dr Marek Masztalerz
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011
RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA
wykład IX
Ach, ta nomenklatura!
Rachunek kosztów...
... planowanych
... budŜetowanych
... normatywnych ... standardowych ... postulowanych ... apriorycznych
... przyszłościowych
... normalnych
Teoretycznie rzecz ujmując...
©
Marek Masztalerz
planowane stawkix standardowe zuŜycie dla rzeczywistej ilości planowane stawki
x rzeczywista ilość planowane stawki
x rzeczywista ilość
rzeczywiste stawki x rzeczywista ilość
KP KP
standardowe ceny x standardowe zuŜycie planowane ceny
x rzeczywiste zuŜycie rzeczywiste ceny
x rzeczywiste zuŜycie rzeczywiste ceny
x rzeczywiste zuŜycie
KB KB
Rachunek kosztów Rachunek kosztów standardowych standardowych (normatywnych) (normatywnych) Rachunek kosztów
Rachunek kosztów planowanych planowanych (budŜetowanych) (budŜetowanych) Rachunek kosztów
Rachunek kosztów normalnych normalnych (uzasadnionych) (uzasadnionych)
Rachunek kosztów postulowanych Rachunek kosztów postulowanych Rachunek
Rachunek kosztów kosztów rzeczywistych rzeczywistych (historycznych) (historycznych)
Costing by Charles Horngren:
RACHUNEK KOSZTÓW STANDARDOWYCH
©
Marek Masztalerz
Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) jest najczęściej stosowaną w praktyce odmianą rachunku kosztów planowanych (głównie w sferze kosztów produkcji). Istotą tego rachunku jest wprowadzenie do systemu pomiaru w rachunku kosztów kategorii kosztów standardowych (normatywnych), czyli kosztów wzorcowych ustalonycha priori
na podstawie specyfikacji produktów i usług oraz przebiegu procesów.STANDARD STANDARD CENOWY CENOWY
STANDARD STANDARD ILOŚCIOWY ILOŚCIOWY
STANDARD STANDARD KWOTOWY KWOTOWY
cena jednostki zasobu (materiałów, robocizny, usług bezpośrednich), np.
koszt 1 mb tkaniny, stawka godzinowa lub akordowa szwaczki itp.
zuŜycie ilościowe zasobu (materiałów, robocizny, usług bezpośrednich), na
jednostkę produktu, np.
mb tkaniny na 1 koszulę, czas uszycia 1 koszuli itp.
kwota (wartość) pośrednich kosztów produkcji, zarządu i sprzedaŜy w danym okresie,
np. amortyzacja maszyn, płace administracji, zuŜycie
materiałów biurowych itp.
TYPY STANDARDÓW
©
Marek Masztalerz Standardy stałe, niezmienne w długim okresie, ustalane przed rozpoczęciem działalności, rzadko stosowane w praktyce ze względu na niestabilność warunków gospodarowania i niski stopień napięcia.
STANDARDY STANDARDY
BAZOWE BAZOWE
STANDARDY STANDARDY
BIEśĄCE BIEśĄCE
STANDARDY STANDARDY
IDEALNE IDEALNE
Standardy odpowiadające normalnym warunkom gospodarowania, uwzględniające występowanie czynników zakłócających proces produkcyjny oraz ryzyko strat produkcyjnych, realne i osiągalne, aktualizowane okresowo, popularne w praktyce, najlepiej spełniają funkcje postulatów kosztowych:
predyktywną, kontrolną i motywacyjną.
Standardy o najwyŜszym stopniu napięcia, ustalające minimalny poziom kosztów moŜliwy w optymalnych warunkach prowadzenia działalności, teoretyczne, niepopularne i rzadko stosowane w praktyce, trudne (lub niemoŜliwe) do osiągnięcia.
EWIDENCJA KOSZTÓW STANDARDOWYCH
Koszty księgowane są wg wielkości standardowych.
Odchylenia (debetowe lub kredytowe) są ustalane na bieŜąco i zapisywane na osobnych kontach, powstałych w wyniku pionowego podziału kont kosztowych.
Wariant Wariant dyspozycyjny dyspozycyjny
Wariant Wariant rozliczeniowy rozliczeniowy
Koszty księgowane są zarówno wg wielkości standardowych jak i wielkości faktycznych na oddzielnych kontach. Odchylenia (wyłącznie dla wyrobów gotowych) są ustalane pozaewidencyjnie na koniec okresu sprawozdawczego.
KOSZT RZECZYWISTY = KOSZT STANDARDOWY
KOSZT RZECZYWISTY = KOSZT STANDARDOWY ± ± ODCHYLENIE ODCHYLENIE
ODCHYLENIE = KOSZT RZECZYWISTY
ODCHYLENIE = KOSZT RZECZYWISTY – – KOSZT STANDARDOWY KOSZT STANDARDOWY
CECHY RACHUNKU KOSZTÓW PLANOWANYCH
©
Marek Masztalerz
Szybkość pozyskania informacji, moŜliwość śledzenia na bieŜąco kosztów i odchyleń, zgodność zwiększością systemów ERP Wiarygodność, dokładność,
rzetelność, prawdziwość, mała pracochłonność, prostota, zgodność z systemami FK Główne zalety
Główne zalety
Ograniczona Wysoka
Wiarygodność Wiarygodność
Koszty planowane lub standardowe Koszty faktycznie poniesione
Charakter kosztów Charakter kosztów
Główne wady Główne wady Rachunkowość Rachunkowość zarządcza zarządcza Rachunkowość Rachunkowość finansowa finansowa Dokumentacja Dokumentacja Horyzont czasowy Horyzont czasowy Wyszczególnienie Wyszczególnienie
Ograniczona wiarygodność, duŜa pracochłonność, konieczność ustalania norm (standardów) oraz
ustalania i rozliczania odchyleń Długi czas pozyskania informacji
o ponoszonych kosztach, brak moŜliwości monitorowania kosztów
i bieŜącej analizy odchyleń Kalkulacja kosztów ex post
Ustalanie cen sprzedaŜy Ocena rentowności ex post Ewidencja i kalkulacja kosztów
Sprawozdanie finansowe Dowody księgowe
Przeszłość RACHUNEK KOSZTÓW RACHUNEK KOSZTÓW
RZECZYWISTYCH RZECZYWISTYCH
Kalkulacja kosztów ex ante
Ustalanie cen sprzedaŜy BudŜetowanie i analiza odchyleń
Ceny ewidencyjne Kalkulacja kosztów
Plany, prognozy, normy Przeszłość i przyszłość RACHUNEK KOSZTÓW RACHUNEK KOSZTÓW
PLANOWANYCH PLANOWANYCH
Na forum ludzie piszą...
©
Marek Masztalerz
„W związku z tym, Ŝe koszty standardowe ustala się raz na rok (n
„W związku z tym, Ŝe koszty standardowe ustala się raz na rok (na podstawie a podstawie planowanej /budŜetowanej/ ceny surowca), oraz w związku z tym, Ŝ
planowanej /budŜetowanej/ ceny surowca), oraz w związku z tym, Ŝe surowcem jest e surowcem jest ropa naftowa, której ceny skaczą od 60 do 150 USD za baryłkę, by
ropa naftowa, której ceny skaczą od 60 do 150 USD za baryłkę, byponownie spaść ponownie spaść do 40 USD za baryłkę (wszystko w ciągu jednego roku obrotowego),
do 40 USD za baryłkę (wszystko w ciągu jednego roku obrotowego),odchylenia odchylenia mają bardzo istotny wpływ na sprawozdania, co teŜ powoduje niepr
mają bardzo istotny wpływ na sprawozdania, co teŜ powoduje nieprzydatność zydatność rachunku kosztów standardowych do jakichkolwiek symulacji i anal
rachunku kosztów standardowych do jakichkolwiek symulacji i analiz bieŜących.”iz bieŜących.”
(Specjalista ds.
(Specjalista ds. CotrollinguCotrollingu, Grupa LOTOS), Grupa LOTOS)
„Kluczowa jest odpowiedź na pytanie, jak bardzo w naszej branŜy
„Kluczowa jest odpowiedź na pytanie, jak bardzo w naszej branŜy standard moŜe standard moŜe róŜnić się od kosztów rzeczywistych (np. czy kupujemy surowce na
róŜnić się od kosztów rzeczywistych (np. czy kupujemy surowce narynku rynku
spot spot
czy czy zawierane są długoterminowe umowy po stałej cenie). Jeśli mamy dzawierane są długoterminowe umowy po stałej cenie). Jeśli mamy duŜe odchylenia, uŜe odchylenia, to rachunek kosztów standardowych jest nieprzydatny w planowaniu
to rachunek kosztów standardowych jest nieprzydatny w planowaniu. (...) . (...) Standard jest super narzędziem, ale tylko w stabilnych branŜach.
Standard jest super narzędziem, ale tylko w stabilnych branŜach.” ” (Kontroler Finansowy,
(Kontroler Finansowy, Rieber Foods Rieber Foods Polska)Polska)
ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO
©
Marek Masztalerz Qs Qr
Ps Pr
Pr – cena rzeczywista Ps – cena standardowe Qr – zuŜycie rzeczywiste Qs – zuŜycie standardowe Vp – odchylenie cenowe Vq – odchylenie ilościowe Vpq – odchylenie mieszane V – odchylenie całkowite
V = Pr V = Pr Qr Qr – – Ps Ps Qs Qs
odchylenie koszt rzeczywisty
koszt planowany
ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO
METODA DWÓCH ODCHYLEŃ
Vp = (Pr – Ps) Qr Vq = (Qr – Qs) Ps
Vp = (Pr – Ps) Qs Vq = (Qr – Qs) Pr
V = Vp V = Vp + Vq + Vq
Wariant I Wariant II
Qs Qr Ps
Pr Pr
Ps
Qs Qr Vp
Vq Vq
Vp
ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO
©
Marek Masztalerz METODA TRZECH ODCHYLEŃ
Vp = (Pr – Ps) Qs
Vq = (Qr – Qs) Ps
Vpq = (Pr – Ps) (Qr – Qs)
V = Vp V = Vp + Vq + Vq + + Vpq Vpq
Qs Qr Ps
Pr
Vp
Vq Vpq
ANALIZA ODCHYLEŃ – przykład
©
Marek Masztalerz
Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŜecie zuŜywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu.ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztu jednostkowego.
V = - 2 + 6 – 0,2 = + 3,8 zł/szt.
Vpq = (29 – 30) (2,2 – 2,0) = - 0,2 zł/szt.
Vq = (2,2 – 2,0) ) 30 = + 6 zł/szt.
Vp = (29 – 30) 2,0 = - 2 zł/szt.
V = - 2 + 5,8 = + 3,8 zł/szt.
Vq = (2,2 – 2,0) 29 = + 5,8 zł/szt.
Vp = (29 – 30) 2,0 = - 2 zł/szt.
V = - 2,2 + 6 = + 3,8 zł/szt.
Vq = (2,2 – 2,0) ) 30 = + 6 zł/szt.
Vp = (29 – 30) 2,2 = - 2,2 zł/szt.
Obliczenia
korzystne niekorzystne korzystne METODA
TRZECH ODCHYLEŃ
niekorzystne niekorzystne
niekorzystne korzystne niekorzystne niekorzystne korzystne
Charakter odchylenia
METODA DWÓCH ODCHYLEŃ
(wariant II) METODA DWÓCH ODCHYLEŃ
(wariant I) Metoda
