Hieronim Eug. Wyczawski
Statuty zakonu Bernardynów w
Polsce 1453-1795
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 25/1-2, 179-196
Praw o Kanoniczne 25 (1982) n r 1—2
KS. HIERONIM EUG. WYCZAWSKI
STATUTY ZAKONU BERNARDYNÓW W POLSCE 1453—1795
T r e ś ć : I. W prowadzenie; II. S tatu ty : 1. S tatuty Prow incji Pol skiej przed podziałem w 1628 r.; 2. S tatu ty Prow incji M ałopolskiej; 3. S tatu ty Prow incji W ielkopolskiej; 4. S tatu ty Prow incji Ruskiej; 5. S tatu ty P row incji L itew skiej; 6. W ykaz rękopisów z aktam i kapituł w Archiw um Prow incji Bernardynów w Krakowie.
I. W p ro w ad zen ie
P ro b lem u s ta tu tó w b ern a rd y ń sk ic h , n azy w an y c h też k o n s ty tu c jam i lu b o rd y n a c ja m i, d o ty k a ł d w u k ro tn ie , lecz ty lk o po ro k 1628, zasłużony h is to ry k za k o n u B e rn a rd y n ó w kis. K a m il K a n ta k (188(1— — 1976), — w 1929 r. w ro z p ra w ie o w e w n ę trz n y m życiu B er n a r d y n ó w 1 i p o w tó rn ie w 1934 r. w a r ty k u le o k a p itu ła c h b e r n a rd y ń sk ic h 2. B y ły to in fo rm a c je k ró tk ie , w (pierw szym w y p a d k u zaled w ie n a 2, w d ru g im n a 3 stro n a c h . U w zględnił ró w n ie ż K a n ta k u c h w a la n e n a b e rn a rd y ń s k ic h k a p itu ła c h s ta tu ty w sw ej h i sto rii zak o n u , g d y p is a ł o je g o u s tr o ju i m o d elu życia d a w n y c h B e r n a r d y n ó w 3. iPrzy zaryisow ym w szakże tra k to w a n iu p rz e d sta w ia n e j p ro b le m a ty k i n ie p ró b o w a ł — rzecz zro zu m iała — objąć całego statu to w eg o m a te ria łu źródłow ego, zaró w n o pod w zględem chronologicznym , ja k i ilościow ym . P o p rz e sta ł n a n ie k tó ry c h ty lk o zach o w an y ch rę k o p isach sp rz e d 1628 r., n ie u siłu ją c ich oceniać w aspekcie ustaw odaw czej działalności zak o n u w Polsce.
S zero k ą p o d sta w ę źródłow ą do ta k ieg o w ła śn ie s tu d iu m d a je p o k a ź n a stosunkowo^ ilość zach o w an y ch do d ziś z ró żn y ch czasów rę k o p iśm ie n n y c h s ta tu tó w , w ty m s ta tu tó w p o jed y n czy ch , ich zw o dów i kom p ilacji, s ta tu tó w o ry g in a ln y c h i w spółcześnie o ra z póź niej k o p io w a n y c h w ra z z k ilk o m a p o zy cja m i druikow anym i. P o d ją ć je p o w in ien n ie ty le h is to ry k , ile k a n o n ista , k tó r y je d y n ie bę dzie w s ta n ie g ru n to w n ie p rześledzić ich ew olucję n a tle ogólne
1 K. K a n t a k : Ż ycie w e w n ę trzn e B e rn a rd yn ó w w dobie prze d -try d e n c k ie j. Prz. Teol. R. 10 (1929) s. 261—263.
2 T e n ż e : C apitula nec non C on stitu tio n es. FF. M in o ru m O bser- v a n tiu m (B ern a rd in o ru m ) P rovinciae Poloniae 1453 (1467)—1628. Col- lect. Theol. R. 15 (1934) s. 459—462.
3 T e n ż e : B ern a rd y n i polscy. T. 1. Lwów 1933 s. 73—75; T. 2 s. 181—183.
go prawa zakonnego, ocenić poziom statutów oraz prawniczą kul
turę ich twórców, jak też ustalić ich miejsce w polskim partyku
larnym prawodawstwie kościelnym. W tym przeto celu zrejestro-
wałem wszystkie, rozproszone w kilku archiwach i bibliotekach,
egzemplarze statutów i opracowałem krótkie do nich wprowadze
nie.
Pierwsze konwenty Bernardynów w Polsce, jakie kolejno pow
stawały od 1453 r., oparły swe życie i działalność obok reguły św.
Franciszka na wyjaśniających ją i uzupełniających konstytucjach,
ułożonych przez św. Jana Kapistrana dla całej obserwanckiej ga
łęzi zakonu Braci Mniejszych, przyjętych na kapitule gen. w Asyżu
i zatwierdzonych przez pap. Marcina V w 1430 r., stąd nazywa
nych
Constitutiones Martinianae
4. Obowiązywały one w Polskiej
Prowincji do 1524 r., lecz były uzupełniane kilkakrotnie statu
tami, uchwalanymi na polskich kapitułach prowincjalnych. Wy
magały tego inne w Polsce warunki życia i pracy zakonników
oraz odmienny u nas klimat aniżeli we Włoszech, gdzie kapistrań-
skie konstytucje powstały. Było to konieczne i z tego względu, że
zakon w Polsce rósł szybko liczebnie — w 1524 r. liczył już 25
klasztorów5 ■
— i musiano starać się o dokładne opracowanie norm
konstytutywnych dla rozwijającej się prowincji.
Z tego powodu już na kapitule krakowskiej w 1467 r. komi
sarz gen. Piotr z Neapolu wraz z wikariuszem prowincji Marianem
z Jeziorka ogłosili pierwsze statuty dla Polski jako dodatek do
Constitutiones Martinianae
6. Uzupełnił je następnie komisarz Mi
kołaj de Monte na kapitule w Poznaniu w 1478 r. oraz wikariusz
prowincji Michał Bal w 1483 r. przez ogłoszenie tzw.
Admonitio-
nes.
Otrzymała też polska wikaria ułożone dla niej przez dawnego
polskiego wikariusza Krzysztofa de Varisio konstytucje prowincjal-
ne, zatwierdzone na kapitule gen. w Asyżu w 1487 r. 7 Nie mniej
jednak na kapitule krakowskiej w 1488 r. skasowano wszystkie
dotychczasowe statuty prowincji i przystąpiono do zredagowania
nowych. Opracował je wikariusz prowincji bł. Władysław z Giel
4 H. H o l z a p f e l : Manuale historiae Ordinis F ratrum M inorum.
Friburgi Br: 1909 s. 100, 103.
5 K. K a n t a k : B ernardyni ..., t. 1 s. 76.
6 Uczyniono to i z tego względu, że na tej kapitule wydzielono pol skie konw enty w osobną prow incję (w ikarię) z dotychczasowej wi- k a rri austriacko-czesko-polskiej (K. K a n t a k : B ernardyni ..., t. 1 s.
22—23). Do 1517 r. prow incje obserwanckie w zakonie nazywano wi- kariam i, a ich prow incjałów w ikariuszam i prow incji. O kapitule w 1467 r. i o w ydanych na niej S tatutach pisał K. K a n t a k w: Życie
w ew nętrzne ..., s. 261.
7 M emoriale Ordinis F ratrum M inorum a }r. Joannę de Komorowo
com pilatum. Wyd. X. L i s k e , A. L o r k i e w i c z . Mon. Pol. Hist. T. 5. Lwów 1888 s. 197, 203, 243. — Zob. także w § II S tatu ty n r III poz. 3, 4 i 5.
[3] S ta tu ty zak o n u b e rn a rd y n ó w w Polsce 181 niow a, a ogłosił p re z y d u ją c y k a p itu le k o m isarz gen. L u d w ik de la T o r r e 8. B yła to p ierw sza p o w ażn iejsza p ra c a k o d y fik a c y jn a w Polskiej P ro w in cji. Je d n a k ż e rychło się okazało, że i te S ta tu ty w y m a g a ły u z u p ełn ie ń w zględnie k o re k tu r. J u ż w ro k u n a stę p n y m (1489) u z u p e łn ił je W ład y sław z G ielniow a, a w 1491 r. zm ien ił znacznie w ik a riu sz prow . M ichał B al n a k a p itu le w O patow ie. N a stęp n e u z u p e łn ie n ia w p ro w ad zili w ik a riu sz e : J a n V itre a to ris (S zklarek) n a k a p itu le w W arszaw ie w 1449 r., S ta n isła w ze S łap n a k a p itu le w K o b y lin ie w 1502. Ł ukasz z R y d zy n y n a k a p itu le w W arcie w 1509 i L eon z Ł a ń c u ta n a k a p itu le w K ra k o w ie w 1519 r. 9
W 1517 r. je d e n d o tą d zak o n zo stał podzielony p rzez pap. Leona X n a d w a : n a B raci M niejszych (dotychczasow ych O b serw an tó w , w Polsce zw. B e rn a rd y n a m i) i n a B raci M niejszych K o n w e n tu a l n y ch (w P olsce zw. F ran ciszk an am i). W p ierw szy m zakonie w p ro w adzono a d m in is tra c y jn y podział n a tzw . F am ilię C ism o n tań sk ą, o b e jm u ją c ą p ro w in c je w e W łoszech, w A u strii. Czechach, n a W ę grzech, n a B a łk a n a c h i w Polsce, o raz n a F am ilię U ltra m o n ta ń sk ą , do k tó re j n ale ż a ły p ro w in c je w reszcie E u ro p v i w k r a ja c h za m orskich. N a k a p itu le gen. w B urgos — z P o lsk i uczestniczyli w n ie j J a k u b D ziad u sk i i R a fa ł ze L g o ty — g e n e ra ł F ran ciszek Q uinones ogłosił d la całego za k o n u B ra ci M niejszych (O b serw an tów ) n o w e k o n sty tu c je , zw ane później C o n stitu tio n es B urgenses, k tó ry c h głó w n y m celem było w p ro w ad zen ie jed n o liteg o u stro ju i m o d elu życia w obu F am iliach. J e d n a k ż e F a m ilia C ism o n tań sk a zdołała ju ż w 1529 r. p rzep ro w ad zić n a k a p itu le gen. w P a rm ie z a tw ierd zen ie o sobnych d la siebie k o n sty tu c ji. P ro w in c ja P olska, choć n a le ż a ła do te j F am ilii, n ie p rz y ję ła ty c h k o n sty tu c ji, po nie w aż ju ż w cześniej, bo w 1524 r. zostały u ch w alo n e n a k a p itu le w W arcie sp ecjaln ie ułożone sta tu ty , o p a rte n a C o n stitu tio n es
B urgenses, ja k o d o d a te k do ty c h o statn ich . U sta w y te o p racow ała
osobna k o m isja, p o w o łan a przez p ro w in c ja ła U riela z G rab o w a 10. W 1526 r. k a p itu ła gen. w A svżu zred ag o w ała k o n sty tu c je b u r- g eń sk ie w fo rm ie skróconej. W ślad za ty m ów czesny polski p ro w in c ja ł R a fa ł z P roszow ic p rz y g o to w a ł ró w n ież w sk ró co n ej postaci k o n stv tu c je d la P o lsk iej P ro w in cji. J e d n a k ż e k a p itu ła w Łow iczu w 1527 r. je odrzuciła, p o n iew aż ułożył je R a fa ł n ie ja k o „po- k a tn ie ” bez je j zlecenia. N ie m n ie j g d y po śm ierci R a fa ła (1534') począł się szerzyć w p ro w in c ji jego k u lt relig ijn y , p rzy jm o w an o
8 K. K a n t a k : Capitula s. 460 oraz tekst tych statutów s. 475—491.
9 Memoriale ..., s. 258, 260. — Zob. także w § II S tatu ty n r II poz. 2; n r III poz. 8 i 9; n r IV.
10 H. H o l z a p f e l : M an u ale ..., s. 135—138, 272—273; K. K a n t a k :
po k la sz to ra c h jego s ta tu ty w m iejsce p rz y ję ty c h w W arcie w 1524 r . 11 O bo w iązy w ały on e do 1597 r.
J a k poprzednio, ta k i te ra z u zu p ełn ian o je lu b k o ry g o w an o na k o lejn y ch k a p itu ła c h . Z ach o w ały się tego ro d z a ju d o p ełn ien ia z 1557 r. z k a p itu ły op ato w sk iej, z 1585 z k a p itu ły k ra k o w sk ie j, z 1591 z k a p itu ły b ydgoskiej i z 1594 r. z k a p itu ły w K azim ierzu B isk u p im 12. W ydano ró w n ież w 1539 r. n a k a p itu le w P rz e w o rsk u s ta tu ty d la k laszto ró w B e rn a rd y n e k , p o tw ierd zo n e n a stę p n ie w 1540 r. n a k a p itu le rad o m sk iej 13. N ależy dodać, że b aw iący w 1587 r. n a k a p itu le gen. w R zym ie d eleg at P olskiej P ro w in c ji B e n ed y k t G ąsio rek (A nserinus) p o sta ra ł się o z atw ierd zen ie pol skich s ta tu tó w p ro w in cja ln y ch .
W 1530 r. doszło do oddzielenia z Polskiej P ro w in c ji klaszto ró w n a L itw ie i u tw o rz e n ie osobnej P ro w in c ji L itew sk iej. S ta tu ty dla n iej ułożył k o m isarz gen. K a sp e r z K ro m iery ża, zatw ierd zo n e przez k a p itu łę gen. w R zym ie w 1530 r. 14 W 1570 r. p ro w in c ja ta p rz e sta ła istnieć, a k la sz to ry litew sk ie znow u w eszły w skład P ro w in cji P o ls k ie j15.
N a stę p n ą pow ażn ą p ra cę k o d y fik a c y jn ą p o d ją ł w sp o m n ian y już G ąsiorek, p ełn iąc y w la ta c h 1594— 1597 u rz ą d p ro w in cjała. B yła o n a n a stę p stw e m u c h w a lo n y ch n a k a p itu le gen. w V allad o lid w 1593 r. n o w y c h k o n s ty tu c ji d la F a m ilii C ism o n tań sk iej, p rzy g o to w a n y c h przez g e n e ra ła B o n a w e n tu rę S ecussi’ego a C alła g iro n e (CoZ-
lectio C alatahironensis) i6. P o niew aż now e k o n s ty tu c je znosiły a u to
m aty czn ie dotychczasow e, a n a u sta w o d a w stw ie g e n e ra ln y m zaw sze o p ierały się s ta tu ty poszczególnych p ro w in cji, p rzeto i w Polsce m u sian o pom yśleć o n o w y ch s ta tu ta c h , d o stosow anych do k o n sty tu c ji z 1593 r. Z re d ag o w a n e s ta tu ty d la Polski p rzez B e n ed y k ta G ąsio rk a p rz y ję ła k a p itu ła w S am b o rze w 1597 r. 17 Z asadniczo i w Polsce now e s ta tu ty u n ie w ażn iały dotychczasow e, n ie m niej je d n a k do późniejszych zw odów i k o m p ila c ji w p ro w ad zan o — ja k zobaczym y — s ta tu ty d a w n e : W ład y sław a z G ielniow a — L u d w ik a d e la T o rre z 1488 r., ja k i U riela z G rab o w a — R afała z Proszow ic.
11 Ś w ia d c z y o ty m ch o ćb y w y m ie n ia n e osob y R afała w d o k o n y w a nych k o m p ila cja ch sta tu tó w w 1642, 1727, 1732. Zo>b. w § S ta tu ty nr XV, XVII, XXIV, XXV, XXVII, XXIX, XXXIV.
12 Zob. w § II sta tu ty nr VI i VII.
13 Zob. w § II S ta tu ty nr X. — K la szto ry B ern ard yn ek , oparte na regu le III Z akonu św . F ran ciszk a, n a leża ły do p ro w in cji B ern a rd y n ó w na ró w n i z k la szto ra m i m ęsk im i. Po p o d zia le jed n ej p ro w in cji w 1628 i 1637 r. w c h o d z iły w skład w sz y stk ic h p r o w in c ji w zależn ości od tery to ria ln eg o p o ło żen ia p o szczeg ó ln y ch k on w en tów .
14 Zob. w § II S ta tu ty nr XXXVI.
15 K. K a n t a k : B e r n a r d y n i ..., t. 1 s. 188— 197. 16 H. H o 1 z a p f e 1: M an u ale ..., s. 461— 462. 17 K. K a n t ą k: C a p itu la ..., s. 461— 462.
[5] S ta tu ty zak o n u b e rn a rd y n ó w w Polsce 183 K o d y fik a c ja B e n e d y k ta G ą sio rk a b y ła o sta tn ią w ięk szą p ra c ą u staw o d aw czą w zak o n ie B e rn a rd y n ó w w Polsce p rzed ro zb io ram i, n ie tra c iła z atem a k tu a ln o ści aż po X IX w. N ależy podkreślić, że p ie rw sz ą re d a k c ję s ta tu tó w p ro w in c ji w 1488 r. w y w o łały p o trz e b y k o n sty tu u ją c e j się w te d y now ej Polskiej P ro w in cji, d ru g ą z 1524 r. spow o d o w ała n o w a s y tu a c ja w zak o n ie po d e fin ity w n y m oddzieleniu k o n w e n tu a ln y c h , o s ta tn ia G ą sio rk a zo stała p o d ję ta n a tle p o try d e n c k ie j odnow y życia zakonnego. O czyw iście d w ie o sta t n ie b y ły re z u lta te m zm ian w całym zakonie i p o d ejm o w an y ch in icja ty w przez jego c e n tra ln y zarząd.
J a k zaw sze d o tą d , ta k i sa m b o rsk ie k o n sty tu c je G ą sio rk a b y w a ły u zu p e łn ia n e i k o ry g o w a n e przez k o lejn e k a p itu ły p row incji. B iorąc pod u w ag ę ty lk o okres do 1628 r., tj. do p ierw szeg o po d ziału P olskiej P ro w in cji, u z u p e łn ien ia ta k ie p o d jęły k a p itu ły : w W arcie 1599 r., w K ra k o w ie 1600, w R ad o m iu 1602, w L u b lin ie 1605, w K o b y lin ie 1607, w P o z n a n iu 1608, w W arszaw ie 1611, w W ilnie 1614, w K aliszu 1620, w K a lw a rii Z ebrzy d o w sk iej 1623, w W arszaw ie 1628 r. 18
Do 1628 r. ilość k la sz to ró w b e rn a rd y ń sk ic h zw iększyła się do tego sto p n ia, że n a k a p itu le w W arszaw ie 1628 r. d o k o n an o po d ziału je d y n e j d o tą d p ro w in c ji n a c z te ry : W ielkopolską, M ało polską, L itew sk ą i R uską. W 1630 r. złączono P ro w in c ję M ałopolską. L ite w sk ą i R u sk ą w je d n ą P olską, p o z o staw iając n ie tk n ię tą je d y n ie P ro w in c ję W ielkopolską. W reszcie w 1637 r. w ydzielono z P ro w in cji Polskiej P ro w in c ję R uską, p ozostałą zaś poczęto n azy w ać M ałopolską, w zględnie M ałopolsko-L itew ską. Te trz y p ro w in c je tr w a ły n iepodzielnie do 1731 r., k ie d y to z P ro w in c ji M ałopolskiej w ydzielono L itew sk ą ze w zg lęd u n a liczne o statn io n a L itw ie fu n d a c je n o w y ch k la s z to r ó w 19. C zte ry obecnie p ro w in cje liczyły łączn ie w o k re sie pierw szego ro z b io ru Polski p o n ad 120 k lasz to ró w 20.
P o działy p ro w in c ji n ie p ociągnęły za sobą tw o rzen ia d la k aż dej z n ic h n o w y ch sta tu tó w , w k la sz to ra c h bow iem w szy stk ich no w y c h p ro w in c ji zn ajd o w ało się sporo odpisów s ta tu tó w sp rzed 1628 r., tzn. z czasów je d n e j p ro w in cji. Z resztą s ta tu ty te n a d a l kopiow ano, choć n ie rz a d k o w sposób n ie d o k ła d n y 21. O s ta tn ie k o n
18 Zob. w § II S ta tu ta nr X I, X II i X III.
19 K. K a>n t a k : B e r n a r d y n i ..., t. 2 s. 103— 106, 108, 412— 413.
20 K. G r u d z i ń s k i : B e r n a r d y n i w la ta c h 1772—1970. W: Z akony św . F ra n ciszk a w P o lsce w la ta ch 1772— 1970. T. 3. W arszaw a 1978 s, 9— 17.
21 „... n eg lig en tia scrip to ru m illa [statu ta] cop ian tiu m v e l ren o v a n - tiu m p leru m u q e v itia ta ac v a ria ta e v a se r in t, adeo ut a lia et a lia per co n v en tu s d isp ersa sib i d isso n a n tia in v e n ir e n tu r ...” p is a ł J a n K a m i e ń s k i w p rzed m o w ie do: S ta tu ta F ra tr u m M in o ru m O b se rv a n -
sty tu c je p ro w in c ja ln e z 1597 r. (B en e d y k ta G ąsiorka) i po p o d ziałach p ro w in c ji u zu p ełn ian o s ta ry m zw y czajem n a k o le jn y ch k a p itu ła c h poszczególnych p ro w in cji. Siedzenie obecnie tego z ja w isk a w e w szy stk ic h p ro w in c ja c h w y d a je się bezcelow e, skoro zaczęły te ra z p o w staw ać n a w ięk szą sk alę k o lek cje czyli zw ody s ta tu tó w o ra z ich kom pilacje. N iew ątp liw ie b y ła w u ży ciu znacz n a ich ilość, tru d n o w szakże ustalić, ile p o w stało k o lek cji i k o m p lik a c ji o ry g in aln y ch , a ile d ro g ą m echanicznego p rze p isan ia . Do n aszy ch czasów bow iem doszło n a s ty lk o 8 k o lek cji i ko m p ilacji z P ro w in c ji M ałopolskiej, 7 z P ro w in c ji W ielkopolskiej, 4 z P ro w in cji R u sk iej, n ie licząc 2 pojedynczych s ta tu tó w k a p itu ln y c h , i an i je d n a z P ro w in c ji L itew skiej.
P ierw szą k o lekcję po p o d ziałach ułożył w P ro w in c ji M ałopolskiej S ta n isła w B o jan eck i ok. 1630 r., k tó rą d o p ełn ian o później po r. 164 7 22. D w ie in n e k o lek c je an o n im o w y ch re d a k to ró w są p rz y puszczalnie o d p isam i tego zw odu, z k tó ry c h p ierw sza sięga też po r. 1647, a d ru g a po r. 1649 23. D w ie n a stę p n e k o lek cje zostały d o p ro w ad zo n e do r. 1656 i 164224. D alsza k o lek cja sięga r. 1699 2S. S porządzono ta k ż e n a k a p itu le w T arn o w ie w 1731 r. z rozkazu p ro w in c ja ła J. K. Szysieckiego r e je s tr w szy stk ich s ta tu tó w i o rd y n acji, k tó ry to w y k a z p rz e ję ła p ra w d o p o d o b n ie ta k ż e u tw o rzo n a w te d y P ro w in c ja L ite w s k a 26. Zw ód s ta tu tó w p ro w in cji, z a tw ie r dzony przez k a p itu łę gen. w M a n tu i w 1762 r., ogłoszono d ru k ie m w 1763 r. 27
Po P ro w in c ji W ielkopolskiej p ozostały k o lek cje i k o m p ilacje z la t 1713, 1727, 1 bez d aty , d alej J a n a K am ieńskiego, ogłoszona d ru k ie m w 1732 r., i B a lta z a ra O b e rm a je ra z 1743 r., p ozostająca w rę k o p is ie 28. K olekcje z 1640 i 1646 r. są k o p ia m i ta k ie jż e ko le k c ji w P ro w in c ji M ałopolskiej 29 (poz. XVII).
N astę p u ją c e k o lekcje i k o m p ila cje s ta tu tó w p ro w in cjaln y ch , p rz y n ależn y ch ongiś do P ro w in c ji R uskiej, p rz e trw a ły do naszych cza sów : z la t 1640, 16 72, 176 8 30, d ru k o w a n e s ta tu ty z r. 1739 i 1769 31 oraz p ojedyncze ro zp o rząd ze n ia sta tu to w e k a p itu ły w D u b n ie 1720 r., też w y d a n e d ru k iem , i z k a p itu ły w e L w ow ie z 1729 r . 32
22 Zoh. w § II S ta tu ta nr X IV . 23 Zob. tam że nr X I i X II. 84 Zob. ta m że nr X V I i X V II. 25 Zob. ta m że nr X IX . 28 Zob. tam że nr X X . 27 Zob. ta m że nr X X II.
28 Zob. tam że nr X X III, X X IV , X X V I, X X V III; S ta tu ta F ra tr u m M i-
n o ru m O b s e r v a n tiu m ... S u p ra śl 1732; Wyd. 2. S c h lic h tin g k o v ia e 1740. 29 Tob. § II S ta tu ta nr X X V i X X V II.
30 Zob. tam że nr X X X , X X X I i X X X III. 31 Zob. 'tam że nr X X X IV i X X X V . 32 Zob. ta m że nr X X X II.
m
S ta tu ty zakonu b ern a rd y n ó w w Polsce 185Po P ro w in c ji L itew sk iej pozostały je d y n ie o rd y n ac je, p rzep isan e w 1760 r. dla zak o n n ik ó w p rze b y w a ją cy c h w g ra n ic a c h Im p e riu m R o sy jsk ie g o 33. N ie u k ła d a n o ta m o so b n y ch k o m p ilac ji sta tu tó w , poniew aż p osługiw ano się dotychczasow ym i m ałopolsko-łitew skim i, ja k ie po 1731 r. n a d a l istn ia ły w k la sz to ra c h te j n o w o u tw o rzo n ej P ro w in cji. Is tn ie ją p o n a d to s ta tu ty k o m isa rza gen. K a sp ra z K ro - m iery ża dla pierw szej P ro w in c ji L itew sk iej, istn ie jącej w la ta c h 1530— 1570 34.
Po ro z b io ra c h z a p rz e stan o tw o rzy ć k o le k c je i k o m p ila c je s ta tu tów . Z akony, w ty m i B e rn a rd y n i, u tra c iły egzem pcję i sk azan e zostały n a po w o ln ą zagładę. N ie m n ie j dopóki zw oływ ano jeszcze k a p itu ły (w zaborze p ru sk im i ro sy jsk im do k a sa ty , w zaborze a u stria c k im zawsze), u ch w alan o od czasu do czasu ró żn e przepisy, m a ją c e re g u lo w ać życie zakonników . N o rm a ln e s ta tu ty p ro w in - cjaln e w y p raco w an o d o p iero w 1925 r . 35 d la P ro w in c ji P olskiej, złożonej z części k laszto ró w d a w n e j P ro w in c ji R u sk iej i M ało p olskiej oraz z k ilk u re w in d y k o w a n y c h z te j o sta tn ie j i z d aw n ej W ielkopolskiej.
II. Statuty
1. Statu ty P row incji P olsk iej przed podziałem w 1628 r. I O rd in ation es se u C o n stitu tio n es b ea ti P a tris J o a n n is de C apistrano su p er reg u la m F ratru m M inorum [1467].
M ieszczą się w rk p sie B ibl. O ssol.: [A kta P r o w in c ji R u sk iej zakonu B ern a rd y n ó w , 1453— 1759], sygn. 1460 II, poz. 2 k. 9 nn.
II. [K o n sty tu cje P r o w in c ji P o lsk iej zak on u B ern a rd y n ó w z la t 1467 i 1509].
1. C o n stitu tio n es P r o v in c ia e P o lo n ia e 1467, k. 156v— 182v; 2. C o n stitu tio n e s C a p itu li V a rth en sis 1509, k. 102.
M ieszczą się w rk p sie B ibl. U n iw . L w ow .: [R eguły św . Franciszka I, II i III Z akonu oraz K o n sty tu cje zak on u B ern ard yn ów ], sygn. 30.
W yd. K. K a n t a k w D od atk u do: Zycie w ew nętrzne Bernardynów w dobie przedtrydenckiej. C ollect. T h eol. R. 10 (1929) s. 341— 351.
III. [K o n sty tu cje P r o w in c ji P o lsk iej zak on u B ern a rd y n ó w z lat 1467, 1478, 1483, 1488, 1491, 1499, 1502].
1. C o n stitu tio n es M artini V origin ates, poz. 71 k. 71— 73v;
2. C o n stitu tio n es b ea ti J o a n n is de C ap istran o 1467, poz. 119 k. 129— — 133v;
33 Zob. ta m że nr X X X V II. 34 Zob. tam że nr X X X V I.
35 Ordinationes provinciales almae Provinciae Immacul. Cone. B. V. Mariae Fratrum M inorum (Bernardinorum ) in Polonia. L eo p o li 1925 s. 19.
3. C o n stitu tio n es fra tris N ico la i de M onte co m m issa rii ... quas fe c it in cap itu lo p r o v in c ia li P o sn a n ia e celebraito 1478, quas to ta P rovin cia su scep it, poz. 140 k. 154;
4. A d m o n itio n es F ratru m fa cta e C racoviae anno D o m in i 1483 [per M ich aelem B ai vdcarium P rovin ciae], poz. 138 k. 152v— 153;
5. In cap itu lo gen. [1487 A ssisii] facta su n t in fra scrip ta S ta tu ta pro P rovin cia P olona tan tu m , poz. 124 k. 136— 136v;
6. C o n stitu tio n es fra tris L u d o v ici de T urri V ero n en sis, co m m issa rii Paltris An®eU4 de Clawasdto vioairti gen., faictee in oaipiituilo, pravtoctoe P o lo n ia e Craicoviae celeb rato anno D o m in i 1488, poz. 137 k. 149v— 152;
W yd. K. K a n t a k w D od atk u do: C a p itu la nec n on C o n stitu tio n e s
FF. M in o ru m O b s e r v a n tiu m [B ernardinorum ] P r o v in c ia e P o lo n ia e 1453— — 1628. C ollect. T heol. R. 15 (1934) s. 475— 491.
7. H aec su n t o rd in a ta et co n clu sa in ca p itu lo p r o v in c ia li apud M ag- nam O p atów 1491. [S tatu ta L u d o v ici de la T orre m u tata per M ich aelem Bai], poz. 141 k. 154— 154v;
8. O rdiinationes ca p itu li W a rsch o v ien sis anno D o m in i 1499 celeb rati, poz. 142 k. 154v— 155;
9. In cip iu n t O rd in ation es in cap itu lo p r o v in c ia li in loco S. M ariae apud K o b ilin per fra trem Jacob u m de M antua com m issariu m g en era le m anno D om in i 1502, poz. 143 k. 155v— 156v.
M ieszczą się w rk p sie B ibi. P A N Kórn.: [P rzy w ileje p a p iesk ie oraz różne zb iory u sta w zak on u B ern ard yn ów ], p isa n y m przez B a rtło m ieja z B yd goszczy, b ęd ą cy m on giś w ła sn o śc ią k la szto ru byd gosk iego, sygn. 97.
IV. O rd in ation es ca p itu li L u b lin en sis 1519.
M ieszczą się w rk p sie B ibi. U n iw . L w ow .: [Zbiór k o n sty tu c ji zakonu B ern ard yn ów ], sygn. 27 s. 145.
W yd. K. K a n t a k w D od atk u do ro zp ra w y jak ad II s. 351— 352. V. C o n stitu tio n es p ro v in c ia le s 1524.
M ieszczą się w rk p sie Bifol. T ow . P rzyj. N au k w P ozn an iu , p isa n y m przez In oeen tego z C zern iejew a , sygn. 95. N ie w iad om o, do jak iego n a le ż a ł klasztoru .
VI. O rd in ation es ca p itu li O p a to v ien sis [1557].
M ieszczą się w rk p sie B ibl. T ow . Przyj. N au k w P ozn an iu , p isan ym nacje P ro w in cji P o lsk iej zak on u B ern a rd y n ó w 1510— 1567], sygn. 101, poz. 19 k. 173 nn.
VII. C o n stitu tio n es p ro v in c ia le s in m u ltis ca p itu lis et per R ev eren - dum M in istru m G en era lem co n firm a ta e [1585— 1605].
1. [S ta tu ty z k a p itu ły w K rak ow ie 1585], k. 39— 46; 2. [S ta tu ty z k a p itu ły w B yd goszczy 1591], k. 68— 75;
3. [S ta tu ty z k a p itu ły w K azim ierzu B isk u p im 1594], k. 76— 79; 4. [K on stytu cje z k a p itu ły w Sam b orze 1597], k. 79v— 166;
5. [S ta tu ty z k a p itu ły w W arcie 1599], k. 196—209, oraz z n a stęp n y ch k a p itu ł do 1605 r. Zob. poz. X I, X IV i X V .
[9] S ta tu ty zak o n u b ern a rd y n ó w w Polsce 187 R kps B ibl. Czart, w K rak., sygn. ew . 3362, p o w sta ł w 1612 r. w k la szto rze radom skim .
VIII. In cip iu n t C o n stitu tio n es p r o v in c ia le s in m u ltis ca p itu lis et ... per M in istru m G en erałem con firm a ta e, 1587— 1617.
R kps A rch. A rch id iec. w P ozn an iu , sygn. AZ 3/2, kart 80, brak końca, n ie w ia d o m o , do ja k ieg o n a leża ł klasztoru.
IX . C o n stitu tio n es p r o v in cia les in ca p itu lo S a m b o rien si 1597 a p a tri- bus a u d ito rib u s ex a m in a ta e eertisq u e co rrectio n ib u s per rev eren d u m p atrem B en ed ictu m A n serin u m L eo p o lien sem pro tu n c com m issariu m ad ca p itu lu m h ocid em destinaitum et p atrem Fram ciscum W arth en sem m in istru m P ro v in cia o e le c tu m ac per ... p atres d iiffinitores ac alios P ro v in cia e p a tres sim u l con gregatos em en d a ta e e x v a r iis in fra su b iec- tis c a p itu lis d eprom ptae et in ord in em red actae.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. V I-b -2, stron 310. n a leża ł do k la szto ru w L eżajsku.
X . C o n stitu tia [pro S ororib u s B ern ard in is] n a p isan a ustai[no]wiona na k a p itu le p rzew o rsk iej la ta B ożego 1939, a p o tw ierd zo n a je s t w L u b lin ie tak że na k a p itu le lata B ożego 1540; S p osób ż y c ia S ió str w k lasztorze p rzy k o śc ie le św . J ozep h a z rzą d zen ia W. Ojca H an n ib ala [R ossellego] k o m isa rza gen.
M ieszczą się w rk p sie A rch. B ern ard yn ek w K rak., sygn. 151 s. 42— 79.
C o n stitu tio n es B ern ard in aru m [z k a p itu ły p rzew o rsk iej 1539]. M ieszczą się w rk p sie B ibl. P A N K órn.: R eguła T e r tii ..., sygn. 99 k. 33— 56v. Id en ty czn e z egzem p larzem C o n stitu tia j. w.
2. S tatu ty Prow incji Małopolskiej X I. C o n stitu tio n es p ro v in cia les, 1597— 1647.
1. {K o n sty tu cje z k a p itu ły w S am b orze 1597], k. 194— 245; 2. [S ta tu ty z k a p itu ły w W arcie 1599], k. 246—251;
3. [S ta tu ty z k a p itu ły w R ad om iu 1602], k. 17— 22; 4. [S ta tu ty z k a p itu ły w L u b lin ie 1605], k. 37— 41; 5. [S ta tu ty z k a p itu ły w K o b y lin ie 1607], k. 252— 253; 6. [S ta tu ty z k a p itu ły w P o zn a n iu 1608], k. 43— 54; 7. [S ta tu ty z k a p itu ły w W a rsza w ie 1611], k. 54v— 65; 8. [S ta tu ty z k a p itu ły w W iln ie 1614], k. 66— 71; 9. [S ta tu ty z k a p itu ły w K a liszu 1620], k. 104— 136;
10. [S ta tu ty z k a p itu ły w K a lw a r ii Z eb rzyd ow sk iej 1623], k. 256— 262 oraz z n a stęp n y ch k ap itu ł. Zob. poz. X IV i XV.
R kps B ibl. Czart, w K rak., sygn. ew . 2471. N a le ż a ł do k la szto ru k ra k o w sk ieg o na S tradom iu.
X II. C o n stitu tio n es p ro v in cia les, 1597— 1656.
1. [K o n sty tu cje z k a p itu ły w S am b orze 1597], k. 92— 193; 2. [S ta tu ty z k a p itu ły w L u b lin ie 1605], k. 208— 211; 3. [S ta tu ty z k a p itu ły w K o b y lin ie 1607], k. 212— 215;
4. [S tatu ty z k a p itu ły w P ozn an iu 1608], k. 216— 225; 5. [S ta tu ty z k a p itu ły w W a rsza w ie 1611], k. 226— 233; 6. [S ta tu ty z k a p itu ły w W iln ie 1614], k. 235— 238; 7. [S ta tu ty z k a p itu ły w K aliszu 1620], k. 257—-258;
8. [S ta tu ty z k a p itu ły w K a lw a rii Z eb rzy d o w sk iej 1623], k. 286— 297 oraz z n a stęp n y ch k ap itu ł. Zob. poz. X IV i X V .
R kps B ibl. Czart, w K rak., sygn. ew . 2472. N a le ż a ł do k lasztoru w K a lw a r ii Z eb rzyd ow sk iej.
X III. C o n stitu tio n es p ro v in c ia le s 1597— 1623.
1. [K on stytu cje z k a p itu ły w Sam b orze 1597], k. 2— 90; 2. [S ta tu ty z k a p itu ły w W arcie 1599], k. 91— 102; 3. [S ta tu ty z k a p itu ły w R adom iu 1602], k. 103— 109; 4. [S ta tu ty z k a p itu ły w L u b lin ie 1605], k. 113— 116; 5. [S ta tu ty z k a p itu ły w P o zn a n iu 1608], k. 117— 125; 6. [S ta tu ty z k a p itu ły w W arszaw ie 1611], k. 126—-142; 7. [S ta tu ty z k a p itu ły w W iln ie 1614], k. 142v— 145; 8. [S ta tu ty z k a p itu ły w K aliszu 1620], k. 187— 212;
9. [S ta tu ty z k a p itu ły w K a lw a r ii Zebrzyd. 1623], k. 231— 246. R kps B ib l. Czart, w K rak., sygn. 3708. N ie w ia d o m o , do którego n a leża ł k lasztoru .
X IV . C o n stitu tio n es P ro v in cia e P olon iae in d iv e r sis ca p itu lis ab ... patre S ta n isla o B o ja n eck i ... com p en d iose co llecta e, [ok. 1630], s. 295— — 463. D ołączono:
1. O rd in ation es P r o v in c ia e P olon ae, 1603, s. 773— 775; 2. Statuta- P o sn a n ie n sis caipituli anno 1608, s. 469— 472;
3. C o n stitu tio n es co n g reg a tio n is c a p itu li V a rsa v ia e ad S. A nnam ... anno 1611, s. 473— 476;
4. C o n stitu tio n es sacrae con gregation is c a p itu li V dlnensis ad S. F ran - ciscu m ... anno 1614, s. 477— 478;
5. C o n stitu tio n es sacrae con g reg a tio n is p r o v in c ia lis ad S. B ern ard i- num [C racoviae] anno ... 1617, s. 478— 483;
6. S ta tu ta c a p itu li C a lisie n sis anno D om in i 1620, s. 484— 494; 7. S ta tu ta c a p itu li C a lv a r ie n sis ... anno ... 1623, s. 494— 501; 8. S ta tu ta P r o v in c ia e P olon ae in cap itu lo L eo p o lien si anno D om in i 1637 ... celeb rato ... con scrip ta et apprabata, s. 501— 503;
9. O rd in ation es a lm i ca p itu li R a d o m ien sis anno D o m in i 1640 ... ce-leb rati, s. 503— 506;
10. O rd in ation es con g reg a tio n is in terca p itu la ris P ro v in cia e P olon ae in c o n v en tu O p a to v ien si ... 1642 cele b r a ti, s. 506—508;
11. P u n cta e x con gregation e T y k o cin en si celeb rata sub anno D om in i 1643 P r o v in c ia e to ti prop osita, s. 508— 509;
12. O rd in ation es in alnio P ro v in cia e ca p itu lo an n o D o m in i 1645 R a- d om iae celebrato, s. 510;
13. A cta co n y o ca tio n is V arsaviensds in ord in e ad u n ion em P r o v in c ia - > rum anno 1647, s. 521.
[11] S ta tu ty zak o n u b e rn a rd y n ó w w Polsce 189 M ieszczą się w rk p sie B ibl. Czart, w K rak.: A n a g ry p h e seu com - p en d io sa d escrip tio P ro v in cia e P olon ae F ra tru m M inorum O b servan - tiu m co m p en d io se ex p x essa sty lo an n o D o m in i 1651, sygn. X V II/2469. F otok op ia w A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak ow ie.
X V . [Zw ód k o n sty tu c ji P r o w in cji M ałop olsk iej zak on u B ern ard yn ów w P o lsce, 1488— 1656].
1. In cip iu n t C o n stitu tio n es ... p a tris c a m m issa rii et v ic a r ii g e n e r a lis cu m p len a autho.ritate in cap ltu lo p r o v in c ia li C racoviae celebrato anno D o m in i 1488, s. 255— 315;
2. C o n stitu tio n es p ro v in c ia le s O rdinis F ratrum M inorum de O bser-v a n tia in c a p itu lo S a m b o rien si anno D o m in i 1597 ..., s. 1—-100.
3. C o n stitu tio n es p r o v in c ia le s caipituli V a rth en sis anno D o m in i 1599, s. 101— 112;
4. C o n stitu tio n es p ro v in c ia le s c a p itu li R a d o m ien sis ... a. D. 1602, s. 113— 122;
5. C o n stitu tio n es p ro v in c ia le s ca p itu li L u b lin en sis ... a. D. 1605, s. 123— 126;
6. S ta tu ta ca p itu li P o sn a n ie n sis ... a. D. 1608, s. 127— 135;
7. C o n stitu tio n es c a p itu li V a r sa v ie n s is ... 1611, s. 136— 150; 8. S ta tu ta sa cra e co n g reg a tio n is p r o v in c ia lis C ra co v ia e ... a. D. 1617, s. 167— 180;
9. S ta tu ta c a p itu li C a lis sie n s is anno D o m in i 1620, s. 191— 215; 10. S ta tu ta per p a tres P r o v in c ia e P o lo n ia e ... in c o n v en tu C a lissie n - ai sa n cita anno D o m in i 1621, s. 216— 225;
11. O rd in ation es e x a n tiq u is sta tu tis ... d esu m p ta e a ... cap itu lo V ar- sc h o v ie n si a n n o D o m in i 1625 celeb rato ..., s. 246— 254;
12. O rd in ation es a p atre P rosp ero a G albiato O rdinis M inorum ... in R egno P o lo n ia e quoad ... O b serv a n tes et R eform atos ... com m i- ssario g e n e r a li in con gregation e p a rticu la ri L u b lin i ... a n n i 1630 ce- lebrata, s. 316— 335
13. D ecreta e t C o n stitu tio n es a ... M ich aele C assen tin o com m issario g e n e r a li et apostoU co v is ita to r e in ... ca p itu lo p r o v in c ia li M in oris P o lon iae C racoviae ... anno D o m in i 1637, s. 336— 348;
14. S ta tu ta e x cap itu lo L eo p o lien si ... an n i 1637, s. 349— 351; 15. O rd in ation es in alm o P ro v in cia e ca p itu lo anno D o m in i 1645 R a- d om iae celebrato, s. 352—-363;
16. S ta tu ta et O rd in ation es in alm o cap itu lo G rod n en si a. D. 1647 .. celebrato ... p osita, s. 364— 369;
17. C o n stitu tio n es ca p itu li C racovietnsis ... 1650, s. 370— 373;
18. O rd in ation es c a p itu li G rod n en sis ... 1653 celeb ra ti, s. 373— 376. 19. O rd in ation es e x c o n v o ca tio n e in term ed ia an n o D o m in i 1655 ... in c o n v en tu C au n en si celeb rata, s. 376— 379;
20. S ta tu ta ca p itu li C a lv a rien sis anno D o m in i p roposita et accep - ta ta , s. 379— 382.
R kps B ibi. Czart, w Krak., sygn. 2475. N a le ż a ł ongiś do k o n w en tu w K a lw a r ii Zebrzyd. F otok op ia w A rch. P row . B ern a rd y n ó w w Krak. P u n k t 20 m ie śc i się p on ad to w rk p sie A rch. P row . B ern ard yn ów , sygn. M -34 s. 822— 823.
X V I. C o n stitu tio n es P r o v in c ia e P o lo n ia e O rdinis F ratru m M inorum S a n c ti F r a n c isc i de O b serv a n tia B ernardinorum .
1. C o n stitu tio n es ... (id en ty czn e jak poz. IX ), s. 67;
2. C o n stitu tio n es P r o v in c ia e P o lo n ia e ca p itu li W a rth en sis ... anno D o m in i 1599, s. 105;
3. O rd in ation es ... p atris F ra cisc i a S osa m in istr i gen era lis to tiu s O rdinis F ratru m M inorum fa c ta e pro tota F a m ilia C ism on tan a, in qua in clu d itu r n ostra P ro v in cia P olon iae [1600], s. 117;
4. C on stitu tio n es ... ca p itu li R a d o m ien sis ... 1602, s. 130; 5. C on stitu tio n es ... c a p itu li L u b lin en sis ... 1605, s. 136; 6. C o n stitu tio n es ... c a p itu li P o sn a n ien sls ... 1608, s. 141; 7. C o n stitu tio n es ... c a p itu li W a rsza v ien sis ... 1611, s. 150;
8. C o n stitu tio n es ... con g reg a tio n is ... c a p itu li W iln en sis ... 1614, s. 160;
9. C on stitu tio n es ... ca p itu li Cra-coviensis ... 1617, s. 165; 10. C o n stitu tio n es ... ca p itu li C a lissien sis ... 1620, s. 180;
11. O rdinatio ... p a tris M ich a elis a A p in ian o c o m m issa rii g en era lis in cap u t q u artu m regu lae n ostrae ..., s. 201;
12. O rd in ation es co n v o ca tio n is C raicoviensis pro tota P ro v in cia P o lon iae anno D o m in i 1621, s. 209;
13. C o n stitu tio n es .. ca p itu li C a lv a rien sis ... 1623, s. 218; 14. C o n stitu tio n es ... c a p itu li W a rsza v ien sis ... 1626, s. 230;
15. O rd in ation es sp ecia les ad in sta n tia m quoru n d am patru m ... anno D o m in i 1628, s. 283;
16. S ta tu ta c a p itu li L u b lin e n sis ... anno D o m in i 1630, s. 286; 17. C o n stitu tio n es P ro v in cia e P olon iae M inoris ... 1634, s. 321; 18. D ecreta et C o n stitu tio n es a ... P. M ich aele a C assen tin o com m is- sario g e n e r a li ... in ... cap itu lo p r o v in c ia li M inoris P o lo n ia e .. anno D o m in i 1634 ... la ta e et appro,ba-tae, d ein d e v ero ... anno D o m in i 1635 ad in sta n tia m ... P a tris B o n ifa c ii C zach ow sk i m in istr i p ro v in cia lis ab eod em ... co m m issario ... d ecla ra ta e, m odificata-e et au ctae, s. 334;
19. S ta tu ta c a p itu li L eo p o lien sis ... a. D. 1637 ..., s. 346; 20. O rd in ation es ca p itu li R a d o m ien sis .. a. D. 1640, s. 352;
21. O rd in ation es con g reg a tio n is intercapitulairis P ro v in cia e M inoris P o lo n ia e in c o n v en tu O p a th o v ien si ... anno D o m in i 1642, s. 364.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. VI-fo-3, p isa n y po 1644 r., n a leża ł dla k la szto ru w L eżajsku.
X V II. Staituta paintdim e x aratiiquiis be<V.o:ru:n Paitiruim [Laldilsilali:-de G ie l n ió w et R a p h a elis de P roszow ice] co n stitu tio n ib u s p artim e x V a llisso - le ta n is et recen tio rib u s A. RR. PP. C om m issarioru m G en eraliu m O rdi- n a tio n ib u s pro p u riori sacrae reg u la e o b serv a n tia c o llecta et in P
ro-S ta tu ty zak o n u b e rn a rd y n ó w w Polsce 191
v in c ia M inoris P o lo n ia e om n ib u s P P[atribus] et F F[ratribus] ad in- v io la b ilite r o b serv a n d u m tra d ita e x cap itu lo in term ed io g e n e r a li R o m ano anno 1642.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. X IV -b -2 , stron 54, n a leża ł do k la szto ru w T arnow ie.
X V III. S ta tu ta et O rd in ation es alm ae P ro v in cia e P o lo n ia e F F[ratrum ] M inorum R eg u la ris Observanfi'ae S. F r a n c isc i e x anitiquis et recen - tio rib u s eiuSidem P r o v in c ia e C o n słitu tio n ib u s e x cerp ta et in unum c om p ilata ...
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn . M -17, stron 288, p o w s ta ł po 1699 r., n a le ż a ł do jed n ego z k o n w e n tó w P r o w in c ji M ałop ol skiej.
X IX . [S ta tu ty P ro w in cji M ałop olsk iej zak on u B ernardynów ]. R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. I-b -2 , stron 216, brak p ie r w sz y c h 20 stro n i k ilk u n a stu na koń cu , p o w sta ł w 2 poł. X V II w . i n a le ż a ł do k la szto ru k ra k o w sk ieg o na Stradomliu.
X X . E len ch u s O rd in ation u m p r o v in c ia liu m et v a ria ru m litter a ru m alm ae P r o v in c ia e M inoris P o lo n ia e post reex,d ivision em P a tru m g en tis L ith u a n a e in cap itu lo T a r n o v ie n si ... p ra esid en te R. P. J o a n n e C a p i stran o S z y sie c k i ... com m .issario et v is ita to r e g e n era li an n o D om in i 1731 25 m e n sis O ctobris.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. M -19, kart. 98, n a le ż a ł p raw d op od ob n ie do k la szto ru k ra k o w sk ieg o na S tradom iu.
X X I. [S ta tu ty P r o w in c ji M ałop olsk iej zak on u B ernardynów ].
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. M-18, stron 142, p o w sta ł w 2 poł. X V III w ., rob i w r a ż e n ie brudnopisu.
X X II. D ruk: S u m m ariu m S ta tu to ru m m u n icip a liu m alm ae P ro v in - ciaru m m atris M inoris P o lo n ia e O rdinis M inorum R egu laris O bser- v a n tia e S. P. F ra n cisci pro co n cern en d a regu lae serap h icae p u ritate iu x ta d ecreta apostolica^ S u m m oru m P o n tificu m et S acrae C ongrega- tio n is D ecla ra tio n es ac O rdinis C on stitu tio n es P ro v in cia eq u e P o lo n ia e in v a r iis c a p itu lis S ta tu ta co m p ila tu m et a celeb errim o cap itu lo g e n era li M antuano anno D o m in i 1762 die 3 m en sis J u n ii approbatum . C racoviae 1763 T y p is S e m in a rii E p iscop alis A c a d e m ic o -D io e c e sa n i 4° k. nlb. 9, s. 388.
3. S tatuty Prow incji W ielkopolskiej
X X III. S ta tu ta p r o v in c ia lia e x cap itu lo S k ę p e n si, in quo elec tu s est A. R. P. Mariamus G ig n iew sk i in m in istru m p ro v in cia lem [1713]. (D o łączon o sta tu ty in n y ch k a p itu ł oraz p ism a g en era łó w , k o m isa rzy g e n e ra ln y ch i p ro w in cja łó w ).
Artdh. Airiclhiiidieic. w Poizina>n]iut sylgn. A Z 8/10, kant 1S7®, ob ejm u je S ta tu ty z lat 1694— 1743 i n a leża ł za p ew n e do klasztoru w P ozn an iu .
X X IV . S ta tu ta F ratru m M inorum O b serv a n tiu m ... P r o v in c ia e M a joris P o lo n ia e ... e x a n tiq u is O rd in ation ib u s B B [eatorum ] L a d isla i de G ieln ió w et R a p h a elis de P ro szo w ice recen tio rib u sq u e C o n stitu tio n i- bus g en era lib u s et d ecretis a p o sto licis .... per F ratrem J oan n em K a m ień sk i ... com p ilata ... an n o 1727.
R kps A rch. Pro w . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. W -29, stro n 249, b y ł p raw d op od obn ie w ła sn o śc ią k la szto ru pozn ań sk iego.
X X V . S ta tu ta ... (reszta ty tu łu jak poz. X V II, in n a jest ty lk o k o ń cow a data, nie 1642, lecz 1640, oraz za m ia st „in P ro v in cia P o lo n ia e M in o ris” dano „in P o v in cia M ajoris P o lo n ia e ”).
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. S -b y -1 , k art 42 (brak p o czą tk o w y ch 10 kart), b y ł w ła sn o śc ią k lasztoru w B yd goszczy.
X X V I. S ta tu ta [P rovin ciae M ajoris P o lo n ia e B ern ardinorum ], s. 1—-40. D ołączono: Ordo r e c ip ie n d i n o v itio s ad p ro fesio n em (s. 41— 43), B e n e - d ictio et a b so lu tio g e n e r a lis F ratru m tem p ore v is ita tio n is F ratrib u s danda a v is ita to r e (s. 44— 49).
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. S -p o -1 , b y ł w ła sn o ścią k la szto ru w P ozn an iu .
X X V II. S ta tu ta ... (reszta ty tu łu jak рог. X V II, dano ty lk o zam iast „in P ro v in cia M inoris P o lo n ia e ” „in P ro v in cia M ajoris P o lo n ia e ”), k. 18v— 71. — D odano na p oczątku: O rd in ation es g en era le s pro refo rm a - tio n e to tiu s sacrae R e lig io n łs F ra n cisca n a e per ... J o a n n em de N ea p o li [M azzara] g en era łe m m in istru m to tiu s O rdinis anno D o m in i 1646, k. 2— 13.
R kps B ibl. Sam . D uch. w P ozn an iu , sygn. M S 990, p o w sta ł w k tó rym ś z k la szto ró w P r o w in c ji W ielk o p o lsk iej.
X X V III. C o n stitu tio n es per A. R. P a tres P r o v in c ia le s ... ad ob ser- v a n d u m in co n v en tib u s om nino com p ilata ab anno D o m in i 1743 per A. R. P. B a lth a sa rem O berm ajer ... ch ron ologu m P ro v in cia e.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. W -9, stron 99, p o w sta ł w k tó ry m ś z k la szto ró w P r o w in c ji W ielk o p o lsk iej.
X X IX . D ruk: S ta tu ta F ratru m M inorum O b servan tiu m S. P. N. F ra n cisci alm ae P r o v in c ia e M ajoris P o lo n ia e ... e x a n tiq u is O rd in atio n ib u s B B (eatoru m ) P P (atru m ) L a d isla i de G ieln ió w e t R a p h a elis de P ro szo w ice ac recen tio rib u s C o n stitu tio n ib u s g en era lib u s com p ilata ... S u p ra śl 1732 Typds M o n a sterii O rdinis d iv i B a silii M agni reim p ressa 4° s. 421.
B yło w y d a n ie w c z e śn ie jsz e , do którego n ie u d ało się dotrzeć. W yd. 2 (3). S ch lich tin gk ow iae 1740 T yp is J. G o d efred i H a s ii 4 ° k. nlb. 4, s. 254. K o m p ila cji d ok on ał J a n K a m ień sk i, zob. poz. X X II.
[15] S ta tu ty zakonu b ern a rd y n ó w w Polsce 193
i. S ta tu ty Prow incji Ruskiej.
X X X . [Zw ód sta tu tó w P r o w in c ji R u sk iej zakonu B ernardynów ], 1. C onstituitiones ... in ca p itu lo S a m b o rien si 1597 red actae, s. 13; 2. S ta tu ta e x d eterm in a tio n e P atrum ca p itu li V a rth en sis a. D. 1599, s. 183;
3. S ta tu ta ca p itu li P o sn a n ie n sis ... an n o D o m in i 1608, s. 187; 4. C o n stitu tio n es ... ca p itu li R a d o m ien sis 1602, s. 195;
5. C o n stitu tio n es c a p itu li L u b lin en sis a. D. 1605 ..., s. 199; 6. C o n stitu tio n es ... c a p itu li V a rsa v ia e 1611 cele b r a ti, s. 203; 7. C o n stitu tio n es ... ca p itu li V iln e n sis ...1614 ..., s. 210;
8. S ta tu ta ... con g reg a tio n is p ro v in cia lis C racoviae ... anno D om in i 1617 ... celeb ra ta e, s. 215;
9. O rd in ation es e x a n tiq u is sta tu tis p o tissim u m a B. L a d isla o con - scrip tis et a R. P. L u d o v ico de T urre anno 1488 co n firm a tis n ec non e x sta tu tis tem p ore B. R a p h a elis de P ro szo w ice r en o v a tis et a u th o ri- ta te ... P. F. P a u li de P arm a g e n e r a lis m in istr i ap p rob atis d esu m p - ta e a ... cap itu lo W a rsza v ien si a. D. 1626 celeb rato ad in v io la b ilite r ob servan d u m tra d ita e, s. 231;
10. Ordinaitiones a... P rospero a G alb iato ... ad M inores O b servan tes et R efo rm a to s cu m p len itu d in e p o testa tis ... co>mmissario g e n e r a li in con gregation e ca p itu la ri L u b lin i ... a n n i cu rren tis 1630 celeb rata ..., s. 239;
11. A cta et d ecreta per ... P a trem P etru m a P etra A cuta ... P ro v in - ciarum P o lo n ia e ... co m m issa riu m g en era le m ... pro R u ssia e ... P ro- v in cia in eiu sd e m ca p itu lo S o c a lie n si ... con fecta et sa n cita anno D o m in i 1640, s. 265.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. X X II -n -4 , b y ł w ła sn o ścią k la szto ru w L u b lin ie.
X X X I. C o n stitu tio n es ... (reszta ty tu łu jak poz. IX . R kps u z u p e ł n io n y k o n sty tu cja m i k a p itu ł do 1672 r.).
R kps A rch. P row ., B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. V I-b -4 , stron 292, p o w sta ł w X V III w ., n a le ż a ł do k lasztoru w L eżajsku.
X X X II. [S ta tu ty P r o w in c ji R uskiej zak on u B ernardynów ],
1. S ta tu ta la ta ... in cap itu lo L eop oli celeb rato anno D o m in i 1729 die 3 O ctobris sub a u sp iciis P a tris J o a n n is C a p istra n i W d ziek o ń sk i ... m in istr i p r o v in c ia lis R o x o la n a e P r o v in c ia e ..., s. 1— 26;
2. S ta tu ta sub a u sp iciis P a tris J o a n n is O k olsk i ... P ro v in cia e ... in R u ssia m in istr i p r o v in c ia lis ... lata in ca p itu lo D u b n en si celeb rato anno 1720 ... su scep ta, s. 27— 40.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. V I-b -5 , n a leża ł do k lasztoru w L eżajsk u . D o rkpsu d ołączon o k u ren d ę A n to n ieg o S zcza m - bu rsk iego p ro w in cja ła ru sk iego z 3 III 1734 (s. 41— 44) oraz druk tych że S ta tu tó w : S ta tu ta p r o v in c ia lia O rdinis M inorum S. P a tris F ran - cisci R eg u la ris O b servan tiae alm ae P ro v in cia e R u ssiae ... in cap itu lo
D u b n en si su scep ta anno D om in i 1720. L eo p o li [1721] T y p is C on frater- n ita tis SS. T r in ita tis 4° k. nlb. 32, k. nlb. 2.
X X X III. S ta tu ta F ratru m M inorum R egu laris O b servan tiae S. P. N. F ra n cisci alm ae P r o v in c ia e R u ssia e ... e x d ecla ra tio n ib u s ac d ecretis a p o sto licis S u m m oru m P o n tificu m et S acrae C on gregation is nee non C on stitu tio n ib u s O rdinis g en era lib u s et p ro v in cia lib u s pro p u riori r e r g u la e sera p h ica e o b serv a n tia and in v io la b ilite r ob servan d a com pilata, 1768.
R kps A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. R G P -a-15, kart 93 (k. 90— 93 n ieza p isa n e), b y ł w ła sn o śc ią k a n cela rii p ro w in cja ła r u sk ie go.
X X X IV . D ruk: S ta tu ta F ratru m M inorum R eg u la ris O b servan tiae S. P. N. F ra n cisci alm ae P ro v in cia e R u ssia e ... e x a n tiq u is O rdinatio- n ib u s B B [eatorum ] PP[atrum ] L a d isla i de G ieln ió w et R a p h a elis de P ro szo w ice, recen tio rib u s C on stitu tio n ib u s g en era lib u s et d ecretis ap o sto lic is aiucta et co m p ila ta pro purioim reg u la e sera p h ica e ob serv a n tia ad in v io la b ilite r o b serv a n d u m in ca p itu lo Socailiensi itera to su scep ta anno D o m in i 1738 de m an d ato S u p erioru m reim p ressa. L eop oli [1739] T y p is C o lleg ii Sos. J e su 4° k. 223, k. nlb. 15.
D ruk te n p o sia d a ł w c z e śn ie jsz e w y d a n ie, do którego jed n ak n ie udało się dotrzeć.
X X X V . D ruk: S ta tu ta F ratru m M inorum R egu laris O b servan tiae S. P. N. E'rancisci P ro v in cia e R u ssia e ... e x d ecretis a p o sto licis, C o n sti tu tio n ib u s g en era lib u s nec non a n tiq u is O rd in ation ib u s a liisq u e S ta - tu tis ad p ra escrip tu m reg u la e frig id a e reg io n i n ostrae locoru m q u e, in q u ib u s d egim u s cir c u m sta n tiis accom m od ata com p ilata pro p u riori r e g u la e sera p h ica e o b serv a n tia ad in v io la b ilite r ob senvandum a toto d iffin ito r io om n ib u sq u e co n v en tib u s p ra ev ia eoru n d em p u b lica tio n e per to ta m P ro v in cia m su scep ta ac dem u m de co n sen su u n a n im i ... im - pressa. L u b lin i 1769 T y p is S. R. M. C o lleg ii Soc. J. 4° k. nlb. 7, s. 477, k. nlb. 12.
K o m p ila cję w y k o n a ł i w y d a ł B en ed y k t K otfick i. 5. S tatu ty Prow incji Litew skiej
X X X V I. [S ta tu ty u łożon e przez k om isarza gen. K aspra z K ro m iery - ża w 1528 r., sk o ry g o w a n e p rzez k a p itu łę gen. w Patrmie w 1530 r.]. M ieszczą się w rk p sie B ibl. P A N K órn.: [P rzep isy p ra w n e i O rdy n acje P r o w in c ji P o lsk iej zak on u B ern a rd y n ó w 1510— 1567], sygn. 101 paz. 19 k. 159— 192v, 165.
X X X V II. C o n stitu tio n es pro n ostratłb u s in Im p erio R u th en ico de- g en tib u s p ra escrip ta an n o D o m in i 1760 12 F eb ru a rii an te a v u lsa s ad - huc P ro v in cia s h u iu s D u ca tu s L ith u an iae.
M ieszczą się w rk p sie A rch. P row . B ern a rd y n ó w w K rak., sygn. L -14, poz. 4 s. 312— 319.
[17] S ta tu ty zakonu b e rn a rd y n ó w w Polsce 195 6. Wykaz rękopisów z aktam i kap itu ł w Archiw um
Prow incji B ernardynów w K rakow ie 38 P ro w in cja P o lsk a (przed podziałem ):
S ygn . X X II I-1 37 z roku 1520 Sygn. M -4 z la t 1600— 1604 P ro w in cja M ałopolska:
S ygn. M -6 z lat 1630— 1662 S y g n . M -10 z la t 1720— 1730
M -7 1659— 1686 M-15 1632— 1668
M -8 1686— 1709 M -16 1668— 1673
M -9 1710— 1716 M-19 1731— 1745
P ro w in cja W ielk op olsk a:
S ygn. W -l z lat 1644— 1655Sygn. W -6 z lat 1710— 1741
W -2 1655— 1665 W -7 1701— 1786
W -3 1665— 1671 W -8 1743, 1751, 1807
W -4 1683— 1710 W -1038 1674— 1858
W -5 1710— 1741
P o w in cja R uska tzw . G a licy jsk a i P olska:
Sygn. R G P -a -2 39 z lat 1735— 1787Sygn. R G P -a-10 z lat 1895— 1898
R G P -a -3 40 1831— 1902 R G P -a-11 1899— 1912
R G P -a -4 1729— 1744 R G P -a-12 1911— 1933
R G P -a-5 1769— 1774 R G P -a-13 1803— 1942
R G P -a -6 1784— 1804 R kps B ibl. Ossol.: sygn.:
R G P-a~8 1828— 1858 1460 II41 z la t 1636— 1750
R G P -a -9 1858— 1895
P ro w in cja R u sk a w zaborze rosyjsk im :
S ygn . L-17 z la t 1797— 1813Sygn. L-19 z lat 1781, 1790, 1792
L-18 1813— 1816 L -2042 1794
P ro w in cja L itew sk a:
S ygn . L - l z la t 1731— 1740Sygn. L -3 z la t 1761— 1802
L -2 1751— 1760 L -4 1804— 1842
De statu tis provincialibus Ordinis F ratru m M inorum (B ernardinorum ) in Polonia 1453—1795
O m nia S ta tu ta provincia-lia B ern ard in oru m , quae d ecu rsu tem p oru m in P olon ia red acta fu eru n t, ch aracterem tan tu m m od o a d d ita m en ti ad C on stitu tio n es g en era le s habebant: n em p e ad C o n stitu tio n es M a rtin ia - nas (red actas a S. Joan n e C apistrano et a M artino V co n firm a ta s) ad
38 N iek tó re z w y m ie n io n y c h ręk o p isó w p o w sta ły p rzez z szy cie ory g in a ln y ch a k t k a p itu ln y ch , in n e są w sp ó łc z e sn y m i ich k op iarzam i. n ie k ie d y streszczen ia m i akt. T ym się tłu m a c z y zach od zen ie na sie b ie d at ra m o w y ch n iek tó ry ch ręk op isów .
37 W rk p sie s. 119—128. 38 S. 261—554.
39 W rk p sie nr III s. 69—156. 40 W rk p sie nr III p unkt 1. 41 w rk p sie s. 9—550.
que ad a. 1523, ad C o n stitu tio n es B u rg en ses (prom u lgatas in capit. g e n era li in B urgos) tem p ore 1524— 1594 et ad C o n stitu tio n es V a llisso le - ta n a s (co n d ita s in ca p itu lo g e n e r a li in V a lla d o lid ) ab anno 1595 u sque ad p a rtitio n es R eip u b lica e P o lo n ia e an n is 1772— 1795.
S ta tu ta p r o v in cia lia prom u lgata fu eru n t anno 1488 in ca p itu lo C ra- c o v ie n si o cca sio n e fu n d a tio n is P ro v in cia e (v ica ria e) P o lo n ia e (Statuta B. L a d isla i de G ie ln ió w v e l L u d o v ici de la T orre), p ostea anno 1524 in ca p itu lo W arten si p o st d iv isio n e m O rd in is a L eon e X in O rdinem F ratru m M inorum et O rdinem F ratru m M inorum C o n v en tu a liu m (S ta tu ta U r ie lis de G rab ów v e l R a p h a elis de P ro szo w ice) et an n o 1597 in ca p itu lo S a m b o rien si in seq u ela m n o v a ru m C o n stitu tio n u m g en e- ra liu m V a llisso le ta n a r u m (S ta tu ta B e n e d ic ti G ąsiorek). A tta m en alia m u lta ca p itu la p r o v in cia lia su is d ecretis p a rtieu la rib u sq u e sta tu tis su pra m em orata S ta tu ta p ro v in cia lia ad im p leb a n t et corrigebant.
P ost d ism em b ra tio n em P ro v in cia e P o lo n ia e an n is 1628— 1637 in 3 P rovin cia« : M aioris P o lo n ia e, M inoris P o lo n ia e et R u ssia e et p o st e x - d iv isio n e m anno 1741 P r o v in c ia e L ith u a n a e e P ro v in cia M inoris P o lo n ia e, co n d ita e n o v ite r P ro v in cia e sta tu tis B en ed icti G ąsiorek rege- bantur. Et tu n e p lu rim a ca p itu la p ro v in cia lia triu m et p ostea quttuor P ro v in cia ru m p rom u lgeb an t v a ria d écréta et p a rticu la ria sta tu ta , q u i- bus a d im p leren tu r et co rrigeren tu r S ta tu ta P a tris G ąsiorek.
A ltera in p a rte a r tic u li p o situ s e st ele n c h u s o m n iu m S tatu toru m p r o v in c ia liu m O rdinis in P o lo n ia u n a cu m eoru m co llectio n ib u s com - p ila tio n ib u sq u e , q u ae u ti reliq u ia e n u m ero sa e eoru m cop iae u n a q u a - que in P ro v in cia , ad n ostra tem pora in p u b licis a rch iv is et b ib lio th e- cis asservan tu r.
