Tadeusz Gogolewski
Apologetyka : Drugi
Międzynarodowy Zjazd
Apologetyczny
Studia Theologica Varsaviensia 6/2, 355-365
P R Z
E
G
L
Ą
D
C
Z
A
S
O
P
I
S
M
S tu d ia T h eol. V ars. 6 (1968) nr 2 A PO L O G E T Y K A D R U G I M IĘ D Z Y N A R O D O W Y Z J A Z D A P O L O G E T Y C Z N Y Z g o d n ie z d e c y z ją p o w z ię tą n a p ie r w s z y m m ię d z y n a ro d o w y m s p o tk a n iu p r o f e s o r ó w te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j w L o w a n iu m w 1961 r., d r u g i z ja z d m ia ł s ię z a ją ć p r o b le m a ty k ą n a t u r y i m e to d te g o p r z e d m io tu 1. Z a g a d n ie n ie to b y ło p o r u s z a n e ju ż w c z e ś n ie j n a d w ó c h s e s ja c h n a u k o w y c h , ja k ie z w o ła n e z o s ta ły w e F r a n c j i p rz e z z g r o m a d z e n ie s u lp ic ja n ó w , z a n im d o sz ło d o te g o r o d z a ju s p o tk a ń w s k a li m ię d z y n a r o d o w e j. W a r to p r z y p o m n ie ć te m a t y k ę ty c h se sji, p o n ie w a ż p o z w o li o n a z r o z u m ie ć le p ie j d y s k u s ję , ja k a s ię r o z w in ę ła n a i n te r e s u ją c y m n a s s y m p o s i u m . I P ie r w s z a s e s ja m ia ła m ie js c e w I s s y w lip c u 1955 r. P ró b o w a n o w ó w c z a s p o d a ć d e f in ic ję a p o lo g e ty k i o ra z u s ta lić , czego m o ż n a się s p o d z ie w a ć o d te j d z ie d z in y w ie d z y i ja k p o w in ie n w y g lą d a ć je j c a ło ś c io w y r o z w ó j 2. D r u g a s e s ja o d b y ła s ię w N a n te s w lip c u 1961 r., n a m ie s ią c p r z e d p ie r w s z y m s y m p o s i u m m ię d z y n a ro d o w y m . P r z e d m i o t je j o b r a d b y ł b a r d z ie j sz c z e g ó ło w y : r e w iz ja t r a k t a t u c h r y s to lo g ic z n e g o w ś w ie tle w y m a g a ń w s p ó łc z e s n e j e g z e g e z y b i b lij n e j. H is to r ię te j p r o b le m a ty k i p r z e d s ta w ił H . H o l s t e i n S J, p r o f e s o r a p o lo g e ty k i n a I n s ty tu c ie K a to lic k im w P a r y ż u 3.1 Por. T. G o g o l e w s k i , P ie r w s z y m ię d z y n a r o d o w y z ja z d apologe- ty czn y, S tu d ia T h eo lo g ica V a r sa v ie n sia 5 (1967) 2, 289— 296.
2 N a s e s ji tej w y g ło s ili refera ty : A. C h a v a sse, X . L a B on n ard ière, R. G i r a u 1 1. Por. N. D u n a s , Connaissance de la foi, Paris 1963,
125; H. B u i l l a r d , L e sens de l’Apologétique, B u lletin du C om ité
des É tu d es C om pagnie de S a in t — S u lp ic e 5 (1961) 311 (n ° 35, octobre— décem bre).
3 Por. H. H o l s t e i n , Le problèm e de Jesus dans l’enseig nement de l’A pologétique depuis le débu t du X X e siècle, B u lletin du C om ité des
356
P R Z E G L Ą D C Z A S O P I S M[2]
P r e l e g e n t z n a n y b y ł ze s w o je g o a r t y k u ł u s p r z e d d z ie s ię c iu la ty , w k tó r y m o m ó w ił s t a n a p o lo g e ty k i n a u k o w e j p o d r u g ie j w o jn ię ś w i a t o w e j 4. T y m r a z e m n a s z k ic o w a ł d z ie je t r a k t a t u a p o lo g e ty - cz n e g o D e C h r is t o l e g a to d i v i n o , k t ó r y n a p o c z ą tk u X X s tu le c ia o d ró ż n io n y z o s ta ł co do p r z e d m io tu i m e to d y o d t r a k t a t u d o g m a ty c z n e g o D e V e r b o in ca rn a to . B y ło to z a s łu g ą L. d e G r a n d m a i- s o n a S J , k tó r e g o d z ie ło p t. J é s u s - C h r is t , P a r i s 1927 s ta n o w iło p r z e z w ie le l a t p o d s ta w ę p r z y n a u c z a n iu te z y c h r y s to lo g ic z n e j w e F r a n c ji . S k ie r o w a n e on o b y ło p r z e c iw k o a k t u a l n e m u w ó w c z a s m o d e r n iz m o w i. P o w s tę p n y m s tu d i u m ź r ó d e ł a u t o r u s ta w ia p r o b le m J e z u s a n a p ła s z c z y ź n ie h is t o r ii i filo z o fii, z w y k lu c z e n ie m s t a n o w is k a w ia r y . W ty m c e lu a n a liz u je n a j p i e r w ’’ś w ia d e c tw o S y n a ” 0 so b ie , tj. w y r a ż o n ą p r z e z J e z u s a św ia d o m o ść , iż j e s t w y s ła n y m p r z e z O jc a r e f o r m a t o r e m i p o ś r e d n ik ie m . N a s tę p n ie r o z w a ż a s a m ą t a je m n ic ę o so b o w o śc i r e li g ijn e j J e z u s a w je j s to s u n k u do O jca. Z k o le i b a d a d o w o d y n a r z e c z te g o „ ś w i a d e c tw a ” , tj. w y p e łn ie n ie się p r o r o c tw i d o k o n a n e p r z e z J e z u s a c u d a . O s o b n ą u w a g ę p o ś w ię c a f a k to w i z m a r tw y c h w s ta n ia J e z u s a , r o z w a ż a n e m u z g o d n ie z p r z e p o w ia d a n ie m a p o s to ls k im ja k o „ ś w ia d e c tw o O jc a ” o S y n u . N a to m ia s t p r z e jś c ie o d u s ta lo n e j w te n sp o só b id e i M e s ja s z a i p r o r o k a do im p lik o w a n e j w d e k l a r a c ja c h J e z u s a id e i S y n a B o ż eg o w y łą c z y ł L. d e G r a n d m a is o n z t r a k t a t u a p o lo g e ty c z n e g o ja k o u z a le ż n io n e o d w ia r y . P o d o b n ie M. L e p i n S J w d z ie le pt. L e C h r i s t Jésus. S o n e x i s te n c e h is to r i q u e e t sa d i v i n i t é , P a r is 1929 w y s tą p ił p rz e c iw k o m o d e r n iz m o w i, a ta k ż e p r z e c iw k o m ity c z n e j te o r i i P. — L. C o u c h o u d a . D la te g o a u t o r w y k a z u je n a j p i e r w h is to r y c z n e is tn ie n ie J e z u s a n a p o d s ta w ie a n a liz y d o k u m e n tó w , n a s tę p n i e z w a lc z a o p in ię A. L o isy co d o m e s ja ń s k ie j g o d n o śc i J e z u s a , w k o ń c u u z a s a d n ia J e g o b ó s tw o n a p o d s ta w ie cu d ó w , z w ła sz c z a z a ś c u d u z m a r tw y c h w s ta n ia 1 c u d u K o śc io ła . O b u a u to r o m z a rz u c a H . H o ls te in z b y tn ie z a a b s o r b o w a n ie p r o b l e m a ty k ą m e s ja ń s k ie j ś w ia d o m o ś c i J e z u s a p o d y k to w a n e p o le m ic z n y m n a s ta w ie n ie m w o b e c p r z e c iw n ik a , z k tó r y m c h c e s ię p o d ją ć w a lk ę n a je g o w ła s n y m te re n ie . T y m c z a s e m p o ję c ie M e s ja s z a b y ło w ó w c z e s n y m ju d a iz m ie n ie p r e c y z y jn ie i w ie lo z n a c z n ie , a w s a m y c h ź r ó d ła c h z a jm u j e m ie js c e s to s u n k o w o d r u g o r z ę d n e . B e z p o r ó w n a n ia d o n io ś le js z e s ą d la a p o l o g e ty k i o ś w ia d c z e n ia J e z u s a o s w o im b ó s tw ie .4 Por. H. H o l s t e i n , L a th éo lo g ie f o n d a m e n t a l e d e p u i s 1945, L ’an n é th éo lo g iq u e 11 (1.950) 133— 161.
[3]
A P O L O G E T Y X A357
J e s z c z e ś c iś le j r o z r ó ż n ił m e s ja ń s k ą i b o s k ą g o d n o ść J e z u s a H . P i n a r d d e la B o u lla y e S J , c z y n ią c p ie rw s z ą p r z e d m io te m w ła ś c iw e j a p o lo g e ty k i o p a r te j n a E w a n g e lia c h , d r u g ą za ś o p ie r a ją c n a a n a liz ie ś w ia d e c tw a A p o s to łó w i p ie r w o tn e g o K o śc io ła . W ty m u ję c iu n a w e t z m a r tw y c h w s ta n ie C h r y s tu s a z a tr a c iło sw ó j p ie r w o tn y c h a r a k t e r „ ś w ia d e c tw a O jc a ” s ta ją c s ię f a k te m c z y sto h is t o r y c z n y m . A p o lo g e ty k a p o ję ta z o s ta ła ja k o r o z u m o w e u s p r a w ie d liw ie n ie o b o w ią z k u w ia r y , c z y li „ n a u k a o w ia r o p o w in n o ś c i” (la sc ien ce d e la c r é d e n ti tê ) . I d e a ło w i te m u p o z o s ta ł H. P i n a r d d e la B o u lla y e w ie r n y ta k ż e w te d y , k ie d y p o p ię tn a s tu la ta c h p r o f e s u r y p rz e z o sie m la t (1929— 1837) u z a s a d n ia ł w i a r ę w C h r y s tu s a i J e g o K o śc ió ł ja k o k o n - f e r e n c jo n is ta w k a t e d r z e N o r te - D a m e w P a r y ż u . Z d a n ie m H. H o l s t e i n a, p r z e k o n a n ie w y m ie n io n y c h a u to ró w , ja k o b y m o ż n a z b u d o w a ć d o w ó d a p o lo g e ty c z n y ty p u śc iśle n a u k o w eg o , d o s tę p n y ta k ż e d la lu d z i in d y f e r e n t n y c h w s p r a w a c h w ia r y , b y ło z w y k ły m z łu d z e n ie m . T r a k t a t D e C h r is t o le g a to d i v i n o im p l i k u j e te o r i ę a p o lo g e ty k i ja k o n a u k i o w ia r o g o d n o ś c i, tj. o r o z u m n y m c h a r a k te r z e w ia r y (w z g lę d n ie o w ia r o p o w in n o ś c i, tj. o o b o w ią z k u w ia r y ) , a le ty lk o w f u n k c ji w ia r y i p r z y jm u ją c w i a r ę za p u n k t w y jś c ia . Z d r u g ie j s t r o n y t r a k t a t te n w y m a g a u z g o d n ie n ia z o s ią g n ię c ia m i w s p ó łc z e s n e j e g z e g e z y , z w ła s z c z a d o ty c z ą c e m i r o li ś w ia d e c tw a p ie r w o tn e g o K o śc io ła w h is to r y c z n y m p o z n a n iu J e z u s a . W c e lu z a p o z n a n ia u c z e s tn ik ó w s e s ji z ty m i o s ią g n ię c ia m i z a p ro s z o n o tr z e c h b ib lis tó w (X. L é o n - D u r f o u r S J , P. G r e lo t S J , A. G e o r g e SM ), k tó r z y w p ię c iu r e f e r a t a c h p r z e d s ta w il i z m ia n y , ja k ie z a sz ły w b ib lio s ty c e o d n o ś n ie d o n a s tę p u j ą c y c h k w e s tii: h i s to r y c z n e p o z n a n ie J e z u s a a w ia r a , w y p e łn ie n ie się p r o r o c tw m e s ja ń s k ic h , c u d a J e z u s a , p r o r o c tw a s a m e g o J e z u s a , w y p o w ie d z i J e z u s a o s o b i e 5. N a u w a g ę z a s łu g u ją sz c z e g ó ln ie p ie r w s z a i o s ta tn ia p r e le k c ja , w y g ło s z o n e p rz e z X . L e o n -D u r f o u r a, k t ó r y w y k a z a ł, że n ie ty lk o h is to r y c z n e is tn ie n ie J e z u s a , a le r ó w n ie ż je g o w y p o w ie d zi p o w in n y b y ć b a d a n e w p e r e s p e k ty w ie w ia r y a p o s to ls k ie j. D la te g o n a p ie r w s z y p la n , z a r ó w n o w e g z e g e z ie ja k i w a p o lo g e ty c e , m u s i b y ć w y s u n ię ty t y t u ł S y n B o ż y , ja k i g m in a o d n o s iła d o J e z u s a ,
5 Por. X . L é o n - D u r f o u r . J é s u s - C h r i s t e t l’his to rien, B u lletin du C om ité d es É tu d es 5 (1961) 342— 364; P. G r e l o t , L ’a c c o m p l i s s e
m e n t d e s É c r it u r e s en J é s u s - C h r is t, tam że 365— 386; A. G e o r g e , L es m i r a c l e s de Jésus. L e s d o n n é e s de l’e x é g e s e a c tu e l le p o u r l’a p o l o g é tiq u e , tam że, 387— 403; L e s a n n o n ces p r o p h é t i q u e s d e Jésus, tam że,
404—419; X . L é o n - D u r f o u r , Ce qu e Jésus a d i t d e l u i - m ê m e , ta m żs 4,20—432.
358
P R Z E G L Ą D C Z A S O P I S Mn ie zaś S y n C z ł o w i e c z y , ja k im J e z u s n a z w a ł sie b ie . Z k o le i n a le ż y w y k a z a ć c ią g ło ś ć p o m ię d z y w i a r ą p ie r w o tn e j g m in y a ś w ia d o m o ś c ią s y n o s tw a B o ż eg o u s a m e g o J e z u s a . P o d o b n ie tr z e b a i m o ż n a o d n a le źć c ią g ło ść m ię d z y t y t u ł e m C h r y s t u s , n a d a w a n y m J e z u s o w i p o J e g o u c h w a le b n ie n iu , a ś w ia d o m o ś c ią , j a k ą p r z e ja w ia ł O n sa m , iż d o p ie ro p r z e z s w o ją ś m ie r ć w y p e łn i ł f u n k c ję M e sja s z a . W re sz c ie is t n ie j e c ią g ło ś ć p o m ię d z y t y t u ł e m S łu g a B oga, o d n o s z o n y m do J e z u s a w K o ś c ie le p ie r w o tn y m z m y ś lą o w y p e łn i e n iu się p r o r o c tw a I z ja s z a , a n a jc z ę ś c ie j u ż y w a n y m p rz e z s a m e g o J e z u s a o k r e ś le n ie m S y n C z ł o w i e c z y . S a m b o w ie m J e z u s i n t e r p r e t o w a ł s w o ją z ie m s k ą e g z y s te n c ję w ś w ie tle p r o r o c tw a I z ja s z a z m ie n iw s z y s e n s w iz ji D a - n ie lo w e j z t r i u m f a l n e j n a z b a w c z ą . S tą d te ż t y t u ł t e n s t r a c i ł r a c ję b y t u po z m a r tw y c h w s ta n iu J e z u s a . Z o m ó w io n y m i t y t u ł a m i w ią ż e s ię k w e s t ia „ m e s ja n ic z n e g o s e k r e t u ” J e z u s a . D o ty c h c z a s p r z y p is y w a n o go a lb o m e to d z ie p e d a g o g ic z n e j s to s o w a n e j p r z e z J e z u s a , a lb o c a łe j e k o n o m ii z b a w ie n ia , w k t ó r e j c e n t r a l n a r o la p r z y p a d a J e g o z m a r tw y c h w s ta n iu . T y m c z a s e m X . L é o n -D u r f o u r n a ś w i e tl ił „ s c h e m a t a p o k a lip ty c z n y ” , ja k ie g o t r z y m a ł s ię J e z u s p r a g n ą c p r z y c ią g n ą ć u w a g ę w s p ó łc z e s n y c h n a p r o b le m s w o je j o so b o w o śc i, k t ó r e j n ie m o ż n a b y ło z a m k n ą ć w ż a d n y m ty tu le . N a w y s u n ię c iu te j d e c y d u ją c e j k w e s tii k o ń c z y się z a d a n i e e g z e g e ty i a p o lo g e ty k a . T rz e c ią te m a ty c z n ie część s e s ji s ta n o w iła p o s tu lo w a n a p rz e z H. H o ls te in a te o r i a a p o lo g e ty k i, k t ó r ą r o z w in ą ł H. B o u i l l a r d S J , p r o f e s o r te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j n a I n s ty tu c ie K a to l ic k i m w P a r y ż u . U c z y n ił to a ż w tr z e c h r e f e r a t a c h 6. W p ie rw s z y m , w y g ło s z o n y m n a ro z p o c z ę c ie s e s ji, w y ja ś n ił s e n s a p o lo g e ty k i ja k o n a u k i o ra z z a p r o p o n o w a ł je j n o w ą s y s te m a ty z a c ję , o p a r t ą n a w ła s n y c h w ie lo le tn ic h p o s z u k iw a n ia c h i r e f le k s ja c h . N a s tę p n ie w u z u p e łn ie n iu do p r e le k c ji b ib li jn y c h n a k r e ś l i ł p o s ta w ę , j a k ą p o w in ie n z a ją ć te o lo g k a to lic k i w o b e c e g z y s te n c ja ln e j i n t e r p r e t a c j i N. T e s t a m e n tu w p r o w a d z o n e j p r z e z R. B u ltm a n n a , k t ó r a w y w a r ła p e w ie n w p ły w r ó w n ie ż n a s a m e g o H . B o u illa r d a . W re s z c ie n a z a k o ń c z e n ie s e s ji p o d a ł sz k ic o w y p la n w y k ła d ó w z a p o lo g e ty k i, s ta n o w ią c y u z u p e łn ie n ie p ie rw s z e j p r e le k c ji. R e f e r a t y te o m a w ia m y o so b n o , n a s z e rs z y m tl e g e n e z y i r o z w o ju p o g lą d ó w a u t o r a n a s y s t e m a ty z a c j ę a p o lo g e t y k i n a u k o w e j, z u w z g lę d n ie n ie m r ó w n ie ż p r e le k c ji w y g ło s z o n e j n a
6 Por. H. B o u i l l a r d , L e sen s d e l’A p o lo g é t i q u e , tam że, 311— 326;
B u l t m a n n et la th é o l o g ie c a th o l iq u e , tam że, 433— 448; P la n d ’un cours d ’A p o l o g é t i q u e , tam że, 449— 452.
[5]
A P O L O G E T Y K A359
t e n t e m a t n a d r u g im m ię d z y n a r o d o w y m s y m p o s i u m a p o lo g e ty c z - n y m .
I I
S y m p o s i u m t o m ia ło s ię p ie r w o tn i e o d b y ć w 1963 r. w Ita lii. Z m y ś lą o ty m — j a k r e f e r u j e A. M. J a v i e r r e S D B — p o w o ła n y z o s ta ł je sz c z e w L o w a n iu m n a p rz e w o d n ic z ą c e g o k o m i t e t u o rg a n iz a c y jn e g o G. C o lo m b o , rz e c z o z n a w c a S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, a n a s e k r e t a r z a A. L o c a te lli. J a k o p r o f e s o ro w ie P a p i e s k ie g o W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o p r z y A r c y b is k u p im S e m in a r iu m M e d io la ń s k im w V e n e g a n o I n f e r i o r e ( p r o w in c ja V a re s e ) m ie li o n i •m ożliw ość z o r g a n iz o w a n ia z ja z d u w s w o je j d ie c e z ji.
W m ię d z y c z a s ie G. C o lo m b o z o s ta ł b is k u p e m , a ty m s a m y m o jc e m S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. Z w ią z a n e z ty m z a ję c ia s p o w o d o w a ły o p ó ź n ie n ie s y m p o s i u m o c a ły r o k O d b y ło się o n o w d n ia c h o d 7 do 10 w r z e ś n ia 1964 r., w id e a ln y c h w a r u n k a c h lo k a lo w y c h : w w y g o d n e j w illi G à z z a d a , p o ło ż o n e j w r o z le g ły m p a r k u n a d je z io r e m V a r e s e u p o d n ó ż a A lp . P rz e w id z ia n o ty lk o 6 r e f e r a t ó w z d y s k u s ją o g ó ln ą , a d y s k u s j e s z c z e g ó ło w e p r o w a d z o n o w c z te re c h g r u p a c h ję z y k o w y c h : f r a n c u s k i e j, w ło s k ie j ( k tó r a b y ła n a jlic z n ie js z a ) , n ie m ie c k ie j i h is z p a ń s k ie j 7. Z a s a d n ic z y r e f e r a t n a t e m a t n a t u r y i m e to d y te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j w y g ło s ił R . L a t o u r e l l e S J 8. J e g o u z u p e łn ie n ie m b y ł w s p o m n ia n y r e f e r a t H . B o u i l l a r d a S J p r z e d s ta w ia ją c y d o ś w ia d c z e n ie lu d z k ie ja k o p u n k t w y jś c ia te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j 9. W tr z e c im p t. F e n o m e n o lo g ia r e lig ii , f ilo z o f ia r e l i g i i i te o lo g ia f u n d a m e n t a l n a E d. D h a n i s S J z a p r o p o n o w a ł u z u p e łn ia ją c y p u n k t
w y jś c ia do te g o , o ja k im m ó w ił H. B u i lla r d : k o n k r e tn ą a n a liz ę w ie lk ic h r e li g ii n ie c h r z e ś c ija ń s k ic h w c e lu u s p r a w ie d liw ie n ia w ia r y
c h r z e ś c ija ń s k ie j 10.
P o m im o r ó ż n ic w p o d e jś c iu do z a g a d n ie n ia n a t u r y i m e to d y te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j (z w ła sz c z a u H. B o u illa rd a ) t r z y t e r e f e r a t y je z u itó w f r a n c u s k i c h s ta n o w iły c a ło ść te m a ty c z n ą i łą c z n ie s ta ły
7 Por. A . M. J a v i e r r e , E l s e g u n d o „ s y m p o s i u m ” de la te o lo g ia f u n d a m e n t a l , S a lesia n u m 27 (1965) I— VI (n. 2). 8 Por. R. L a t o u r e l l e , A p o l o g é t i q u e e t f o n d a m e n ta l e . P r o b l è m e s d e n a tu r e et de m é t h o d e , ta m że, 255— 274. S p ra w o zd a n ie p o d a je T. G o - g o d l e w s k i , A p o l o g e t y k a n a u k o w a w u j ę c i u R. L a t o u r e l l e ’a, S tu d ia T h eo lo g ica V a r sa v ie n sia 5 (1967) 1, 305— 311. 9 Por. H. B o u i l l a r d , L ’e x p é r i e n c e h u m a i n e e t le p o in t d e d é p a r t d e la t h é o l o g g ie f o n d a m e n t a l e , S a le s ia n u m 27 (1965) 275—285.
3 6 0 P R Z E G L Ą D C Z A S O P I S M
[6]
się p r z e d m io te m o ż y w io n e j d y s k u s j i u c z e s tn ik ó w s p o tk a n ia . D y s k u ta n c i n a ro d o w o ś c i f r a n c u s k i e j p o p a r li s ta n o w is k o p r e le g e n tó w s p r o w a d z a ją c j e do d w ó c h z a s a d n ic z y c h p u n k tó w s f o r m u ło w a n y c h p r z e z J .- P . T o r r e l l a O P. 1° N a le ż y u z n a ć n i e a d e k w a tn ą ró ż n ic ę m ię d z y te o lo g ią f u n d a m e n ta l n ą o ra z a p o lo g e ty k ą . P ie r w s z a o b e jm u je d o g m a ty c z n y w y k ła d p o ję ć s to s o w a n y c h w te o lo g ii. D r u g a n a t o m i a s t p o w in n a p o d ją ć w ła ś c iw e z a d a n ie a p o lo g e ty c z n e . 2° O b a s ta d ia w y m a g a ją ś w ia tła w ia r y . J e d n a k ż e ty lk o w p i e r w s z y m z n ic h w ia r a s p e łn ia r o lę a n a lo g ic z n ą d o p r z y s łu g u j ą c e j je j w te o lo g ii d o g m a ty c z n e j. W d r u g im p e ł n i o n a je d y n ie z w y k łą f u n k c ję k ie ro w n ic z ą .W y s tą p ie n ie J - P . T o r r e lla b y ło o ty le z n a m ie n n e , że r e p r e z e n to w a ło m y ś l a p o lo g e ty c z n ą d o m in ik a n ó w f r a n c u s k i c h (s ię g a ją c ą od Y. C o n g a r a p o p rz e z R. G a r r i g o u - L a g r a n g e ’a a ż d o A. G a r d e i l a ) 11. T y m s a m y m z a ś o k a z a ła s ię je j z g o d n o ść ro z w o jo w a z m y ś lą j e z u ic k ą , k t ó r a r ó w n ie ż w z ię ła sw ó j p o c z ą te k z a p o lo g e ty k i t y p u
in te le k tu a l n e g o (L. d e G ra n d m a is o n ) .
G r u p a w ło s k a z g o d z iła s ię n a te z ę f r a n c u s k ą , z n ie w ie lk im i m o d y f ik a c ja m i. P o d k r e ś la n o z w ła sz c z a je j h a r m o n ię z t r a d y c y jn y m i u ję c ia m i w a p o lo g e ty c e , do k tó r y c h d o s z e d ł u w y d a tn i o n y ze sz c z e g ó ln y m n a c is k ie m (p rz e z H. B o u illa rd a ) a s p e k t e g z y s te n c ja ln y . W d u c h u z b liż o n y m do s ta n o w is k a f r a n c u s k ie g o w y p o w ie d z ie li s ię ta k ż e d w a j p r e le g e n c i n a ro d o w o ś c i w ło s k ie j, g o s p o d a rz e z ja z d u . A. L o c a t e l l i p o d d a ł k r y ty c z n e j a n a liz ie d o ty c h c z a s o w e u j ę cie m o ty w ó w w ia r o g o d n o ś c i12. P r z y r o z w a ż a n iu c u d ó w n ie m o ż n a ■— je g o z d a n ie m — o g r a n ic z a ć s ię ty lk o do ic h n ie z w y k ło ś c i z ja w is k o w e j, a le tr z e b a u w z g lę d n ić r ó w n ie ż ic h o k o lic z n o ś c i r e l i g ijn o - m o r a ln e , tj. ż y w y k lim a t o b ja w ie n ia . P o d o b n ie w p r o r o c tw a c h w a ż n ie js z y j e s t ich, a s p e k t r e l i g i j n y n iż „ g e o m e try c z n y ” , j a k s ię w y r a z i ł r e f e r e n t. N a u k a i o so b a C h r y s tu s a p o w in n y b y ć t r a k t o w a n e łą c z n ie . P r z y o m a w ia n iu za ś K o ś c io ła ja k o m o ty w u w ia r o g o d n o ś c i n a le ż y o c e n ić i n t e g r a l n i e c a ło ść d a n y c h o d n o s z ą c y c h s ię do je g o ży c ia , w o p a r c iu o m e to d ę in d u k c ji n a u k o w e j. W re s z c ie p o w in n o s ię je d n o c z e ś n ie p o d d a ć t o ta ln e j o c e n ie w s z y s t
11 Por. J .-P . T o r r e 11. Chronique de théologie fondamentale, R evue
th o m iste 64 (1964) 97— 103.
12 Por. A. L o c a t e l l i , Analisi critica dei m o tiv i di credïbilità,
S a lezia n u m 27 (1965) 303— 325. P ro b lem a ty k ę cu d ó w au to r o m ó w ił w d ziele pt. Dio e U miracolo conoscibili al di là della scienza, V en e-
m
APOLOGETYKA361
k ie m o ty w y ja k o w s z c z e p io n e w je d e n „ f e n o m e n c h r z e ś c ija ń s k i” . T a k i e s y n te ty c z n e u ję c ie m o ż e d o p r o w a d z ić d z is ie js z e g o c z ło w ie k a n ie ty lk o d o u z n a n ia f a k t u B o ż eg o o b ja w ie n ia , a le n ie k ie d y n a w e t d o p r z y ję c ia is t n ie n i a B o g a. P rz e w o d n ic z ą c y z ja z d u , b p G. C o l o m b o , p o d d a ł w e r y f i k a c ji s a m o p o s ta w ie n ie p r o b le m u w ia r o g o d n o ś c i13. H is to r ia je g o s ię g a k o ń c a X I I I w . D la św . T o m a s z a b o w ie m ro z u m n o ś ć w i a r y w y r a ż a ła je d y n ie o b ie k ty w n ą c e c h ę w i a r y ja k o t a k i e j , z u w a g i n a n a t u r a l n e i ś w ia d o m e n a s ta w ie n ie in te lig e n c j i lu d z k ie j n a p r a w d ę . W ia r y g o d n y (c r e d ib ile ) o z n a c z a ło d la n ie g o p o p r o s tu p r z e d m io t w i a r y (obiectum. fid ei), t a k j a k i n t e l l e g i b i l e czy se n s s i b ile o k r e ś la ło p r z e d m io t u m y s łu czy z m y słó w . S tą d i p r a e a m b u l a f i d e i ro z u m ia ł D oiktor A n ie ls k i ja k o w p r o w a d z e n ie a d a r ti c u lo s f id e i , n ie zaś a d a c t u m f i d e i i d la te g o s a m ą w i a r ę o m a w ia ł ty lk o w tr a k t a c i e o c n o ta c h . D o p ie ro H e n r y k z G a n d a w y , P i o t r O liv i i D u n s S z k o t z a p o c z ą tk o w a li s u b ie k ty w n e p o d e jś c ie do z a g a d n ie n ia ro z u m n o ś c i w ia r y , p o jm u ją c je ja k o p r o b le m p o z n a w c z y s a m e g o a k t u w ia r y . O b a u ję c ia r o z w ija ły się do p o ło w y X V II w .: p ie rw s z e ja k o tz w . v i a a n tiq u a , d r u g ie za ś ja k o v i a m o d e r n a .T e o lo g ia to m is ty c z n a te g o o k r e s u w y m a g a ła d la a k t u w i a r y n a d p r z y r o d z o n e g o p o z n a n ia ta k ż e m o ty w u w ia r y (quo e t q u o d c r e d i- tur), n ie u z n a ją c w ia r o g o d n o ś c i śc iś le n a t u r a l n e j , o k tó r e j r o z p r a w ia ła s z k o ła s k o ty s ty c z n o -n o m in a lis ty c z n a , c h o c ia ż i o n a n ie u z n a w a ła n a t u r a ln e g o p o z n a n ia f a k t u o b ja w ie n ia . D o p ie ro M ic h a ł z E liz a ld e w 1662 r., p r a w d o p o d o b n ie p o d w p ły w e m filo z o fii K a r - te z ju s z a , w y s tą p ił z te z ą o m o ż liw o ś c i śc iś le ro z u m o w e g o p o z n a n ia f a k t u o b ja w ie n ia . T e o r ia t a p r z y j ę ł a s ię p o w s z e c h n ie a ż do p o c z ą tk u X X w ., k ie d y p o d w a ż y ł ją P . R o u s s e lo t S J. U p o d s ta w te j te o r i i le ż y , z d a n ie m G. C o lo m b o , p o ję c ie n a t u r y c z y s t e j w p r o w a d z o n e d o te o lo g ii w p o le m ic e z ra c jo n a liz m e m . P o w o d u je on o b łę d n e u s ta w ie n i e p r o b le m u w ia ro g o d n o ś c i a b s t r a h u ją c e o d h is to r y c z n e j s y tu a c j i c z ło w ie k a , t j . w ia r o g o d n o ś c i p o j m o w a n e j ja k o c e c h a z e w n ę tr z n a i p o p r z e d z a ją c a w ia r ę , c z y li m o ż liw a do r o z p o z n a n ia c z y s ty m ro z u m e m . T y m c z a s e m p ro c e s d o jś c ia d o w ia r y m o ż e b y ć p o jm o w a n y ty lk o ja k o d o k o n u ją c y s ię w e w n ą t r z p o r z ą d k u n a d p r z y ro d z o n e g o . D la te g o w s z e lk a a p o lo g e ty k a m u s i 13 Por. G. C o l o m b o , I n t e l l i g e n z a u m a n a e g r a z ia n e ll a c on oscen za
d e l s o p r a n n a tu r a l e com e r e a l tà storica, S a lesia n u m 27 (1965) 326— 352,
A utor r e fe r u je w y w o ła n e p rzez M. B lo n d e la d y sk u sje teo lo g ic z n e w ar ty k u le pt. II p r o b le m a d e l s o p r a n n a tu ra le n e g li U ltim i c in q u a n t’anni, w d ziele zb iorow ym : P robie rn i e o r ie n ta m e n ti d i te o lo g ia d o m m a tic a , M ilano 1957, 2, 545— 607. Por. ta k ż e R. A u b e r t, Q u e s ti o n i a tt u a li in t o r -
362
P R Z E G L Ą D C Z A S O P I S M [8] u w z g lę d n ić d a n e d o g m a ty c z n e d o ty c z ą c e h is to ry c z n e g o , a k tu a ln e g o p o r z ą d k u , w j a k im i s t n ie j e c z ło w ie k , a m ia n o w ic ie : p r y m a t ła s k i w e k o n o m ii w ia r y , je j f u n k c je i d z ia ła n ie o ra z f u n k c je s a m e j r z e c z y w is to ś c i h is to r y c z n e j ja k o z n a k u n a d p rz y ro d z o n o ś c i (w a p o lo - g e ty c e k la s y c z n e j t a k ą r z e c z y w is to ś c ią są c u d a , w a p o lo g e ty c e n o w sz ej s a m f e n o m e n c z ło w ie k a ). D a n e te , k tó r e p r e le g e n t o b ją ł n a z w ą o b j a w i o n e j f e n o m e n o l o g i i p o r z ą d k u h is to ry c z n e g o , s ta n o w ią o b ie k t y w n e w a r u n k i p r o c e s u p ro w a d z ą c e g o d o w ia r y . S tą d te o r i a a p o - lo g e ty k i n ie m o ż e b y ć b u d o w a n a n ie z a le ż n ie o d o b ja w ie n ia , le cz w y m a g a u p r z e d n ie j t e o l o g i i a p o l o g e t y k i . I II W o b e c z g o d n e g o w z a s a d n ic z y c h p u n k ta c h s ta n o w is k a g r u p y f r a n c u s k i e j i w ło s k ie j g r u p a ję z y k a n ie m ie c k ie g o w y s tą p iła z k r y ty k ą c a łk o w ic ie n e g a ty w n ą . R e a k c ja t a d o ty c z y ła s a m y c h z a ło ż e ń te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j w t e n sp o só b o k r e ś lo n e j ja k o o d r ę b n a d z ie d z in a w ie d z y . D y s k u ta n c i o p o w ie d z ie li s ię p r z e c iw k o p o s tu l a to w i n a d a n ia je j c h a r a k t e r u n a u k o w e g o , p o d k r e ś la ją c , że w p r o p o n o w a n e j f o r m ie te o lo g ia f u n d a m e n ta l n a n ie j e s t z d o ln a d o z a s y m ilo w a n ia o s ią g n ię ć w s p ó łc z e s n e j te o lo g ii. D la te g o s u g e ro w a li p u n k t w y jś c ia t o ta ln ie o d m ie n n y : b a r d z ie j d o g m a ty c z n y , b a r d z ie j g lo b a ln y i je sz c z e b a r d z ie j e g z y s te n c ja ln y . S z k o d a , że n ie d o sz ła do s k u t k u z a p o w ie d z ia n a p r e le k c ja J . B. M e t z a, p r o f e s o r a te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j n a U n iw e r s y te c ie w M ü n s te r , n a t e m a t c u d u , k t ó r ą m o ż n a b y b y ło p o r ó w n a ć z n a ś w ie tle n ie m te g o z a g a d n ie n ia , ja k ie p o d a ł A. L o c a te lli. Z p r z y c z y n o d s ie b ie n ie z a le ż n y c h J. B. M e tz z a s tą p ił j ą r e f e r a t e m ra c z e j d a l e k im te m a ty c z n ie od z a in te r e s o w a ń z ja z d u , a m ia n o w ic ie o f e n o m e n ie w s p ó łc z e s n e j n ie w i a r y ja k o p r o b le m ie te o lo g ic z n y m u . Z d a n ie m p r e le g e n ta , p r o b le m t e n u le g a s w o is te j p r z e m ia n ie w e w s p ó łc z e s n e j ś w ia d o m o ś c i te o lo g ic z n e j. P r z e s ta ją c b y ć „ n i e w ia r ą b e z p o ś r e d n i ą ” c z y li n e g a c ją w ia r y , n ie w i a r a n ie m o ż e b y ć p r z e d m io te m „ a p o lo g e ty k i b e z p o ś r e d n ie j” , w c h o d z i n a t o m ia s t w s a m o s e d n o r z e c z y w is to ś c i te o lo g ic z n e j z m u s z a ją c te o lo g ó w d o p o d ję c ia „ a p o lo g e ty k i p o ś r e d n ie j” . P o le g a o n a n a o d n a le z ie n iu w św ia d o m o śc i n ie w ie r z ą c e g o ś la d ó w w i a r y a n o n im o w e j cz y d o m y ś ln e j (fide s im - p lic ita ), n a z y w a n e j r ó w n ie ż (p rz e z H. d e L u b a c a S J i K . R a h n e r a S J) e g z y s te n c ja ln ą im p lik a c ją w ia r y . T e n s p e c y fic z n ie te o lo g ic z n y 14 Por. J. B. M e t z , D e r U n g la u b e als th e o l o g is c h e s P r o b l e m , S a le - sian u m 27 (1965) 286— 302.[9]
A P O L O G E T Y K A363
p r o b le m n a b i e r a s z c z e g ó ln e g o z n a c z e n ia w e p o c e, k ie d y s a m K o ś ció ł n a S o b o rz e u ś w ia d a m ia s o b ie s w o ją r o lę ja k o „K ościotła w ś w ie c ie w s p ó łc z e s n y m ” . W a r to d o d a ć , że J. B. M e tz s to i n a cz e le z e sp o łu , k t ó r y r e d a g u je s e k c ję „ P r o b le m ó w g r a n ic z n y c h ” w m ię d z y n a r o d o w y m c z a s o p iśm ie te o lo g ic z n y m C o n c iliu m . W p r z e d m o w ie do p ie rw s z e g o n u m e r u te j s e k c ji (z c z e r w c a -— lip c a 1965 r.) r ó w n ie ż n a w ią z u je do w s p o m n ia n e j k o n s ty t u c ji o o b e c n o śc i K o ś c io ła w ś w ie c ie w s p ó łc z e s n y m , c h o c ia ż b y ła o n a je sz c z e p r z e d m io te m d y s k u s j i s o b o ro w e j 13. W ty m d u c h u z e s p ó ł s ta w ia s o b ie z a d a n ie p o d e jm o w a n ia a k t u a ln y c h p r o b le m ó w „ g r a n ic z n y c h ” , ja k ie w y p ły w a ją z k o n ie c z n o ś c i g łę b s z e g o p r z e m y ś le n ia r a c j i w ia r y o r a z p o d s ta w s a m e g o k e r y g m a tu c h r z e ś c ija ń s k ie g o . K w e s tie t e d o ty c z ą z a r ó w n o d z is ie js z y c h p r ą d ó w f ilo z o fic z n y c h ja k i z a g a d n ie ń te o lo g ic z n y c h , z w ią z a n y c h ze w z r a s t a ją c ą s p e c ja liz a c ją w z a k r e s ie n a u k śc isły c h . J a k o ta k ie p r z e m ie n ia ją s ię u s ta w ic z n ie z „ p r o b le m ó w g r a n ic z n y c h ” w „ z a g a d n ie n ia f u n d a m e n t a l n e ” s ta n o w ią c e b e z p o ś r e d n io p r z e d m io t te o lo g ii f u n d a m e n ta ln e j. W te n sp o só b s e k c ja m a z a m ia r r e p r e z e n to w a ć n a ła m a c h c z a s o p is m a d z ie d z in ę te o lo g ii, k t ó r a b a r d z ie j je sz c z e n iż in n e d y s c y p lin y w y m a g a n o w e g o u ś w ia d o m ie n ia so b ie w ła s n e j n a t u r y , a b y b y ła w s ta n ie r o z w ią z y w a ć w s p o m n ia n e p ro b le m y z p u n k t u w id z e n ia a u t e n ty c z n i e te o lo g ic z n e g o . W ty m ż e p ie r w s z y m n u m e r z e z a m ie ś c ił J . B. M e tz n ie ty lk o sw ó j w ła s n y r e f e r a t ze z ja z d u , a le ta k ż e p r e le k c ję H. B o u illa r d a 16, k t ó r y r ó w n ie ż n a le ż y d o k o m it e tu r e d a k c y jn e g o s e k c ji. N a s tę p n y n u m e r (z c z e rw c a ■—· lip c a 1966 r.) p o ś w ię c o n y z o s ta ł w ca ło śc i z a g a d n i e n iu w ia r y c h r z e ś c ija ń s k ie j w o b lic z u w s p ó łc z e s n e g o a te iz - m u 17. T rz e c i z k o le i (z c z e r w c a — lip c a 1967 r.) z a ją ł się k w e s t ią e w o lu c jo n iz m u ja k o p r o b le m e m le ż ą c y m n a p o g r a n ic z u te o lo g ii i n a u k p r z y r o d n ic z y c h 18. T a k i d o b ó r te m a tó w r z u c a p e w n e ś w ia tło n a s ta n o w is k o , ja k ie z a ję ła g r u p a ję z y k a n ie m ie c k ie g o n a o m a w ia - . n y m z je ź d z ie , o d n o ś n ie do n a t u r y i m e to d y te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j. U c z e s tn ic y s y m p o s i u m n a ro d o w o ś c i h is z p a ń s k ie j p o d ję li p r ó b ę u z g o d n ie n ia o b u p r z e c iw n y c h s ta n o w is k : f r a n c u s k o - w ło s k ie g o i n i e m ie c k ie g o . P o d z ie la ją c z p ie r w s z ą g r u p ą p r o g r a m p r z y w r ó c e n ia te -15 Por. J. B. M e t z , V o r w o r t , C on ciliu m 1 (1965) 457.16 Por. J. B. M e t z , D e r U n g la u b e als th e o l o g is c h e s P r o b l e m , C on
ciliu m 1 (1965) 484— 492; H. B o u i l l a r d , D ie m e n s c h li c h e E r fa h r u n g
u n d d e r A u s g a n g s p u n k t d e r F u n d a m e n t a lt h e o lo g ie , tam że, 493— 498.
17 Por. J. B. M e t z , V o r w o r t , C on ciliu m 2 (1966) 397 ns.
18 Por. J. B. M e t z — W. B r ö k e r — W. O e l m ü l l e r , Vo r w o r t , C on ciliu m 3 (1967) 431 ns.
364
P R Z E G L Ą D C Z A S O P I S M[10]
o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j je j c h a r a k t e r u n a u k o w e g o i te o lo g ic z n e g o k w e s tio n o w a li je d n a k s a m ą s t r u k t u r ę m e to d o lo g ic z n ą o p a r tą n a d w ó c h s ta d ia c h (d o g m a ty c z n y m i r a c jo n a ln y m ) , k tó r e p o d w a ż a ją w e w n ę t r z n ą je d n o ś ć i h o m o g e n ic z n o ś ć w y m a g a n e od s a m o d z ie ln e j n a u k i. M. in. z a p ro p o n o w a n o , a b y u w z g lę d n ić je d y n ie s ta d iu m d o g m a ty c z n e s p r o w a d z a ją c ty m s a m y m te o lo g ię f u n d a m e n ta l n ą do p o p r a w n ie p r z e p r o w a d z o n e j a p o lo g ii r o z u m n o ś c i w ia r y c h r z e ś c ija ń s k ie j. W ię k sz o ść je d n a k b y ła z d a n ia , że n ie j e s t u to p ią z a c h o w a n ie h o m o g e n ic z n o ś c i p r z e d m io tu i śc isłe j je d n o ś c i te o lo g ii f u n d a m e n ta ln e j ja k o c a ło śc io w e g o u s p r a w ie d liw ie n ia c h r z e ś c ija ń s tw a . S ta n o w is k o to p o p ie r a ł ż y w o A. M. J a v i e r r e , c h o c ia ż ty m r a z e m s p e ł n ia ł w y łą c z n ie s k r o m n ą f u n k c ję k r o n ik a r z a z ja z d u . O c e n ia ją c w ty m c h a r a k te r z e ca ło ść s p o tk a n ia A. M. J a v i e r r e p o d k r e ś la r o d z in n ą a tm o s f e r ę , w ja k ie j to c z y ły s ię o b r a d y , w z a je m n e z r o z u m ie n ie p a n u j ą c e w ś r ó d u c z e s tn ik ó w o r a z n a w ią z a n ie s z e r o k ie g o d ia lo g u , k t ó r y o tw ie r a p e r s p e k ty w y n a p rz y sz ło ść . N a te j p o d s ta w ie o c e n ia o p ty m is ty c z n ie n a w e t r ó ż n ic e z d a ń , ja k ie s ię z a r y s o w a ły w to k u d y s k u s ji. Z e s w o je j s t r o n y w y s u w a n a s tę p u j ą c e su g e s tie . 1° Z w ię k s z y ć lic z b ę u c z e s tn ik ó w z p o s z c z e g ó ln y c h k r a jó w , p o n ie w a ż w G a z z a d a g r u p y ję z y k o w e n ie b y ły d o s ta te c z n ie r e p r e z e n to w a n e . 2° P r z e d n o w y m s p o tk a n ie m p r z e d y s k u to w a ć k o n k r e t n e a s p e k ty te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j, co p o z w o liły b y n a je j a n a lity c z n ą re w iz ję w s p r a w a c h z a s a d n ic z y c h b e z r o z p r a s z a n ia s ię n a k w e s tie d r u g o r z ę d n e. 3 ° N ie s tr a c ić z o cz u k o n k r e tn y c h z a d a ń , ja k ic h m o ż e o c z e k iw a ć o d te o lo g ii f u n d a m e n ta l n e j S o b ó r, o c z y m w s p o m n ia ł b p G. С o - 1 o m b o n a z a k o ń c z e n ie z ja z d u , a le r ó w n ie ż k o rz y ś c i, ja k ie d la n ie j s a m e j w y n ik a j ą z d e c y z ji s o b o ro w y c h . C h o d z i n ie ty lk o o e w e n t u a l n ą k o r e k tę p la n u s tu d ió w , le c z o k ie r o w a n ie s ię d u c h e m S o b o ru , w u z a s a d n ia n iu w ia r y w s p ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a , w p o d e jm o w a n iu d ia lo g u z b r a ć m i o d łą c z o n y m i o ra z w p o d c h o d z e n iu do lu d z i n i e w ie r z ą c y c h n a s z e g o w ie k u . W y m a g a to p o d ję c ia w y tr w a łe g o , z b io ro w e g o w y s iłk u , k t ó r y p r z e d s ta w ia je d y n ie d o p u s z c z a ln ą te c h n ik ę p r a c y w c z a s a c h k o le g ia ln o ś c i i d ia lo g u . Z e s w o je j s t r o n y A . M. J a v i e r r e n ie z re z y g n o w a ł z k o n ty n u o w a n ia w ła s n y c h d o c ie k a ń n a u k o w y c h n a t e m a t e p is k o p a t u i s u k c e s ji a p o s to ls k ie j. W k r ó tc e po p ie r w s z y m s y m p o s i u m a p o lo g e ty c z - n y m n a m ię d z y n a r o d o w y m k a to lic k im k o n g r e s ie s tu d ió w P a w io w y c h , ja k i się o d b y ł w R z y m ie w d n ia c h 25— 30. IX . 1961 r., p r z e d [11]
A P O L O G E T Y K A 3 6 5stawił komunikat o
p i s t o i à n t h r o p o i(2
T y m 2 , 2 )19. Jednocześnie
w oparciu o swoje dotychczasowe przyczynki w tym zakresie opu
blikował artykuł omawiający w sposób syntetyczny zagadnienie
sukcesji apostolskiej w literaturze pierwotnego chrześcijaństwa.
Pozostał również wierny swoim zainteresowaniom ekumenicznym.
W czasie drugiej sesji soborowej omówił aktualne aspekty ekume
nizmu w zbiorowym wydaniu
D ia l o g ó w c h r z e ś c i j a ń s t w a ,które osta
tnio przetłumaczone zostały na język polski 20. Po uchwaleniu zaś
dekretu o ekumenizmie opracował jego komentarz21. Wydaje się
też, że zorganizowanie trzeciego
s y m p o s i u mapologetycznego bę
dzie znów jego w głównej mierze zasługą.
K s . T a d e u s z G o g o l e w s k i
APOLOGETYKA A DOŚWIADCZENIE WEDŁUG
H. BOUILLAKDA
Na
drugim
międzynarodowym
s y m p o s i u mapologetycznym
w Gazzada dnia 7. IX. 1964 r. wygłosił H e n r i B o u i l l a r d SJ
referat pt.
D o ś w i a d c z e n i e lu d z k i e a p u n k t w y j ś c i a t e o l o g i i f u n d a m e n t a l n e j ,stanowiący uzupełnienie referatu R e n é L a t o u r e l -
1 e’ a SJ pt.
A p o l o g e t y k a a f u n d a m e n t a l n a*. O ile jednak podana
przez R. Latourelle’a próba określenia natury i metody apologe
tyki naukowej oparta była na analizie aktualnego stanu tej dzie
dziny wiedzy na Zachodzie Europy, o tyle prelekcja H. Bouillarda
zawiera raczej syntezę własnych dociekań i refleksji Autora na ten
sam temat. Dlatego dokładne jej omówienie wymaga uwzględnie
nia zarówno źródeł jak i ewolucji poglądów H. Bouillarda na
systematyzację apologetyki.
19 Por. A. M. J a V i e r r e, P IS T O I A N T H R O PO I (2 T i m 2, 2). E p is-
c o pado y su ces ió n a p o s t ó li c a en el N u e v o T e s ta m e n to , w : S t u d i o r u m P a u li n o r u m C o n g re ss u s I n te r n a tio n a lis C a th o licu s 1961 R om ae 1963, 2,
103—128; L e t h è m e de la su cces io n d e s A p ô t r e s dans la l i tt é r a t u r e
C h r é ti e n n e p r i m i t i v e , w : Y. C o n g a r - B u p u y , L ’é p is c o p a t e t l’Eglise u n i v e r s e l l e (U nam S an ctam 39), P aris 1962, 171— 221.
20 Por. A. M. J i a v i e r r e , T r z y w y m i a r y e k u m e n i z m u , w : E k u m e
niz m . Z a n g ie lsk ie g o p rzeło ż y ł S ta n isła w P acu ła, W arszaw a 1967, 58— 71.
T y tu ł o ry g in a łu h iszp a ń sk ieg o ; L. V. R o m e u , D ia lo g o s d e la c r i s ti a n -
dad, S a la m a n ca 1965.
21 Por. A . M. J a V i e r r e, P r o m o z io n e co n cilia r e d e l dialogo e c u m e -
nico: P r e s e n t a z io n e d e l „ D e c r e tu m d e o e c u m e n i s m o ”, T orino 1965.
1 Por. T. G o g o l e w s k i , A p o l o g e t y k a n a u k o w a w u ję c i u R. L a t o u e -
