Ludwik Królik
Majątek kapituły kolegiackiej w
Warszawie
Studia Theologica Varsaviensia 24/2, 171-200
Studia Theol. Vars. . 24 (1986) nr 2
X U DW IK KRÓLIK
MAJĄTEK KAPITUŁY KOLEGIACKIEJ W WARSZAWIE
T r e ś ć : Wstęp; I. Dobra wspólne; II. Majątek prebendalny; III. Za rząd i gospodarka dobrami kapitulnym i.
WSTĘP
U p o sażen ie b y ło je d n y m z w a ż n y c h cz y n n ik ó w k s z ta łtu ją c y c h ro zw ó j i fu n k c jo n o w a n ie k a p itu ły . * P o d s ta w y m a te r ia l n e k a p itu ły m o żem y podzielić n a d o b ra w sp ó ln e i m a ją te k p re b e n d a ln y .
W n in ie js z y m o p ra c o w a n iu o m ó w im y n a jp ie r w w sp ó ln ą w ła sność k a p itu ły w a rs z a w s k ie j. S k ła d a ły się n a n ią ro z le g łe d o b ra ziem sk ie, p ołożone n a d W isłą i B u g iem , w s ie p re s ty m o n ia l- n e, d ziesię cin y oraz dochód z cz y n szu . W d alsze j k o le jn o śc i p rz e d s ta w im y u p o saż en ie p o szczeg ó ln y ch p r a ła t u r i k a n o n ik a tó w . W k o ń c u p rz e śle d z im y z a rz ą d i g o sp o d ark ę d o b ra m i k a p itu ln y m i.
L DOBRA WSPÓLNE
O p ró cz w y ró ż n ie n ia , s ta n o w is k a i u p ra w n ie ń czło n k o w ie k a p itu ły p a rty c y p o w a li w d o b ra c h w s p ó ln y c h .1 S ta n o w iły one p e łn ą w łasn o ść k a p itu ły , je j le n n o ; o n a b y ła t u dzied zicem i s p ra w o w a ła fu n k c je sąd o w n ic ze. M a ją te k w s p ó ln y k a p itu ły , z k tó re g o p o ch o d z iły m . in. fu n d u sz e n a d y s try b u c je co dzien ne, o b e jm o w a ł — p o d o b n ie ja k w in n y c h śro d o w isk a c h k a n o n ic k ic h —· d w ie o d rę b n e g ru p y m a ją tk o w e : w sp ó ln e d o b ra , z a rz ą d z a n e p rz e z s a m ą k a p itu łę — p o p rz ez je j u rz ę d n ik ó w gospo
* N iniejszy artykuł stanow i 1 rozdział pracy habilitacyjnej pt. K a p i
t u ła kolegiacka w W arszawie do końca X V III wieku.
1 Por. P. H i n s c h i u s , S y s te m des katholischen Kirchenrechts m it
besonder Rücksicht auf Deutschland, Berlin 1878 t. 2 s. 72 nn.; P. J. B.
de H e r d t , Praxis capitularis sive tractatu s de omnibus et singulis,
•quae ad capitulum ecclesiae cathedralis et metropolitanae concernunt,
1 7 2 L U D W I K K R Ó L I K [ 2 1
d arczy c h , c z y li p ro k u r a to ró w — o raz tzw . d o b ra p re s ty m o n ia l- n e, p rz y d z ie la n e p o szczeg ó ln y m cz ło n k o m k o rp o ra c ji i p rz ez n ic h a d m in istro w a n e , zw ią zan e ze s k ła d a n ie m o k re ślo n eg o c z y n szu — w p ie n ią d z a c h lu b n a tu r z e —■ do w sp ó ln e j k a sy k a p itu ł y . 2
N ie p o sia d a m y w y c z e rp u ją c y c h d a n y c h z X V w ie k u n a t e m a t m a ją tk u w sp ó ln eg o k a p itu ły w a rs z a w sk ie j. W źró d ła c h t e go o k re su s p ra w a ta je s t p o tra k to w a n a ogólnie. N ie k tó re i n fo rm a c je z w iz y ta c ji d ó b r n a p o c z ą tk u X V I s tu le c ia z a m ie ś cił B. U l a n o w s k i . 3 W ięcej w iad o m o ści z n a jd u je m y w a k ta c h w iz y ta c ji w la ta c h 1676—1804 4 o ra z w 1787 r o k u 5. W o p a rc iu o w y m ie n io n y m a te r ia ł źró d ło w y zo stan ie p rz e d s ta w io n e za g a d n ie n ie p o d an e w ty tu le .
M a ją te k k a p itu ln y w w ie lu d ie c e z ja c h P o lsk i b y ł b a rd z o zró żn ico w a n y . Z n ac zn ie b o g atsze b y ły z r e g u ły k a p itu ły k a te d ra ln e o s ta ry c h tra d y c ja c h , ta k ie ja k : g n ie ź n ie ń s k a ,6 p o zn a ń sk a, 7 w r o c ła w s k a ,8 w ło c ła w sk a 9 cz y p ło ck a 10. K a p itu ła św . Jania C h rz c ic ie la w W arszaw ie,, ch o ć k o leg iac k a, n ie n a l e ża ła — ja k z o b a czy m y n iż e j ■— do n a jg o rz e j u p o saż o n y ch w P olsce.
O g ó ln y o b ra z d ó b r m e n sa e ca p itu la ris o m a w ia n e j k a p itu ły m o żn a p rz e d s ta w ić w o p a rc iu o d o k u m e n t e r e k c y jn y b p a W. J a s t r z ę b c a z r. 1406. C z y ta m y ta m m . iin., iż „ k a p itu ła św . J a n a o trz y m a ła od k się c ia J a m u s z a n a w ła s n e w y d a tk i p e w ie n fu n d u sz , do k tó re g o w liczan o 12 o g ro d ó w p o ło żo n y ch poza m u ra m i W a rs z a w y o b o k d ro g i p ro w a d z ą c e j do C zersk a (w ty le cegielni), a ta k ż e dziesięcin y , n a le ż ą c e do k sięcia z o k rę g u czersk ieg o i ze w si k siążęcy ch : B ąd k o w a , G ró jc a, N iem ojew ic, W ysoczyna, L ato w ic za i D e czw in o w a” .11
2 W. G ó r a l s k i , Kapitu ła katedralna w Płocku, XII—X V I w., Płock
1979 s. 246 n.; K. D o l a , W rocławska kapituła katedralna w X V wieku, Lublin 1983 s. 67; S. Z a c h o r o w s k i , R ozw ój i ustrój kapituł pol
skich w w iekach średnich, Kraków 1912 is. 202n/n.; A. V e t u l a n i, Les bénéficies en Pologne, DDC, Paris 1937 it. 2 s. 596, nm,
3 A cta ecclesiae collegiatae Varsoviensis, ed. B. Ulanowski, w: AKP,
Kraków 1897— 1926 t. 6, s. ßßnn., 56nn.
4 ArWwa, A k ta kapitu ły 1676— 1804, k. 56—69. 5 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 21—311.
6 S. Z a c h o r o w s k i , dz. cyt., s. 134; J. K o r y t k o w s k i , Prałaci
i kanonicy ka te d ry m e tropolita ln ej gnieźnieńskiej od r. 1000 aż do dni naszych, Gniezno 1882, zeszyt X passim».
7 Zob. K. L u t y ń s k i , mps KUL, monoigrafia o Kapitule poznańskiej w X V I wieku.
8 K. D o l a , dz. cyt., s. 67nn.
9 S. L i b r o w s k i , Kapituła katedralna włocławska, W arszawa 1949
s. 80nm.
10 W. G ó r a l s k i , dz. cyt,, s. 164nm.
11 ArWwa, A k ta nuncjatury , k, 172nn.; ArWwa, Liber erectionis, к.
1 3 ] M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J 1 7 3
P ie r w o tn y s ta n u p o sa ż e n ia p o w ię k sz y ły dalsze z a p isy k sięcia J a n u s z a z d n ia 20 III 1412 r. d o ty czą ce pól, ogrod ów , m ły n ó w , dziesięcin i cła. K siąż ę J a n u s z p o tw ie rd z a ją c u p o saż en ie p rz e k a z a ł ró w n ie ż k a p itu le p ra w o do n a b y w a n ia posiadłości. D odał jeszcze, że w p rzy szło ści m ły n a rz , p o sia d a ją c y tzw . R u d n y M ły n koło W a rsza w y , b ędzie zaw sze p łacił ze sw o jeg o p o la 1 k o p ę g ro szy p ra s k ic h k a n o n ik o w i, k tó r y w k a p itu le p e ł n ić b ęd zie ob ow iązk i w iee k u sto sz a, n a to m ia s t 16 g rz y w ie n b ę dzie p ła c ił p rz e w o ź n ik z t y t u łu sp ła w u to w a ró w n a W iśle pod W yszo grod em , S u m ę tę m ie li co ro czn ie o d d a w a ć k a p itu le n a u trz y m a n ie w ik a riu s z y w k o leg iacie św . J a n a . 12
Do k a p itu ły m ia ła ró w n ie ż o d tą d n ależ eć p o ło w a w si, tzw . D łu g a (K ościelna). D o b ra te p o ch o d z iły z z a p is u śp. M i k o - z j u s z a , d zied zica G ro d zisk a, k tó r y je d a ro w a ł w r. 1407
kościołow i św . J a n a . 13
O b d a ro w a n a k a p itu ła z d o łała w k ró tc e u z y sk a ć s z e re g p r z y w ile jó w . T a k n p . d n ia 28 I 1418 r. p ap ież M a r c i n V p rz y ją ł ją i je j d o b ra p o d p ro te k c ję św . P i o t r a . 14 K siążę J a n u s z zaś zob o w iązał się, a b y d o b ra k a p itu ln e i p ra c u ją c a w n ic h lu d n o ść b y ła z w o ln io n a od w sze lk ic h o p ła t, cz y n szó w i c ię ż a ró w n a rzecz p a ń stw a , z w y ją tk ie m n a d z w y c z a jn y c h w y d a rz e ń w K się stw ie , ja k g o d y w e se ln e k sięcia lu b jeg o dzieci a lb o w o jn a z
ku XX. mazow ieckich w Warszawie, W arszawa 193δ is. 49, 69; F. Κ. K u-
r o w s i k i , Pam ią tki miasta W arszawy, Warszawa 1949, wyd. E. Szw an- kow ski, t. 2 s. 42.
12 Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cy:t., s. 49, Autor w ydaje drukiem (s.
71—-77) dokument księcia Лаптева z 1412 r., w którym książę jeszcze raz potwierdza dawne uposażenie,, poczynione kapitule św. Jana i nadaje jej nowe majątki, prawo- nabywania poisiadłości, w łasne sądownictwo i in n e przywileje.
13 „Micossius, heire-s in Grodzisko, m edietatem vill-ae Długa ... ecclesiae
collegiatae s. Joiannis Vars. donavit (Acta collegiatae, s. 8). Sprawa ta
była jeszcze raz om awiana na se sji 29 VI 4416 r. Z akt kapitulnych czytam y, iż „Jo-annes senior notum fecit, quod Albertus Graimislai, Gotardus, Nicolaus,, A lbertus Kszanzek, Andreas Peregrini, Stanislaus dictus Lupus et Clem ens ceterique canonici s. Joannis B. eccl. coli. Vars. eit Petrus de Grodzisko ex altera parte... certam divisionem bono rum Długa inter se fecisse recognoverunt... auctoritate ducali ratificat”
(Acta collegiatae, s. 10). Druga połowa wsi, tzw. Długa Szlachecka prze
szła na w łasność kapituły m iędzy r. <1649 a 1678; zob. Wł. K n a p i ń s k i , Notaty archiwalne, w y p i s y z akt Konsysto rza Warszawskiego, od
noszące się do parafii dawnego archidiakonatu w arszaw skiego i do hi storii kościołów warszawskich, W arszawa 1948, mps ArW wa i Biblioteka
Sem inaryjna, s. 89; Źródła dziejowe, Polska X V I w iek u pod w zględe m
geografic zno-statystycznym , t. 5 Mazowsze, wyd. A. Pawińskii, W arsza
wa 1892 s. 252.
14 „Martinus V capitulum ecclesiae s. Joannis in Wairschovia et bona
n a je ź d ź c ą czy w y p ra w a z b ro jn a n a w ro g a , alb o te ż w p rz y p a d k u u rz ą d z a n ia pościg u z p rz y c z y n y p o jm a n ia k s ię c ia .15
Z p o w y ż sz y ch in fo rm a c ji w y n ik a , iż d o b ra m a ją tk o w e k a p i tu ł y w a rsz a w s k ie j is tn ia ły o d m o m e n tu je j e re k c ji. D o k ład n e w sza k że u s ta le n ie w a rto śc i teg o m a ją tk u n a s trę c z a dużo t r u d ności. N ie k tó re ź ró d ła z X V I s tu le c ia w y m ie n ia ją z r e g u ły sk ła d w sp o m n ia n e g o m a ją tk u łącz n ie z in n y m i d o ch o d a m i i w siam i p re s ty m o n ia ln y m i. D ru k o w a n e p rz e z B. U la n o w sk ie g o n ie k tó re f r a g m e n ty z w iz y ta c ji d ó b r k a p itu ln y c h , p rz e p ro w a d zo n y c h w p ie rw s z e j p o ło w ie X V I w ie k u , rz u c a ją n ieco w ięcej ś w ia tła n a o m a w ia n y p ro b le m , a zw łaszcza n a g o sp o d ark ę ty m i d o b ra m i. T a k n p , n a s e s ji je s ie n n e j (29 IX 1518) czło n k o w ie k a p itu ły w a rs z a w s k ie j p o sta n o w ili w y z n acz y ć k o m isję do o d b y cia w iz y ta c ji m a ją tk u k a p itu ln e g o w c e lu m . in. u lo k o w a n ia n a ty c h ziem iac h n o w y c h w si a ta k ż e s p ra w d z e n ia docho dów . 16
Z n o ta te k ź ró d ło w y ch , sp o rz ą d z o n y c h w z w ią z k u z z a sy g n a liz o w a n ą w y żej p ro b le m a ty k ą , d o w ia d u je m y się, iż d o b ra w sp ó l n e k a p itu ły w a rsz a w sk ie j u lo k o w a n e b y ły w re jo n ie B u g u (a d B u g u m sita) i z a W isłą (T ra n sv is tu la n a ). N a d B u g ie m z n a j d o w a ły się w sie: R aźn y , W ilczogęby, S ad o w n e , K ołod ziąż, M ro zow a W ola i O r z e łe k .17 N a to m ia st za W isłą p o ło żna b y ła D łu ga (K ościelna) i w ieś Ż u r a w k a .18 W su m ie w ięc n a le ż a ło b y do k a p itu ły 8 w si. D la cało ści o b ra z u n a le ż y podać, iż w sie te o b e jm o w a ły p o k a ź n e o b sz a ry łą k i ró l u p ra w n y c h . I ta k do D łu g iej n a le ż a ło 6 ła n ó w ziem i, m ły n i p asiek i. Do Ż u ra w k i w lic z a n o Ï0 p ó łła n ó w o ra z ro z le g łe la s y i b o r y . 19 Z n aczn ie je d n a k b o g atsze b y ły p o siad ło ści k a p itu ły ro z lo k o w a n e n a d B u giem . W ieś R a ź n y m ia ła 10 ła n ó w ziem i, W ilczog ęby ró w n ie ż 10, S ad o w n e — 10,5, K o ło d ziąż — 25, M ro zo w a W ola — 18 łanów . N a d to z n a jd o w a ły się ta m m ły n y i s ta w y r y b n e . 20
O gółem k a p itu ła k o rz y s ta ła z około 88 ła n ó w pól u p r a w n y c h . J e ś li w e ź m ie m y p od u w ag ę, że n a jb a r d z ie j ro z p o w sz e c h n io n y m w P o lsc e b y ł ła n c h e łm iń sk i, o b e jm u ją c y 30 m o rg ó w , cz y li 16,7— 17,5 h a, to w su m ie było ta m 1476 h a ziem i. Do teg o d o ch o d z iły jeszcze la sy , b o ry , m ły n y , s ta w y , k tó r e te ż d a w a ły n ie m a łą k orzyść.
T ru d n o pow iedzieć, czy w y m ie n io n e w y żej d o b ra ziem sk ie ■stanowiły d u że cz y m a łe u p o sa ż e n ie k a p itu ły , b o w iem n ie d y
'-15 Wł. K w i a t k o w s k i . , dz. cyt., s. 49. Podobnie było np. w kapitu
le katedralnej w rocław skiej; zob. K. D o l a , dz. c y t, s.. 6 6. 16 A c t a c o l l e g i a t a e , s. 36n.
17 Tamże, s. i54—56. 18 Tamże, s. 5Snn. 18 Tamże.
20 Tamże, s. 54. Niieodmierzone były wówczas łan y w e w si Orzełek.
[ 5 ] M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J 1 7 5 '
sp o n u je m y d o k ła d n y m i o p ra c o w a n ia m i z teg o z a k re su , b y p o słu ży ć się p o ró w n a n ie m . W d o ty c h c z a so w y c h p ra c a c h p ro b le m te n je s t u j ę t y w n ieco in n y m a sp e k c ie i d o ty czy ra cze j k a p itu ł k a t e d r a l n y c h .21 W y d a je się je d n a k , że u p o saż en ie k a p itu ły w a rs z a w s k ie j n ie b y ło n a jg o rsz e . S p o śró d k a p itu ł k o leg iae k ic h w P o lsc e u c h o d z iła o n a za n a le p ie j u d o to w a n ą . 22 D o ró w n y w a ła p o d ty m w z g lę d e m a lb o n a w e t p rz e w y ż sz a ła n ie k tó re k a p i tu ły k a te d r a ln e . T a k n p . w .połow ie X V I w ie k u do d ó b r w s p ó l n y c h k a p itu ły k a te d r a ln e j w P ło c k u (nie licząc p re sty m o n ió w ) n a le ż a ło 50 ła n ó w z ie m i.23 G o rzej sy tu o w a n e b y ły k a p itu ły b o leg iac k ie w P o lsce. P rz y k ła d o w o m o ż n a w y m ie n ić k a p itu łę w S a n d o m ie rz u , 24 Ł o w ic z u ,25 G n ieź n ie 26 i Z a m o ś c iu .27
W łasn o ść w sp ó ln a k a p itu ły w a rsz a w s k ie j, o k tó re j m o w a, p o w ię k sz o n a zo sta ła w c ią g u X V I i X V II w ie k u . Z w iz y ta c ji A .
O. O k ę с k i e g o z 1787 r. d o w ia d u je m y się o n o w y c h w siach , n a le ż ą c y c h do k a p itu ły , u lo k o w a n y c h n a d B ug iem . N ie w s k a zan o je d n a k , k ie d y je k a p itu ła n a b y ła n a w łasn o ść lu b te ż e w e n tu a ln ie , w ja k im czasie one p o w sta ły . B y ły to n a s tę p u ją c e w sie: Z ielen iec, B ojew o, S ad o lesie i K ru p iń s fc o .28 D ro g ą p e w n e j a n a liz y m o ż n a w y su n ą ć p rz y p u sz c z e n ie , że m iejsco w o ści te założono w p oło w ie X V I stu le c ia , w z w ią z k u ze w s p o m n ia n ą w y ż ej w iz y ta c ją d ó b r k a p it u l n y c h .29 W r. 1616 k a p itu ła n a b y ła n a w łasn o ść d w ie d a lsz e w sie: B arc ząe a i W ieiejów , położo n e w ziem i c z e r s k ie j.30
W a ż n y m ź ró d łe m d o ch odów , p rz y n a le ż ą c y c h p ra w n ie czło n k o m k a p itu ły , b y ły o k re ś lo n e s u m y p ły n ą c e z tzw . w si p r e s ty - m o n ia ln y c h , k tó re to w sie k a p itu ły ja k o k o rp o ra c je n a d a w a ły w z a rz ą d p o szczeg ó ln y m p ra ła to m i k a n o n ik o m , zo b o w ią zu ją c ic h p rz y ty m do s k ła d a n ia o k re ślo n e g o cz y n szu — w p ie 21 Można tu w ym ienić prace: K. D o l a , dz. c y t , s. 57nn.; W. G ó r a l
s k i , dz. cyt., ;s. 246nn.; S. L i b r o w s k i , dz. cyt., s. 80nn.
22 Podobną opinię w ypow iada W. M ü l l e r , Diecezje w okresie p o try -
denckim, w: Kościół w Polsce, Kraków 1969 t. 2 s. 156n.
23 W, G ó r a l s k i , dz. cyt,, s. 248; zob. np. uposażenie kapituły ka
m ieńskiej R. M a r c i n i a k , Kapituła kamieńska oraz rozw ój je j po
siadłości w średniowieczu, „Przegląd zachodnio-pom orski” 11 (1967) z.
5 s. 31—59.
24 E. M a j k o w s k i — A. B y s t r z y k o w s k i , Nieznani prałaci i k a
nonicy kolegiaty Panny Marii w Sandomierzu od trzynastego do osiem nastego wieku , K unów 1949.
25 Wł. K w i a t k o w s k i , Prym a so w sk a kapituła i kolegiata w Ł o w i
czu (1433— 1938), Warszawa 1939 s. 55nn.
26 Fr. K r y s z a k , Kapitu ła kolegiacka św. Jerzego na zam ku gnieź
nieńskim, „Nasza Przeszłość”, 24(1966) s. 127on.
27 Fr. S t o p n i a k , Dzieje kapitu ły zam ojskiej, Lublin 1Θ62 s, 42ηη. 28 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 2βηη.
29 Por. Acta collegiatae, s. 36n.
176 L U D W I K K R Ö L I K ][6] n ią d z a c h lu b n a tu r z e —· p rz ezn aczo n eg o d o w sp ó ln e j k a sy k a p itu ln e j. P o u re g u lo w a n iu c z y n sz u p o zo stałe d o ch o d y ze w si p re s ty m o n ia ln y c h n a le ż a ły do z a rz ą d z a ją c y c h n im i k a n o n i k ó w . 31 W sie p re s ty m o n ia ln e n a d a w a ła k a p itu ła b a rd z ie j z a s łu żo n y m p ra ła to m i k a n o n ik o m n a p e w ie n p rz e c ią g cz asu a lb o n a w e t do k o ń ca p o b y tu w k o leg iu m . O trz y m a w s z y ta k ą w ieś, o b d a ro w a n y o b o w ią z a n y b y ł d o b rz e w n ie j g o sp o d aro w ać i p o k ry w a ć w y d a tk i zw ią z a n e z m e lio ra c ją , w z g lę d n ie k o n s e rw a c ją . 32
In te r e s u ją c a n a s k a p itu ła d y sp o n o w ała ró w n ie ż ja k o k o rp o r a cja m a ją tk ie m p re s ty m o n ia ln y m . J e s t je d n a k rz ecz ą t r u d n ą do u s ta le n ia , k tó re w sie m a ją tk u w sp ó ln eg o p rz y d z ie la n o jak o
p r e s ty m o n iu m . W iad om o ty lk o , iż w sią R a ź n y z a rz ą d z a ł w r.
1520 k a n o n ik w a rs z a w s k i Z y g m u n t R o stk o w sk i. P r e s ty m o n iu m w a sz a w sk ie j k a p itu ły s ta n o w iły w ty m czasie ta k ż e w sie: W il- czogęb y, K ołodziąż, M rozow a W ola i O r z e łe k .33 W a r c h iw a lia c h b isk u p ic h J . W ę ż y k a z 1626 r. z a ch o w a ła się k ró tk a in fo rm a c ja o o b o w iąz k o w y m co ro czn y m w iz y to w a n iu p rz ed św . M ich ałe m w si p re s ty m o n ia ln y c h zgodnie z 69 s ta tu te m k a p itu ły . L u s tra c ję ta k ą m ia ł p rz e p ro w a d z a ć p ro k u r a to r k a p i t u ł y w to w a rz y s tw ie n o ta r iu s z a .34 W w iz y ta c ji z 1773 r. w y m ie n io n o w sie: D ługa, M ro zow a W ola i K ołodziąż, o d n o to w u ją c , iż są to w sie p re s ty m o n ia ln e , a le b liższy c h szczegółów n ie p o d a n o .35 A. O. O k ęck i w k sięd ze w iz y ta c y jn e j z 1787 r. w ś ró d w si p re s ty m o n ia ln y c h w y m ie n ił D łu g ą .36
W św ie tle ty c h la p id a r n y c h in fo rm a c ji źró d ło w y c h n a le ż y stw ie rd z ić , iż za z w y c z a je m p a n u ją c y m w in n y c h k a p itu ła c h , o p isy w a n a in s ty tu c ja k o rz y s ta ła ró w n ie ż z dochodów w si p re - stym o m ialny ch . P rz e p ro w a d z a ła od czasu do czasu re w iz je ty c h posiadło ści, k tó re w iz y to w a ł p ro k u r a to r z n o ta riu s z e m , o d n o to w u ją c n ie k ie d y p e w n e z a n ie d b a n ia w d zied zin ie g
ospoda-31 W. G ó r a l s k i , dz. cyt., s. 175·; S. Z a c h o r o w s ki , dz .cyt., s. 204
nn.
32 Statuta ecclesiae collegiatae Varsoviensis, ed B. U l a n o w s k i ,
w : AKP, Kraków 1897 t. 5 s. 525ип., stat. 69—Yi3. Podobnie było w in nych kapitułach; zob. S. L i b r o w s k i , dz. cyt., s. 82; W. G ó r a l s k i , dz. cyt., s. l,75mn.
33 Acta collegiatae, s. 36nn. Statuty kapituły z r. 1517 mówią bardzo
ogólnie o tych w siach d nie w ym ieniają ich (zob. Statuta collegiatae, s. 525:nin.); por. L. K r ó l i k , S ta tu ty kapituły kolegiackiej w Warszawie,
WAW 76(1985) nr 1—2 s. 43nn.
34 ,,Revisio villarum praestim onialium quotannis ante capitulum s.
M ichaelis per R. D. Procuratorem Venerabilis Capituli una cum n ota rio iu xta statutum 6® fiat” (ArPz, AE X XVI, k. 240).
35 ArWwa, A k ta kapituły 1676—1804, w izytacja 1773 г.
se ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 22: „... Długa... antea praestim om a- lis”.
[7] M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J 177
ro w a n ia . 37 Z p o w o d u b ra k u m a te ria łó w źró d ło w y c h tru d n o tu _ coś w ięcej p ow iedzieć.
D o b ra ziem skie, a d m in is tro w a n e p rz ez k an o n ik ó w , d o s ta rc z a ły p o d s ta w o w y c h fu n d u sz ó w d la d z iała ln o śc i k a p itu ły ja k o k o rp o ra c ji. O p ró cz teg o in s ty tu c ja k o rz y s ta ła z d z ie s ię c in .38 D ziesięcina ju ż od w ie k ó w śre d n ic h sta n o w iła p o w a żn e źró d ło do chodów K ościoła. O b e jm o w a ła ona w p rz y b liż e n iu d ziesią tą część p lo n ó w w sze lk ie g o zboża i ln u z ró l w ło ściań sk ich . P o cz ątk o w o o k re ś la n a b y ła m ia n e m d ziesię cin y sn o p o w ej (d e ci m a m a n ip u la ris), o d lo k a c ji zaś w si n a p ra w ie n ie m ie c k im czę s to z a m ie n ia n a n a r e lu tu m (decim a c o n s titu ta ) — w z ia rn ie (m a ld ra ta ) i m o n ecie lu b ty lk o w m o n ecie (fe rto n e s d é c im a les) — z k aż d eg o ł a n u . 39
P ra w o k a p itu ły w a rsz a w sk ie j do p o b ie ra n ia d ziesię cin y zo s ta ło je j p rz e k a z a n e z c h w ilą e r e k c ji w W a rsza w ie (1406). K siążę J a n u s z p o zw o lił p ra ła to m i k a n o n ik o m k o rz y s ta ć z d ziesię cin w o k rę g u c z e rsk im i ze w si k siążęcy ch : B ąd ko w a, G ró jc a , N iem o jew ic, W y so czyna, L a to w ic z a i D e c z w in o w a .40 T a k w ięc o m a w ia n a k a p itu ła p o b ie ra ła d ziesię cin y z 6 m ie js c o w ości. W r. 1433 b isk u p p ło ck i S t a n i s ł a w p rz y z n a ł k a p i tu le —■ ina w sp ó ln y u ż y te k re z y d u ją c y c h k a n o n ik ó w — d z ie się c in y n a le ż ą c e do s to łu b isk u p ieg o ze w si: B iało łęk a, N ie p o rę t i S łu p n o w. p o w iecie w a r s z a w s k im .41 S zczegó ło w y w y k a z m ie j scow ości, z k tó ry c h k a p itu ła w a rs z a w s k a m o g ła p o b ie ra ć d z ie sięcin y , za m ieszczo n y zo stał w w iz y ta c ji A. O. O kęokiego z
1787 r. P o n iż sza ta b e la z o rie n tu je n a s lep iej w o m a w ia n y m z a g ad n ie n iu .
D ziesięciny należące do kapituły w arszaw sk iej42
Rok przydziału ^ .
Lp. M iejscowość dâesiçcân, UwaS*
1. Bądkowo 44s06
2. Grójec (1406
3. N iem ojew ice (1406 m iejscowości położone w ziemi
4. W ysoczyn (1406 czerskiej
5. Latow icz (1406
37 Statu ta collegiatae, s. 525 n., stat, 71; Acta collegiatae, s, 36nn. 38 „De decimis ad capitulum spectantibus” (ArWwa, Okęcki vis. 1787
I, kl. 130).
39 M. W y s z y ń s k i , Ze studió w nad historią dziesięciny w Polsce
średniowiecznej, Lw ów 193® t. 1; Z. W o j c i e c h o w s k i , Państw o pol skie w wiekach średnich, Dzieje ustroju, Poznań 1958 s. 62n., 182n,
40 Zob. przypis 11» ,
41 Acta collegiatae, s. 12.
42 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 130—138.
1 7 8 L U D W I K K R Ó L I K [ 8 ] 6. Deczwinow© 7. Pirądmk 8. Kossow© 9. Białołęka 1(0.. Nieporęt 11. Słupno 12. Pełc zamka 1;3. Rossosz 14. Rudnik 15. Skupie 16. Skwarne 17. Piaseczno 18. Kiezki 19. Podsiadały 20. Mdeniiia 21. Cisie 22. W aligny 23. Glonkowa Wola 24. Cegłów 26.. Wężyczym 26. Кашклъка /1406 11406 1412 1433 1433 1433 .1501 1531 .1531 1501 1501 ■ 15)31 (15130. 1631 115.31 Г531 11531 11531 1548 1548 1548 w archidiec. gnieźnieńskiej. W źródłach jest tylko ślad o dzie sięcinach
w sie z nadania biskupa płoc kiego
w sie isltamowiące uposażenie
szpitala Św. Ducha w War szawie (przy kościele św. Mar cina)
P o w y ższa ta b e la w y k a z u je 26 m iejsco w o ści, z k tó ry c h k a p i tu ła p o b ie ra ła d ziesię cin y . W y d a je się, że do ch o d y z d ziesięcin b y ły dość znaczne, zw łaszcza w p o c z ą tk o w y m o k re sie f u n k c jo n o w a n ia k a p itu ły . \
O p ró cz dziesięcin k a p itu ła k o rz y s ta ła z ró ż n y c h su m daror- w a n y c h n a je j w s p ó ln y u ż y te k łu b te ż lo k o w a n y c h n a d o b ra c h ziem sk ich . T ak n p . R a fa ł Z e r z e ń s k i u lo k o w a ł w 1570 r. d la k a p itu ły n a d o b ra c h B iało łę k i k a p ita ł w w yso k o ści 10 k o p g r o s z y .43 W т. 1605 G a s p a ry S a d ł o w s k i p rz e k a z a ł k a p itu le 5000 f lo r e n ó w .44 N a u ż y te k m e n sa e c o m m u n is z o sta ła ró w n ie ż za b ezp ieczo n a p e w n a s u m a u Je z io rk ó w . P ie n ią d z e te o fiaro w a ła w r. 1617 A n n a , żo n a S ław o sza J e z i o r k a . 45
D o b ra w sp ó ln e, b ęd ą ce w ła sn o śc ią k a p itu ły , g d zien ie g d zie tw o rz y ły o d d z ie ln e ju r y d y k i w W a rsza w ie. K a p itu ła b y ła w ła
43 W. K n a p i ń s k i , N o ta ty archiwalne, w y p is y z akt K s ięstw a W ar
szaw skiego odnoszące się do parafii dawnego archidiakonatu w a r s z a w skiego i do historii kościołów warszawskich, Warszawa 1949 mps.
44 ArPz, AE XVIII, k. 15 san. 45 W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 40. 46 Zoib. przypis lii.
[ 9 ] M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J 1 7 9 ·
ścicie lk ą części m ia sta . Do n ie j n p . n a le ż a ły u lic a K a p itu ln a , K a n o n ia , D ziek an ia, T rę b a c k a i częściow o in n e. N a d m ien io n o ju ż u p rz e d n io , że w z d łu ż dro g i p ro w a d z ą c e j do C zersk a (K ra k o w sk ie P rz e d m ie śc ie ) k a p itu ła o trz y m a ła o d k sięcia J a n u s z a
12 o g r o d ó w .46 Z b ieg iem la t, a zw łaszcza po p rz e n ie s ie n iu sie d zib y k ró le w sk ie j z K ra k o w a do W a rsz a w y (1611), p lace te zo s ta ły z a b u d o w a n e p rz e z liczn e k a m ie n ic e . W łaściciele d o m o stw m u sie li uiszczać k a p itu le n a je j w sp ó ln y u ż y te k p e w ie n czy n sz (census). W c ią g u d z ie jó w o m a w ia n e j k a p itu ły o p ła ta k s z ta łto w a ła się ró żn ie. W w iz y ta c ji A. O. Ó k ęck ieg o z 1787 r. za z n a czono, iż n p . z K ra k o w sk ie g o P rz e d m ie śc ia k a p itu ła - p o b ie r a ła cz y n sz w w y so k o ści 369 f lo r e n ó w .47
D alszą z k o le i o p ła tą n a rz ecz k a p itu ły w a rs z a w s k ie j b y ł ro c z n y cz y n sz z tzw . „ fu n d a c ji Z a d z ik o w sk ie j” (e x fu n d o Z a- dzikoviano). F u n d u s z te n o b e jm o w a ł g r u n ty p o d a ro w a n e k a p i tu le n a w łasn o ść p rz e z b isk u p a k ra k o w sk ie g o i k a n o n ik a k o le g ia ty w a rsz a w sk ie j J a k u h a Z a d z i k a . R o zcią g ały się o n e od p la c u n a u lic y M iodow ej do P o d w a la . N a ty c h te re n a c h k a n c le rz Z ad z ik w y s ta w ił w r. 1630 o k az ały b u d y n e k m u ro w a n y , k tó r y m o cą te s ta m e n tu o fia ro w a ł k a p itu le w a rs z a w s k ie j.
Z czasem p a ła c z n ik n ą ł, p o sta w io n o n a ty m m ie js c u n o w e b u d y n k i, a le g r u n ty i p o siad ło ści s ta n o w iły o so b n ą ju ry d y k ę , z w a n ą „Z adziikow ską” . W łaściciele k a m ie n ic zo b o w ią zan i b y li p ła cić k a p itu le w d w óch ra ta c h ro c zn ie 626 flo re n ó w cz y n szu . 48 W r. 1766 n a s k u te k w y b u d o w a n ia n o w e j d ro g i obok W isły p ro w a d z ą c e j od z a m k u k ró lew sk ie g o , z a ję to część og ro d ó w k a p itu ły w a rsz a w s k ie j. W z a m ia n za to p o stan o w io n o w y p ła c a ć k a p itu le ze s k a rb c a k ró le w sk ie g o 100 flo re n ó w ro c zn eg o c z y n szu. 49
N a k o n iec n a le ż y w sp o m n ie ć o cz y n szu w y p ła c a n y m p rz e z W a w rź y ń c a C z e m p i ń s k i e g o do w sp ó ln e j k a s y k a p itu ły w w ysokości 18 flo re n ó w ro czn ie, z ra c ji p o sia d a n ia p rz ez jeg o żonę n a jsła w n ie js z e g o w m ieście s k ła d u d o b ry c h w in . B u d y n e k te n p rz y le g a ł b e z p o śre d n io do k o ścio ła je z u itó w .50
D o b ra k o ścieln e w w ie lu d ie c e z ja c h P o ls k i p rz e c h o d z iły ró ż n e k o le je lo su i b a rd z o często b y ły n iszczone p rz e z w o jn y . N a ja z d szw edzki, a p o te m w o jn a p ó łn o c n a (1700— 1721) p rz y n io s ły o g ro m n e w y n iszc zen ie k ra ju . O bok te g o zazn aczała się w z r a s ta ją c a s ta le in g e re n c ja o b cy c h m o c a rstw , a zw łaszcza R osji, w •--- --- i—>
47 „Census fl. 369 ad massam ex iurisdictiooe capituli in suburbio
C racoviensi” (ArWwa, O kęcki vis. 1787 I, k. 12:3).
48 Tamże, k. 124; AGAD, dok. peirg. sygn. nr 1513. 49 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, ik. 128 n.
50 „Flor enor um 18 ad m assam ex fornice in fundo seu sanctuario”
(ArWwa, O kęcki vis. 1787 I, k. 129); por. F. M. S o b i e s z c z a ń s k i ,
1 8 0 L U D W I K K R Ó L I K [1 0]
w e w n ę trz n e s p ra w y P o lsk i.51 Z aró w n o zn iszczen ia w o jen n e , ja k i s ta le p o g a rsz a ją c a się s y tu a c ja g o sp o d arcza P o lsk i sp o w o d o w a ły p e w ie n u sz c z e rb e k w d o b ra c h k a p itu ły w a rsz a w sk ie j. M a ją c to w sz y stk o n a u w ad ze, d n ia 7 I 1758 r. n a s e s ji g e n e ra l n e j p o w zięła k a p itu ła u c h w a łę , a b y in k o rp o ro w a ć do m a sy w sp ó ln e j w sz y stk ie d o b ra p re b e n d a ln e z w y ją tk ie m u p o sa ż e n ia d z ie k a n a i k a n to ra p re b e n d y .52 D ecyzję k a p itu ły p o tw ie rd z ił 5 IV 1758 r. ó w czesn y b isk u p p o z n a ń sk i T. C z a r t o r y s k i , z ty m je d n a k z a strz e ż e n ie m , że n a t e n s ta n rz ecz y w y ra z i zgo dę k ró l i S to lica A p o sto lsk a .53 A u g u st III z a a p ro b o w a ł d ec y zję k a p itu ły 11 IV 1758 r.,54 a p ap ież K le m e n s X III d n ia 8 I
1766 r.'55
II. MAJĄTEK PREBENDALNY
N a oso b iste do ch o d y p ra ła ta i k a n o n ik a s k ła d a ła się p rz e d e w sz y stk im jeg o p re b e n d a '(beneficjum ). O prócz teg o , je śli p rz e z 9 m ie się c y re z y d o w a ł, k o rz y s ta ł z d y s try b u c ji c o d z ie n n y c h lu b z d a tk ó w w n a tu rz e . W p rz y p a d k u zaś z a rz ą d z a n ia w sią p r e s ty - m o n ia ln ą c z e rp a ł ta k ż e i z n ie j dochody.
W y ra z „ p r e b e n d a ” p o cz ątk o w o oznaczał p e n sję , ja k ą k a n o n ik p o b ie ra ł od b isk u p a i ró ż n ił się rzeczow o o d b e n e fic ju m , k tó r e o p ie ra ło się n a p o siad ło ści z ie m sk ie j.56 Z ch w ilą, k ie d y k a n o n ic y o trz y m a li ze w sp ó ln y c h d ó b r u d z ia ły w ziem i, rz ecz o w a ró ż n ic a m ię d z y p re b e n d ą a b e n e fic ju m za n ik ła . P ro c e s te ń d o k o n ał się w P o lsc e n a p rz e ło m ie X II i X III w ie k u .57
P re b e n d ę tw o rz y ły p rz e w a ż n ie d o b ra ziem sk ie, dziesięcin y, c z y n s z e . o ra z k u rie , c z y li d o m y m ie sz k a ln e k a n o n ik ó w .
N a js ta rs z y w y k a z p re b e n d k a p itu ły w a rs z a w s k ie j pochodzi z r. 1406. Z am ieszczo n y z o sta ł w d o k u m e n c ie e r e k c y jn y m b i s k u p a W. J a s t r z ę b c a . P rz y to c z y m y te n w y k a z w całości z teg o w z g lęd u , że sta n o w i o n p u n k t w y jś c ia dła_ o b s e rw a c ji ro z w o ju m a ją tk u p ra ła tó w i k an o n ik ó w .
A rc h id ia k o n ia c z e rsk a — w a rsz a w sk a m ia ła ód d a w n a h o jn e 51 L. K r ó l i k , Organizacja diecezji łu ckiej i brzeskiej od X V I do
XVIII w ieku , Lublin. 11983 s. H0i7'n.; par,. W. M ü l l e r , art. cyt., s. 219.
52 ArWwa, A k ta kapitu ły 1676—1804, k. 55—62; ArWwa, In dex archi-
varius, к. 18, 26; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 44. Gdy „zlewano” fun
dusze kapitulne do „masy”, kantor nie w yraził zgody na inkorporację sw ej prehendy. Na skutek tego nlie uczestniczył odtąd ,,άη distributioni bus quotidianis”, korzystał tylko ze swego uposażenia.
53 Tamże. 54 Tamże. 65 Tamże. 58 P. H i n s c h i u s , dz. cyt., s. 62. , 57 S. L i b r o w s к i, dz. cyt., s. 41; S. Z a с h o r o w s к i, dz. cyt., s, 133; W. G ó r a l s k i , dz. cyt,, s. 164n.
i 'll] M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J 1 8 1
up o sażen ie. S k ła d a ły się n a n ie d w a m a ją tk i ziem skie: R o k itn o D olne pod B ło n iem z p a tro n a te m kościoła p a ra fia ln e g o św . W o jciech a i p rz y le g ły G iełzew o ra z d ziesię cin y .58 B isk u p W. J a strz ę b ie c ' u szc zu p lił je w r. 1406 o d ziesięcin y z C zarn o w a, B rw in o w a , K a le n ia , M rok ow a, B o ro w e j, G ra n ic, Ś w ięcie i B ie- n iew ic, k tó ry m i m ia ł z a m ia r w p rz y szło ści u d o to w a ć n o w y k a n o n ik a t sw ego p a tr o n a tu w k o leg iac ie w a rs z a w s k ie j.59 B y ły to w sie położone n a p o łu d n io w y m M azow szu, w o k o licy C zer sk a .
D z ie k an D o m i n i k — p rz eło żo n y k a p itu ły św . J a n a , o t r z y m a ł u p o saż en ie ze w si S ielce w pow . w a rsz a w s k im i C zap lin o w pow. cz ersk im , m ły n ze w sz y s tk im i do ch o d am i w M okotow ie, c z te ry w ia d ra m io d u , tzw . po k o w y , w N iep o ręcie, d ziesięcin ę z pola w a rsz a w sk ie g o i d o ch o d y z d w óch k sią ż ę c y c h k a n c e la rii: c z e rsk ie j i w a rs z a w s k ie j, k tó r e p rz e d te m jak o p ro b o szcz p o
sia d a ł.60
P re p o z y t C z a d a r ja k o u p o saż en ie m ia ł fu n d u s z p a r a fii w T arczy n ie. C zęść z n ie j m u s ia ł o d stąp ić n a d o ta c ję w ik a r iu szy ta m te js z e g o ko ścio ła p a ra fia ln e g o , k tó rz y w z a stę p s tw ie p r o boszcza m ie li sp ra w o w a ć n a m ie js c u d u sz p a s te rs tw o . T a k m iało b yć n a p rzy szło ść. P re p o z y t o trz y m a ł ró w n ie ż d o c h o d y z k sią ż ę cej k a n c e la rii za k ro cz y m sk iej i w y sz o g ro d z k ie j.61
K u sto sz M a r c i n —■ ja k c z y ta m y w d o k u m en cie z 1406 r. —■ o trz y m a ł u p o saż en ie z d o ch o d ó w p a r a fii w W arce. I o n ta k ż e o d p o w ie d n ią część m u s ia ł p rz e k a z a ć n a u trz y m a n ie w ik a riu s z y k ościoła w a reck ie g o , k tó rz y w y k o n y w a li za nieg o fu n k c je du sz p a ste rs k ie . T a k i siam p o rz ą d e k rz e c z y m ia ł by ć z a c h o w a n y n a przy szło ść. Do te g o fu n d u s z u k u sto sz a k siążę d o d a ł jeszcze d ziesię cin y ze w si G ośniew ice, B o gunkow o, Z a k rz e w i S m a rk .62 Te c z te ry p re b e n d y — p r a ła tu r y , u p o sażo n e n a now o, z o sta ły p o tw ie rd z o n e p rz e z m iejsco w e g o o rd y n a riu s z a W. J a s trz ę b c a ((1406). O prócz p r a ła tu r do k a p itu ły w a rsz a w sk ie j n a le ż a ły k a
non ie. B y ły to n a s tę p u ją c e p re b e n d y :
1. Kanonia i prebenda T o m a r s z a , syna Floriana, obejm ow ała w ieś Krzyszcztowo i 2 ogrody w Grójcu, dzisięciny w jednym i drugim D y- lew ie, w Rykałach, W ysokiej, Wale, Niiemigłowicach, położonych w diecezji poznańskiej oraz w Żelaznej, Żelazińskiej Woli i Prądniku, na terenie diecezji gn ieźnieńskiej.w
58 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 232; W. К n a p i ń s k i, dz. cyt,, s. 32. 59 ArWwa, A k ta nuncjatury, k. 172nin.; ArWwa, Liber erectionis, к.
43nm.; Wł. K w i a t k o w s k i , Powstanie k apitu ły χυ Warszawie, s. 38, 62<njn.; F. K. K u r o w s k i , dz, cyt., t. 2 s. 10.
60 Tamże.
61 Tamże. 62 Tamże. 63 Tiamże.
1 8 2 L U D W I K K R Ó L I K
2. Kanonia i prebenda F l o r i a n a , syna Stefana., obejm owała w ieś Jainówek, 2 ogrody w Grójcu i dziesięciny w Lisowie, Żataikowie, Tu- rowicach, Łękoszycach, Starej Wioli, Łęczietskach, Kobierzycach i W ią zownie. W szystkie w sie leżały w diecezji poznańskiej, w dawnym archi diakonacie czerskim. 64
3. Kanonia i prebenda A l b e r y k a , syna Grzyimisława, była upo sażona dziesięcinam i pieniężnym i: po 8 groszy z łanu na 55 łanach w iel
kich (marasus) w e w si Kośzowo, którą książę otrzymał drogą zam iany od biskupa D obiesław a i od kapituły p łockiej. 65
4. Kanonia i prebenda M a c i e j a , syna Piotra, obejm owała w ieś Rzeczycę, dwa oigrody w Grójcu i dziesięciny z połow y w si Dobrzy.sze- w a oraz w iosek: Pękoszewo, Pękoszew ska Wola, Zaibor, Łaziszczowo i na W yczesnem w diecezji p ozn ań sk iejee.
5i Kanonia 1 prebenda G r z e g o r z a posiadały dziesięciny w e w si Wrona i Sm olski po 8 groszy z łanu i w Sarnowej Górze po 5 groszy.
W.siie powyższe należały dio k sięcia J a n u s z a S t a r s z e g o , który rów nież je nabył drogą zam iany od biskupa D o b i e s ł a w a i kapituły płockiej. Znajdow ały się one na terenie diecezji płockiej. 67
6. Kanonia i prebenda Jana D o b e l u t i obejm owała w okręgu czer
skim połowę dochodów ze w si Wiola, 68
7. Kanonia i prebenda D ominika z Tarczyna obejmowała połow ę do chodów ze w si W ola. 69
8. Kanonia ii prebenda A l b e r t a , syna Jakuba, otrzym ała za upo
sażenie opłaty z Solca, leżącego w pobliżu W arszawy. 70
Θ. Kanonia i prebenda Tl o m a s z a, syn a M ikołaja, czerpała sw e do chody ze w si Tarczany i ze spław u oraz przewozu na W iśle pod Czer skiem . 71
1Ю. K anonia i prebenda S t a n i s ł a w a z Bramina otrzym ała opłaty pieniężne z Tar czynią i okolicznych ws(i: Koeierzyc, Grząd, Długiej Wo- lii i Nadinqsôw —■* po 6 groszy z łanu i 2 grzyw ny polskie ze w si-B o -
g lew ice oraz 2 kopy groszy ze w si Przybyiszewa i okolicznych wiosek,
należących do opaita p ło ck ieg o 72. ^
Z po w yższego w y k a z u w y n ik a , że n a jle p ie j ucbtow am e b y ły p r a ła tu r y , w d a lsz e j k o le jn o śc i szły k a n o n ik a ty . Z ta k ogólnego sp is u w id ać , że. w a rto ś ć p re b e n d n ie b y ła ró w n a . N ie w sz y s tk ie te ż b y ły u p o sażo n e w ziem ię. N a liczbę 14 p re b e n d 9 m iało d o b r a ziem skie, m ian o w icie w s z y stk ie p ra ła c k ie i 5 k a n o n ic k ic h .
64 Tamże. 65 Tamże. 68 Tamża. 67 Tamże. 68 Tamże. 69 Tamże. 70 Tamże. 71 Tamże. 72 Tamże.
[13] M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K 1 E J 1 8 3
P o z o sta łe u posażo n e b y ły w og ro d y , d ziesięcin y , a ta k ż e m ia ły d o c h o d y ze sp ła w u n a W iśle. P rz y n o s iły doch ód b ez oso bistego w k ła d u p ra c y . A le i te n fu n d u s z n ie b y ł re g u la rn ie i w całości u iszczan y . P o d o b n ie ja k w in n y c h o śro d k a c h k a p itu ln y c h , ta k sam o i w o m a w ia n e j k a p itu le o d n o to w u je m y nieu czciw o ść w p rz e k a z y w a n iu dziesięcin .73
W o p a rc iu o z a c h o w a n y m a te r ia ł ź ró d ło w y p rz e śle d z e n ie w szczeg ó łach ro z w o ju u p o saż en ia po szczeg ó ln y ch p re b e n d je s t n ie z w y k le tru d n e . N ie p o sia d a m y d o k ła d n y c h d a n y c h z teg o z a k re su . W iadom o, że n p . w ie k X V i X V I p rz y n ió s ł p e w n e z m ia n y w u p o sa ż e n iu n ie k tó ry c h czło n k ó w k a p itu ły ., E re k c ja d w óch n o w y c h k a n o n ik a tó w w r. 1416 „ fu n d i B y s trz a n ó w ” o ra z „ fu n d i Z a k ro c z y m ” sp o w o d o w a ła p e w n e p rz e su n ię c ia w p re b e n d a c h .74 Z części d o ch o d ó w p a r a fii w T a rczy n ie, z w iosk i B y s trz a n ó w o raz z k a n c e la rii z a k ro c z y m sk ie j k o rz y s ta ł d o tąd p re p o z y t.75 O b ecnie w y m ie n io n a w io sk a m ia ła sta n o w ić n o w ą p re b e n d ę k a n o n ik a „ fu n d i B y s trz a n ó w ” . N a to m ia st fu n d u sz p ły n ą c y z k a n c e la rii z a k ro c z y m sk ie j m ia ł d ać p o d s ta w ę d la k a n o n ik a tu „ fu n d i Z a k ro c z y m ” .76
W sp o m n ian o ju ż, że b is k u p W. Ja s trz ę b ie c , u m n ie js z a ją c do c h ó d a rc h id ia k o n a w a rszaw sk ie g o , część jego d o ch o d ó w p rz e z n a c z y ł n a u tw o rz e n ie w p rz y szło ści n o w e j p re b e n d y . E re k c ja m ia ła m ie jsc e d o p iero w r. 1520, k ie d y to p ow o łan o do is tn ie n ia godność s c h o la s ty k a w k a p itu le w a rs z a w s k ie j, p rz e k a z u ją c n a jeg o u p o saż en ie d ziesię cin y z B rw in o w a , C zarn o w a, K a le n ia , M ro k o w a, B o ro w e j, G ra n ic, Ś w ięcie i B ien iiew ic.77 K sią ż ę ta m azo w ie ccy S t a n i s ł a w i J a n u s z p o zw o lili o d łącz y ć o d ko ścioła go szczy ńskiego w ieś B ro n iszew i p rz y d z ie lili ją do p r e b e n d y s c h o la s ty k a .78
D alsza z k o le i zm ia n a w z a k re sie p re b e n d o m a w ia n e j k a p i tu ł y m ia ła m ie jsc e w r. 1562, k ie d y to p re b e n d ę , k tó r ą tw o rz y ł fu n d u s z w si T a rc z a n y w ra z z d o ch o d e m ze s p ła w u p rz ez W isłę, p rz e k a z a n o k a n o n ik o w i k az n o d ziei 79, a p re b e n d ę „ fu n d i Z a k ro c z y m ” p rz y d zielo n o w r. 1603 p ra ła to w i k a n c le r z o w i80. O s ta tn ia m o d y fik a c ja d o ty c z y ła p o w ię k sz e n ia ilo ści p re b e n d .
73 Tamże; aoto. ASV, Man.., vol. 102, к. (621v; por. S. L i b i o w s k i, dz.
cyt., s. 42.
74 W. К n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 34; ArWwa, Okęcki vis. 1787 I. 75 Zob. przypis 59.
76 Zob. przypis 74.
77 W. K n a p i ń s к i, dz. cyt., s. 34; ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 6;
A c ta collegiatae, s. 41.
78 Tamże.
79 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 247. 80 ArPz, AE XVI, k. 227, 282v.
1 8 4 L U D W I K K R Ö L I K
W zw ią zk u z e r e k c ją k a n to r ii n a u p o saż en ie te j p re b e n d y p rz e znaczono w r. 1686 w ieś Z w o ła z o k o liczn y m i d o b ra m i.81
W ciąg u d z ie jó w o p isy w a n e j in s ty tu c ji o b s e rw u je m y — po do b n ie ja k i w in n y c h k a p itu ła c h — p rz y k ła d y p rz ech o d z en ia k a n o n ik ó w z p re b e n d b ie d n ie jsz y c h , go rzej u p o saż o n y ch n a lep sze —· d ro g ą o p to w a n ia .82 P rz y k ła d o w o m o ż n a tu w y m ie n ić J a n a z M ro k o w a, k tó r y w r. 1508 z p re b e n d y k u sto sz a p rz e sze d ł n a p ro b e n d e a r c h id i a k o n a 83 czy S t a n i s ł a w a S tr z e l ce, k tó r y ja k o k a n o n ik o b ją ł p-rebendę s c h o la s ty k a w k a p itu le w a rsz a w sk ie j 84.
P rz e d s ta w iliś m y b a rd z o ogólnie poszczególne p re b e n d y p r a - . la c k ie i k an o n ic k ie , ic h u p o saż en ie i ro-zwój. P e łn y w y k a z w ra z z p o d a n ie m w si i w sz y stk ic h m iejsco w o ści —■ z k tó ry c h d ziesię cin y do n ie k tó ry c h p rz y n a jm n ie j p re b e n d n a le ż a ły o ra z su m p ie n ię ż n y c h d a ro w a n y c h i lo k o w a n y c h — m a m y d o p iero z d r u giej p o ło w y X V III w ie k u w w iz y ta c ji A. O. O kęckiego. N ie u le g a w ą tp liw o ści, że w iz y ta to r c z e rp a ł in fo rm a c je z d o stęp n y c h m u d o k u m e n tó w , k tó re są o b ec n ie p ra w ie n ieo siąg a ln e .
W ś w ie tle teg o, co zo stało d o ty ch cz as p o w ied z ia n e n a te m a t m a ją tk u p re b e n d a ln e g o o ra z w o p a rc iu o w y m ie n io n ą w iz y ta cję i in n e źró d ła, p rz e d s ta w im y p on iżej w fo rm ie ta b e li w sz y s tk ie p re b e n d y z w y szc zeg ó ln ien ie m u p o sażen ia.
Prebendy kapituły warszawskiej
Łp. Nazwa prebendy U posażenie — Podstawa źródłowa
1,. Diekania W r. 1406 obejm ow ała wsie: Siełec i Czaplino
oraz m łyn w Mokotowie. Dostarczano jej także miód z Nieporętu oraz dziesięciny z poła w arszaw
skiego i z dochodu książęcych kancelarii. W r.
1431 nastąpiła zamiana w si Czaplino na w ieś Odo- lany, a dziekan otrzym ał prawo patronatu nad ko ściołem w Woli. W r. 1621 dziesięcina z Czerniako- w a (pola warszawskiego) została odsprzedana chło pom aa 20 florenów, a w r. 1622 — za 25 florenów. Do prebendy n ależała posesja „Dziekanka” wraz z k am ien icą.85
81 ArWwa, In dex archivarius, k. 69; ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 235; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 35.
82 S tatu ta collegiatae, s. 530 stat. 88. 83 Acta collegiatae, s. 2,7.
84 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 6; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 34; ArPz, AE XVI, k. 73.
85 Acta collegiatae, s. 9, 80; ArWwa, Index archivarius, k. 18n; ArWwa,
Liber erectionis, k. 11, 3.1; ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 152, 23,liv; W.
K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 31, 38; AGAD, dok. pap, sygn. nr 1513; AGAD, dok. perg. sygn. nx 1709; ArWwa, A k ta kapitu ły 1676—1804, k. 81; Lustracja dóbr królewskich w o je w ó d z tw a mazowieckiego 1565, w yd. I. GieyBiztorowia i A. Żaboklicka, Warszawa 1967 s. 18n., 38n.
[15] M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J L85
2. Archidiakonia Obejmowała w ieś Rokitno Dolne i Giełzew. W
Rokitnie znajdował się folw ark (1517) w raz z ro lą 2,5 lana nieużytków i 10 gospodarstw czy ty l ko zagród. Prebendzfe przysługiwała dziesięcina ze wsi: Kaski (1517) z 3/3 łanów, Faszezyce (34 łany), Błonie (60 łanów), Radonice (5 łanów), Osiek (co drugi ,rok połow ę z 6 łanów), Zwoła Nagórna i Średnia (około W łaijów),--Skrzatek (6 włościan), Kopytowo (8 km ieci)£P.izdowo)(l łan). W początkach XVI w. w ieś Rokitno~'b»éëaiio w dzierżawę za 60 grzywien, a dziesięciny sprzedano za 220 grzyw ien. W r. 161'5 inkorporowano do archidiakonii kanonikat „fuindi Rzeczyca”. W edług A. O. Okęckiego (1787) do archidiakonii warszaw skiej należały majątki: Rokitno :i Czap-ł-ewo, a nadto -dziesięciny z Błoni-a, Kaśek, Sus-zczyc, Pażni-ewa, obu Zwoli, Biskupic i K op ytow a.88
3. Prepozytura Obejmowała w r. 1406 część funduszów parafii
Tarczyn z przyległym i wsiam i. Korzystała z docho dów kancelarii zakroczymskiej i wyszogrodzkiej.
Do pnebenidy -należał r ó w n ie ż m ły n i /staw rybny
(1407) oraz ogród „in suburbio Varsaviensli” (1570). Według w izytacji A. O. Okęckiego (1787) w uposa żeniu .prepozyta wymieniono- wsie: Tarczyn, K o morniki, Ruda, Kotorydz, Wola Pr-zypko-wska, D u- ki, Bystrzanów, Grzędy i Pr-zypki. Do prebendy należały też różne sumy pieniężne. Na dobrach M ikołaja P o n i k o w s k i e g o , zwanego Dindecz,' był zapisany kapitał w w ysokości 20 florenów, od którego prepozyt pobierał 1 grzywnę procentu (1604). Kanoniik łucki Baltazar T y s z k a ulokował w r. 1644 o a dobrach 500 złotych dla prepozyta z ohowiązk-iem odprawiania oo tydzień Mszy św. w in ten cji fundatora. W r. 1658 S tan isław K o - r y t -
k o w s k i zapisał prepozytowi 100.0 złotych na
swych dobrach. Od 1661 r. do prepozytury nal-eżały dziesięciny pobierane z pól ii -ogrodów wsi: W esoła Wola (w parafii Ojrzanów), Krakowiany, W ola K ra- kowińska, P ław y, Rule, Garba-tki, Prace P-aśne, Prace Sędz-icowe, Szamoty, N-osy.87
se ArWwą, Okęcki vis. 1787 I, к, 232; ArWwa, A k ta k apitu ły 1676— —1804, k. 81; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 36ηή.; ASV, Consist, Misc., vol. 41, k. 79-—79v; J. N o w a c k i , Dzieje archidiecezji poznańskiej, Po znań 1964 t. 2, s. 1312η.; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyit., s. 38, 65; Źró
dła dziejowe, t. 5 s. 274—276.
j 86 L U D W I K K R Ó L I K [16]
4. K ustodia D o prebendy (należała część dochodów z parafii
Warka (itzw. posiasja), dziesięciny ze wsi: Gośmie- w ice, Bogunkowo, Zakrzewo, Smark (1406) oraz z sołtyisostwa Piaseczno i Stara Warka (1604), a nad to czynsze (od domów tam ulokow an ych .88 5. Scholasteria Od r. 16210 obejm ow ała w ieś Broniisizew oraz dzie
sięciny z Brwinowa, Czarnowa, Kalania, Mrokowa, Barowej, Granic, Święcie i Bileniewic. Scholastyk korzystał z kam ienicy (kurii), która znajdowała się obok kościoła karm elitów bosych n a Krakowskim Przedm ieściu, na części juirydyki „Dziekanka”. Do prebendy należały także liczne sum y pieniężne, lo kow ane w XVII w. na dobrach Długa i Szym a nów. 89
6. Kanclerstwlo Do prebendy należał od 1603 r. fundusz płynący
z kancelarii zakroczymskiej, ongiś przydzielonej prep ozytow i Według A. O. Okęckiego (17(87) kan clerz dzierżył oprócz fcanolerstwa prebendę opata kom endatoryjnego w Obrze, na terenie diecezji po znańskiej. 90
7. Kantoria Jej uposażenie stanow iły od 16816 r. w sie Zwoła
i Sucha Wola. 91
8. Kanonikat W r. 1406 obejm ow ał w ieś Janówek w ziem i
czer-„fumdi Janowo” skiej, 2 ogrody w Grójcu i dziesięciny z bisow a,
Zabikowa, Turowic, Łękoszyc, Starej Woli, Łęcze- sek, Kobierzyc i Wiązowni. W końcu XVIII w. pozostał w źródłach tylk o „ślad” po tych dziesię- ciilnaich. Według w izytacji A. O. Okęckiego fundusz tej prebendy stanow iło osiedle Janówek (z kilko ma osadnikam i) oraz w ieś Jarochy i prepozytura w Latowiczu. Dobra te przynosiły rocznie 1800 flore nów dochodu.92
kapitu ły 1676— 1804, k. 81, 87v; ArWwa, Okęcki, vis. 1787 I, k. 13nn. 232
п., W. Ki na p i ń s k i , dz. c y t , s. 32, 622.
88 ArWwa, A k ta nuncjatury, k. l(72rm.; ArWwa, Liber erectionis, к. 42mn.; ArWwa, Okęcki vis. 1787 1, к. 59, 233; ΑτΡζ, AE XII, k. 300V— —3il0; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 21, 789; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 3®, 62>mi.; F, K. K u r o w s k i , dz. cyt., (t. 2 s. 10.
89 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 46, 71nn., 134nin.; Acta collegiatae, s. 41; W. К n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 34; Źródła dziejowe, t. 5 s. 278.
90 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 234nn.; AirPz, AE XVI, k. 227; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 34.
91 ArWwa, A k ta kapitu ły 1676—■1804, k. 81v; ArWwa, In dex archi-
varius, k. 69; ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, 235; W. K n a p i ń s k i , dz.
cyt., s. 315,.
92 ArWwa, A k ta nuncjatury, k. 172 nin.; ArWwa, Liber erectionis, к, 43'пп.; ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, k. 20, 59, 238; ArWwa, A k ta kapituły
[ 1 7 1 M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J 1 8 7 9. Kanonikat „fundi R zeczyca” 10. Kanonikat „fundi Tarczyn” 11. Kanonikat „fundi Wrona” 12. Kanonikat „fundi K ossow o” 13. Kanonikat „fundi Dukii et Bystr zanów ”
14. Kanonikat „fundi Tairczany”
Prebenda obejm owała od r. 1406 w ieś Rzeczycę, dwa ogrody w Grójcu,, dziesięciny z połowy wisi D obrzyszewa d z wiosek: Pękoszewo, Pąkoszewska Wola, Zabór, Łaziszezowio i Wyczesne·. W r. 1552 kapituła sprzedała Rzeczycę Janowi W a r s z a w s k i e m u . W r. 1615 infcarporoiwano ten kano nikat archidiakonowi warszawskiem u, pozostaw ia jąc jednak m ały fundusz dla zachowania tytułu k anon ikatu .93
Do prebendy należały od 140:6 r. opłaty pieniężne z Tarczyna i okolicznych w si: Kooierzyc, Grzęd, Długiej Woli i N.adnolsów — po 6 gr-oszy z łanu, 2 grzywny polskie ze w si Bogliewlice oiraz 2 kopy gro szy ze w si Przybyszew a i okolicznych wiosek, na leżących do oipaita płockiego. Według A kt K apituły 1676—1804 „zarówno fundusz, jak i dochód tej pre bendy jest nieznany”. 94
iPrebendę stanow iły dziesięciny ze w si Wrona i i Sm olski —■ po 8 groszy od łanu i z Sarnowej Gó r y — po 5 groszy. W sie powyższe leżały w ziem i
zakroczym skiej.95
Uposażony był dziesięcinam i pieniężnym i po 8 groszy od łanu na 55 łanach w ielkich w e w si K o ssowo, w diecezji p ło ck iej.99
Fundusz stanow iła początkowo w ieś Bystrzanów, ■-potem doszła m iejscow ość Dufci (1465). W r. 1758 iinkorporowano te w sie do „masy w spólnej” kapi tuły. W w izytacji A. O. Okęckiego wym ieniono je w dawnym uposażeniu p rep ozyta.97
Czerpał dochody ze w si Tarczany, ze spławu oraz przewozu przez W isłę pod Czerskiem. Ponieważ
1676— 1804, k. 82v, 87; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 38n., 62nn.;
F. K. K u r o w s k i , dz. cyt,, t. 2 s. iliO,
93 ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 235; ArWwa, Akia kapitu ły 1676— —-1804, k. 82, 87; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 39n.; ArWwa, Liber
erectionis, к. 43nn.; ArWwa, Akta nuncjatury , k. 172nn.; Wł. K w i a t
k o w s k i , dz. cyt., s. 38n„ 62nn.; F. K. K u r o w s k i , dz. cyt., t. 2 s. lQn.
94 ArWwa, A kta k a p itu ły 1676— 1804, k. 82v, 88; ArWwa, Okęcki vis.
1787 I, к. 237; ArWwa, A k ta nuncjatury, k. 172nin.; ArWwa, Liber erec tionis, к. 43nn.; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 39.
95 ArWwa, Liber erectionis, к. 43nn,; ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 236; ArWwa, A k ta k apitu ły 1676—1804, k. 82v, 87v.; Wł. К w i a t k o w - s к i, dz. cyt., s. 39.
oo ArWwa, A k ta k apitu ły 1676—1804, k. 82v, 87; ArWwa, Okęcki vis.
1787 I, к. 282; ArWwa, Liber erectionis, k. 43>nn.
97 AirWwa, Okęcki vis. 1787 1, к. 237; ArWwą, A k ta kapitu ły 1676— — 1804, k. 88—88v; W. K n a p i ń s k i , dz. cyt., s. 38.
1 8 8 L U D W I K K R Ó L I K ’[ 1 8 ]
w ieś Tarczany leżała w 'sąsiedztwie prebendy pre pozyta, dlatego dochodziło często do sporów m iędzy tym i pnebendarzam i.98
Od r. 1567- uposażenie prebendy stanow iły 2 działki ziem i w m ieście Grodzisk. W połow ie XVIII w. prebenda dostarczała 400 florenów rocznego do chodu. 99
Prebemdę stanow iła połowa w si Dębina Wola, po łożonej w ziem i czerskiej. Była to prebenda dok torską, która dawała w połow ie XVIII w. 400 flo renów rocznego dochodu.100
Druga część w si Dębna Wola była podstaw ą fu n duszu prebendy doktorskiej. Podobnie jak tamta,, przynosiła 400 florenów dochodu .rocznie.101
O d т. 1406 fundusz prebendy stanow iła wdieś So lec, położona niedaleko Warszarwy. Była fto preben da doktorska.102
Była to prebenda doktorska, ufundowana przez. Tomasza M a l i s z e w s k i e g o w r. 1651, który przeznaczył na ten cel 1400 florenów i ulokował je na dobrach Boczki, w diecezji płockiej. W r. 1658 fundator i zarazem potseso-r prebendy Tomasz Ma liszew ski na m ocy testam entu powiększył uposaże nie tej prebendy, dodając jeszcze 6000 florenów, lo gowanych na dobrach Targówek, w pow. warszaw skim. W r. 1731 Romuald W ł o s z k i e w i c z , k a nonik „fundi Maldszewi/ani”, przekazał na cel ka nonikatu sumę 2000 florenów,, którą zabezpieczył na dobrach w Golędzlinowie, z obowiązkiem odpra w ienia za niego po śm ierci (12 mszy św. przez ka nonika wspom nianej fu n d a cji.108
P rz y to c z o n y w y żej w y k a z p re b e n d — do k tó ry c h n a le ż a ły - w sie, d ziesię cin y i o k re ślo n e s u m y p ien iężn e, o fia ro w a n e p rzez
98 ArWwa, Liber erectionis, к. 43nn.; ArWwa, Okęcki vis. 1787 1, к. 236; ArWwa, A k ta kapitu ły 1676—1804, k. 82m., 87nn.
99 ArWwa, A k ta kapitu ły 1676—1804, k. ®2v, 88; ArWwa, Okęcki vis.
1787 I, к. 237; W. К n a p i ń s k i , dz·, cyt., s. 39.
îoo ArWwa, A k ta kapitu ły 1676— 1804, k. 82v, 87v; ArWwa, Okęcki vis.
1787 I, к. 235 п.; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 39.
ш ArWwa, Okęcki vis. 1787 I, к. 236—238; ArWwa, A k ta kapituły
1676—1804, k. 82v; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt., s. 39..
ma ArWwa, Inscripturae Rotae Romanae, vol. 1 (7 VI 16:55); ArWwa,
Okęcki vis. 1787 I, k. 236—238; ArWwa, A k ta kapitu ły 1676—·1804, k. 82v.; Wł. K w i a t k o w s k i , dz. cyt.., s. 39.
юз ArWwa, Okęcki vis.' 1787 I, k. 249—251; ArWwa,, A k ta kapituły
1676—1804, к. 82v; ArWwa, In dex archivarius, k. 17; W. K n a p i ń s k i ,
dz. cyt., s. 35. 15. Kanonikat „fundi K ąty” 16. Kanonikat „fundi Dębna W ola” I 17. Kanonikat „funda Dębna W ola” II 18. Kanonikat „fundi Solec” 19. Kanonikat „fundi Maliisze- vian i”
lic z n y c h d o b ro d z ie jó w — z w ra c a u w ag ę, że w ciąg u d ziejó w d o k o n y w a ły się w n ie k tó ry c h p re b e n d a c h p e w n e z m ia n y i p rz e su n ię c ia . O gółem w k o ń c u X V II s tu le c ia w k a p itu le w a rs z a w s k ie j b y ło 19 p re b e n d . N a jle p ie j u p o sażo n e b y ły p ra ła tu r y .
Z n ac zn ie gorzej u d o to w a n e b y ły p re b e n d y k an o n ick ie . N a p o d sta w ie za m ieszczo n y ch g d zien ieg d zie c y f r rocznego d o ch o d u c z y p e w n y c h k w o t, o d n o szą cy ch się do p o b ie ra n ia czyn szu, tru d n o p rz e w a rto śc io w a ć te p ie n ią d z e n a o b ecn ą w a lu tę z ra c ji b ra k u o p ra c o w a ń z teg o z a k re su . Z a p isy w a n e w te s ta m e n ta c h fu n d u s z e , lo k o w an e i z a b ezp iec zan e n a w ięk sz y ch m a ją tk a c h , p rz y n o siły ró ż n y d ochód. A le i te n sposób lo k o w a n ia k a p ita łu , p o d o b n ie ja k dziesięciny , a n a w e t i o w o ce ziem i, o k azał się z b ieg iem la t n ie trw a ły . N a s k u te k d e w a lu a c ji p ie n ią d z a i k r y z y su g ospodarczego — o czy m ju ż w sp o m n ia n o — w sz y stk ie p re b e n d y — z w y ją tk ie m p re b e n d y d z ie k a n a i k a n to r a — in - k o rp o ro w a n o w r. 1758 do „ m a sy w s p ó ln e j” k a p itu ły .
•Dla cało ści o b ra z u m a ją tk u p re b e n d a ln e g o n a le ż y jeszcze p o w ied zieć o re s p e k to w a n iu p rz ez k a p itu łę w a rs z a w s k ą o gó łn o - k o ścieln e g o z w y cza ju , p rz y z n a ją c e g o k a ż d e m u k a n o n ik o w i p r a w o k o rz y s ta n ia z p re b e n d y jeszcze po śm ierci. B y ł to tzw . „ a n n u s g r a tia e ” . W te s ta m e n c ie m ó g ł k a n o n ik z a d y sp o n o w ać do ch o d a m i z n a jb liż sz e g o ro k u po sw ej śm ierci, p rz e z n a c z a ją c je d la k re w n y c h , słu żb y , n a a n iw e rs a rz e c z y n a sp ła c e n ie d łu g ó w z a c ią g n ię ty c h za ży c ia .104 N ie je d n o k ro tn ie je d n a k sam a k a p itu ła ja k o k o rp o ra c ja p o d e jm o w a ła d ec y zję o p rz e z n a c z e n iu w s p o m n ia n y c h d o ch o d ó w n a o k re ś lo n y cel. T a k n p . w o m a w ia n e j k a p itu le w r. 1527, k ie d y to człon k o w ie k o le g iu m je d n o m y ś ln ie u ra d z ili, a b y z ra c ji „ a n n i g ratiiae” , po śm ie rc i a r c h i d ia k o n a P . T rą b sk ie g o , jeg o d o ch o d y p rz e k a z a ć n a w y b u d o w a n ie no w eg o k a p itu la r z a w k o leg iac ie w a rs z a w s k ie j.105
O m a w ia ją c poszczególne p re b e n d y w a rsz a w sk ie j k a p itu ły , n a le ż y te ż w sp o m n ie ć o d o m ach k a n o n ic k ic h , s ta n o w ią c y c h m ie j sce z a m ie sz k a n ia p ra ła tó w i k a n o n ik ó w — ich re z y d e n c je . D o m y k a n o n ic k ie , zw an e k u ria m i, z n a jd o w a ły się w p o b liżu k o le g ia ty . T a k ie ulice, ja k D ziek an ia, K a n o n ia i in n e za b u d o w a n e b y ły p rz e z d o m y k an o n ik ó w .
U lica D z ie k a n ia n a z w ę sw ą o trz y m a ła o d f a k tu za m ie sz k iw a n ia w ty m m ie jsc u d ziek a n a. Je g o m ie sz k a n ie by ło d osy ć o k a załe ja k n a ta m te c z asy .106 N iszczone b y ło w ie lo k ro tn ie p rz ez p o ża ry , a' po o s ta tn im w r. 1604 J a n R acib o rsk i, ó w czesn y d z ie k a n 107, w y s ta w ił w r. 1610 p ię k n y p a ła c z o b s z e rn y m dziedzdń-j - ^ g dziedzdń-j M A J Ą T E K K A P I T U Ł Y K O L E G I A C K I E J ^ g g
104 S. Z a c h o r o w s k i , dz. cyt., 's. 148n.; K. D o l a , dz. cyt., s. 105. 105 Acta collegiatae, s. 60.
ιοβ ArWwa, Index archivarius, k. 19. 107 A.rPz, AE XXIV, k. 26ηη.
