ł ę c z y c k i e j i s ie ra d z k ie j, j a k ą z a p r o p o n o w a ł S. Z a j ą c z k o w s k i 17. W y r ó ż n i ł o n 4 o k r e s y teg o ro z w o ju , a m ia n o w ic ie : 1) o d p o ł o w y VI w. n.e. do p r z e ł o m u X I/X II w., 2) do p o ł o w y X III w. (ok. 1250 r.), 3) d o d z i e w ią t e g o d z i e s i ą t k a l a t X I V w. (1384 r., p o k t ó r y m p o j a w i a s ią n o w y ty p ź r ó d e ł d o s t a r c z a j ą c y w i e l e d a n y c h , j a k i m s ą k s ią g i s ą d o w e ), 4) d o p o c z ą t k ó w X V I w. (ok. 1523 r. — d a t a z a k o ń c z e n ia s p i s y w a n i a Liber b e n e iic io r u m
a r c h id ie c e z ji g n i e ź n i e ń s k i e j p r z e z J a n a Łaskiego). Do t e g o d o ł ą c z y łe m j e s z c z e p i ą t y o k r e s , b a r d z o k ró tk i, b o k o ń c z ą c y sią r o k i e m 1576, z k t ó r e g o p o c h o d z i r e j e s t r p o d a t k o w y w oj. ł ę c z y c k ie g o , p o z w a l a j ą c y p o z n a ć n o w e p u n k t y o sa d n ic z e , n i e u w z g l ą d n io n e p r z e z Ł a s k ie g o a l b o p o w s t a ł e j u ż p o u k o ń c z e n i u je g o dzieła. P ó ź n ie j b ą d ą sią s ta ra ł, w y k o r z y s t u j ą c ró ż n e d a n e ź r ó d ło w e i m e t o d y b a d a w c z e , stw ie rd z ić , j a k i e ze w s p o m n i a n y c h p u n k t ó w o s a d n i c z y c h p o w s t a ł y — p r z y p u s z c z a l n ie — w k t ó r y m ś z w y r ó ż n i o n y c h o k re s ó w . J e s t rz e c z ą w ia d o m ą , ż e o s a d n i c t w o n a o b s z a rz e s t r e l y n iz in n e j ziem ł ę c z y c k i e j i s ie ra d z k ie j, s z c z e g ó ln ie w j e j c e n t r u m p o s i a d a s t a r ą m e t r y k ą h is t o r y c z n ą . S to s u n k o w o też w c z e ś n i e w ie le le ż ą c y c h tu o s a d z o s ta ło z a n o t o w a n y c h w ź r ó d ła c h p is a n y c h , n i e k t ó r e n a w e t w XII w. N a le ż y w ią c w ty m m o m e n c ie sp ra w d z ić , k i e d y p o s z c z e g ó l n e w s i e k o l e g ia c k i e z o s t a ł y w s p o m n i a n e p o raz p i e r w s z y w o w y c h ź ró d ła c h . S t w i e r
dzić tu w y p a d n ie , ż e p o j a w i a j ą się o n e późno. N ie n o t u j ą i c h ź r ó d ła p o c h o d z ą c e z I i II o k r e s u r o z w o j u o s a d n i c t w a . P ie r w s z e w i a d o m o ś c i o n ic h p o c h o d z ą d o p i e r o z X IV w. (III okres). W 1343 z o s t a ł y w y m i e n i o n e Mi rosła w ice, w 1363 r. O rs z e w ic e , w 1357 r. C h r z ą s tó w e k , C zer- chów , G ra b is z e w , J a n k ó w , M a z e w , M c h o w ic e , M o r a k ó w , S olca M a ła , S olca W i e l k a , S o se n k a , Z d z ie c h ó w Stairy, z a ś w 1367 r. S łu g i18. P o z o s ta ł e o s a d y p o j a w i a j ą się w IV o k re s ie : A m b r o ż e w 1389 r., B ru ż y c z k a M a ła 1511— 1523 r., C i o s n y 1392 r., K a r ł ó w 1391 r., M e t l e w 1392 r . ( N a k ie l- n ic a 1507 r., P e łc z y s k a 1439— 1440 r, R o m a r t ó w 1399 r., S k r o m n i c a 17 S . Z a j ą c z k o w s k i , U w a g i n a d o s a d n i b t w e m d a w n y c h z i e m ł ę c z y c k i e j i s i e r a d z k i e j ( d o p r z e ł o m u X I i X I I w . ) , , .R o c z n ik Ł ó d zk i" 1964, t. IX (X II), s. 165— — 160; i d e m, S t u d i u n a d o s a d n i c t w e m d a w n y c h z i e m ł ę c z y c k i e j i s t e r u d z k i e j w X I I — X I V w . U w a g i i s p o s t r z e ż e n i a , „ S tu d ia z D z ie j ó w O s a d n ic t w a " 1966, t. IV , s . 5, p o r . t e ż S. M . Z a j ą c z k o w s k i , S t u d i a z d z i e j ó w o s a d n i c t w a . . . , s. 18. 16 K D M , n r 072; K1 )P II, n r 308; K D W , nr 1354; J. K . M ę 1 1 e w i с z, W i a d o m o ś ć h i s t o r y c z n a o a r c h i k o l l e g i a c i e ł ę c z y c k i e j , „ P a m ię t n ik R e lig ij n o - M o r a ln y , c z a s o p is m o k u z b u d o w a n iu i p o ż y t k o w i ta k d u c h o w n y c h j a k o i ś w ie c k i c h o só b " 1849, t. X V I I , s. 25.
1414 r.ln W y n i k a z tego, iż w sie, k t ó r e w X V I w. z n a jd o w a ł y się w c a łości lub c z ę ś c i o w o w p o s ia d a n i u k a p i t u ł y łę c z y c k ie j, w ź r ó d ła c h p i s a n y c h p o j a w i a j ą się dość późno, b o d o p i e r o w III i IV o k re s ie . W n a s tę p n y m , o staln im , n i e zo stał z a n o t o w a n y ż a d e n n o w y p u n k t o s a d n ic z y .
N a p o d s t a w i e p r z e d s t a w i o n e j p o w y ż e j c h r o n o lo g ii w y s t ę p o w a n i a w ź r ó d ła c h n a z w w si k a p i t u l n y c h m ożna b y sądzić, iż n ie p o s i a d a j ą o n e s t a r e j m e t r y k i h is to ry c z n e j. Z g ó r y j e d n a k n a l e ż y z a z n a c z y ć , iż p r z y j ę c i e t a k i e j h ip o te z y , p r z y n a j m n i e j w s t o s u n k u d o w i ę k s z o ś c i b a d a n y c h p u n k t ó w o sa d n ic z y c h , n ie b ę d z ie słuszne. W i a d o m o b o w ie m , że j e d y n i e w w y p a d k u lo k a c ji j a k i e jś o s a d y „ in c r u d a ra d ic e " m o ż n a u s ta lić m niej w ięc ej d o k ł a d n i e cz as je j p o w s t a n i a . N a to m i a s t n a o g ó ł p i e r w s z a w z m i a n k a o p e w n y m p u n k c i e o s a d n i c z y m ś w i a d c z y j e d y n i e o tym , że o d Lego m o m e n tu r o z p o c z y n a o n s w ó j ź r ó d ło w o p o ś w ia d c z o n y ż y w o t i s t a n o w i ć m oże p u n k t w y j ś c i a dla d a l s z y c h r o z w a ż a ń , c e le m k t ó r y c h będ z ie m a k s y m a l n e o d s u n i ę c ie w s te c z j e g o m e t r y k i 20. C h c ą c t e g o d o k o nać, b a d a c z m usi w z ią ć p o d u w a g ę r ó ż n e g o r o d z a j u w iad o m o ści, k t ó r e s ą u s t a l o n e n a p o d s t a w i e b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h , ź r ó d e ł p i s a n y c h , to p o n om astyki', w s t e c z n e g o w n i o s k o w a n i a , u w z g l ę d n i a j ą c p r z y t y m ta k ie d a n e , j a k k s z t a ł t y osiedli, p r z y n a l e ż n o ś ć d z ie s i ę c in n ą itp.21
O b e c n i e n a l e ż y p r z e j ś ć do o m ó w i e n i a o sa d b ę d ą c y c h w X V I w. w ła s n o ś c ią k a p i t u ł y łęc z y c k ie j, c o u m o ż liw i c o f n ię c i e w stec z, p o z a d a t ę p i e r w s z e g o zapisu, ich m e try k i. O t r z y m a n e w y n i k i b ę d ą n a t u r a l n i e m ia ły c h a r a k t e r h i p o t e t y c z n y , a l e z a p e w n e d o ść z b liż o n y do r z e c z y w i s t e g o s t a n u rz ecz y. Z a z n a c z y ć t u je s z c z e p r a g n ę , iż p o p r z e d n i e s t o su n k i w ła s n o ś c io w e , l o k a c j e n a p r a w i e n ie m ie c k im , u f o l w a r c z n ie n i e w s i k o le g ia c k ic h , ich w ie lk o ść , p e w n e d a n e d o t y c z ą c e ż y c ia g o s p o d a r c z e g o , p r z y n a l e ż n o ś ć k o ś c i e l n a b ę d ą o m ó w i o n e w to k u d a ls z y c h w y w o d ó w . A m b r o ż e w . P ie r w s z a w ia d o m o ś ć o te j o s a d z ie p o c h o d z i z 1389 r., k i e d y to w s p o rz e n i e j a k i e g o G r z y m k a z J a c z k o n e m z A s t a e h o w i c j a k o >» P K Ł I, nr 1453; Ł„ t. II, s . 3 8 6 — 3 87, 389; P K Ł II, n r 4 319; i b i d e m , I, n.r 1973;
i b i d e m , II, nr 4 067; M R P S I V /2 , nr 8 5 0 9 ; R K Ł III, f. 58; P K Ł II, n r 6107; R K Ł , f. 70.
20 S . Z a j ą c z k o w s k i , S p r a w a p i e r w s z e g o z a p i s u w ś w i e t l e b a d a ń n a d o s a d n i c t w e m d a w n y c h z i e m ł ę c z y c k i e j i s i e r a d z k i e j , „ R o c z n ik Ł ó d zk i" 1963, t. V I I (X ), s. 103— 105. 21 I b i d e m , s. 109— 110, 118. C o s i ę t y c z y k s z t a łt ó w w s i t o w p o n iż s z y c h w y w o d a c h z o s ta n ą o n e u s t a lo n e n a p o d s t a w i e n ie o p u b lik o w a n e j r o z p r a w y d o k to r s k ie j S . W o j t k o w i a k a , B a d a n i e n a d k s z t a ł t a m i o s i e d l i w i e j s k i c h z i e m i ł ę c z y c k i e j w ś r e d n i o w i e c z u , o b r o n io n e j w 1962 r., któtrej m a s z y n o p is z n a j d u j e s i ę w BUŁ, a t a k ż e w z b io r a c h Z a k ła d u H is to r ii P o ls k i ś r e d n io w ie c z n e j IH U Ł i u a u to r a n i n i e j s z e g o a r t y k u łu . F r a g m e n t te j d y s e r t a c j i z o s t a ł o g ł o s z o n y d r u k ie m , p o r . S. W o j t k o w i a k , W s p r a w i e w y s t ę p o w a n i a o w a l n i e w z i e m i ł ę c z y c k i e j w ś r e d n i o w i e c z u , „ R o c z n ik Ł ó d zk i" 1966, t. X I (X IV ), s. 221— 2 37.
ś w i a d e k w y s t ą p i ł R e c s ł a w z A m b r o ż e w a 22. O m a w i a n a o s a d a b y ła l o k o w a n a na p r a w i e n ie m ie c k im , j a k n a l e ż y s ąd z ić n a p o d s t a w i e s p r z e d a ż y je j s o ł e c t w a w 1397 r.2S P e w n e d a n e ź r ó d ło w e p o z w a l a j ą p r z e s u n ą ć m e t r y k ę w s i z n a c z n ie w stec z. S. W o j t k o w i a k za lic z y ł w s p o m n i a n ą o s a d ę d o o w a ln i e o p e ł n e j z a b u d o w ie , a wiięc do g r u p y n a l e ż ą c e j „ d o n a j s t a r s z y c h t y p ó w osiedli n a o b s z a r z e ziem i ł ę c z y c k i e j ”24. Z d a n i e m S. Z a j ą c z k o w s k i e g o n a le ż a ł a o n a p r z y p u s z c z a l n ie do w s i dziesięcinm ych k o l e g i a t y ł ę c z y c k i e j w d r u g i e j p o ł o w i e XII s t u l e c i a 28. N a p o d s t a w i e p o w y ż s z y c h d a n y c h w o l n o sądzić, iż A m b r o ż e w istn ia ł ju ż w X I w., a w ię c p o w s t a ł w I o k r e s i e .rozw oju o s a d n i c t w a .
B rużyczka M ala. P o ra z p i e r w s z y w y m i e n i a ją J . Łaski w s w y m Liber b e n e fic io r u m , p o c h o d z ą c y m , j a k w ia d o m o , z l a t 1511— 1523 pisząc,
iż „ B ru z y c z a m i n o r [...] d iv isa e s t e x a n t i q u o in d u a s p a r t e s " , a m i a n o w ic ie s z l a c h e c k ą i d u c h o w n ą 2*. Z w r o t e x a n t iq u o n i e o k r e ś la d o k ł a d n i e czasu, w o l n o j e d n a k m n ie m a ć , że n a p e w n o m o ż n a o d n ie ś ć go d o X V stu lecia. O b o k B rużyczki z n a n a b y ła w X IV w. B ru ż y c a l e ż ą c a w p o b liż u Zg ierz a, z a lic z o n a p rz e z S. Z a j ą c z k o w s k i e g o do w si d z ie s i ę c i n n y c h k o l e g i a t y ł ę c z y c k ie j w XII w . 27 W o j t k o w i a k n a p o d s t a w i e p r z e b a d a n y c h m a p o k r e ś la B ru ż y c z k ę M a łą j a k o u l i c ó w k ę o n i e p e ł n e j z a b u d o w ie , p i e r w o t n i e m o ż e j e d n a k p e ł n e j; te n t y p o s a d p o w s t a w a ł w r ó ż n y c h o k r e s a c h h i s torii, n i e k t ó r e w c z a s a c h w c z e s n o f e u d a l n y c h , d o ść i n t e n s y w n i e w w i e k a c h X — XIII, z t y m że te o n i e p e ł n e j z a b u d o w ie są n a ogół m ł o d s z e g o p o c h o d z e n i a 28. Z e w z g lę d u n a to, ż e m a c i e r z y s t ą o s a d ą b y ła B rużyca, i s tn i e j ą c a p r z y p u s z c z a l n ie ju ż w X II w., p r z y ją ć t rz e b a , iż w s k u t e k je j r o z ro s tu , a p r a w d o p o d o b n i e i r ó ż n y c h podziiałów, doszło do w y o d r ę b n i e n ia się p o w s t a ł e j n a j e j g r u n t a c h B rużyczki. K i e d y to n a s t ą p i ł o i o d j a k i e g o c z a su o m a w i a n a w i e ś z a c z ę ła roziwijać się j a k o o d r ę b n y p u n k t o s a d n i c z y n ie je st w ia d o m e . S ądzić w o ln o , iż m ia ło to m i e j s c e w X V w., a w i ę c p o w s t a n i e B rużyc zki u m i e j s c o w i ł b y m w IV o k r e s i e r o z w o j u o s a d n i c tw a . C h rząstów ek . W z m i a n k o w a n y je s t po ra z p i e r w s z y w 1357 r. w w i e l k im p r z y w i l e j u K a z im ie rz a W i e lk ie g o d la a r c y b i s k u p s t w a , a w 1374 r. к P K Ł I, n r 1453. « l i K Ł , f. 5 8 — 59. 14 W o j t k o w i a k , W s p r a w i e . . . , s . 233, 236. îs S. Z a j ą c z k o w s k i , P o c z ą t k i k o l e g i a t y ł ę c z y c k i e j . P r z y c z y n e k cło d z i e j ó w o s a d n i c t w a z i e m i ł ę c z y c k i e j , „ R o c z n ik i H is t o r y c z n e " 1958, R. X \ I V , s. 173. u L., t. II, s. 386— 387. i, « s , Z a j ą c z k o w s k i , S. M. Z a j ą c z k o w s k i , o p . c i t . , c z . I (A b r a m o w i c e — — M ż u r k i ) , Ł ó d ź 1966, s. 29; S. Z a j ą c z k o w s k i , P o c z ą t k i . . . , s. 173. , ** W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s . 155, 539.
zo stał l o k o w a n y n a p r a w i e n ie m i e c k i m 29. W o j t k o w i a k z a lic za g o d o o w a ln ie , S. Z a j ą c z k o w s k i d o wsi d z i e s i q c in n y c h k o l e g i a t y w XII w., za ś w s tu le c iu p o p rz e d n im do d ó b r o p a c t w a ł ę c z y c k i e g o 30. B iorąc p o w y ż s z e d a n e p o d u w a g ę Chrząstówek u w a ż a m za s i a r ą wieś, p o w s t a ł ą w I o k re s ie , n a j p r a w d o p o d o b n i e j p rz e d 1000 r. C io sn y . W 1392 r. w k s i ę g a c h s ą d o w y c h ł ę c z y c k ic h p o j a w ia się BolesLa p isz ą c y się „d e C z o s n i" 31. Ze w z g lę d u n a s w ó j k s z ta łt o m a w i a n a w i e ś je s t u l i c ó w k ą 32. O p i e r a j ą c się na ty c h d a n y c h d o ś ć t r u d n o je s t o k r e ś lić c h r o n o lo g i ę j e j p o w s t a n i a . H i p o t e t y c z n ie m o ż n a uznać, iż z a ł o ż o n o ją w III o k re s ie ; m o ż e w d r u g i e j p o ło w ie XIII w.
C zercliów . W 1357 r. K a z im ie rz W ie l k i s tw ie rd z ił, że p o ło w a te g o
osie d la b y ła w łasn o śc ią ' a r c y b i s k u p i ą 33. J e d n a k b a d a c z p o s i a d a r ó ż n e d a n e u m o ż l iw i a j ą c e z n a c z n e p r z e s u n i ę c i e w s te c z p o c z ą t k ó w le j o sa d y . N a j e j t e r e n i e z n a jd u j e s ię s p o r e g r o d z is k o p i e r ś c i e n i o w a t e z d u ż y m p o d g ro d z ie m , d a t o w a n e na k o n ie c IX — p o c z ą te k XII w .34 J a k s tw ie rd z ił K. P o tk a ń s k i ju ż w XI w. C z e r c h ó w n a l e ż a ł do o p a c t w a b e n e d y k t y n ó w , n a g r u z a c h k t ó r e g o w n a s t ę p n y m s t u l e c i u z o s ta ła w z n ie s io n a k o l e g i a t a 33. 2* K D W , nr 1354; R K Ł , f. 57. O d n o ś n ie d o t e j w s i p o r. S. Z a j ą c z k o w s k i , S. M. Z a j ą c z k o w s k i , o p . c i l . , c z . I, s. 49 51 — u w a g i. 11 W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s. 168; S. Z a j ą c z k o w s k i , P o c z q l k i . . . , s. 173; i d e m , O p a c t w o „ n a ł ę c z y c k i m g r o d z i e " i j e g o u p o s a ż e n i e . P r z y c z y n e k d o d z i e j ó w o s u d n i c t w a d a w n e j z i e m i ł ę c z y c k i e j w X I w . , „ R o c z n ik Ł ó d zk i" 1958, t. I (IV ), s. 298; H . Ł o w m i a ó s k i , P o c z q l k i P o l s k i , t. V I, c z . 1, W a r s z a w a 1985, s 321 s ą d z i, ż e o p a c t w o ł ę c z y c k i e p o w s t a ł o z a r z ą d ó w B o le s ła w a Ś m ia łe g o . L ite r a tu r a d a w n i e j
s z a u p a tr y w a ła j e g o p o c z ą t k ó w w c z a s a c h w c z e ś n i e j s z y c h , b o o d n o s iła j e d o r z ą d ó w B o le s ła w a C h r o b r e g o . I n ic j a t y w ę j e g o z a ło ż e n ia p r z y p is y w a n o ś w . W o j c i e c h o w i S ą d z o n o , ż e u l e g ł o o n o z n is z c z e n iu w w y n ik u z a b u r z e ń la t 1037— 1038 i j e g o r e n o w a c j a n a s t ą p iła d o p ie r o w o k r e s i e p a n o w a n ia B o le s ła w a Ś m ia łe g o , p o r . S. M . Z a- j ą c z k o w s k i , Z a r y s d z i e j ó w k l u c z a P i ą t k o w s k i e g o i l e n u l y z d u ń s k i e j a r c y b i s k u p a g n i e ź n i e ń s k i e g o ( d o la t s i e d e m d z i e s i ą t y c h X V I w i e k u ) , „ A c ta U n iv e r s it a t is L o d z ie n s is " 1987, F o lia h is t o r ic a 29, p a s s i m , a z w ła s z c z a s, 24 i t a m ż e p r z y p . 11, g d z ie p o d a n a j e s t s ta r s z a lite r a tu r a n a te n t e m a t, w ś r ó d k tó r e j n a w y r ó ż n i e n i e z a s łu g u j e r o z p r a w a : A . N a d o l s k i , A. A b r a m o w i c z , T. P o k l e w s k i , A. K ą s i n o w - s k i , Ł ę c z y c k i e o p a c t w o P a n n y M a r i i w ś w i e t l e b a d a ń z l a t 1 9 5 4 — 5 6 , „ P r a c e i M a t e r i a ł y M u z e u m A r c h e o l o g i c z n e g o i E t n o g r a f ic z n e g o w Ł o d zi" I9 6 0 , S e r ia a r c h e o lo g ic z n a n r 4. 31 P K Ł II, n r 4319 32 W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s. 169. “ K D W , n r 1354. 84 K a m i ń s k a , G r o d y w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e . . . , s . 3 5 — 43 ; e a d o m , G r o d y P o l s k i ś r o d k o w e i w o r g a n i z a c j i p a ń s t w o w e j , „ P r a c e i M a t e r ia ły M u z e u m A r c h e o lo g i c z n e g o i E t n o g r a f ic z n e g o w Ł o d zi" 1971. S e r ia a r c h e o lo g ic z n a nr 18, s. 50, 5 4 — 53 i m a p y 2 i 3. 35 K. P o t k a ń s k i , O p a c t w o na ł ę c z y c k i m g r o d z i e , „ R o z p r a w y A k a d e m ii U m ie j ę t n o ś c i. W y d z ia ł H is t o r y c z n o - F ilo z o f ic z n y " 1902, t. X V III , o g ó l n e g o z b io r u , t. X L III, s . 9 0 — 91, 93.
P o g lą d te n pod zielił S. Z a ją c z k o w s k i u w a ż a ją c , że w X II w. C z e r c h ó w b y ł w sią d z ie s ię ć in n ą w s p o m n i a n e j o s t a tn io in s t y tu c ji k o ś c i e l n e j 36. W r e s z c ie W o j t k o w i a k zalic zy ł g o d o o w a ln ie o p e łn e j z a b u d o w i e 37. N a p o d s t a w i e p r z y t o c z o n y c h p o w y ż e j d a n y c h s t w i e r d z a m z c a łą p e w n o śc ią , że C z a r c h ó w j e s t b a r d z o s t a r ą o sa d ą , p o c z ą tk a m i s w y m i s i ę g a j ą c ą j e s z c z e I ty s ią c le c ia n.e., a w ię c p o w s t a ł ą w I o k re s ie .
G rab iszew . W 1357 r. z o s ta ł o n w y m i e n i o n y po raz p i e r w s z y ja k o
w ła s n o ś ć a r y b i s k u p s t w a 38. W o j t k o w i a k o k re ś lił g o j a k o ł a ń c u c h ó w k ę lu b u l ic ó w k ę j e d n o s z e r e g o w ą , s t w i e r d z a j ą c ró w n o c z e ś n ie , że u s t a l e n i e c h r o n o lo g ii t y c h t y p ó w j e s t b a r d z o t r u d n e 39. S. Z a ją c z k o w s k i u w a ż a ł j e d n a k , że G r a b i s z e w ju ż w XI w. m ó g ł b y ć w ł a s n o ś c i ą o p a c tw a ł ę c z y c k i e g o 4". D la te g o leż p r z y jm u ję , że o m a w i a n a w ie ś p o w s t a ł a w I o k re s ie , p rz y p u s z c z a ln ie p r z e d 1000 r. Jan k ów . J a k i p o p r z e d n i a o s a d a w s p o m n i a n y z o s ta ł w p r z y w i le j u K a z im ie rz a W i e l k i e g o z 1357 r.41 W XI w. w c h o d z ił p r z y p u s z c z a l n ie w s k ła d u p o s a ż e n i a o p a c tw a łę c z y c k ie g o , zaś w XII w. b y ł n a j p r a w d o p o d o b n i e j w s i ą d z ie s ię c in n ą k o l e g i a t y i n a l e ż a ł d o g r u p y u lic ó w e k , k t ó r e j a k w s p o m n ia łe m , p o j a w i ł y się z a r ó w n o w o k r e s ie w c z e s n o fe u d a l- n y m j a k i ro z b ic ia d z i e l n ic o w e g o 42. U w a żam , że p o c z ą tk i J a n k o w a n a l e ż y o d n i e ś ć d o o k r e s u I i to je s z c z e do I t y s ią c le c ia n.e.
K arłów za g in io n y . P o raz p i e r w s z y w y s t ę p u j e w ź r ó d ła c h p is a n y c h
w 1391 r.43 Ze w z g lę d u n a to, że o s a d a t a już w X V I w. b y ła o p u s t o szała, o cz y m p isze J. Łaski i o k r e ś l e n i e je j w c z a s a c h p ó ź n i e j s z y c h j a k o d ese rla , K a r ł ó w n ie f i g u r u j e na m a p a c h o ra z p l a n a c h i d l a t e g o nie m o ż n a o k r e ś li ć je g o k s z t a ł t u 44. P o c z ą tk i tej o s a d y o d n o s z ę h i p o t e t y c z n ie do III o k re s u . 5ß S. Z a j ą c z k o w s k i , O p a c t w o . . . , s. 2 92, 298; i d e m , P o c z ą t k i . . . , s. 173. U s t a le n ia P o t k a ń s k ie g o z o s t a ł y p i z y j ę t e t e ż p r z e z J. W a r ę ż a k a , R o z w ó j u p o s a ż e n i a a r c y b i s k u p s t w a g n i e ź n i e ń s k i e g o w ś r e d n i o w i e c z u z u w z g l ę d n i e n i e m s t o s u n k ó w g o s p o d a r c z y c h w X I V — X V w . , L w ó w 1929, s. 13. 17 W o j t k o w i a k , W s p r a w i e . . . , s . 2 36. M K D W , nr 1354. 3“ W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . , s. 199, 5 41. 40 S. Z a j ą c z k o w s k i , O p a c t w o . . . , s. 298. 41 K D W , n i 1354. O d n o ś n ie d o lo k a liz a c j i p o r. S. Z a j ą c z k o w s k i , S. M. Z a j ą c z k o w s k i , o p . c i t ., c z . I, 's. 112 — u w a g i. 48 S. Z a j ą c z k o w s k i , O p a c t w o . . . , s. 298; i d e m , P o c z ą t k i . . . , s. 174; W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s. 2 05, 5 39. « P K Ł I, n r 1973. 44 Ł., t. 11, s . 432,- A . T o m c z a k , [r e c .] S. Z a j ą c z k o w s k i , „ O p a c t w o na ł ę c z y c k i m g r o d z i c i j e g o u p o s a ż e n i e S. Z a j ą c z k o w s k i , P o c z ą t k i k o l e g i a t y ł ę c z y c k i e j , „ S tu d ia i M a t e r ia ły d o d z i e j ó w W i e l k o p o l s k i i P o m o r z a " 1961, t. V I, z. 2 [za r o k 1 9 6 0 ], s. 4 4 1 — 442, p r z y p . 2; S . Z a j ą c z k o w s k i , S. M. Z a j ą c z k o w s k i , o p . c it., c z . I, s. 123 — u w a g i a d K a r ló w .
M azew . W 1357 r. w y m i e n i o n o ź r e b l e ż ą c y m ię d z y M iło n ic a m i
a Liczkam i, k t ó r y K. P o lk a ń s k i i J. W a r ę ż a k id e n t y f i k o w a li z M aze- w e m '5. Z d a n i e m W o j t k o w i a k a je s t o n o w a l n i c ą 40. T a o s t a t n i a w i a d o m o ś ć z d a je się s u g e r o w a ć , ż e j e s t to o s a d a s ta ra , n a t o m i a s t .w zm ianka o żre- biu, k t ó r y w s p o m n i a n i w y ż e j ucz en i u z n a li za Mazeiw m o ż e te m u p r z e czyć. W o l n o b o w ie m w i a d o m o ś ć z 1357 r. i n t e r p r e t o w a ć in a c z e j niż to czynili PotlkańSiki i W a r ę ż a k . C ho d zi tu m ia n o w ic ie o to, że n a o b s z a rze lego ź r e b ią m ó g ł p o w s t a ć M az ew , a l e d o p i e r o p o 1357 г., a p r z e d 1385 r., k i e d y to p o j a w i a się w k s i ę g a c h s ą d o w y c h p is z ą c y się z lej o s a d y k m i e ć 47. W s p o m n i e ć t u je s z c z e w y p a d n ie , iż w y d a w c a d zieła Ł askiego, p o w o ł u ją c się n a a k t a kapiLuły g n i e ź n i e ń s k ie j, uznał, że w p o ł o w ie X IV w. J a r o s ł a w S k o tn ic k i w c ie lił o m a w i a n ą o s a d ę do p r a ł a t u r y k u s to d ii łę c z y c k ie j. J u ż w t e d y m iał is tn ie ć tu k o śc ió ł p a r a f i a l n y 48. W y d a j e się, iż m im o z a s y g n a l i z o w a n e j p o w y ż e j o d m i e n n e j i n t e r p r e t a c j i w i a d o m o ś c i z 1357 r. w o ln o j e d n a k uznać, iż w p o ło w i e X IV w. M a z e w już rz e c z y w iś c ie istniał, a b io r ą c p o d u w a g ę je g o k s z t a ł t ś w i a d c z ą c y o s t a r y m p o c h o d z e n i u p r z e s u n ą ć j e g o p o c z ą tk i, c h o ć z p e w n y m w a h a n ie m d o I o k r e s u .
M ch o w ice. W i e ś ta, w y s t ę p u j ą c a w ź r ó d ła c h w 1357 r., z a lic z a n a
je s t do w ie lo d ro ż n ie z w a r t y c h m a j ą c y c h b a r d z o s t a r ą m e t r y k ę h i s t o r y c z n ą 49. O s a d a n a le ż a ł a do w s i s k ł a d a j ą c y c h ju ż w X II w. d z ie s ię c in ę k o le g ia c ie , s t a n o w i ą c n a j p r a w d o p o d o b n i e j t a k ż e w c z e ś n i e j w ł a s n o ś ć o p a c t w a łęczyckiego™. Z e w z g lę d u n a p o w y ż s z e d a n e s ąd z ę, ż e M c h o w i c e p o w s t a ł y w I o k re s ie , p r z y p u s z c z a l n ie je s z c z e w I ty s i ą c l e c iu n.e. M etlew . W y s t ę p u j e on p o r a z p i e r w s z y w 1392 r.61 J e s t u lic ó w k ą ,
a w X II w. p ła c ił d z ie s ię c in ę k o l e g i a c ie ł ę c z y c k i e j 1*2. N a t e j p o d s t a w i e w o ln o m n iem ać, że p o w s ta ł w I o k re s ie .
M iro sła w ice. O s a d ę tę w y m i e n i a j ą d o k u m e n t y z l a t 1343 i 1357,
zaś w 1386 r. d o k o n a n o s p r z e d a ż y je j s o ł e c t w a 63. Z a lic z a n e s ą d o g r u p y o w a ln ie, w XI w. w c h o d z i ły w s k ł a d h i p o t e t y c z n e g o u p o s a ż e n ia o p a c tw a łę c z y c k ie g o , z a ś w s t u l e c i u n a s t ę p n y m u isz c z a ły d zie się c in ę k o l e g i a c i e 64.
4S K D W , n r 1354) P o l k a ń s k i , o p . c i/., s. 92; W a r ą ż a k, o p . c it., s. 51 ; S . Z a j ą c z k o w s k i , S. M. Z a j ą c z k o w s k i , o p . c it., c z . I, s. 196 — u w a g i a d M a z e w . “ W o j t k o w i a k , W s p r a w i e . . . , s. 2 3 6 . i-41 P K Ł I, n r 10. 48 L , t. II, s . 463 p r z y p is , p o r . t e ż P o t k a ń s k i , o p . c i t . , s. 105. 18 K D W , n r 1354, W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s . 2 62, 5 2 8 — 529. so S . Z a j ą c z k o w s k i , P o c z ą t k i . . . , s. 174; i d e m , O p a c t w o . . , , s. 298. 51 P K Ł II, nr 4 067. 52 S. Z a j ą c z k o w s k i , P o c z ą t k i . . . , s. 174,- W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s. 2 63. i» K D M , nr 672,- K D W , n r 1354; A G A D d .p . n r 2083. 54 W o j t к o w i a k, W s p r a w i e . . . , s. 236; S . Z a j ą c z k o w s k i , O p a c t w o . . . , s. 298; i d e m , P o c z ą t k i . . . , s. 174.
P o c z ą tk ó w Mirosła/wic n a l e ż y zaŁem d o s z u k i w a ć się w I o k r e s i e i to n a j p r a w d o p o d o b n i e j p r z e d 1000 r. M oraków . T e n p u n k t o s a d n i c z y z a lic z o n y do g r u p y u li c ó w e k z o s ta ł z a n o t o w a n y w ź r ó d ła c h p i s a n y c h w 1357 r., a l e w e d łu g w s z e lk ic h d a n y c h n a l e ż a ł d o o p a c t w a łę c z y c k i e g o w X I w., a w X II w. d z ie s ię c in ę s tą d o t r z y m y w a ł a k o l e g i a t a 55. O p i e r a j ą c się n a t y c h d a n y c h u w a ż a m , że p o w s t a ł on w I o k re s ie , p r z y p u s z c z a l n ie je s z c z e w I t y s i ą c l e c iu n.e.
N a k icln ic a . O s a d a ta p o j a w i a się w ź r ó d ła c h d o p i e r o w 1507 r.,
zaś p r z e z W o j t k o w i a k a j e s t o k r e ś l o n a j a k o u l i c ó w k a o n ie p e ł n e j z a b u d o w i e 60. Z d a n ie m te g o b a d a c z a ó w t y p osiedli j e s t w y r a ź n i e m ło d s z y od u l ic ó w e k o p e ł n e j z a b u d o w ie . B iorąc z a te m p o d u w a g ę j e g o u s ta le n ia , j a k też o k o lic z n o ść , że o N a k i e l n i c y n ie w z m i a n k u j ą ż a d n e ź r ó d ła w c z e ś n ie js z e , d a t u j ę j e j p o c z ą tk i n a j p r a w d o p o d o b n i e j n a IV o kre s. O rszew ice. W 1363 r., z k t ó r e g o p o c h o d z i p i e r w s z a w z m ia n k a , O r- s z e w i c e n a b y ł M a c ie j, k a n o n i k łę c z y c k i i j e g o b r a t A n d r z e j od n i e j a k i e j A g l e t y i j e j m a łż o n k a , d z ie d z ic a P a r z y ć 57. S. Z a j ą c z k o w s k i z a li cz a tę w i e ś d o g r u p y o s a d s k ł a d a j ą c y c h w d r u g i e j p o ł o w i e X II w. d z ie s i ę c in ę k o l e g i a c ie łę c z y c k ie j, za ś W o j t k o w i a k o k r e ś l a j ą j a k o u li c ó w k ę o n i e p e ł n e j z a b u d o w i e 58. N a p o d s t a w i e p o w y ż s z y c h d a n y c h d o ś ć t r u d n o j e s t z a p r e z e n t o w a ć d o k ł a d n i e j s z ą c h r o n o lo g i ę p o w s t a n i a t e j o sa d y . Ze w z g l ę d u n a p r z y n a l e ż n o ś ć d z ie s ię c in n ą , z a lic z y ć ją w o l n o d o I o k re s u ; p o w s t a ł a j e d n a k p r z y p u s z c z a l n ie w X I lu b w p o c z ą t k a c h n a s t ę p n e g o stu le c ia . P ełczy sk a . W i e ś ta p o j a w i a się w r a c h u n k a c h k a p i t u ł y ł ę c z y c k i e j d o p i e r o w l a t a c h 1439— 14405Я. Z d a n ie m S. Z a j ą c z k o w s k i e g o i s tn ia ła n a j p r a w d o p o d o b n i e j w X I w., b ę d ą c w t e d y w ł a s n o ś c i ą o p a c tw a ł ę c z y c k ie g o , zaś w X II w. s k ł a d a ł a d z i e s i ę c in ę k o le g ia c ie . W o j t k o w i a k o k r e ś la ją j a k o u l i c ó w k ę o n i e p e ł n e j z a b u d o w i e 00. K s z ta łt n ie ś w i a d c z y w i ę c o z b y t s t a r e j m e t r y c e . M im o to, b i o r ą c p o d u w a g ę u s t a l e n i a S. Z a ją c z k o w s k i e g o , t r z e b a sądzić, iż p o c z ą t k a m i s w y m i P e ł c z y s k a s i ę g a j ą I o k r e s u i to c z a s ó w p r z e d 1000 r. R om artów . W 1399 r. z o s a d y te j p is a ł się k m ie ć M a r c i n 01. N a l e ż a ła o n a d o g r u p y w s i d z i e s i ę c in n y c h k o l e g i a t y ł ę c z y c k i e j w X II w. “ W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s . 269,- K D W , n r 1354; S. Z a j ą c z k o w s k i , O p a c t w o . . . , s. 298,- i d e m , P o c z ą t k i . . . , s. 174. 5C M R P S IV /2 , nr 8 509; W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s. 2 72, 539. 67 K D P , t. II, n r 308. S 8 S. Z a j ą c z k o w s k i , P o c z ą t k i . . . , s. 174,- W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s. 284. 5» R K Ł III, f. 58. r’0 S. Z a j ą c z k o w s k i , O p a c t w o . . . , s . 298; i d e m , P o c z ą t k i . . . , s. 174,- W o j t k o w i a k , B a d a n i a . . . , s. 291. и P K Ł II, nr 6 1 0 7 , 6 125.
