Józef Krasiński
Działalność Kościoła Katolickiego w
Polsce w dziedzinie treźwości
Studia Theologica Varsaviensia 36/2, 145-167
Studia Theol. Vars. 36 (1998) nr 2
D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A K A T O L IC K IE G O W P O L S C E
W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I
Jak o P o la cy d u m n i je s te śm y z p rz y w iąz an ia do re lig ii kato lick iej. R zeczy w iście k a to licy zm ja k o „relig ia n aro d u ” m a sw o je ch w aleb n e k arty n ie ty lk o w przeszło ści histo ry czn ej - tak że w d o b ie d zisiejszej. M a je d n a k ż e sw o je ew id en tn e słabości. Ś w ia d c zą o ty m ch o ćb y tak ie sy m p to m y pato lo g ii spo łeczn ej, jak : ab o rcja i p ijań st w o. To o sta tn ie n azy w a n e je s t nieraz „p ro b lem e m n u m er je d e n ” n aszeg o narodu. Bo ja k stw ie rd za C y p rian K am il N orw id: „N aród, k tóry traci p rzy to m n o ść , traci o b ec ność. N ie je st. N ie istn ie je ” (
Promethidion
). M oże rację m a C z esła w M iłosz, gdy stw ierdza, że P o lacy to d o b ry n aró d zło żo n y ze zły ch ludzi; w śró d n ich zn ajd u ją się kłótnicy, pijacy. To sw o ista sc h iz o fre n ia m o raln a i p sy ch o lo g iczn a.K ośció ł w P o lsce nie dal się n igdy u śpić n u tą k a to lick o -triu m falisty czn ą, w alczył z ty m z ag ro ż en ie m naro d u , p o d ejm o w a ł u staw iczn e w y siłk i o trzeźw ien ia narodu. M o g ę o ty m zaśw iad czy ć, bo o d r. 1959 do 1989 r. b y łem d ie c ez jaln y m referen tem trzeźw o śc i, a zatem p rz ez 30 lat b y łem w tej p racy zaangażow any, b y łem n a p ier w szej linii frontow ej w tej „w alce o P o lsk ę ” - je ś li k to ś w o li ję z y k strategiczny.
T rzeb a je d n a k p am iętać, ż e p ra ca n ad o trzeźw ien iem p o lsk ieg o narodu, w alk a o trzeźw o ść nie zac zę ła się b ynajm niej d o p iero w n aszy m p o k o len iu , nie zaczęła się ra ze m z ten o rem Ś lu b ó w Jasn o g ó rsk ich . E lim in a cja teg o n iech lu b n eg o saskiego d z ied zictw a b y ła ju ż u d ziałem n aszy ch o jcó w w w ie k u X IX .
1. INICJACJA I KONTYNUACJA
N ie tylko Irlandia m iała sw ojego charyzm atycznego ap o sto la trzeźw ości, kapucyna O. T eobalda M a t h e w , który w p ołow ie w ieku X IX otrzeźw ił n aród irlandzki. W tym sam ym c zasie działał ks. A lojzy Fiecek p roboszcz w P iek arach Śląskich. 2 lutego 1844 roku rozpoczął w alkę z p ijaństw em o grom nie rozp o w szech n io n y m n a Śląsku. B ył charyzm atycznym kaznodzieją, w yw ierał m agnetyczny w pływ n a słuchaczy. W spierał go w m isjach ludow ych k ap u cy n O. S tefan B rzozow ski. W ciągu dw óch lat pół m iliona osób w yrzekło się nap o jó w alkoholow ych, zbankrutow ało 85 gorzelni, 206 stanęło nie m ając odbiorców prod u k tó w gorzelnianych. W spom agał tych m isjonarzy na Śląsku, a d z ia łał tak ż e w G a lic ji, je z u ita O. K a ro l A n to n iew ic z . P o w sta w a ły b ra c tw a w strzem ięźliw ości, które były m oralnym i p sychologicznym oparciem dla tych, którzy zerw ali z alkoholem . P o dobne b ractw a zakładał na M azo w szu abp S zczęsny Feliński, a w diecezji poznańskiej i gnieźnieńskiej abp M ieczysław L ed ó ch o w sk i1.
KS. JÓZEF KRASIŃSKI
1 R. R ak , Ks. Jan Alojzy Fiecek, wielki duszpasterz XIX wieku (1790-1862),Homo Dei 31
(1962), s. 201 ns; W. P a d a c z , Katolicka akcja trzeźwościowa w Polsce porozbiorowej,Homo
Dei 32 (1963), s. 26-33; S. K u n o w s k i, Walka z alkoholizmem jako problem duszpasterski, Ateneum Kapłańskie 66 (1974), t. 83, s. 162 ns; W. J e m ie lity , Troska o trzeźwość w XIX
1 4 6 KS. JÓ Z E F K R A S IŃ S K I
[2]
W ła d ze z ab o rcze czu w a ły jed n a k , by n aród nie ob u d ził się c ałk o w icie ze śpiączki alk o h o lo w ej. B ra c tw a trze źw o śc io w e stały się p rz ed m io tem ich ataków . S zczeg ó ln e re p re sje d o ty k ały d ziałac zy trzeźw o ścio w y ch w zab o rze ro sy jsk im z rąk n a m ie stn i k a G o rczak o w a. S k ła d ały się one z w łaszc za n a klim at d ziałaln o ści p o p o w stan io w ej. P o d k o n iec X IX stu lecia p o jaw ia się n o w a fa la akcji an ty alk o h o lo w ej K ościoła. P rzew o d zi jej ks. Jan K ap ica p ro b o sz cz w T y ch ach Ś ląsk ich z ak ład ając licz n e o g n i w a B ra ctw a T rzeźw o ści. W sw ojej p u b lik ac ji „D u szp asterstw o a ru c h trze źw o śc i” u k a z y w a ł k o rz e n ie s p o łe c z n e i e k o n o m ic z n e a lk o h o liz m u , m .in . k a p ita liz m z ach łan n y w zd o b y w an iu zy sk ó w n a w et za c en ę z g u b y człow ieka. A p o sto łam i trze ź w o ści i ab sty n en cji są w ty m cza sie arcy b isk u p lw ow ski J ó z e f B ilcz ew sk i, b iskup p rzem y sk i błog. J ó z e f S eb astian Pelczar. W d uchu „w strzem ięźliw o ści i p ra cy ” tw o rz y sy ste m w y c h o w a n ia m ło d z ie ż y ks. B ro n islaw M a rk iew ic z zało ży c iel M ichalitów . Św. B ra t A lb e rt C h m ielo w sk i n a teren ie K rak o w a w y z n ac z a p ro g ram sw o im zg ro m ad zen io m : ra to w an ie n ęd zarzy z niew o li p ija ń stw a i a lkoholizm u.
W lata ch m ię d z y w o jen n y c h i p o w o jn ie a k ty w n y m d ziałaczem i a p o sto łem trze ź w o ści i ab sty n en cji b y ł ks. A n to n i C z ąs tk a prezes F iłareck ieg o Z w ią z k u E lsó w a po w o jn ie p ra c o w n ik k rak o w sk ieg o k o ścieln eg o „C aritasu ” . A p o sto łem trzeźw o śc i a n ie ty lk o m iło sie rd zia b yl ks. M ich ał S o p o ć k o , którego proces b e aty fik a cy jn y został z ain icjo w a n y w r. 1988, a tak że ks. Ja n Z ieją. W arto tu ró w n ież w p isać n azw isk o ks. p rof. W in c en teg o G ra n ata rek to ra K U L i ks. W ład y sław a P ad a cza k a p elan a P ry m asa T y siąclecia2.
Ju ż ja k o re fe re n t d iecezjaln y w sp ó łp ra c o w ałe m z ks. F ran ciszk iem B lac h n ick im z d iecezji k ato w ick iej z ało ży cielem „K ru cja ty W strzem ięźliw o ści” , k tó ra w r. 1957 zo stała w łą cz o n a do m ilen ijn eg o p ro g ram u p rz y g o to w u jąceg o n aró d do obch o d ó w ty siąc le c ia c h rztu P olski. M a m je s z c z e w sw o im p o sia d an iu teczk i z p e łn y m p ro g ra m e m i m ate riałam i re d ag o w an y m i w k o ń cu lat 50 -ty ch p rzez ks. B lach n ick ieg o . W k o n c ep c ji teg o m c h u n a w iąz y w a ł on do sw ego zio m k a ks. Ja n a K apicy. N ie m o g ąc w sk rzesić b ra ctw a o rg an iz o w ał ru c h ja k o na d zw y cz ajn e d u szp asterstw o trz e ź w o ś c i. M ia ł ten ru c h s tru k tu rę e lita rn ą o p ie ra ją c się n a sz e re g a c h z a a n g aż o w a n y c h i u św ia d o m io n y c h b ezk o m p ro m iso w y ch a p o sto łó w ab sty n en cji in ic ju ją cy c h a k cję m asow ą. A k c en to w a ł p o trze b ę religijnej n ad p rzy ro d zo n ej ofiary p o d e jm o w a n ej d la ra to w an ia b liźnich, ro d zin , n aro d u - z n ajd u jący ch się w sytuacji ek strem aln e g o z ag ro żen ia. W alka z a lk o h o lizm em p o w iązan a b y ła z o g ó ln ą o d n o w ą relig ijn o ści p o d au sp icjam i M atki B ożej - K rólow ej p o lsk ieg o n a ro d u 3.
K ru c jata W strze m ię źliw o śc i z ato cz y ła sze ro k ie kręgi. P o siad ała 100 tys. czy n n y ch ap o sto lsk o absty n en tó w . P o w tó rz y ła się h isto ria z o k resu zaborów . K ru cjata zo stała b ru taln ie z d ła w io n a p rzez w ład ze b ezp iec z eń stw a w roku 1960 (2 9 .V III). N iżej p o d
wieku w Królestwie Polskim,tamże, s. 252-259. Por. K. A n to n ie w ic z , Czytania świąteczne
dla^wszystkich stanów,Warszawa 1900.
Por. W. G r a n a t, Abstynencja od alkoholu w duchu Chrystusowym,Homo Dei 18 (1949),
s. 234-241; J. Z ie ją , O trwałe ślady naszej radości, Tygodnik Powsz. z 28.1.1979 r.; H.I. S z u m il, Deo et Ecclesiae,Opole 1993, s. 179-194.
F. B l a c h n i c k i , Krucjata Trzeźwości, Homo Dei 27 (1958), s. 612-614; tenże,
Abstynenckie Credo Krucjaty Wstrzemięźliwości, Homo Dei 28 (1959), s. 730-733; tenże,
Teczka D uszpasterstwa Krucjaty W strzemięźliwości, wyd. II, Katowice 1959; tenże,
Nadzwyczajne duszpasterstwo trzeźwości, W: Zarys alkohologii, pod red. M. Lisowskiego, Kraków 1965, s. 139-158.
[ 3 ] D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I 1 4 7
p isany p rzez w iele g o d zin był p rzesłu ch iw an y p rzez SB w S a n d o m ierzu i p sy c h ic z n ie m a ltre to w a n y . Ż ą d a n o w y d a n ia w s z e lk ic h d o k u m e n tó w i n a z w is k zw iązan y ch z tą „o rg an izacją p odziem ną, w y m ierzo n ą przeciw k o ustro jo w i P olski L u d o w e j” . O b ro n a o sk arżo n eg o p o leg ała n a u sta w icz n y m p o d k reślan iu , że to nie je s t ż ad n a w ro g a P o lsc e o rg an izacja polity czn a, ale akcja d u szp a stersk a w ram ach n o r m alnej d ziałaln o ści K ościoła, a o w e „tajne d o k u m e n ty ” to hom ilie, szk ice k o n fe rencji trze źw o śc io w y ch p o w ielan e w K a to w icach i W ydziale D u szp a sterstw a K urii zatw ierd zo n e p rzez cen zu rę p aństw ow ą. U d erzen ie w K ru cjatę W strze m ięźliw o ści byto o d g ó rn ie zap ro g ram o w an e , d o k o n a ło się w ty m sam y m czasie w e w szy stk ich o śro d k ach w Polsce. N astęp n eg o d n ia niżej p o d p isa n y m iał g w ałto w n e zasłab n ięcie i zem dlenie. B p L o rek i p rzy ja ciele łączyli to z w ielo g o d z in n y m p rzesłu ch an ie m w U rzęd zie B e zp ieczeń stw a. A le to nie b y ła p raw d a, aż tak b o jaźliw y i słaby p sy ch iczn ie nie byłem . K s. F ran ciszk a B lac h n ick ieg o d o tk n ęły najo strzejsze represje. W m arcu 1961 r. z n alazł się w w ięzieniu. W p ro c esie o trzy m ał w y ro k skazujący.
K ru cjata W strzem ię źliw o ści p o d z ie liła los k ato lick ich sto w arzy szeń i bractw trzeźw o ści re ak ty w o w a n y ch po II w o jn ie św iatow ej i zlik w id o w an y ch w latach 1 9 4 9 -5 0 4.
Ks. B lach n ick i, k tó ry n ieg d y ś zo stał sk azan y n a k a rę śm ierci p rzez w ład ze hitlero w sk ie, tera z w ięzio n y p rzez sy stem k om unistyczny, n ie złam ał się d uchow o. G dy opu ścił w ię zien ie k o n ty n u o w ał studia n a K U L i m y ślał o p o d jęciu now ej akcji. S tw o rzy ł w K ro ścien k u R uch O azo w y „Ś w iatło Ż y c ie ” . O g arn iał on m ło d e p o k o le nie. O bjął liczn e diecezje. R ep resjo n o w an y b ył p rzez w ład ze p aństw ow e. Z aw sze to w arzy szy ł m u p ro g ram trzeźw o ści i abstynencji.
8 c zerw ca 1979 r. n a lo tn isk u w N o w y m T argu w o b liczu Ja n a P a w ła II zo stała p o w o ła n a z in ic ja ty w y ks. B la c h n ic k ie g o K ru c ja ta W y z w o le n ia C z ło w ie k a . In sp iracją d la tej now ej form y akcji trze źw o śc io w ej by ły sło w a P ap ieża Polaka: „P ro szę w as, ab y ście p rzeciw staw ia li się w szy stk iem u , co u w łacza ludzkiej g o d n o ś ci i p o n iża o b y czaje zd ro w eg o sp o łeczeń stw a, a cza se m m o że aż zag rażać jeg o eg zy sten cji i d o b ru w sp ó ln em u . [...] C z ło w ie k n ie m o że b y ć sobą, po p ro stu n ie m o że być sobą, nie je s t g o d n y sw o jeg o im ien ia, je ś li nie po trafi sobie m ó w ić «nie»... P o w ta rz am p o d ad rese m w szy stk ich , k tó ry m p o trze b n e je s t to «nie», ażeb y z ac h o w a ć lu d zk ą g o d n o ść i żeby słu ż y ć d o b ru w s p ó ln e m u rodziny, naro d u , o jcz y zn y ”5. „ Ś w iat w sp ó łc zesn y d o tk n ięty je s t w ielk ą sp o łe cz n ą k lęsk ą alkoholizm u, k tó ry n iszczy ży cie je d n o s te k i cały ch społeczeństw , ro z b ija rodziny, p o z b aw ia d zieci sz c z ę ś c ia w ła s n e g o d o m u , o b a rc z a j e trw a ły m u p o ś le d z e n ie m fiz y c z n y m i u m y sło w y m , p iętn em n ało g u w łasn y ch rodziców . A lk o h o liz m j e s t nieszczęściem , z
4 Por. np. jtatut Bractwa Trzeźwości, Kraków 1947, nakładem K rajowej Centrali „Caritas” w K rakow ie, ul. B asztow a 1.
Abstynenckie „Credo" Krucjaty Wyzwolenia Człowieka, O Z K 79 II-4/5, A rchiw um D uszpasterstw a Trzeźw ości w Sandom ierzu; A. B o n i e c k i , W Nowym Targu 8 czerwca 1979 roku,Tygodnik Powsz. 34 (1979) nr 25, s. 3. Por. przem ów ienie ks. F. B l a c h n i c k i e g o z r. 1980. N ie było ono dotychczas publikow ane. Podsum ow anie życia i działalności ks. Franciszka Blachnickiego znajdziem y w artykułach: M. M a r c z e w s k i , Teolog odnowy Kościoła
-
Ks. Franciszek Blachnicki: 24 III 1921 - 27 I I 1987,A teneum Kapł. 79 (1987) t. 109, s. 371-377; bp H. B e d n o r z , Ks. Franciszek Blachnicki. Wspomnienie pośmiertne.Tygodnik Powsz. z 14 VI 1987, s. 7; M. M a r c z e w s k i , Gwałtownik Bożego Królestwa,A teneum Kapl. 84 (1992), t. 118, s. 470-477.1 4 8 KS. J Ó Z E F K R A S IŃ S K I [ 4 ]
któ ry m m o żn a i trze b a w a lcz y ć w szystkim i śro d k am i. Jed n y m z nich, bardzo sk u teczn y m , je s t św ia d o m a d e cy z ja całk o w itej a b sty n en cji, aby p rzy k ład em sw oim p o m ó c in n y m w p rz ez w y c ię ż e n iu n ało g u ”6.
2. W K ŁA D EPISKOPATU PO LSK I
T rzeb a z acząć od P ry m a sa T y siąclecia kard. S te fan a W yszy ń sk ieg o , k tóry w Ś lu b a ch Jasn o g ó rsk ic h p ra c ę n a d o trze źw ie n iem w łączy ł w p ro g ram m o raln eg o o d ro d z en ia n aro d u . „ Z w y cięs k a P ani Ja sn o g ó rsk a. P rz y rze k a m y sto czy ć pod T w oim sz ta n d a re m n a jś w ię ts z y i n a jc ię ż s z y bój z n a sz y m i w a d a m i n a ro d o w y m i. P rz y rze k a m y w y p o w ie d zie ć w alk ę... p ijań stw u i ro z w iąz ło ści” . P rz ez p o śred n ictw o M atki C z ęsto c h o w sk ie j p ra g n ął P ry m as P olski w ieść n aró d „ze śm ierci w alk o h o lu d o ż y cia w C h ry stu sie ” . W asp e k c ie sp o łeczn ej p rz y d atn o ści K o ścio ła w ży ciu n a ro d u P ry m as p o d k reślał: „ C zło w iek , k tóry ch ce w ładać so b ą i słu ży ć in n y m - m usi być trzeźw y. P rz y w ra ca n ie o b lic z a trzeźw eg o ro d ak o m to na jb ard ziej p o stę p o w a i tw ó r c z a p ra ca sp o łe cz n a ” 7.
W o ręd ziu do k a p ła n ó w p o lsk ich ap elo w ał P ry m as T y siąclecia, by ko n ty n u o w ać p ra cę nad o trze źw ie n iem n a ro d u i rato w ać go p rz ed śm ierte ln y m zag ro żen iem „w op arciu o p ię k n e p rz y k ła d y d z iałaln o śc i n asz y ch z n ak o m ity c h p o p rzed n ik ó w - ja k S ługi B o żeg o O jc a S ta n is ła w a P a p c zy ń sk ieg o , Ks. B ro n isław a M ark iew icza, Ks. A lo jzeg o P ieck a, K s. J a n a K apicy, Ks. W ła d y sław a P a d acza, Ks. A n to n ieg o C ząstk i i in n y ch - z m iło ści d o N a ro d u i K o ścio ła, w d u ch u p o k u ty i z ad o śću czy n ien ia, w p o czu ciu o d p o w ie d zialn o śc i d u szp astersk iej, zw iązanej z o b ro n ą g o d n o ści ludzkiej... T rzeb a w y w o ły w ać z d e c y d o w a n ą w o lę ży cia w trzeźw o ści. N asz w y siłek w ty m k ieru n k u trze b a w z m ó c do teg o stopnia, b y nie d o p u ścić do ro zk ład u rodziny, a n a stęp n ie sp raw ić, ż e b y trze źw o ść sta ła się trw a łą cec h ą naszej oso b o w o ści i trw a ły m sk ła d n ik ie m n a sz y ch o b y c z a jó w ”8.
W r. 1968 K s. P ry m a s m ó w ił:
Na obradach Episkopatu zawsze występuje sprawa
trzeźwości. Nie jest ona na marginesie pracy Episkopatu, ale stanowi jeden z
głównych nurtów, jedną z głównych trosk Episkopatu. Dlatego my biskupi życzymy
owocnej i dynamicznej pracy dla całego duchowieństwa, bo idzie o rzeczywistą,
wielką klęskę społeczną, która wybija się na czoło, która stanowi wielkie zagrożenie
biologiczne i duchowe narodu i wobec innych narodów wyrabia nam opinię
niesławną. Potwierdzają tę opinię turyści zagraniczni, którzy tu do nas przyjeżdżają.
Ale dla nas praca nad trzeźwością to sprawa naszego obowiązku katolickiego, jest to
zarazem sprawa naszych uprawnień religijnych i duszpasterskich, bo wobec Państwa
Kościół w Polsce stara się o wznowienie wolnych korporacji trzeźwościowych, by
ratować byt narodu9.
Słow a Jana Paw ła II z alokucji z dnia 20 I 1979 r., W: XIII Tydzień Modlitw o Trzeźwość Narodu,W arszawa 1980, s. 5. Por. Przesłanie Ojca świętego do uczestników międzynarodowej konferencji na temat problemów narkomanii i alkoholizmu,W: Przesianie nadziei,pod red. M. D z j e w i e c k i e g o , W arszaw a 1993, s. 185-190.
Cyt. za H. K o r ż a , Rodzina polska zawsze trzeźwa,W arszawa 1985, s. 31.
L ist Prym asa Polski do kapłanów z dnia 8 grudnia 1979 r„ A rchiw um D uszpasterstw a Trzeźw ości w Sandom ierzu, s. 2-3. 24 X 1976 sesji trzeźw ościow ej w ram ach dnia skupienia na Jasnej G órze przew odniczył Kard. Karol Wojtyła.
[ 5 ] D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I 1 4 9
N iem al co ro k u bisk u p i p o lscy red ag u ją listy pastersk ie do n aro d u p o św ięc o n e tej
p ro b lem aty ce.
Nie wolno nam zapomnieć o przestrodze wypowiedzianej przez ks.
Bronisława Markiewicza oraz Prymasa Tysiąclecia, że Polska, albo będzie trzeźwa,
albo nie będzie jej wcale
10 - p o d k reślają.Odwołujemy się zatem do sumień ludzi
szanujących prawo Boże i przypominamy zobowiązania płynące z Jasnogórskich
Ślubów Narodu"
- oto w ątek, który w iele ra zy p rzew ija się w o d ezw ach p asterskich biskupów .W in n y m liście p astersk im bisk u p i konstatują:
Alkohol odbiera godność, poczucie
odpowiedzialności, jasne widzenie rzeczywistości. On przekreśla świat wartości
osobowych, narodowych i religijnych. On staje się narzędziem zniewolenia i
wyniszczenia nie tylko poszczególnych rodzin, lecz także bytu Narodu12.
O kazją g o rący ch apeli E p isk o p atu je s t m iesiąc sierpień, „m iesiąc szczególnej troski o trzeźw ość n aszeg o n aro d u ” .
Tak bardzo potrzeba nam dzisiaj nowego cudu nad Wisłą, tym
razem w postaci katolickiego ruchu trzeźwości w masowej skali'2.
W r. 1991 b isk u p i pisali:
Stajemy u progu budowania III Rzeczypospolitej... Mamy
budować i odbudowywać, «bo wiele zostało zrujnowane. Zrujnowane w ludziach, w
ludzkich sumieniach, w obyczajach» (Homilia Ojca świętego, Radom, 4 czerwca)...
Trzeźwość jest koniecznym warunkiem rozwoju poszczególnych osób, rodzin i
środowisk. Jest warunkiem budowania społeczeństwa żyjącego w wolności
wewnętrznej i ładzie moralnym. Jest podstawą ochrony życia, zdrowia i godności
ludzkiej.
B isk u p i w racają do m yśli ks. Ja n a K apicy. W u stro ju kap italisty czn o - lib e raln y m alk o h o l trak tu je się w y łączn ie ja k o je d e n z tow arów .Chodzi zwłaszcza o
traktowanie alkoholu przez niektóre osoby czy instytucje jedynie w aspekcie eko
nomicznym, jako źródło łatwego dochodu. Bardzo niepokoi ciągle niewyjaśniona do
końca sprawa sprowadzenia do Polski ogromnej ilości alkoholu z zagranicy
14 - k o n statu ją ze sm u tk iem p a sterze polscy.T akże p o sz c ze g ó ln i biskupi w sw o ich diecezjac h o g łaszają p astersk ie apele o trzeźw o ść. W y starczy w sk azać n a o d ezw y kard. M ach arsk ieg o w K rak o w ie czy p ism a S łu g i B o ż eg o B isk u p a P io tra G o łę b io w sk ieg o , któ ry przed k ażd y m ty g o d n iem trzeźw o ści red ag o w ał g o rący apel, w y k o rzy stu jąc także inne okazje, np. p e reg ry nację O b ra zu M a tk i B o żej C zęsto ch o w sk iej c zy rek o lek cje O rę d zia F a tim sk ie g o 15.
W r. 1959 ukazały się
Wytyczne Episkopatu Polski dla kościelnej działalności trzeźwo-
ściowej,
znow elizow ane w r. 1971. W dokum encie tym „biskupi w żyw ej trosce o reli10 List pasterski na XXII Tydzień Modłów o Trzeźwość Narodu, Kronika Diecezji Sandomiersko-Radomskiej 82 (1989), s. 62.
List Episkopatu Polski do duchowieństwa i wiernych w związku z Ruchem Trzeźwości im. św. Maksymiliana Kolbego,Kronika Diecezji Sandom.-Rad. 76 (1983), s. 74.
Wezwanie Episkopatu Polski do wzmożenia odpowiedzialności za trzeźwość narodu,
Kronika Diecezji Sandom.-Rad. 79 (1986), s. 200.
List pasterski Episkopatu Polski w związku z sierpniowym wezwaniem do trzeźwości,
Kronika Diecezji Sandom.-Rad. 84 (1991), s. 151; List Episkopatu Polski z racji sierpniowego
wezwania do trzeźwości,Kronika Diecezji Sandomierskiej 85 (1992), s. 195.
14 List pasterski Episkopatu Polski w związku z sierpniowym wezwaniem do trzeźwości,
Kronika Diecezji Sandom.-Rad. 84 (1991), s. 1.51-152.
L Por. odezwy kard. F. Macharskiego na lamach Tygodnika Powszechnego, np. z 23 XII 1979, 24 II 1980, odezwy Bpa Piotra Gołębiowskiego opublikowane w Maria spes nostra,
Sandomierz 1989. Por. bp J. M a z u r, Zlo dobrem zwyciężaj,Tygodnik Powsz. 38 (1984) z dnia
1 5 0 KS. JÓ Z E F K R A S IŃ S K I [6] gijne, m oralne, fizyczne i kulturow e zdrow ie narodu podali w yraźne wskazania, w jaki sposób m am y prow adzić w e w spólnotach parafialnych duszpasterstw o trzeźw ościo- w e ” 16. D okum ent ten w iele razy pow ielany i kolportow any17 określa postaw ę kapłanów, zaangażow anie się zakonów i zgrom adzeń zakonnych w apostolstw o trzeźw ości, w ychow anie w sem inariach duchow nych w tym w ym iarze, rolę uczelni katolickich, strukturę hierarchiczną akcji kościelnej, w ychow anie trzeźw ościow e dzieci i młodzieży.
Z ram ienia E piskopatu kościelną działalnością trzeźw ościow ą kierow ała, koor dynow ała i inspirow ała ją K om isja E piskopatu dla Spraw Trzeźw ości. Przew odniczył jej w latach 50-tych biskup sufragan płocki Piotr D udziec, w latach 60-tych - biskup p om oc niczy lubelski H enryk Strąkow ski. W latach 1965-1989 przew odniczącym tej kom isji E piskopatu był biskup Jan M azur ordynariusz siedlecki, od m arca 1989 r. przew odził jej biskup pom ocniczy radom ski A dam O dzim ek. Z jeg o rąk przejął te funkcję Biskup D rohiczyński A ntoni D ydycz. K om isja Episkopatu prow adziła rozm ow y z w ładzam i państw ow ym i, organizow ała sym pozja i spotkania działaczy trzeźw ościow ych, opra cow yw ała i przesyłała do ośrodków diecezjalnych różne raporty, w skazania, memoriały, A B C w ychow ania trzeźw ościow ego, m ateriały duszpasterskie. O na inspirow ała „dary trzeźw ości i abstynencji” z okazji pielgrzym ek do Polski Jana Paw ła U, „przedkongre sow ą niedzielę otrzeźw ienia” , dom agała się w olności dla kościelnych m chów trzeźw oś ciow ych, m.in. dla O środka Trzeźw ościow ego w Z akroczym iu itd.18 Przez kilka dziesiątków lat ogrom ny w kład w pracę K om isji Trzeźw ościow ej daw ał jej sekretarz ks. prał. H enryk K orża. W iele dośw iadczeń w zakresie duszpasterstw a trzeźw ości przekazy w ał jej członek ks. d r Stanisław Z arych z Przem yśla. P raw dziw ym charyzm atykiem tej pracy był św iecki członek tej Kom isji d r Józef Rybicki, ppłk A K , uczestnik pow stania w arszaw skiego, szef K e d y w u okręgu W arszawa, postać ogrom nie barw na19.
3. D IEC EZ JA L N I REFEREN C I T R ZE ŹW O ŚC I
W strukturze kościelnej działalności trzeźw ościow ej w ybitną i praw dziw ie anim ator- ską rolę pełnią diecezjalni referenci trzeźw ości. O kreśliły ją W ytyczne Episkopatu rozpo
16
List Prymasa Polski do kapłanów,
dz. cyt.,s. 2.W ytyczne dla K ościelnej D ziałalności trzeźw ościow ej przyjęte przez. Episkopat Polski na K onferencji Plenarnej dnia 17 V I 1959 r. a znow elizow ane dnia 1 IV 1971 r. na 124 Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, K ronika Diecezji Sandom . 66 (1973), s. 7-11; także: A teneum Kagl. 66 (1974), t. 83, s. 260-265 i wiele w ydań z malej poligrafii.
Por. H. K o r ż a, Przedkongresowa niedziela otrzeźwienia, z dnia 24 V 1987', Dezyderaty pod adresem kompetentnych władz państwowych w sprawie wspólnego przezwyciężania katas trofalnej plagi alkoholowej w Polsce, Siedlce 23 X 1987; Duszpasterskie Pro memoria dla duchowieństwa w Polsce w sprawie systematycznej realizacji Wytycznych Episkopatu Polski dla kościelnej działalności trzeźwościowej z dnia 29 XII 1988\M em oriał adresow any do m arszałka sejm u Rom ana M alinow skiego i innych w ładz PRL z dnia 28 II 1989. W r. 1992 m em oriał do w ładz państw ow ych zredagow ała K onferencja Episkopatu Polski podpisany przez Prym asa Polski Kard. Józefa G lem pa i A bpa Bronisław a D ąbrow skiego, M em oriał Biskupów Polskich, W: Przesłanie nadziei, dz. cyt. s. 191-195. Por. tam że, s. 195 ns.
Uczestnik walk o niepodległość 1918-1920, ranny w wojnie polsko-bolszewickiej. Uzyska! doktorat na filologii klasycznej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Po wrześniu 1939 r. jeden z pierwszych organizatorów konspiracji wojskowej Służby Zwycięstwu Polsce. W marcu 1943 r. stanął na czele Kedywu Okręgu Warszawskiego AK, od sierpnia 1945 r. prezes Obszaru Centralnego WiN. Aresztowany 22 grudnia 1945 r., skazany na 10 lat więzienia. W 1976 r. byl współ założycielem KORu. Odznaczony krzyżem Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. Zmarł 9 m aja 1986 r. Por. W. W iś n ie w s k i, Zwyciężyć klęskę,Tygodnik Powsz. 44 (1990) nr 31.
[ 7 ] D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I 1 5 1
czynając od stwierdzenia: „N a szczeblu diecezjalnym Kos'cielną D ziałalnością Trzeź w ości kieruje Biskup O rdynariusz za pośrednictw em sw ego D iecezjalnego Referenta T rzeźw ości”20. N iezależnie od tego czy miał przy sw oim boku „konsultę złożoną z duchow nych i św ieckich” , na jeg o barkach spoczyw ało gros pracy i odpow iedzialności.
D u żo w y siłk u na płaszczy źn ie kościelnej d ziałalności trzeźw ościow ej w ym agał organizow any co ro k u w diecezji Tydzień M o d łó w o T rzeźw ość N arodu. D iecezjaln y referen t p rzesy łał d la w szystkich parafii program , szczegółow e instrukcje, k azan ia lub szkice hom ilii, k atech ezy trzeźw ościow e, m o d litw y w iernych etc. W o statnich d ziesiątk ach lat m ateriały d u szpasterskie były red ag o w an e n a szczeblu cen traln y m w ram ach pracy K om isji T rzeźw ościow ej E piskopatu, któ ra k o o rd y n o w ała autorstw o i treść p ro g ram u w ydając całość w form ie b roszury m niej lub w ięcej obszernej. A le w latach 6 0 -ty ch p o z lik w id o w an iu K rucjaty W strzem ięźliw o ści ja k o re feren t d iecezjal ny przy p o m o cy kilku k ap łan ó w albo zw y k le sam o p raco w y w ałem tek sty obszernych k azań trzeźw o ścio w y ch , któ re R eferat D u szp a sterstw a K urii D iecezjalnej p ow ielał n a zw y k ły ch m aszy n ach do p isan ia w iele razy. S p o d kalki w ychodziło najw yżej 10 e g zem p larzy p rzebitki, a trze b a było kilk an aście stron tek stu p rzem n o ży ć p rzez 270 parafii. B y ła to b en ed y k ty ń sk a i m ró w c za praca, ale n ie dotykały jej n o ży ce cenzury.
K urialny referent był także organizatorem sym pozjów i kursów dokształcających dla duchow ieństw a w zakresie teologii i duszpasterstw a trzeźw ości. O bejm ow ały one deka- nalnych referentów trzeźw ości, m łodsze roczniki duchow ieństw a a także alum nów sem i narium duchow nego, dla których udzielali się zaproszeni prelegenci. W dom u rekolek cyjnym w Sandom ierzu odbyły się takie kursy w latach 1965, 1970, 1974. W ystępow ali na nich specjaliści o sław ie ogólnopolskiej. D r Jó ze f Rybicki ukazyw ał stronę socjolo- giczno-praw ną w ykorzystyw ania ustaw y antyalkoholow ej w duszpasterstw ie, pani H ele n a W ierzbicka z W arszaw y analizow ała proces psychodegradacji alkoholow ej, d r A lek sandra M ajew ska z Lodzi przedstaw iła w yniki badań polskich i obcych obejm ujących alkoholizm dzieci i m łodzieży. Prof. Zbigniew Tadeusz W ierzbicki z W arszaw y i M gr Józef S tyk z K U L u ukazyw ali tło pracy trzeźw ościow ej kapłana-duszpasterza w aspekcie socjologicznym i psychologicznym . P. Jadw iga Jełow icka z Prym asow skiego Instytutu Ślubów N arodow ych prezentow ała ideę P om ocników M atki K ościoła oraz jej życiow e i pastoralne aplikacje w pracy nad ratow aniem zagrożonego przez alkoholizm narodu. O czyw iście jak o prelegenci w ystępow ali także duchow ni, w śród nich O. B enignus Sosnow ski tw órca kapucyńskiego O środka Trzeźw ości w Z akroczym iu, prezentując sw oją w ystaw ę antyalkoholow ą, która w ędrow ała po diecezji; O. M arian P olak m ichali- ta ukazał postać O. B ronisław a M arkiew icza jak o w zór kapłańskiej ascezy i ofiarnej pracy nad trzeźw ością narodu. U dzielał się także m ający w ielkie dośw iadczenie w asce- tyczno-duszpasterskiej strom e zagadnienia ks. d r Stanisław Z arych z Przem yśla, jak zaw sze w iele m iał do pow iedzenia ks. H enryk K orża (Łom ża-K U L), patronow ał sym pozjom i przem aw iał bp Jan M azur przew odniczący K om isji Episkopatu.
W ram ach p rz y g o to w an ia d o R ek o lek cji O rę d zia F a tim sk ie g o w latach 1 9 7 6 -1 9 7 9 o d b y ła się o so b n a seria spotkań, o brad i k o n feren cji trzeźw o ścio w y ch , k tó re o g a r nęły k ilk ak ro tn ie całe p re zb ite riu m d iecezji sa n d o m ie rsk iej21.
Wytyczne dla Kościelnej działalności Trzeźwościowej
,
dz. cyt.nr 16.Por. J. K r a s i ń s k i , Duszpasterstwo trzeźwości, Studia Sandom ierskie 3 (1982), s. 152- 153; A rchiw um Duszp. Trzeźw ości w Sandom ierzu, teczka: R oczne spraw ozdania d iecezjal nego referenta trzeźwości.
1 5 2 KS. J Ó Z E F K R A S IŃ S K I [ 8 ]
N a k ażd ą kongregację dekanalną lub rejonow ą duszpasterzy diecezjalny referent trzeź- wos'ci redagow ał kom unikaty, które zaw ierały szczegółow e instrukcje, program pracy trzeźw ościow ej zsynchronizow any z ideą przew odnią roku duszpasterskiego, z w ażkim i w ydarzeniam i bieżącym i, ja k m ilenium Polski chrześcijańskiej, w izyty P apieża etc.
O b o k tek stó w p o w ie la n y ch p o d aż treści p a sto raln y ch i p raw n y ch o b ejm o w ała ta k ż e d ru k i n a lam a ch p e rio d y k u d iecezjaln eg o sa n d o m iersk ieg o . O b o k listó w p a ste rs k ic h E p isk o p atu z in icjaty w y referen ta trzeźw o ści o p u b lik o w an o
Ustawę o
wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Apel Ruchu Trzeźwości
im. św. Maksymiliana Kolbego, Ramowy Regulamin tegoż Ruchu,
ró żn e ap ele trzeź- w o ścio w e , k om unikaty, o g ło sz en ia etc.22. Tę z w ielo k ro tn io n ą p o d aż dru k ó w trzeź- w o ś c io w y c h p rzez k ilk a la t u łatw iało m i łączen ie fu n k c ji d iecezjaln eg o re fe re n ta trze źw o śc i z fu n k c ją re d ak to ra „K roniki D iecezji S an d o m ie rsk ie j” .K ażd eg o roku w iosną D iecezjalny R eferent T rzeźw ości redagow ał odezw y do rodzin księży prym icjantów i ich duszpasterzy, by w duchu praw dziw ie chrześcijańskim i w d uchu ofiary kapłańskiej były spraw ow ane prym icje kapłańskie - bez kropli alkoholu, „aby n eoprezbiterzy daw ali przykład dla w iernych z okazji uroczystości religijnych, ja k im są p rym icje d la nich i d la w iernych”23. Tak potraktow ane dom ow e uroczystości p ry m icy jn e nie tylko o dpow iadają godności rodziny kapłańskiej, ale są także w zorem o d n o w y m oralnej narodu, o którą zabiega tak bardzo P apież P o lak Jan Paw eł Π, D o R eferatu D u szpasterstw a w K urii przychodziły listy o d rodzin prym icjantów dające p ięk n e św iadectw o o ty m ja k m ożna autentycznie radow ać się i baw ić bez kropli alko holu. W arto w tym m iejscu zaznaczyć, że specjalne b łogosław ieństw a biskupi w ysyłali do rodzin, które pom im o presji tradycji alkoholow ej decydow ały się n a urządzanie w esel bezalkoholow ych24. C iekaw ym i dośw iadczeniam i w ty m w zględzie dzielił się apostoł trzeźw ości i abstynencji S ługa B o ży B p Piotr G ołębiow ski.
W ie lk ą tro sk ą pasterzy diecezji ja k i d iecezjaln y ch re fe ren tó w była i je s t p o staw a trze źw o śc i u d u c h o w n y ch i ja k n ajw ięk sz a liczba k ap łan ó w abstynentów . N ie trzeb a d o w o d zić, że p sy ch o d eg rad acja a lk o h o lo w a d u szp a sterza p rzek reśla w szelką efekty w n o ść i sens pracy k apłańskiej i je s t p rz ed m io tem w ielk ieg o zg o rszen ia w iernych. P rz y w o ła n e tu z w ierzen ie je d n e g o z bisk u p ó w d ie cezjaln y ch obejm uje ty p o w e zn a m io n a n ieo d w racaln ej sytuacji w w y m iarze statystycznym . B iskup ó w zw ró cił się do p ro fe s o ra m edycyny, b y rato w ał je g o k ap łan a alkoholika. Po szeregu b adań i prób terap ii p ro feso r p o staw ił d iagnozę: E k scelen cjo nic się n ie d a zrobić. W ystaw ię m u św ia d ectw o lekarskie. N ależy je w y siać do S tolicy A p o stolskiej i tego czło w iek a n ależy „zw o ln ić z k a p ła ń stw a ” i p rzen ieść do stan u św ieckiego. Jego ju ż się uratow ać n ie da: to plastelina, nie człow iek, bez charakteru, „bez kręg o słu p a” . A ikohol zn iszczy ł w n im w szelk ą w olę. O n m o że E kscelencji p rzy sięg ać, że ju ż nie b ęd zie pił, a ju tro zro b i to n ieu ch ro n n ie , bo w nim d ziałają tylko de term in izm y nałogu, ch o ro b a a lk o h o lo w a zn iszczy ła w nim w olę, pozo stał tylko „strzęp czło w ieczeń stw a”25.
22 Tam że, Sprawozdanie z r. 1987,s. 2.
23 B p Jan M a z u r , Odezwa Przewodniczącego Komisji Episkopatu Polski d/s Trzeźwości do wszystkich Wyższych Seminariów Duchownych w Polsce z dnia 23 U 1988 r.
N a tem at urządzania w esel bezalkoholow ych w parafiach m ów ił w swojej prelekcji do p rezbiterium sandom ierskiego dnia 16 IX 1965 r. ks. prob. R om an Chim iak z Diecezji Przem yskiej.
[ 9 ] D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I 1 5 3
K o śció ł w P o lsc e nie u staje w w y siłk ach in tensyw nej terapii k ap łan ó w a lk o h o lików . P o śró d ró żn y ch „p u n k tó w o p iek i” p o w sta ł 1 V 1975 r. o śro d e k w B ardo Ś ląsk im w k laszto rze O O . red em p to ry stó w p o d e jm u jąc y kurację k sięży cie rp iący ch n a c h o ro b ę alk o h o lo w ą 26. O b ecn ie tak ą k u rację o d w y k o w ą m ed y czn o -ascety czn ą p ro w ad zi ks. prał. H e n ry k K o rż a w do m u rek o le k cy jn y m w N ałęczow ie. Istotne z n aczen ie m a tu p ro fila k ty k a - p o staw a ab sty n en cji z alec an a g o rą co m ło d y m k ap łan o m i alu m n o m sem in ariu m duch o w n eg o . S em in a ria a lk o h o lo g iczn e - kola a b sty n en tó w czy d u szp asterstw a trzeźw o śc i p ro w a d zo n e dla alum nów p rzez m o d er atorów - w y k ład o w có w są sz k o lą d u ch a ofiary. W sk azu ją n a fakt, że żad en z n ało g o w y ch a lk o h o lik ó w nie m iał zam iaru b y ć tak im , kiedy sięg ał po p ierw szy czy k o lejn y k ieliszek . U czą, że ty lk o k o n se k w e n tn a p o staw a absty n en cji stan o w i c ałk o w ite zab ezp ieczen ie p rzed ch o ro b ą alk o h o lo w ą, nie m ó w iąc ju ż o w alorach e g zy sten cjaln eg o p rzy k ład u i m o raln eg o w z o rca n a polu ap o sto lstw a trze źw o śc i27.
L iczn e sem in a ria p o sy łały gru p y alu m n ó w n a w ak acy jn ą szkołę d u szp asterstw a trzeźw o ści do Z ak ro czy m ia. Z ap ra szały w ielu p re le g en tó w do g m ach u sem i n ary jn eg o . S a n d o m ie rsk im a lu m n o m o b o k w yżej w y m ien io n y c h p re le g en tó w u d zielał się tak że n a cz eln ik „S z ary c h S z e reg ó w ” S tan isław B ro n iew sk i - p seu d o n im „O rsza” , d o w ó d c a słynnej akcji pod A rsenałem , k tóry u k azy w ał p o trze b ę o d ro d zen ia w P o lsc e au ten ty czn eg o sk au tin g u i p o w ró t do d a w n y ch trad y cji ab sty n en ck ich 28.
4. D EK A N A L N I REFER EN C I T R ZE ŹW O ŚC I I PODSTAW OW Y PO ZIO M D ZIA ŁA LN O ŚC I TR ZEŹW O ŚC IO W EJ - PARAFIE
F u n k c ja d e k a n a ln y c h re fe re n tó w trze źw o śc i z o sta ła tak ż e p rz e w id z ia n a w „W y ty czn y ch E p isk o p atu P o lsk i”29. W diecezji san d o m iersk iej in sty tu cja ta z o stała p o w o łan a do istn ie n ia w r. 1962. B y ła p rz ed łu żo n y m ra m ien iem insty tu cji c en tral ny ch K o ścio ła p o lsk ieg o a zarazem b lisk a d u szp a sterz o m szereg o w y m . N a k o n g re gacji dek an aln ej w k ażd y m k w a rtale d ek an aln i referenci, m ieli sw ój „żela zn y k w ad ra n s” - p raw o do p rz ek a za n ia b ież ąc y ch in fo rm acji i sz czeg ó ln y c h ak cen tó w w z ak resie d u sz p a sterstw a trze źw o śc i. P rz e p ro w a d z a li in terw en cje w o b e c w ład z lok aln y ch w p rz y p ad k a ch łam an ia u staw y an ty alk o h o lo w ej zaró w n o tej z 10 g ru d n ia 1959 r. ja k i jej w ersji zn o w elizo w an ej z d n ia 2 6 X 1982 r. P o d eg id ą d iecezjaln eg o i d ek an aln y ch referen tó w trzeźw o śc i w łącz ali się w d zieło nęk an ia o rg an ó w „w ład zy i ad m in istracji” a k ty w n iejsi d u szp asterz e. B azu jąc n a ró żn y ch g ru p ach sp o łeczn y ch (k o ła g o sp o d y ń w iejskich, R u ch T rzeźw o ści św. M ak sy m ilian a etc.) p ro w ad zili sk u teczn ą w alkę z b im b ro w n ic tw em i m elin am i p ijack im i, d o p ro w ad zali do lik w idacji ró żn y ch p u n k tó w sp rzed aży alk o h o lu 30. W liczn y ch p ety cjach i d o k u m en ta ch
Por. K om unikat Sekretarza Kom isji E piskopatu d/s Trzeźw ości H. Korży z dnia 8 III 1975 r. (A rchiw um Duszp. Trzeźw.).
W sem inarium duchow nym w Sandom ierzu m oderatoram i kola abstynentów byli m .in. ks. prof. W incenty G ranat, ks. dr M arian N ow akow ski, ks. dr Lucjan W ojciechowski, ks. dr Józef Krasiński, ks. dr W iesław Wilk, ks. dr Adam K ończak, ks. dr A dam Odzimek.
28 Por. relację zaw artą w K ronice Diecezji Sandom .-Rad. 78 (1985), s. 142-143. 29 W ytyczne E piskopatu Polski dla kos'cielnej działalności trzeźw ościow ej, dz- cyt. nr 17.
Por. np. w diecezji sandom ierskiej osiągnięcia na tym polu księży proboszczów: Stanisław a C iejki'i Stefana Wilka.
154 KS, J Ó Z E F K R A S IŃ S K I
[10]
b azo w an o n a p o d staw ach p ra w n y ch p o w o łu ją c się n a ten o r u staw y anty alk o h o lo w ej. N a w szy stk ich szcze b lach ro zm o w y z w ład zam i p ań stw o w y m i p rz ed sta w iciele K o ścio ła arg u m en to w ali, że K o śció ł w e w łasn y m z a k resie - n a p łaszc zy ź n ie d u s z p astersk iej p racu je nad trzeźw o ścią naro d u . A le je g o w kład n ie m o że być w y sp ą na m o rzu przeciw d zialań .
G d y d iecezjaln y re feren t trze źw o ści odw iedza! G łó w n y S p o łeczn y K o m itet P rz e ciw a lk o h o lo w y w W arszaw ie (ul, K o p e rn ik a 36/40), d ek an aln i referen ci naw iązyw ali w spółpracę z lokalnym i K om itetam i Przeciw alkoholow ym i, które dostar czały parafiom sporo broszur, plakatów i film ów. A le w tym w zględzie dialog był bardzo zróżnicow any. N iektóre ośrodki niechętnie kontaktow ały się ze „św iatem klery kalnym ” . W latach 80-tych niektórzy referenci kościelni uzyskiw ali naw et fundusze, które w y k o rzystyw ano jak o pom oc dla pogrążonych w nędzy rodzin alkoholików.
W 1981 r. n a now ej fali sp o łeczn o -p o lity cz n ej W o jew ó d zk ie S p o łeczn e K o m ite ty P rz e ciw a lk o h o lo w e n aw iąz ały ściślejsz ą w sp ó łp ra cę z K o ścio łem K ato lick im w lik w id acji sp o łeczn ej p a to lo g ii alk o h o lo w ej. D ek an aln i referenci brali u d ział w sesjach W o jew ó d zk ic h S p o łe cz n y ch K o m itetó w P rzeciw alk o h o lo w y ch . N iek tó rzy kap łan i w eszli n a w e t w sk ład p rezy d iu m S K P 31.
R eferenci: d iecezjalny i d ekanalni o rganizow ali także p ielgrzym ki trzeźw ościow e. Z m ierzały o n e do sanktuariów lokalnych, a n a 186 K o nferencji P lenarnej E p isk o p atu odbytej w K o szalin ie d n ia 26 czerw ca 1982 r. zo stała p rzy jęta u chw ala, b y co roku b y ła o rg a n iz o w a n a K ra jo w a P ie lg rz y m k a A p o s to ls tw a T rz e ź w o śc i c e le m p rz eb łag a n ia B o g a z a g rzech y p ijań stw a i w y p ro szen ia u tronu K rólow ej P olski łaski trzeźw o ści dla każdej ro d zin y i p o lsk ieg o narodu. Z ach ęta du szp asterzy b y ła a d reso w an a do ludzi szlach etn y ch i trzeźw y ch , zaan g ażo w an y ch w du szp asterstw o trzeźw o ści i w szystkich, k tórzy c ierp ią z p o w o d u o becności alk o h o lik a w ro d z in ie czy śro d o w isk u . P ierw sza tak a p ielg rzy m k a n a Ja sn ą G ó rę m iała m iejsce 18 i 19 w rześn ia 1982 r. W n astęp n y c h latach ja k o stały term in w y zn aczo n o trzecią n iedzielę czerw ca.
W r. 1990 z in icjaty w y d u szp a sterz y R a d o m ia i now eg o p rz ew o d n icząceg o K o m isji E p isk o p atu ds. T rzeźw o ści b p a A d a m a O d zim k a zain icjo w an o p ielg rzy m k i o c h ara k te rze o g ó ln o p o lsk im do N iep o k alan o w a. M iejsce także sym boliczne. B o św. M a k sy m ilia n K o lb e stał się p a tro n e m b ractw trzeźw o ści i szczeg ó ln y m o rę d o w n i k iem d u sz p a sterstw a trzeźw o śc i w n a sz y m kraju. K ard. J ó z e f G lem p w y raził sz c ze g ó ln ą rad o ść z tej in ic jaty w y i p rz ek a za ł p ry m aso w sk ie b ło g o sław ień stw o dla o rg a n iz ato ró w i u c ze stn ik ó w tej p ielg rzy m k i. P ierw sza p ielg rzy m k a d u szp asterstw a trze źw o śc i do N iep o k ala n o w a o d b y ła się w d n iach 27 V I - 1 V II 1990 r.32.
O c zy w iście w szystkie ro d z aje k ościelnej d ziałalności trzeźw ościow ej o rgani z o w an e o d g ó rn ie p rzez K om isję E p isk o p atu , referen tó w d iecezjalnych i dek an aln y ch m ają n ajw ażn iejszy i najszerszy styk z rzeczy w isto ścią społeczną na p o z io m ie p ara fialn y m . T u o d b y w ają się T ygodnie m o d łó w o T rzeźw ość N arodu, tu w łą czają się w iern i w nab o żeń stw a, ruchy trzeźw o ścio w e i inne form y apostolatu. N ieraz w d y sk u sja c h z w ład za m i w czasie prób o g ran iczen ia n a tym polu działań K ościoła
31 Por. np. pism a W ojew ódzkiego Spoi. K om itetu Przeciw alkohol. w Radomiu z dnia 17 II i 6 V 1981 i odpow iedź Diecezj. Referatu Trzeźw ości z dnia 15 V 1981 (A rchiw um Duszp. Trzeźw, w Sandom ierzu).
“ M. D z i e w i e c k i , Z Radomia do Niepokalanowa w intencji trzeźwości narodu, K ronika D iecezji Sandom .-Rad. 84 (1991), s. 75-82.
[Π ]
D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I 1 5 5po jaw iała się argum entacja, że pań stw o prow adzi uśw iad am iającą akcję trzeźw oś- ciow ą, i to w inno w ystarczyć. K ościelni referenci w replice w skazyw ali n a fakt, że p relegenci ze sp ołecznych k om itetów odd zialy w u ją n a grupki elitarne, podczas gdy w ko ścio łach Polski w ram ach ty g o d n ia trzeźw ości je d n e g o dnia od b y w a się w iele tysię cy „prelekcji” , które o b e jm u ją w ielk ie rzesze ludzi, zw łaszcza gdy chodzi o niedziele. C h y b a n a p o zio m ie p a rafialn y m n ajlepiej w idać, że w k ościelnej d ziałaln o ści trzeźw o ścio w ej nie ch o d zi o ro zlicza n ie się z z astan y ch nieszc zęść i g rzechów sp o w o d o w an y ch alk o h o lem , ale o p rofilaktykę: ja k u strzec ludzi je s z c z e trzeźw ych, dzieci, m łodzież, by te gru p y nie w esz ły w o rb itę g ro źn eg o o d d ziały w an ia alkoholu. T rzeb a tw o rzy ć ja k najw ięcej zesp o łó w ap o sto lsk ich z ło ż o n y ch z lu d zi dobrej w oli, zaan g ażo w an y ch anim atorów , w ciąg ając do ty ch grup dzieci i m łodzież, b y ich u o d p o rn ić n a zasięg i sid ła p ija ń stw a i alk o h o lizm u , by c ią g le p o w ięk szały się szeregi ludzi nie pijący ch , abstynentów . To je s t ap o sto lstw o czynu, p o staw y egzystencjalnej, stw arzan ie g ru p n acisk u w sen sie p o zy ty w n y m , nacisk u d o b ra - p o staw y trzeźw ej przeciw staw iającej się sp o n tan ic zn ie i śm iało pow szech n ej u nas p resji picia. T aką szansę stw a rzają p ew n e ak cje trzeźw o śc io w e i ru c h y o d n o w y religijnej, o których b ęd zie m o w a niżej.
T rzeba przy w o łać tu także w yniki b ad aw cz e w zak resie alk o hologii m edycznej i psychologicznej, k tó re stw ierdzają, że im bardziej m ło d o cian y organizm ty m głębsze są skutki intoksykacji alkoholow ej. Im w cześniej n astęp u je in icjacja alkoholow ej konsum pcji, ty m krótszy okres z ac ią g n ięc ia nałogu, cho ro b y alkoholow ej. D latego tak w ażn e je s t w y ch o w an ie dzieci i m łodzieży w atm o sferze trzeźw o ści i abstynencji. T rzeba uczyć m łode p o k o len ie radości bez alkoholu. U rząd zać p rzy jęcia (im ieniny, urodziny, św ięta, in n e okazje) o ch arak te rze abstynenckim ; w p ro w ad zać c ałą gam ę napojów bezalk o h o lo w y ch , dużo hum oru, spontanicznej radości, śpiew ów .
J e d n ą z ty c h d ró g w y c h o w y w a n ia w trz e ź w o ś c i m ło d e g o p o k o le n ia są p rz y rzeczen ia ab sty n en ck ie d zieci z o k a zji I K o m u n ii św. d o ty czące zach o w an ia trzeźw o ści do 18 ro k u ż y cia i d ek laracje ro d zicó w o a b sty n en c k im ch arak terze do m o w eg o p rz y ję cia z racji I K o m unii św. P rz y p o m in a ją to b iskupi, m .in. w c y to w a n y c h ju ż „ W y ty c z n y c h ” 33 i in d y w id u a ln y c h o d e z w a c h p a ste rs k ic h . D u szp asterze n a zeb ran iac h z ro d zicam i, w k a zan iach i k a te ch e z ac h w in n i ak cen tow ać sak raln y c h ara k te r u ro c zy sto ści p ierw szo k o m u n ijn ej, k tó reg o n ie m ogą p rz e k re ś lić lib a c je a lk o h o lo w e . T y lk o c a łk o w ite z o b o w ią z a n ia a b sty n e n c k ie składane n a tę u ro czy sto ść p rzez rodziców , p rzy w sp ó łu d ziale ap o sto lsk ieg o zaan g ażo w an ia dzieci, m ogą g w aran to w ać , że p rzy sło w io w y „jeden k ieliszek ” n ie stanie się p ierw szy m z serii, któ ra k o ń czy się k a tastro fą g rzech u p ija ń stw a i d ep raw acją m ło d ziu tk ich serc, d o k tó ry ch p o raz p ierw szy z aw itał C h ry stu s E uch ary sty czn y . W w ielu p arafiach p o lsk ich d zięki aktyw nej p o sta w ie d u sz p a sterz y w y elim in o w an o n iem al c ałk o w icie nap o je a lk o h o lo w e z p rzy jęć u rz ąd z an y c h z o kazji I K o m unii św.
S p raw y trzeźw ości, o d d ziały w an ie alk o h o lu na życie ro d z in n e i p o to m stw o sta w iane są tak że przed oczy n u p tu rien tó w n a k o n feren cjach p rz ed m ałżeń sk ich . Ich w pływ nie m o że być m ierzo n y w y łączn ie ilo ścią w esel b ezalk o h o lo w y c h w p a ra fiach 34.
33 Wytyczne Episkopatu Polski, dz, cyt. m' 10; List Prym asa Polski do kapłanów, dz■ cyt. s. 4. Por. Ks. F. Cli., Z długoletnich doświadczeń duszpasterza, H om o Dei 40 (1971), s. 230-233.
1 5 6 KS. JÓ Z E F K R A S IŃ S K I
[12]
W d u sz p a sterstw ie trzeźw ości n a p o zio m ie p arafialn y m n ieb ag ateln ą ro lę pełni P a ra fia ln a K s ię g a Trzezw os'ci (lub Z ło ta K się g a T rzezw os'ci). M ó w ią o niej W y ty c zn e E p isk o p atu 35. Z okazji rek o lek cji lub m isji, w o k re sie W ielk ieg o P ostu, z ró ż n y c h in d y w id u aln y c h in sp iracji w p isu ją się do niej sp o re k ręgi w iernych. W sz y stk o z ależ y od gorliw os'ci pastersk iej m ie jsc o w y ch kapłanów . Jeśli ci w ierni w p isan i d o P arafialn ej K sięgi T rzeźw o ści, n iezależn ie jak i zak res a b sty n en cji i na ja k i czas zad ek laro w ali, m ają stalą o p iek ę d u szp a sterza, w łasn e n a b o żeń stw a u rz ą d z a n e p rz y n a jm n ie j k ilk a ra z y w ro k u , s ta n o w ią P a ra fia ln y A p o s to la t T rze źw o śc i. W n iek tó ry ch diec ez jach p a rafialn e k sięgi trze źw o ści stan o w ią p rz ed m io t d o k ład n ej k o n tro li w czasie b isk u p ich w izy tacji p astersk ich . O b ecn o ść takiej k sięg i w k o śc ie le i stały p rzy stęp do niej w ie rn y ch są o b o w iązk o w e. D o je d n e g o z ta k ic h k o śc io łó w n o cą w darli się z łodzieje. P o cz y n ili niew ielk ie szkody, ale w pisali w ie lk im i literam i n azw isk o p ro b o sz c z a do w y ło żo n ej n a o łtarzu k sięgi trzeźw ości. D u s zp a ste rz p rzejął się ty m ew en e m en te m b ard zo po w ażn ie. D aw niej nie gardził k ielisz k ie m , teraz stał się z aan g ażo w an y m a b sty n en tem i a p o sto łe m trzeźw ości.
W ie lk im w k ła d em p o szc ze g ó ln y c h ro d z in p a rafialn y c h b y ły m isje trzeźw o ścio w e a lb o R e k o le k c je O rę d zia F atim sk ieg o , któ re p rzeo rały w iele diecezji w P o lsce. Ta k arta d z ia łaln o śc i trzeźw o ścio w ej w y m a g a o so b n eg o p otraktow ania.
5. R E K O LEK C JE O RĘD ZIA FATIM SKIEGO
O b jęły o n e w iele d iecezji p o lskich, ale n in ie jsz a re lacja o p a rta je s t ty lk o n a m ate riale z d iec ez ji san d o m iersk iej, g d zie niżej p o d p isan y był ich w sp ó ło rg an izato rem . Ic h p ro g ra m i p rz eb ieg b yl ty p o w y także d la in n y ch d iecezji.
R e k o le k cje trze źw o śc io w e O ręd zia F a tim sk ie g o M a tk i B ożej trw ały w diecezji S a n d o m ie rsk ie j w latach 1 9 7 6 -1 9 7 9 p ro w a d zo n e p rz ez 0 0 . R ed em p to ry stó w pod k ie ro w n ic tw e m ks. dyr. St. G o lca a p o tem ks. dyr. J. B arto sa. O bjęły o n e w szy stk ie p a rafie d iecezji, an g ażu jąc do ap o sto lstw a trzeźw o śc i w ielu ludzi dobrej w oli, czego w y ra ze m b y ły liczn e w pisy do p arafialn ej k sięg i trze źw o śc i w każdej parafii.
Id e ę o g ó ln o d iecezjaln y ch rekolekcji trzeźw o śc io w y ch nosił w sw oim sercu pasterz diecezji B p P io tr G ołęb io w sk i ju ż szereg lat naprzód. O m aw iał ją z d iecezjaln y m ref e ren tem . Ż y w ił je d n a k obaw ę, by ta trudna akcja p asto raln a nie stała się niew ypałem i c ze k ał o b se rw u jąc d o św iad czen ia in n y ch d iecezji. R o zm aw iał A dm inistrator A post. o so b iśc ie w tej sp raw ie z O. P io trem Z ab ielsk im i O. B en ig n u sem Sosnow skim . W reszcie z d ecy d o w ał się n a m ary jn ą w ersję i o p raw ę tej akcji w fo rm ie rekolekcji O rę d zia F a tim sk ie g o prz ep ro w ad zan y c h p rzez O O . R edem ptorystów .
W c ze rw c u 1975 r. zjaw ił się u P asterza O. S tanislaw G olec, superior z B arda Ś ląskiego i c zło n ek K om isji E piskopatu do spraw trzeźw ości. Z ostał ustalony w ów czas ro b o czy p lan persp ek ty w iczn y akcji. N a w rześniow ej konferencji księży dziekanów bp P. G o łęb io w sk i zainaugurow ał dzieło, zaapelow ał o p ow ażne potraktow anie tej trudnej akcji p asto raln ej, pow ierzył ją w ręce M atki B ożej, któ ra w w izerunku fatim skim będzie tem u dziełu patronow ać. R eferent d iecezjalny i O. dyr. Stanisław G olec zrefer ow ali cało ść problem atyki i etapy dalszego i b liższego przygotow ania. W styczniu n astęp n e g o ro k u o d b y ła się w S andom ierzu sesja k ierow ników ekip rekolekcyjnych i
[ 1 3 ] D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I 1 5 7
referentów duszpasterstw a. U stalono ram ow y program i przedyskutow ano m iejsce problem atyki abstynenckiej w konteks'cie teologiczno-m aryjnym .
W d niach 1 6 -1 9 lutego 1976 r. o dbyły się cztery w ielkie k o n feren cje rejo n o w e dla duch o w ień stw a: w R ad o m iu , O pocznie, S an d o m ie rzu i Skarżysku, g d zie o g ó l d u sz p a s te rz y b y l w ie lo s tro n n ie in fo rm o w a n y o c h a ra k te rz e re k o le k c ji O rę d z ia F atim sk ieg o . W ty m teo lo g icz n o -p asto ra ln y m fo rm o w an iu i p rzy g o to w y w an iu d u ch o w ień stw a brali u d ział bisk u p i sandom ierscy, ks. prał. H. K orża, d r Jó zef R ybicki, O. dyr. S tan isław G olec i referen t diecezjalny.
N a w io sen n y ch k o n fere n cjach d e k an aln y ch w całej d iecezji w y g łaszan o re fe ra t na tem at: T rzeźw o ść p rzez M aryję. T reść i o rg an izacja o g ó ln o d ie cezjaln y ch rekolekcji T rz e ź w o ś c io w y c h . B y l on k o le jn ą o k a z ją d o p rz e d y s k u to w a n ia p ro filu tej nadzw yczajnej akcji duszp astersk iej.
N ajw ięcej z aan g ażo w an ia w śród d u c h o w ień stw a b u d ziły sesje b ezp o śre d n io p rzy g o to w u jące d ek an at d o ro zp o czy n ają cej się serii rek o lek cji O ręd zia F atim skiego. P rzy b y w ał n a nie stale d iecezjaln y referen t, p rzy w o żą c k sięgi trzeźw o ści, paczki skryptów , afisze i in n e m ateriały po m o cn icze, oraz rep rezen tan t ekip m isjonarskich. T ym razem jes zc ze bardziej niż n a p o p rzed n ich sesjach akcentow ano:
a) P o trzeb ę p raw d ziw eg o zaan g ażo w an ia się K o ścio ła i d u ch o w ień stw a w w alkę z k lęsk ą alk o h o lizm u , k tó ra stan o w i zasad n icze z ag ro żen ie narodu.
b) P o trzeb ę d u ch a ofiary i abstynencji u tych, k tó rzy m ają być pom o cn ik am i Z b aw ic ie la w rato w an iu i zb aw ian iu dusz. O d w o ły w an o się d o analogii h isto rycznych: ty lk o p ro testy R ey tan ó w w obec d u c h a k o n su m p cy jn eg o e poki saskiej i d an in a ofiarnej krw i z w ielu p o w stań n aro d o w y ch o c aliła św iad o m o ść i d u ch o w ą n iep o d leg ło ść P olaków .
c) A lk o h o lizm to m eto d a ro zw iązy w an ia tru d n o ści sp o łeczn o -p o lity cz n y ch i rato w an ie eko n o m ik i k raju - n ie do p rzy jęcia dla św iad o m y ch i w o ln y ch ob y w ateli i chrześcijan.
d) R ek o lek cje nie są ad reso w an e do n a ło g o w y ch alkoholików , k tó rzy są ju ż nie ja k o „policzeni na stra ty ” i cu d ich m o że ty lk o w y rw ać z d ete rm in izm u n ałogu (sp o w o d o w a n eg o n ieo d w racaln y m i zw y k le zm ian am i b io ch em ic zn y m i w tkankach), ale są w ezw an iem do czy n u a p o sto lsk ieg o w szy stk ich ludzi dobrej w oli, zw łaszcza m łodego pokolenia, bo tu ch o d zi o najw y ższą staw kę: być albo nie b y ć człow ieka, rodziny, narodu.
e) R ek o lek cje zaw ierają apel o w p isy w an ie się do parafialnej k sięgi trzeźw ości. K ażdy dar, każd a n eg acja alk o h o lu je s t tu cenna: p rzez ab sty n en cję w ielu - do u m i ark o w an ia w szystkich.
f) W łączen ie naszej akcji w p ro g ram d iecezjalny: trzeźw o ść i ab sty n en cja k apłanów i w iern y ch to d ar skład an y w h o łd zie M aryi (której obraz m iał być k o ro n o w an y w sa n k tu ariu m w B ło tn icy ), K rólow ej Jasn o g ó rsk iej, P atro n ce K rucjaty W strzem ięźliw o ści.
W dzieło p rzy g o to w an ia d u szp asterzy do rek o lek cji O ręd zia F a tim sk ieg o b p P iotr G o łęb io w sk i ang ażo w ał się nie ty lk o p o p rzez p rzem ó w ien ia czy u dział w d y sk u s jac h , ale także p rzez specjaln y list: „S łow o do B raci K ap łan ó w w sp raw ie p rz y g o to w a n ia parafii do rek o lek cji trze źw o śc io w y c h ” . P o stu lu je tu m .in., by „m ieć w ła ści w e zrozum ienie, że rek o lek cje trzeźw o ścio w e nie są p rzez n aczo n e w y łączn ie dla alkoholików , czy ludzi pijący ch , lecz d la w szy stk ich parafian, bo w szy scy jeste śm y
158 K S. J Ó Z E F K R A S IŃ S K I [14]
p o w o ła n i do k rz ew ie n ia trzezw os'ci. B y ć m ocno p rz ek o n a n y m o p o trze b ie i d o n io sły m zn aczen iu ty ch rek o lek cji. S trzeżm y się krytyki, u p rzed zeń i d efety zm u w tej spraw ie. S taw iam y na P an a B o g a i Jeg o laskę. Z e sw ej strony u czy n im y w szy s tko, n a co nas stać. O w o ce n aszy ch w y siłk ó w p o zo staw iam y O jcow skiej O patrznos'ci B o ż e j”36.
O czy w iście do rek o lek cji O rę d zia F atim sk ie g o P asterz p rag n ie p rzy g o to w ać nie ty lk o szeregi duch o w n e, ale c a łą ro d z in ę diecezjalną. Z ap o w iad a tę a k cję p o raz p ier w szy w o d ezw ie przed T y g o d n iem trzeźw o ści w r. 1975, n astęp n ie w od ezw ie na m iesiąc m arzec r. 1976 a list p astersk i n a W. P o st teg o ż ro k u stan o w i u ro c zy stą jej p ro k lam ac ję i zara ze m w y k ła d teo lo g ii trzeźw o ści. D ru g ie o ręd zie B isk u p a w tej sp ra w ie stanow i list p astersk i czy tan y w każdej parafii w n ied zielę po p rzed zającą ro z p o cz ęc ie rek o lek cji. Z aw ie ra on p rzy p o m n ien ie o b jaw ień M atk i B ożej w F atim ie a n astęp n ie apel M ary i do p o k u ty i ak tó w zad o śću c zy n ien ia. W ty m św ietle uk azu je re k o le k cje O ręd zia F atim sk ieg o ja k o realiza cję w oli i p o lec en ia M atki N ajśw . P a s te rz w z y w a w ie rn y c h do s p o łe cz n eg o aktu z a d o ś ć u c z y n ie n ia za g rzech y w y n ik a ją ce z p ija ń stw a i do rato w an ia zag ro żo n y ch rodzin. W k o ńcow ej części list j e s t u ro c zy sty m z ap ro sze n ie m do u d ziału w rek o lek cjach w szy stk ic h kateg o rii w iern y ch , k tó ry ch B isk u p od d a je w rę c e 0 0 . M isjo n a rzy „sy n ó w d u ch o w n y ch św. A lfo n sa , B isk u p a i D o k to ra K o ś cio ła ” i u d ziela u ro czy steg o b ło g o sław ień stw a. D o trw a ją cy c h rek o lek cji trze źw o śc io w y ch b ęd zie n aw iązy w ał P asterz w ciąg u trzech lat w ró ż n y ch listach i o d ezw ac h , z w ła szc z a z o kazji k o ro n acji o b razu M atki B ożej w B łotnicy, a je g o słow o n a T yd zień trze źw o ści w r. 1979 stanow i rodzaj rek ap itu - lacji całej akcji.
B e zp o śred n ie p rzy g o to w an ie w ie rn y ch d o rek o lek cji b y ło o c zy w iście d o m en ą m ie jsc o w y ch duszpasterzy. N a k ilk a ty g o d n i w cześniej in fo rm o w ali oni i p rz y p o m i n a li o te rm in ie o ra z s p e c y fic z n y m c h a ra k te rz e z b liż a ją c y c h się ć w ic z e ń d u c h o w n y ch . A p e lo w ali o m o d ły w in ten cji o w o c n o ści ty ch rek o le k c ji i w k o śc io ła ch p rzez 9 dni o d p ra w iali n ow ennę.
Ja k w iad o m o rek o le k cje te m ia ły c h ara k te r m aryjny. N azy w ają się rek o lek cja m i O rę d z ia F atim sk ie g o M atk i B o żej - p o d k re śla p asterz d iecezji - bo „o ręd zie to je s t w strz ąsają cy m w ezw an iem do m o d litw y i pokuty, do m iłości P an a B o g a i lu d zi n ace ch o w an ej d u c h em w y rz ec z en ia się i o fiary ” .
P rz e b ie g rek o lek cji p o k azał, że ten k o n tek st m ary jn y był szc zęśliw y m i naw et atra k cy jn y m ujęciem . W k a żd y m ra zie łagodzi! ów c zy n n ik zaw a rty w tem aty ce - „o d stras za ją c y ” p ew n e k ateg o rie ludzi: m iło śn ik ó w D ionizosa. U ro czy sta p ro cesja z p leb a n ii do k o ścio ła w n ied z ielę po p o łu d n iu i in tro n izacja figury M atki B ożej F a tim sk iej p o łąc zo n a z p rz em ó w ien ia m i pow italn y m i, w ierszam i m ło d zieży i dzieci, k tó re błag ały M ary ję o ra tu n e k d la ich z ag u b io n y ch p rzez alkohol rodziców , daw ały g łę b o k ie p rzeż y cie d la w iern y ch , a nieraz m iały n a w et p o sm a k w strząsający. A k a d e m ia ku czci M atk i B o żej F atim sk iej i pro cesja p o żeg n aln a m iały podobny charakter. W y ek sp o n o w an a fig u ra M aryi sta n o w iła sw oisty „m ag n es” dla w iernych. Z re g u ły p rzez w szy stk ie d ni rek o le k cji klęczały tam grupy ludzi. T am w pobliżu sp o c z y w ała też p a rafialn a k sięg a trzeźw o śc i, do której w ierni w p isy w ali sw oje n a zw is k a i o fiary ab sty n en cji. T akie w p isy ob ejm o w ały nieraz d u że gru p y ludzi.
[ 1 5 ] D Z IA Ł A L N O Ś Ć K O Ś C IO Ł A W D Z IE D Z IN IE T R Z E Ź W O Ś C I 1 5 9
S tan o w iły p rz ed m io t ożyw ionej dysk u sji w parafii. W yw oływ ały p o żąd an y odruch, uczu lały i b u d ziły głos su m ien ia n a w et u tych, k tórzy n ie m ieli zam iaru w p isy w ać się do księgi trzeźw o ści ani p o d p isy w a ć k a rte k z de k laracją a bstynencji, k tó re to p o m o ce ro zp ro w ad zan o do d o m ó w i w p rzy p ad k u p o z y ty w n eg o rezu ltatu były sk ład an e ja k o d ar p rzed tro n em Patii F atim sk iej. S p o ro parafii m iało k sięg ę trzez wos'ci ju ż od daw na. Z okazji rek o lek cji O rę d zia F atim sk ie g o zao p atrzy ły się w tę k sięg ę w szy stk ie b ez w yjątku parafie. N ie k tó re m u siały w y m ien ić starą księg ę na now ą, b o d aw n a nie m ieściła ju ż setek lub ty sięcy n a zw isk doro sły ch , m ło d zieży i dzieci.
R ek o lek cje O rę d zia F atim sk ieg o zaczy n a ły się w n iedzielę, k o ń c zy ły się w piątek. T rw ały w ięc p ełn e 6 dni. O g ó ln ą zasad ą ty ch rek o le k cji było, że o b ejm o w ały one tak że w szy stk ie k o ścio ły re k to ra ln e i kaplice, p rzy n ajm n ie j w n iedzielę. T reścią tych 6 d n b b y ły k azan ia, n auki stanow e, k atech ez y i p o g ad an k i d la dzieci, n ab o żeń stw a w y n a g ra d z a ją c e , M s z e św. i o b słu g a sa k ra m e n ta ln a . U ro c z y s te p o w ita n ie i p o żeg n an ie fig u ry M atki B ożej, ak ad e m ia m aryjna, d ek lam ac je w ierszy, p ro cesja ró ż ań c o w a -p o k u tn a z lam p io n am i, p rz eź ro cz a i film y skład ały się n a pew ien m o m en t sp e k tak u larn y ty ch rekolekcji, k tó ry tak ż e je s t nie do p o g ard ze n ia w p e d a g o g ice n a d p rzy ro d zo n ej. O b o k teg o m isjo n arze od b y w ali sp o tk a n ia z ró żn y m i g ru pam i w iern y ch , j a k c h ó ry kościelne, litu rg iczn a słu żb a ołtarza, k ółka ró żań co w e, ter- cjarze, ro d z ic e d zieci I-k o m u n ijn y ch , ru ch o a zo w y itp. N iek tó ry m m isjo n arzo m (zw ł. O O . K ap u cy n o m ) udaw ało się tak że o d w ie d za n ie m iejsco w ej szkoły, gospody, ośro d k a zd ro w ia, n a w et p o steru n k u M O i „ m elin iarzy ” celem sk ło n ien ia ich do p o rz u ce n ia n ie c n e g o p ro c ed e ru . N a w ią z y w a n o ta k ż e k o n ta k t ze S p o łe cz n y m K o m itetem P rzeciw alk o h o lo w y m , któ ry d o starczał u lo tek , broszur, afiszy d la dzieci i m łodzieży. Z d arzało się, że p racę m isjo n a rzy w sp o m a g ało „b rac h iu m saecu lare” arg u m en tu jąc (n aw et p ałk am i) w o b ec w y łam u jący ch się z o gólnej atm o sfe ry p a rafi alnej: „Tu o d p ra w iają się rek o lek cje trze źw o śc io w e, a ty dzisiaj p ija n y ?” 37.
W od ezw ie n a T ydzień T rzeźw o ści r. 1979 p a sterz d iec ezji B p P. G ołęb io w sk i dok o n ał ja k b y rek ap itu lacji dzieła. S tw ierd zał m ię d zy innym i: „Ł ask a rekolekcji trzeźw o ścio w y ch zo stała p rz y ję ta sercem o tw arty m . Z m ały m i w y jątk am i w ierni licznie g ro m ad zili się w św iątyniach, p rzy jm o w ali sło w a p raw d y i życia, u c ze st niczyli w e w sp ó ln y c h ad o racjach w y n ag rad zający ch p rzed N ajśw . S akram entem , zasilali się c h leb em ży w y m w K om unii św. W ie lu w p isy w ało sw o je n a zw isk a do K sięgi T rzeźw o ści”38.
W oparciu o relacje m isjonarzy i duszpasterzy m ożna by przytoczyć sporo faktów, kiedy ludzie w czasie rekolekcji ośw iadczali, że m ają ju ż dość upodlenia przez pijańst w o, niew oli „koleżków spod ciem nej gw iazdy” , m an k a i kradzieży w celu zdobycia pieniędzy na alkohol, nękania członków rodziny i że pragną szczerze zerw ać z doty chczasow ym sw oim życiem , bo łaska B oża dotarła do nich p rzez dzieło tych rekolekcji, budzących odw agę w przeciw staw ianiu się stylow i życia, który w ydaw ał się niepod ważalny. Stąd ochotnie garnęli się do księgi trzeźw ości w idząc w niej jak b y religijno- m atyjne zabezpieczenie sw ojej woli naw rócenia się. Inni pragnęli ratow ać sw oich
7 Pracow ały głów nie cztery grupy m isyjne OO. R edem ptorystów : z Z am ościa, Skarżyska Kamiennej, Łom nicy Z droju i z B arda Śląskiego, J. K r a s i ń s k i , dz. cyt. s. 159.
P. G o ł ę b i o w s k i , Odezwa z racji Tygodnia Trzeźwości w 1979 M aria spes nostra, dz.. cyt. s. 269.
