XXI Seminarium Mediewistyczne
pt. Książka na pograniczu chrześcijaństwa
wschodniego i zachodniego (X-XVI w.),
Poznań 12-14 października 2000
Badania nad historią kultury przeżyw ają w ostatnich latach żywiołowy rozwój, stąd też nie m oże dziwić liczny udział m łodych naukow ców z Polski, Niemiec, Białorusi i Ukrainy w od bywającym się w październiku ubiegłego roku w Poznaniu XXI Seminarium Mediewistycznym. Przedmiotem zainteresowania uczestników Sem inarium była tym razem książka w życiu społe czeństw europejskich w średniowieczu i w początkach nowożytności. Zwrócono przy tym uwagę na fakt w zajemnego przenikania się w kulturze pisanej chrześcijaństwa wschodniego i zachod niego.
Obrady otworzył prof. Szczęsny Skibiński (Poznań). Przedmiotem zainteresowania uczestników seminarium były w tym dniu szczególnie dzieje sztuki. Ulrich Kudeł (Kilonia) omówił problem średniowiecznego m alarstw a książkow ego (Das Buch in der mittelalterlichen Buchmalarei). Tematykę zdobnictwa kodeksów w czasach karolińskich om ówiła Isabel Gerds (Kilonia) w referacie pt. „Das karolingische Ew angeliar des E ssener D om schatzes” . Kolejnym referentem była M ałgorzata Smo- rąg-Różycka, która zajęła się ilustrow aną książką jako modelem artystycznym. Przedmiotem jej zainteresowania był bizantyjski pierw ow zór Psałterza Kijowskiego. Dw a kolejne referaty: Christine Kieker (Kilonia) pt. „D ie südw estdeutsche Buchmalarei in der R eform klöstem vor, während und nach dem Investiturstreit i Sławom ira Skrzyniarza (Kraków) pt. „Przedstawienie Zstąpienia Chrystusa do otchłani (Anastasis) w zachodnim m alarstwie książkow ym X - XII wieku: recepcja bizantyjskiej tradycji ikonograficznej” , ukazały różne style w zdobnictwie średniowiecznych kodeksów iluminowanych. Następnie Christian W aszak (Kilonia) w ygłosił referat na temat: „D er Einfluss der Amienser Johannesrelique auf die Salom é-D arstellungen in der Buchm alarei” . Z kolei Hanna Barvienava (Mińsk) omówiła tem atykę zdobień ilum inatorskich białoruskich ksiąg rękopiśmiennych z X -X V w. Zagad nienie to kontynuow ł Edward Zajkow ski (M ińsk) w referacie pt. „M iniatury Latopisu Radziwiłłow- skiego jako źródło do badań pogaństw a” . K ronika Radziwiłłow ska była również przedmiotem zainteresowania Jerzego Bochana (M ińsk), który przeanalizow ał jej warstwę ikonograficzną pod kontem uzbrojenia w ojsk W ielkiego K sięstw a Litewskiego. Ostatnim referatem ukazującym książkę jako dzieło sztuki było wystąpienie M acieja G ąsiorowskiego (Poznań) na temat flamandzkiego m alarstw a książkow ego („C hronique de H ainaut” : ilum inatorzy Jeana W auquelin u źródeł swych miniatur). Joanna G orecka-K alita (Kraków) w ygłosiła referat traktujący o książce w starofrancuskiej opowieści arturiańskiej w XIII w.
W ieczorem organizatorzy zaprosili uczestników sesji na spotkanie poświęcone pamięci Twórczyni Seminariów prof. A licji K arłow skiej-K am zow ej. Dzięki nagraniu radiowemu, wysłuchano krótkiego wykładu Profesor na tem at sztuki witrażowej. W trakcie spotkania prof. Szczęsny Skibiński dokonał prezentacji ostatniej książki Alicji K arłowskiej-Kam zow ej (Społeczeństwo średniowieczne na szachow nicy życia). Licznie zgrom adzeni przyjaciele i uczniowie pani Profesor z radością przyjęli decyzję organizatorów poznańskich spotkań m ediew istycznych o nadaniu Jej imienia Seminariom M ediew i stycznym.
Obrady drugiego dnia konferencji rozpoczęła Joanna Gorecka-Kalita, która odczytała referat Piotra Tylusa (Kraków) pt. „K siążka średniow ieczna w oczach filologa” . Następnie K rzysztof Ratajczak (Poznań) wygłosił referat o książce w kręgu dynastii piastowskiej. Anastasia Skiepjan (Mińsk) przedstawiła zagadnienie funkcjonow ania księgozbiorów na Białorusi w XIV - XVI w.
Kolejne referaty pośw ięcone były recepcji zachodniej literatury na wschodnich krańcach Rzeczpo spolitej. Dzmitry Dulko (Grodno) zajął się tłumaczeniami średniowiecznych pieśni rycerskich
w literaturze W ielkiego Księstwa Litew skiego w X V - X V I w., natom iast Natalia Śliż (Grodno) skupiła się na zagadnieniu książki w rodzinie szlacheckiej W ielkiego Księstwa Litewskiego w XVI w. Z kolei Andrzej Januszkiewicz (Grodno) przedstaw ił rolę książki jak o broni politycznej w połowie XVI w. (na przykładzie sytuacji w W ielkim Księstwie Litewskim).
W program ie drugiego dnia Sem inarium wyróżnić m ożna blok referatów poświęconych kwestii związków m iędzy E uropą Z achodnią (łacińską) a Europą W schodnią. Ludmiła Iwanowa (Mińsk) wygłosiła referat pt. „B rzeskie starodruki XV I w. w kontekście związków kulturalnych W ielkiego Księstwa Litewskiego z Z achodem ” . Z kolei Katarzyna Sobkow iak (Poznań) zajęła się źródłami ideowymi drzeworytów z Szauffenbergowskiej wersji m odlitew nika „H ortulus ani- mae” . Jakub Niedźwiedź (K alw aria Zebrzydow ska) przedstawił książkow e zbiory bazylianów wileńskich z XVII i XVIII w., Lubow Sobolewa natom iast dokonała analizy księgozbioru polskiego kolegium jezuickiego w Płocku w XVI i XV II w. Następnie Oksana W orotnikowa (Mińsk) przedstawiła słuchaczom postać księdza Bobrowskiego i jego badania dotyczące dziejów książki na terenie W ielkiego Księstwa Litewskiego. Referatem zam ykającym obrady było w y stąpienie Georgija Galenczenki (M ińsk), pośw ięcone narodowem u i stanowemu charakterowi cyrylicznego i łacińsko-polskiego druku na Białorusi w XVI w. Podsumowania obrad dokonał Jacek Kowalski.
Trzeciego dnia Sem inarium, odbył się naukow y objazd po W ielkopolsce, który obejm ował wizytę w Bibliotece Kórnickiej, gdzie uczestnicy sesji zapoznali się ze zbiorami rękopisów i inkunabułów i zwiedzili zamek, następnie zwiedzili katedrę w Gnieźnie.
XXI Seminarium M ediew istyczne należy uznać za udane pod względem naukowym. W y głoszono 23 referaty, obejm ujące sw ą tem atyką szerokie spektrum zagadnień związanych z dzie jam i książki, jej funkcjami w życiu społeczeństw Europy Środkow o-W schodniej, a także w zajem nym przenikaniem się kultury łacińskiej i grecko-ruskiej, chrześcijaństw a w schodniego i zachod niego na ziemiach Królestwa Polskiego i W ielkiego Księstw a Litewskiego. W pracach Sem ina rium wzięli udział historycy, historycy sztuki, filolodzy z Niemiec, Polski, Litwy, Ukrainy i Białorusi.
Tematem kolejnego, ju ż XX II Sem inarium M ediew istycznego im. Alicji Karłowskiej-Kamzowej będzie: „Koniec i początek: od pogaństw a do chrześcijaństw a” . Seminarium odbędzie się w dniach 1 8 -1 9 października 2001.
K rzysztof Ratajczak
„Oświata i szkoła narodów bez państwa
w Europie Środkowej i Wschodniej (XIX-XX wiek)”
W dniach 6 - 8 maja 2001 r. w C entrum Rekreacyjno-Szkoleniowym „Sana” w Polanicy Zdrój, odbyła się, zorganizow ana przez Instytut Pedagogiki oraz Centrum Badań Śląskoznaw czych i Bohemi- stycznych Uniwersytetu W rocław skiego, konferencja naukowa pośw ięcona ośw iacie i szkolnictwu narodów pozbawionych swej państwowości w XIX i XX wieku.
W związku z planem utw orzenia zespołu do badań zwiazanych z problemami oświaty w dobie transformacji ustrojowej w Europie Środkowej i W schodniej, pierw szy dzień konferencji był przygotowawczym spotkaniem sem inaryjnym, podczas którego wstępnie został zasygnalizowany projekt m iędzynarodowego program u badawczego „O św iata a procesy transform acyjne w Europie Środkowej i W schodniej” .
