Majątek kościelny w normach obowiązujących synodów polskich

Stanisław Dubiel

Majątek kościelny w normach

obowiązujących synodów polskich

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/1-2, 231-251

2007

K

O

M

U

N

I

K

A

T

Y

P ra w o K a n o n ic z n e 50 (2 0 0 7 ) n r 1-2

S T A N IS Ł A W D U B IE L

MAJĄTEK KOŚCIELNY

W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH

K o śció ł k a to lick i ja k k a ż d a in n a in sty tu cja p o trz e b u je k o n iec zn y c h śro d k ó w m a te ria ln y c h d o sw ego fu n k c jo n o w an ia. T akie śro d k i są m u n ie z b ę d n e d o w y p eł­ n ie n ia z a d a ń statu to w y c h . N a le ż ą d o nich: o rg a n iz o w a n ie k u ltu B o żeg o , godziw e u trz y m a n ie d u c h o w ie ń s tw a o ra z innych p ra co w n ik ó w k o ścieln y ch i p ro w a d z e n ie d z ie l a p o s to la tu i m iło ści, zw łaszcza w o b ec b ied n y c h '. W c iąg u d łu g ich w ieków sw o jeg o istn ie n ia i d z ia ła n ia K o ścio ła u trz y m a n ie d u c h o w ień s tw a z a p e w n ia ło o trz y m a n ie p rz e z d u c h o w n e g o b e n e fic ju m k o śc ieln eg o .

1. Beneficja k ościeln e

K o śció ł w ś ró d ró żn y ch sw oich u rz ęd ó w p o s ia d a ł u rz ę d y b e n e fic ja ln e . Z tak im u rz ę d e m w s p o s ó b n ie ro z e rw a ln y zw iązany był m a ją te k kościelny. S a m a na zw a b e ­ n e fic ju m w yw odzi się z p ra w a rzy m sk ieg o , ze zw yczaju w y p o s aż an ia p rz e z w ład cę z asłu ż o n y ch ż o łn ie rz y w d o b ra m a ją c e im za p e w n ić u trz y m a n ie d o k o ń c a życia. R ó w n ież w ład cy fe u d a ln i p o d o b n ie w ypo sażali w ie rn y ch w asa li a w o b u tych w y­ p a d k a c h d o b r a o trz y m a n e w n a g ro d ę były n a zy w an e b e n e fic ja m i2. M a ją te k s ta n o ­ w iący u p o s a ż e n ie b e n e fic ju m k o śc ieln eg o s k ła d a ł się z d ó b r m a te ria ln y c h czy też o k re ślo n y ch św iad czeń stały ch . Z g o d n ie z n o rm ą k o d e k so w ą , z a m ie sz c zo n ą w K o ­ d e k sie P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1917 r. b e n e fic ju m to tw ó r p raw n y , u sta n o w io n y n a sta łe p rz e z k o m p e te n tn ą w ła d zę k o śc ieln ą, w sk ła d k tó re g o w chodziły: u rz ą d k o ­ ścielny o ra z p ra w o p o b ie ra n ia d o c h o d ó w z u p o s a ż e n ia z w iąz an e g o z tym u rz ę ­ d e m 1. Był to sz czeg ó ln y tw ó r praw ny. P ra w o d a w c a k o ścieln y o k re ślił go ja k o tw ó r p o sia d a ją c y c h a r a k te r o so b y p ra w n e j n ie k o le g ia ln e j4 i ja k o tak i był tym sam ym

1 Kan. 1254.

2 J. R y b c z y k , B eneficjum , E ncyklopedia K atolicka, T. II, T N K U L, Lublin 1976, kol. 262-265.

3 Kan. 1409-1413.

4 Z esp ó l osób, który m oże być ustanow iony z co najm niej trzech osób, jest kolegial­ ny, jeżeli jeg o działania o kreślają członkow ie w spółdziałający w podejm ow aniu decyzji,

p o d m io te m p ra w i o b o w ią zk ó w . M o g ło się w ięc zd arzy ć, że u rz ą d p e łn i o so b a p ra w n a k o le g ia ln a , ja k : k a p itu ła , d o m z ak o n n y , w ó w czas m o g ła z a istn ie ć sy tu acja w s p ó łd z ia ła n ia n a u rz ę d z ie d w ó ch o só b p ra w n y ch : je d n e j zw iązan ej z u rz ę d e m (k a p itu ła , d o m z a k o n n y ) i d ru g iej ja k ą było b e n eficju m . U sta w o d a w stw o s o b o ro ­ w e u ch y liło ta k ą m ożliw o ść5. Tak w ięc d o sa m ej isto ty b e n e fic ju m należy, co w yni­ ka z sa m ej je g o d efin icji, o p ró c z u rz ę d u u p o s a ż e n ie . K a n o n iśc i w yró żn iali trzy e le ­ m en ty b e n eficju m : u rz ą d św ięty (e le m e n tu m s p iritu a le ), p ra w o d o p o b ie ra n ia d o ­ ch o d ó w (sp iritu a li a d n e x u m ) o ra z sa m e d o c h o d y a lb o sa m o u p o sa ż e n ie (d o s ) ja k o a liq iu d te m p o ra ln e . W sk ła d b e n e fic ju m w chodziły:

- d o b r a m a te ria ln e , k tó ry ch w ła ścicielem był sam tw ó r praw n y , czyli b e n e fi­ c ju m . Były to d o b r a n ie ru c h o m e (z ie m ia u p ra w n a , b u d y n k i, lasy, staw y, łą k i) lub też ru c h o m e (tzw . tiu li) sta n o w iąc e j e d n a k s ta le d o c h o d y z tychże d ó b r w ra z z p r a ­ w em ich p o b ie r a n ia 6.

- p e w n e i n a le ż n e św ia d c ze n ia o k re ślo n y c h ro d z in lu b o só b praw n y ch . Ś w ia d c ze n ia te m u siały być p e w n e i p ra w n ie p rz y słu g u ją ce b e n e fic ja n to w i n a p o d sta w ie te s ta m e n tu , u k ła d u czy p rz e d a w n ie n ia , c h o ciaż n ie m u sia ła być ściśle o k re ś lo n a ich ilość. M ogły ta k ż e p rz y b ie ra ć p o s ta ć pe n sji.

- p e w n e, c h o ć d o b ro w o ln e o fiary w iern y ch , - o fia ry „ iu ra s to la e ” ,

- o ra z tzw . „ d y stry b u cje c h ó ro w e ”, k tó re m ogli p o b ie ra ć kanonicy.

2. D oktryna soborow a dotycząca beneficjów kościelnych

T ak ro z u m ia n e b e n e fic ja w z as ad z ie p rz e s ta ły istn ieć . S o b ó r W atykański II s ta ­ now i, że tzw . sy stem b e n eficja ln y n a le ży p o rz u c ić lub p rz y n ajm n ie j ta k z re fo rm o ­ w ać, aby s tro n ę b e n e fic ja ln ą , czyli p ra w o d o d o c h o d ó w z u p o s a ż e n ia z łą cz o n e g o z u rz ę d e m , u w ażać za c o ś d ru g o rz ę d n e g o , a p ierw sze m iejsce p rzy zn ać w p ra w ie sa m e m u u rz ęd o w i k o śc ieln em u , p rz e z k tó ry z k o lei n a le ż y ro z u m ie ć jak ik o lw ie k o b o w ią ze k p o w ie rz o n y n a sta łe d la re aliz a cji c elu d u c h o w e g o 7. R o d zi się p y tan ie, co z a m ia s t b e n efic jó w ? S o b ó r w sk azu je k ie ru n e k , w k tó ry m p o w in n y z m ie rz a ć d z ia ła n ia w tym w zg lęd zie. W ielce sto so w n ą rz ec z ą je s t, aby p rz y n ajm n ie j w k ra ­ ja c h , w k tó ry ch u trz y m a n ie d u c h o w ie ń s tw a zależ y całk o w icie lub w d u żej m ie rze o d o fia r w iern y ch , zaso b y w tym ce lu z ło ż o n e g ro m a d z iła ja k a ś in sty tu cja d ie c e ­ z ja ln a , z a rz ą d z a n a p rz e z b isk u p a przy p o m o c y d e le g o w a n y ch k a p ła n ó w , a g d zie

na równych praw ach lub nie, zgodnie z przepisam i praw a statutów ; w przeciw nym wy­ p ad k u jest niekolegialny, kan. 115, p ar. 2.

5 F. P a s t e r n a k , Urzędy i beneficja kościelne. M ajątek kościelny, ATK W arszawa 1970, s. 127.

6 Por. D aw na K ongregacja S oboru z dnia 12. X II. 1931; AA S 24 (1931) 147. 7 D K , n r 20.

[3] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 2 3 3

byłoby to p o ż y te cz n e , ró w n ie ż ludzi św ieckich, biegłych w sp ra w a c h g o s p o d a r­ czych. P o z a tym je s t rz ec zą p o ż ą d a n ą , aby, o ile to m ożliw e, w p o szczeg ó ln y ch d ie ­ cezjach lub k ra ja c h p rz y sp o so b ić zasó b d ó b r w sp ó ln y ch , d z ię k i k tó re m u m ogliby b isk u p i z ad o śću czy n ić innym z o b o w iąz an io m w o b e c o só b służących K ościołow i i z ara d z ić ró ż n y m p o trz e b o m d iec ez ji i d zięk i k tó re m u te ż d iec ez je b o g a ts ze m o ­ głyby w s p o m a g a ć b ie d n ie js z e , aby z o b fito ści je d n y c h m ó g ł być u z u p e łn io n y n ie d o ­ s ta te k d ru g ic h . T en z as ó b d ó b r w sp ó ln y ch n a le ż y stw orzyć p rz e d e w szystkim z d ó b r p o c h o d z ą c y c h z o fia r w iern y ch , a le te ż i z in n y ch ź ró d e ł, k tó re p ra w n ie n a ­ leży określić*. S tą d N o rm y W yk o n aw cze „ E c cle siae S a n c ta e zaleciły K om isji rew i­ zyjnej K P K re fo rm ę sy ste m u b e n e fic ja ln e g o 9. C z y ta m y ta m , że B isk u p i n iec h czu ­ w ają, w ysłuchaw szy R a d y P re z b ite ró w , n a d słusznym ro z d z ia łe m d ó b r, n a w e t d o ­ c h o d ó w p o c h o d zą cy c h z b e n eficju m . K o n fe re n c je B isk u p ó w n iec h czuw ają, aby n a te re n a c h , g d zie u trz y m a n ie d u c h o w ień s tw a o p a r te je s t w c ało ści lu b w iększej c z ę ­ ści n a o fia ra c h w ie rn y ch u tw o rz y ć w p o szc ze g ó ln y c h d iec ez jac h sp e c ja ln ą in sty tu ­ cję, g ro m a d z ą c ą o fiary n a te n cel. Je j a d m in is tra to re m b ę d z ie sam B isk u p d ie c e ­ zjalny, z k tó ry m w s p ó łp ra c o w a ć b ę d ą k a p ła n i, a ta k ż e w ra zie p o trz e b y świeccy. D o re fo rm o w a n e g o K P K b ę d z ie n a le ż a ło o k re ś le n ie z asa d tw o rz e n ia i fu n k c jo n o ­ w a n ia w s p o m n ia n e j in sty tu c ji10.

Ja k w idać daw ny kodeksow y system beneficjalny o p a rty n a stałych d o b ra ch m a te ­ rialnych nie jes t istotny d la u rz ęd u kościelnego, lecz je s t czym ś dodatkow ym i d ru g o ­ rzędnym . P re fero w an a je s t w sp ó ln o ta d ó b r m aterialnych stan o w iąca up o saż en ie dla duchow nych pracujących n a danym tere n ie kościelnym , o ra z ich rów norzędny p odział m iędzy duchow nych, zgodny z u sta le n iem biskupów lub K onferencji E pisk o p ató w ".

Z g o d n ie z pow yższym i z alec e n ia m i K o d e k s P ra w a K a n o n icz n eg o z 1983 r. u sta ­ now i! sp e c ja ln e n o rm y p ra w n e d o ty czące teg o z a g a d n ie n ia . N o rm y te n ak azu ją:

- stw o rzen ie w poszczególnych diecezjach specjalnej instytucji g ro m ad zącej d o b ra i ofiary p rz ez n ac zo n e n a u trzy m an ie duchow nych, którzy p e łn ią służbę d la d o b ra d ie­ cezji, zg o d n ie z kan. 281. N a k az te n nie jes t je d n a k b ezw zględnie obow iązujący, p o ­ niew aż n o rm a k o d ek so w a zam ieszcza w a ru n ek „chyba, że inaczej tem u z a ra d z o n o ” 12, - tam g d z ie n ie m a w łaściw eg o z a b e z p ie c z e n ia sp o łe c z n e g o d u ch o w n y ch , K o n ­ fe re n c ja E p is k o p a tu w in n a się z atro szczy ć o p o w o ła n ie sp e c ja ln e j insty tu cji d o te ­ g o c e lu 13,

* DK, n r 21.

9 P a w e ł V I , M otu Proprio „Ecclesiae Sanctae” z dn. 6. V III. 1966 r. AAS 58 (1966) 757, 787., n r 8.

10 Tamże, n r 8.

11 D K 21, 17. P a w e ł VI , Ecclesiae Sanctae, nr 8. 12 K an. 1274, par. 1.

- ta m g d z ie z a c h o d zi p o trz e b a n ależy w p o sz c ze g ó ln y c h d iec ez jac h utw orzyć w sp ó ln y fu n d u s z n a p o trz e b y o s ó b służących K o ścio ło w i i p o m a g a ć d iec e z jo m b ie d n ie js z y m 14,

- te g o ro d z a ju in sty tu c je, jeśli to m ożliw e, p o w in n y p o s ia d a ć sk u te cz n o ść d z ia ­ ła n ia w z a k re s ie p ra w a cy w iln eg o 15.

3. M a ją tek kościeln y w n orm ach obow iązujących synodów d iecezjalnych

J a k to ju ż z o s ta ło w s p o m n ia n e , so b o ro w y d e k r e t „ P re s b y te ro ru m o rd in is ” 16 z a ­ lec ał lik w id ac ję sy stem u b e n e fic ja ln e g o , lub p rz y n ajm n ie j ta k ą je g o re fo rm ę , aby p ra w o d o części b e n e fic ju m lub nap ły w ający ch z n ie g o d o c h o d ó w u c h o d z iło z a coś d ru g o rz ę d n e g o , a w y ek sp o n o w an y był sam u rz ą d kościeln y . R ó ż n e były po w o d y ta k ie g o sta n o w isk a . W p ra c a c h n a d re fo rm ą k o d e k so w ą p o w ta rz a n o a rg u m e n ty , że n a sk u te k u sta w am o rty zac y jn y c h z n ie sio n e z o stały n ie m a l w szę d zie n a t e r e ­ n a ch „ s ta re g o ś w ia ta ” b e n e fic ja w d aw n y ch f o rm a c h .17 K o śció ł w A m e ry c e i n a te ­ re n a c h m isyjnych w o g ó le n ie z n a ta k ie g o p o jęc ia . D y sk u sje p ro w a d z o n o w k ie ru n ­ k u c e n tra liz a c ji d ó b r w K o ściele i n a d a n ia o so b o w o śc i p ra w n e j u rz ę d o m k o śc iel­ nym . D o b r a m iały być k u m u lo w a n e d la z a b e z p ie c z e n ia u trz y m a n ia d u ch o w n y ch . W y jaśn ian o , że u rz ą d kościelny, w e d łu g o k re ś le n ia so b o ro w e g o je s t z a jęc iem n a s ta le n a d a n y m , a n ie n a sta le u sta n o w io n y m . J e d n a k n ie p o d ję to k o n k re tn y c h d e ­ cyzji.'“ W n o rm a c h k o d e k so w y ch z n a la z ł się k a n o n , k tó ry stan o w i, że w k ra ja c h g d zie istn ie ją jes zc ze b e n e fic ja w ścisłym z n a c z e n iu , d o K o n fe ren c ji E p is k o p a tu n ależy o d p o w ie d n im i n o rm a m i, u z g o d n io n y m i ze S to lic ą A p o s to ls k ą i p rz ez n ią z a tw ierd z o n y m i, o k re ślić s p o s ó b z a rz ą d z a n ia n im i, aby d o c h o d y , a n a w e t sam o u p o s a ż e n ie b e n e fic ju m , były pow oli p rz e n o s z o n e n a in sty tu c ję g ro m a d z ą c ą d o b ra p rz e z n a c z o n e n a u trz y m a n ie d u c h o w n y c h .'1' B en eficja , ja k się zd aje, w przyszłości n ie b ę d ą p o d sta w o w y m sy ste m em u p o s a ż e n ia k le ru , je d n a k p ra w d o p o d o b n ie b ę ­ d ą ta k ie m ie jsc a g d zie p o z o s ta n ą ja k o sa m o d z ie ln e o so b y p ra w n e . T aka b y ła te n ­ d e n c ja z a w a rta w d o k u m e n ta c h p o so b o ro w y ch . N ie b e z z n a c z e n ia je s t tu tak że w o la fu n d a to ró w b ą d ź ich s p a d k o b ie rc ó w . O s ta te c z n a d ecy zja w tej m a te rii n ależy d o w łaściw ej K o n fe re n c ji E p is k o p a tu . To o n a p o ro z w a ż e n iu lo k aln ej sytuacji i e w e n tu a ln y c h istn iejąc y ch p o w ią za ń z p a ń stw e m , p o w in n a o k re ślić ro z p o cz ęc ie te rm in u re fo rm y b en eficjó w , k tó ra p rz e b ie g a ć p o w in n a w e d łu g n o rm u sta lo n y c h

14 K an. 1274, par. 3. 15 K an. 1274. par. 5. 16 N r 20.

17 Por. kan. 1409-1410.

“ Por. W. W ó j c i k. Dobra doczesne Kościoła. W: W. Wójcik, J. K rukow ski, F. Lem pa: K om entarz d o kodeksu prawa kanonicznego, T. 4, RW K U L, Lublin 1987, s. 64.

[5] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 235

w p o ro z u m ie n iu ze S to lic ą A p o s to ls k ą i o sta te c z n ie p rz e z n ią z atw ierd z o n y ch . E fe k te m k o ń cow ym m a być z n ie sien ie b e n eficjó w , c h o ć u tw o rz e n ie in stytucji g ro ­ m ad zącej d o b ra d o c z e sn e , o k tó re j stan o w i k o d e k s20 n ie je s t ściśle o b ow iązkow e. D la te g o is tn ie n ie b e n eficjó w w d o ty ch c zaso w ej fo rm ie m o ż e jes z c ze p o trw a ć. R e ­ alizacja p o s tu la tó w k o d ek so w y c h z d a je się w y m ag ać d o d a tk o w y c h jeszcze p e r tr a k ­ tacji ze S to licą A p o s to ls k ą , p a ń stw a m i i p a tro n a m i b e n e fic jó w ko ścieln y ch . A le ju ż te ra z n iem o żliw e je s t tw o rz e n ie now ych b en eficjó w .

W w a ru n k a c h re alió w P o lsk ich przy p a ra fia c h je s zc ze istn ie ją p e w n e p o s ia d ło ­ ści, k tó re są ś la d a m i istn iejąc y ch nieg d y ś b en eficjó w , k tó re w o d p o w ie d n ic h w a ­ ru n k a c h m ogłyby p rzy n o sić korzyści m a te ria ln e i w s p ie ra ć k a sę k o śc ieln ą. S tą d też n ie k tó re synody d ie c e z ja ln e n o rm u ją spraw y z w iąz an e z g o sp o d a rstw a m i istn ie ją ­ cymi przy p a ra fia c h .

S y n o d C zęsto ch o w ski, n a k ła d a n a p ro b o sz cz a i a d m in is tr a to r a o b o w ią ze k tro sk i o z w iązan e z p a ra fią g o sp o d a rstw o . O z n ac z a to z a d b a n ie o z a g o s p o d a ro w a n ie z ie ­ m i, a ta k ż e o o d p o w ie d n ie u rz ą d z e n ie i z a b e z p ie c z e n ie c a łe g o g o sp o d a rstw a . Sy­ n o d z o b o w iąz u je p a ra fie w iejsk ie d o p ro w a d z e n ia g o s p o d a rs tw a d o m o w e g o , n ie ­ z ależ n ie o d te g o , czy p a ra fia p ro w a d zi g o s p o d a rs tw o ro ln e . O czyw iście S ynod nie n a k az u je , aby d u c h o w n i o so b iśc ie zajm o w ali się g o sp o d a ro w a n ie m . Z ie m ia n a le ­ żąc a d o p a ra fii m o że być w y d zierżaw io n a in n y m .21 M u szą je d n a k być sp e łn io n e n a ­ s tę p u ją c e w a ru n k i: n a le ży p o s ta ra ć się o z ez w o len ie K urii D ie ce zja ln e j, n ależy sp i­ sać o d p o w ie d n ią u m o w ę n a o k re s trz e c h lat, w a ru n k i um o w y p o w in n y być k o rz y st­ n e d la p a ra fii.22 S y n o d n a k ła d a ta k ż e z o b o w ią z a n ia n a d z ie k a n a , k tó ry m a z a b e z ­ pieczyć m a ją te k k o śc io ła p rzy z m ia n ie p ro b o sz cz a . Z a ś u stę p u ją c y p ro b o sz c z m a p o z o staw ić d o k ła d n y spis in w e n ta rz a p a rafii, gdyby p ro b o sz c z z m a rł i te g o spisu nie z o staw ił, nie z o staw ił te ż te s ta m e n tu , to d z ie k a n , a d m in is tra to r i d w ó c h c z ło n ­ ków R ady D u s z p a s te rs k ie j, u s ta lą , c o n ależy d o p a ra fii a c o d o sp a d k o b ie rc ó w . G dyby p ro b o sz cz p ro w a d z ił g o sp o d a rstw o sp ecjalisty czn e, to p o w in ie n zaw rzeć sto so w n e p o ro z u m ie n ie z e sw oim n a stę p c ą , d o ty cz ą c e te g o g o sp o d a rs tw a . P o ro z u ­ m ie n ie to z a tw ie rd z a K u ria D ie c e zja ln a . W p rz y p a d k u śm ierc i p ro b o sz c z a p ro w a ­ d z ąc eg o g o s p o d a rs tw o sp ecjalisty c zn e , sp a d k o b ie rc y m o g ą p rz e ją ć tylko a k tu a ln ie istn ie jąc e s ta d o lu b u p ra w ę , je d n a k z p ra w e m p ierw sz e ń stw a d o n ab y cia p rz ez n o ­ w eg o p ro b o sz cz a . W sz elk ie b u d y n k i i u rz ą d z e n ia p o z o s ta ją n ie o d p ła tn ie przy p r o ­ b o stw ie n a w łasn o ść. T en sam sp o s ó b p o s tę p o w a n ia n ależy sto so w ać w p rz y p ad k u

“ Por. kan. 1274, p ar. 1.

21 Przez um ow ę dzierżawy w ydzierżaw iając zobow iązuje się o d d ać dzierżawcy rzecz d o używania i p o b ieran ia pożytków przez czas oznaczony, lub nieoznaczony, a dzier­ żawca zobow iązuje się płacić w ydzierżaw iającem u um ów iony um ów iony czynsz. Kodeks cywilny z akta m i wykonawczymi, Lex, G d ań sk 1996, art. 693, par. 1.

sa d ó w o w ocow ych, w szelk ich p la n ta c ji czy staw ó w rybnych. W szy stk ie u rz ą d z e n ia i s p rz ęty p rz e ję te p o z m a rły m p o p rz e d n ik u n a le ży d o k ła d n ie sp isać i w łączyć d o spisu in w e n ta rz a . S p rz e d a ż ich lub sk re śle n ie z księgi in w e n ta rz a m o żliw e je s t j e ­ d ynie z a z g o d ą K u rii D ie c e z ja ln e j. N a d tym i cz y n n o ścia m i czu w a i za n ie o d p o w ia ­ d a d z ie k a n . P rz e jm u jąc y g o sp o d a rs tw o p o w in ie n d o k ła d n ie j e o b e jrz e ć i w p isać d o p ro to k ó łu sw o je uw agi. U s ta lo n o te ż z a s a d ę , że w szelk ie św iad czen ia , ta k k o śc iel­ n e ja k i cyw ilne, p o n o s i te n , k to p o b ra ł d o c h o d y z p ro b o s tw a w d an y m ro k u . Ś w ia d c ze n ia n a d p ła c o n e lub z a p ła c o n e z w y p rz e d z e n ie m te rm in u p łatn o śc i, ja k p o d a tk i, o p ła ty m e lio rac y jn e i in n e, p o d le g a ją zw ro to w i. T en, k to um y śln ie d o ­ p u sz c za się z a n ie d b a ń w g o sp o d a rstw ie lu b u m y śln ie d o k o n u je w y p rzed a ży je g o z aso b ó w z o b o w iąz an y je s t d o resty tu cji, czyli o d sz k o d o w a n ia d o w ysokości p e łn e ­ g o s ta n u w łaściw eg o .23 S ynod u s ta n a w ia z a s a d ę , że n a ja k ą k o lw ie k z m ia n ę w p r a ­ w ie w łasn o ści lu b sw o b o d zie p o s ia d a n ia czy u ż y tk o w an ia d o b ra k o ś c ieln eg o p o ­ trz e b n e je s t z e z w o len ie o d p o w ie d n ie j w ładzy. N a d o k o n a n ie sp rz ed a ż y g ru n tu lub b u d y n k u k o ś c ieln eg o k o n ie c z n e je s t p ise m n e z e z w o len ie K u rii D ie ce zja ln e j. Po d o k o n a n iu ta k ie j tra n s a k c ji o d p isy a k tó w n o ta ria ln y c h n a le ży d o sta rcz y ć d o K u rii i p o s ta ra ć się, aby d o k o n a n o w p isu d o k siąg w ieczystych. W szelk ieg o ro d z a ju z a ­ bytki n a le ż y zab e zp ie cz y ć lu b p rz e k a z a ć d o M u z e u m D ie c e z ja ln e g o .24 K w estię z w iąz an ą z g o sp o d a rstw a m i kościeln y m i S y n o d k o ń czy a p e le m d o a d m in is tra to ­ ró w d ó b r, aby n ie przyw iązyw ali się z b y tn io d o nich, n a ś la d u ją c p ierw sze gm iny c h rze śc ija ń sk ie , w łaściw ie z n ich k o rzy stali w p ro w a d z e n iu m isji zb aw czej K o ścio ­ ła, p a m ię ta ją c o b ied n y c h i p o trz e b u ją c y c h .25

S y n o d D rohiczyński. S praw y d o ty czące g o sp o d a rstw p o d e jm u je tak ż e p ra w o d aw ­ ca D ro h iczy ń sk i. Z ie m ia k o śc ieln a w diecezji d ro h icz y ń sk iej n ależy d o tej p arafii, n a k tó r ą je s t z a p isa n a , ch y b a ż e z n iep o d w a ż a ln e g o d o k u m e n tu w ynika, że je s t w ła­ sn o ścią diecezji. P a ra fia m o że nab y w ać n o w e g ru n ty , je ż eli je s t to d la n iej k o rzy stn e i p o u zy sk an iu a k ce p ta c ji B isk u p a d iece z jaln eg o . K a ż d a p a ra fia p o w in n a p o sia d a ć księg ę w ieczystą n a sw oje n ie ru c h o m o ś ci i księgę in w e n ta rz a p ro w a d z o n ą n a b ie ż ą ­ c o i s p ra w d z a n ą w czasie w izytacji b isk u p ich i d ziek ań sk ich . N a te re n ie diecezji w y­ s tę p u ją lasy, k tó re w o b ecn y m czasie p o w in n y p o d le g a ć szczególnej o c h ro n ie , Sy­ n o d n a k a z u je , aby w ycinka drzew w lasac h p a rafialn y c h była p ro w a d z o n a w yłącznie n a cele p a ra fia ln e lu b d ie c ez jaln e z obow iązkow ym , k ażd o razo w y m p o w ia d o m ie ­ n iem w ład zy d iec ez jaln ej. S ynod ró w n ie ż n ie z o b o w iąz u je p ro b o sz cz a d o o so b iste ­ go p ro w a d z e n ia g o sp o d a rstw a , d o p u sz c za m ożliw ość dzierżaw y. N ależy w ów czas spisać u m o w ę, a jeż eli o k re s dzierżaw y p rz e k ra c z a ro k , uzyskać u p rz e d n io zg o d ę

23 Tamże, p. 5.3.5. 24 Tam że, p. 5.3.6. 25 Tam że, p. 5.3.7.

[7] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 2 3 7

w ład z d iecezjaln y ch . R ó w n ie ż p o trz e b n a je s t z g o d a B isk u p a d iec ez jaln e g o n a d o ­ k o n a n ie a lien acji w szystkich n ie ru c h o m o ś c i n ależący ch d o p a rafii, szczeg ó ln ie tych, k tó re p o sia d a ją w a rto ść arty sty czn ą lu b h isto ry czn ą, d o d a tk o w o p o w in n y być o n e sp isa n e w szczegółow ym w ykazie, sy stem aty czn ie a k tu a liz o w a n y m i sp raw d zan y m p o d czas w izytacji.26 B u d o w a now ych o b iek tó w , b ież ąc e u trzy m an ie , re m o n ty o ra z u b e zp ie c z e n ie spoczyw a n a p a rafii. D o m y p a ra fia ln e i b u d y n k i g o sp o d a rc z e są w ła ­ sn o ścią p a rafii. B u d o w a d o m ó w p a rafialn y c h o ra z b u d y n k ó w g o sp o d arczy ch , a ta k ­ że ich lo k alizacja m o że n a stę p o w a ć z inicjatyw y w ła d z d iecezjaln y ch lub z inicjaty­ wy p a rafii, zaw sze je d n a k p o w cześniejszym u z y sk a n iu zgody B isk u p a d ie c e z ja ln e ­ go. K o szt b u d o w y i u trz y m a n ia spoczyw a n a p a ra fii. B isk u p d iecezjaln y p o d e jm u je decyzje w sp ra w a ch b u d o w y i lokalizacji now ych o b iek tó w p o z asięg n ięciu opin ii R a d y d o sp raw e k o n o m ic zn y c h o ra z K om isji a rch ite k to n ic z n o -b u d o w la n e j. P ro ­ boszcz p o k o n su ltac ji z R a d ą p a ra fia ln ą . P ro je k ty b u d o w y i re m o n tu m u szą uzyskać ak c e p ta c ję K om isji a rc h ite k to n ic z n o -b u d o w la n e j.27

S y n o d D iecezji E łc k ie j p o tw ie rd z a ró w n ież z a s a d ę k o d e k so w ą , że z ie m ia k o ­ śc ieln a w D ie ce zji E łc k iej n a le ży d o tej p a ra fii, n a k tó r ą je s t z a p is a n a , ch y b a że a u ­ te n ty c z n e g o d o k u m e n tu w ynika, iż je s t o n a w ła sn o śc ią D iecezji. S yn o d tak ż e d a je p a ra fii m ożliw o ść n a b y w a n ia now ych g ru n tó w , je d n a k p o u p rz e d n im u z y sk an iu z gody B isk u p a . P a ra fia m a o b o w ią z e k p o s ia d a n ia k sięgi w ieczystej n a n ie ru c h o ­ m ości g ru n to w e i księgi in w e n ta rz a p a ra fia ln e g o , p ro w a d z o n e j n a b ie ż ąc o i p o d le ­ g ającej k o n tro li b isk u p iej i d z ie k a ń s k ie j.28 P ra w o d a w c a E łc k i n a k ła d a z o b o w iąz a ­ n ie n a a d m in is tra to ró w d o ty cz ą c e z a d b a n ia o o g ro d y i sad y istn ie jąc e n a ziem i p a ­ ra fia ln e j, aby w yglądały w z o ro w o p o d w zg lęd e m g o sp o d a rcz y m i estety czn y m . Z a ­ rząd cy n ie m o g ą ich likw idow ać b e z u p rz e d n ie g o zez w o len ie K u rii.29 S yn o d u s ta ­ n a w ia p o d o b n ą n o rm ę d o ty cz ą c ą staw ów , ro w ó w i k a n ałó w , w ch o d zący ch w sk ład n ie ru c h o m o ś c i i stan o w iący ch w ła sn o ść k o ścieln y ch o só b p raw n y ch , k tó re te ż n a ­ leży u trzy m y w ać w d o b ry m s ta n ie użytkow ym .30 L asy n a te r e n ie diecezji p o d le g a ją szczeg ó ln ej o c h ro n ie , d la te g o w ycinka w lasac h p a ra fia ln y c h m o ż e być p ro w a d z o ­ n a w y łączn ie n a cele p a ra fia ln e lu b d ie c e z ja ln e , z o b o w ią zk iem k ażd o ra zo w eg o p o w ia d o m ie n ia o tym w ład zy d ie c e z ja ln e j.31 D o d a tk o w y m ź ró d łe m d o c h o d ó w m o ­ że być d z ie rża w a . J e d n a k n a jej d o k o n a n ie lub o d d a n ie w n a je m 32 n ie ru c h o m o ś ci

26 / Synod Diecezji Drohiczyńskiej, D rohiczyn 1997, (D R O ), st. 219. 27 Tamże, st. 218.

28 / Synod Diecezji E łckiej 1997-1999, E łk 1999, (E Ł C ), st. 998. 2<l Tamże, st. 999.

30 Tamże, st. 1000. 31 Tamże, st. 1001.

32 Przez um ow ę najm u wynajm ujący zobow iązuje się oddać najem cy rzecz do używa­ nia przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najem ca zobow iązuje się płacić w ynajm u­ jącem u um ów iony czynsz. Kodeks cywilny, dz. cyt., a rt. 659, p ar. 1.

k o ścieln ej k o n ie c z n e je s t zez w o len ie K urii. B ra k ta k ie g o z ez w o len ie s k u tk u je n ie ­ w a żn o ś cią z aw a rtej um ow y. P ew n y m z a b e z p ie c z e n ie m p rz e d e w en tu a ln y m n a d ­ u życiem je s t n o rm a z a w ie ra ją c a z ak a z, że n ie ru c h o m o ś ć n ie m o że być w y d zierża­ w io n a lu b o d d a n a w n a je m w ła sn e m u z a rz ą d c y o r a z je g o k rew n y m i p o w in o w a ty m d o d ru g ie g o s to p n ia .33 S ynod z am iesz a p e w n e sz czeg ó ło w e w ytyczne d o ty czące sa ­ m ych u m ó w , k tó r e m a ją z a b e z p ie c z a ć d o b ro k o śc ieln e. W u m o w ie d z ierżaw ę g ru n tó w m u sz ą być p o c zy n io n e z a s trz e ż e n ia co d o o c h ro n y g ran ic, ja k o ś c i g ru n tu i n ie d o p u s z c z a ln o śc i w z n o sz en ia ja k ic h k o lw ie k z a b u d o w a ń . W u m o w ie doty czącej n a jm u b u d y n k u k o n ie c z n e je s t o p isa n ie je g o s ta n u te c h n ic z n e g o i u ży tk o w eg o o ra z u rz ą d z e ń te c h n icz n y ch .34 S y n o d z o b o w iąz u je ró w n ież z a rz ą d c ę d o d b a n ia o b u d y n k i k o śc ie ln e , w czym w s p ie ra ć g o p o w in n a P a ra fia ln a R a d a E k o n o m ic z n a . Z o b o w ią z a n ie o d b a n ie z aw ie ra ró w n ie ż o b o w ią ze k z a b e z p ie c z e n ia p rz e d w ła m a ­ n iem rab u n k o w y m , p rz e d z d a rz e n ia m i losow ym i. S tą d w ynika, że m u sz ą być s p ra w n e o d g ro m n ik i, k o n iec zn y sp rz ę t p rz ec iw p o ż a ro w y , a cało ść u b e z p ie c z o n a o d o g n ia i o d p o w ie d z ia ln o śc i cyw ilnej.35 Ten d z ia ł p ra w a S y n o d kończy u sta n o w ie ­ n ie m n o rm y , k tó r a zo b o w iąz u je d o sto so w a n ia w z a rz ą d z a n iu istn iejący m i b e n e fi­ cjam i i d y sp o n o w a n ia d o c h o d a m i p ły n ący m i z n ich , d o ty ch czaso w y ch z a rz ą d z e ń , aż d o czasu , gdy K o n fe re n c ja E p is k o p a tu n ie p rz y g o tu je now ych z a rz ą d z e ń .3*

S y n o d gnieźnieński. S praw y d o ty cz ąc e g o sp o d a rstw ro ln y ch p o d e jm u je tak ż e S y n o d A rc h id ie c e z ji G n ie ź n ie ń s k ie j. S ta n o w i o n , że w szystkie k o śc ieln e o soby p ra w n e p o s ia d a ją c e n ie ru c h o m o ś c i ro ln e , z g o d n ie z p ra g m a ty k ą d ie c e z ja ln ą o b o ­ w ią zu jąc ą w tym p rz e d m io c ie , są z o b o w iąz an e d o p rz ek a zy w an ia części d o c h o d ó w u zy skanych z ich u ż y tk o w an ia czy w y d z ierż aw ie n ia n a cele o k re ś lo n e w k o d e k sie .37 P ra g m a ty k ę d o ty cz ąc ą czynszów d zierżaw n y ch u c h w ala R a d a E k o n o m ic z n a A rc h id ie ce z ji G n ie ź n ie ń s k ie j, a d o te g o by w e sz ła w życie p o trz e b n e je s t z a tw ie r­ d z e n ie A rc y b isk u p a G n ie ź n ie ń s k ie g o . N o rm a ta dotyczy ta k ż e tych kościeln y ch o só b p ra w n y ch , k tó ry ch n ie ru c h o m o ś c i zo stały p r z e k a z a n e w z a rz ą d K u rii M e tr o ­ p o lita ln e j, z a z g o d ą w z g lęd n ie n a p ro ś b ę z a rz ąd c y p a ra fii. S ynod z aw ie ra ró w n ież w a żn ą n o r m ę p ra w n ą d o ty c z ąc ą b en eficjó w . S tw ie rd z a o n , że n a te re n ie A rc h id ie ­ cezji G n ie ź n ie ń s k ie j n ie istn ie ją b e n e fic ja w ścisłym te g o sło w a z n ac z e n iu , d la te g o należy te n fa k t o d n o to w a ć w k się d ze w ieczystej. Istn ie ją cy ta m z ap is h ip o te c zn y o n azw ie „ b e n e fic ju m ” n ależy p rz e p is a ć n a k o śc ie ln ą o s o b ę p ra w n ą , ja k ą je s t „ p a ­ r a fia ” . K o n s e k w e n c ją ta k ie g o z a p isu b ę d z ie p rz e n ie s ie n ie d o c h o d ó w d o ty ch c za so ­ 33 Tam że, st. 1003. 34 Tamże, st. 1004. 35 Tamże, st. 1005-1006. “ Tam że, st. 1002. 37 Por. kan. 1274.

[9 ] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 2 3 9

w eg o „ b e n e fic ju m ” n a in sty tu c ję 38, p a ra fię czy A rc h id ie c e z ję G n ie ź n ie ń s k ą i p r z e ­ z n a c z o n e b ę d ą n a u trz y m a n ie d u ch o w n y ch , k tó rz y p ra c u ją d la d iecezji, a tak ż e n a w y n a g ro d z e n ie innych o só b służących K ościołow i, o ra z n a z a ra d z a n ie innym p o ­ trz e b o m A rc h id ie c e z ji.39 K o ście ln e o so b y p ra w n e m o g ą przy jm o w ać b e zo b lig ato - ry jn e d aro w izn y rz eczo w e i p ie n ię ż n e , sp a d k i i zap isy te s ta m e n to w e o ra z n ie r u ­ ch o m o ści. N a to m ia s t p rz y jm o w a n ie d a ro w izn y p o łą c z o n e z ja k im k o lw ie k z o b o ­ w ią za n ie m w y m ag a u p rz e d n ie j zgody A rc y b isk u p a G n ie ź n ie ń s k ie g o . M im o te g o z a rz ą d c a n ie m o że o d m a w ia ć p rzy jęcia d aro w izn y n a rzecz K o ś cio ła b e z k o n s u lta ­ cji i u z g o d n ie n ia z K u rią M e tro p o lita ln ą.® P rz y jęte o fia ry i u z y sk a n e fu n d u sz e m u ­ szą być p rz e z n a c z o n e n a c ele z g o d n e z w o lą o fiaro d a w c ó w .41 Ź ró d łe m p o zy sk an ia d ó b r m a te ria ln y c h je s t n a je m , d z ie rża w a lu b u ż y czen ie 42 n ie ru c h o m o ś c i, o b ie k tó w czy p o jed y n czy ch lo kali ko ścieln y ch . J e d n a k d o z a w a rc ia ta k ic h u m ó w w y m ag an a je s t u p rz e d n ia z g o d a i z a tw ie rd z e n ie K urii M e tro p o lita ln e j. Z g o d a ta k a je s t w ym a­ g a n a ró w n ie ż w w y p a d k u p r z e d łu ż e n ia um ow y lub w p ro w a d z e n ia d o niej isto tn y ch zm ian . N a to m ia s t sp raw y d o ty czące p rz e z n a c z e n ia czynszu d zie rża w n e g o lub czynszu z n a jm u , re g u lo w a n e są o d d z ie ln ą p ra g m a ty k ą d ie c e z ja ln ą , z atw ierd z o n ą p rz e z A rc y b isk u p a G n ie ź n ie ń s k ie g o .43

S y n o d D iecezji K ieleckiej spraw y zw iąz an e z g o sp o d a rstw e m re g u lu je w o d d z ie l­ nym z a łąc z n ik u , k tó ry dotyczy k re sce n c ji i sta n o w i ro d z a j z a b e z p ie c z e n ia m a ją tk u k o śc ieln eg o w szczeg ó ln y m p rz y p a d k u . Z o sta ły w n im z a m iesz c zo n e szczegółow e ro z w iąz an ia d o ty cz ąc e p rz e k a z a n ia p a ra fii m ied z y u stę p u ją c y m p ro b o sz cz e m a je ­ go n a s tę p c ą , je d n a k p rz ep isy te m ają ta k ż e z a s to s o w a n ie w w y p a d k u śm ierci p r o ­ b o szcza , gdy ch o d zi o p o d z ia ł d o c h o d ó w p o m ię d z y n a s tę p c ą a sp a d k o b ie rc a m i.44 S ynod u s ta n a w ia m ą d r ą z a s a d ę , że p o d z ia ł k re sce n c ji z b e n e fic ju m p o z o sta w ia się d o b ro w o ln e m u p o ro z u m ie n iu u s tę p u ją c e g o i n o w o m ia n o w a n e g o p ro b o sz cz a . G dyby je d n a k n ie u d a ło się o sią g n ąć z gody s tro n y o d n o s z ą się d o D z ie k a n a , a gdy­ by i to n ie p rz y n io s ło re z u lta tu , o d w o łu ją się d o K urii D ie c e z ja ln e j.45 S tro n y , D z ie ­ k a n i K u ria D ie c e z ja ln a m a ją k iero w ać się z am ieszczo n y m i niżej n a stęp u ją c y m i

38 Por. kan. 1272.

39 Por. kan. 1274; G N I, st. 398, par. 1-3.

40 I I I Powojenny Synod Archidiecezji Gnieźnieńskiej z okazji M ilenium je j powstania. G niezno 2001, (G N I), st. 399.

41 Por. kan. 1267, p ar. 3; G N I, st. 400.

42 Przez um ow ę użyczenia użyczający zobow iązuje się zezwolić biorącem u, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na b ezp łatn e używanie od d an ej m u w tym celu rze­ czy. Kodeks cywilny, dz. cyt., art. 710.

43 G N I, st. 405.

44 I I I S ynod D iecezji Kieleckiej 1984-1991, Kielce 1992, (K IE ), Sprawy bytowe D u ­ chow ieństw a D iecezji K ieleckiej, załącznik n r 3, s. 95-97.

z a s a d a m i. R o k g o sp o d a rc z y ro z p o cz y n a się 1 czerw ca i kończy 31 m aja. Je ż eli z m ia n a p ro b o s z c z a n a s tą p iła p rz e d pierw szym c zerw ca, to z o s ta ło z a s ia n e n a z ie ­ m i b e n e fic ja ln e j, o w o ce w sa d z ie i w arzyw a p o z o s ta ją d la n a stęp c y , k tó ry p o kryw a w szystkie p o d a tk i i św ia d c ze n ia n a ro k b ieżący. Je ż e li n a to m ia s t z m ia n a p ro b o s z ­ cza n a s tą p iła p o pierw szy m czerw ca, no w o m ia n o w a n y p ro b o sz c z p rz e jm u je to, co u stę p u ją c y p o z o sta w ia co ro śn ie w p o lu , w o g ro d z ie , s a d z ie i n a łąk a ch . P o d a tk i i św ia d c ze n ia p ła c ą obydw aj p ro b o sz c z o w ie w z ale ż n o śc i o d s ta n u p rzy jęty ch z b io ­ rów , w m yśl zasad y , „ k to z b ie ra te n p ła c i” . J e śli z m ia n a n a s tą p iła p o z b io ra ch , p r o ­ b o szcz u stę p u ją c y p o z o sta w ia sw em u n a stę p c y p o le u p ra w io n e p o d zasiew y je s ie n ­ n e o ra z z ie m io p ło d y w ilości dw a kw in tali z b o ż a w z g lęd n ie d w a d zieścia kw in tali z ie m n ia k ó w n a h e k ta r. O w o ce z sa d u z b ie ra w c ało ści p ro b o sz c z u stę p u ją c y przy z m ia n ie p o p ię tn a sty m p a ź d z ie rn ik a , a u stę p u ją c y p rz e d p ię tn a sty m p a ź d z ie rn ik a , ty lk o te, k tó re ju ż z e b ra ł. S ia n o i p a sz ę z a b ie ra p ro b o sz c z u stę p u ją cy , je ż e li z m ia n a n a s tą p iła p o pierw szy m czerw ca. S łom y i n a w o zu n ie w o ln o w yw ozić, a n i s p rz e d a ­ w ać. P ro b o s z c z u stę p u ją c y w o k re s ie r o b ó t w io sen n y ch , w z g lęd n ie p o z b io ra c h le t­ nich p o w in ie n z o staw ić n a stęp c y p o le u p ra w io n e w e d łu g p rz y ję te g o zw yczaju o rk i lu b p o d o ry w k i, w p rzeciw n y m w y p a d k u n a s tę p c a w y k o n a tę p ra c ę n a k o sz t p o ­ p rz e d n ik a . P o śm ierc i p ro b o sz c z a lub w w y p a d k u o p ró ż n ie n ia p a ra fii, d o p ó k i O r ­ d y n a riu s z n ie z a m ia n u je a d m in is tra to ra , p a ra fią z a rz ą d z a w ik ariu sz, a gdy je s t ich k ilku, to n a js ta rsz y n o m in a c ją w d a n e j p a ra fii, w ra z ie b ra k u w ikariuszy, p ro b o sz cz u p ra w n io n y d o o p ie k i d u sz p a ste rsk ie j. K a p ła n chw ilow o z a rz ąd z ają c y p a ra fią p o ­ b ie ra cały d o c h ó d z „ iu ra s to la e ” w p a ra fia c h liczących d o 3 000 w ie rn y ch w łącz ­ n ie. W p a ra fia c h o d 3 000 d o 5 000, p o b ie r a 7 5 % , a w w iększych 5 0 % , re s z tę o d sy ­ ła d o K urii D ie c e z ja ln e j. Te sa m e n o rm y n a le ży z a c h o w a ć w p rz y p a d k u śm ie rc i b e ­ n e fic ja n ta . N a to m ia s t sp a d k o b ie rc y z m a rłe g o p ro b o sz c z a n ie m ają p ra w a z a m ie sz ­ k a n ia w b u d y n k a c h p a rafia ln y c h , a d o m o w n icy z m a rłe g o zo b o w ią z an i są d o o p u s z ­ c ze n ia z a jm o w a n e g o m ie sz k a n ia w b u d y n k a c h p a ra fia ln y c h , n a jp ó ź n iej w p rz e c ią ­ g u m iesiąca. G dyby z a is tn ia ła p o trz e b a w y d z ierż aw ie n ia p o la p a ra fia ln e g o , należy w ów czas z aw rzeć u m o w ę p o m ię d z y p ro b o sz c z e m a d z ierżaw cą, k tó r a sta je się d o ­ p ie ro w a żn a , p o jej z a tw ie rd z e n iu p rz e z K u rię .46 P ra k ty k a p o k a z u je w ażn o ść tak ic h d o k ła d n y c h w ytycznych w z a ra d z a n iu e w e n tu a ln y m k o n flik to m .

S y n o d K o szalińsko-K olobrzeski ró w n ież p o św ięc a u w ag ę tro sc e o zab e zp ie cz en ie i w łaściw e u żyw anie w łasnych d ó b r m a te ria ln y c h . Z a rz ą d z a ją c y d o b ra m i p ow inni w y p ełn iać sw e o b o w iązk i z s u m ie n n o ś cią d o b re g o g o sp o d a rz a , z w racając szczegól­ n ą uw agę n a z ab e z p ie c z e n ie d o k u m e n tó w i d o w o d ó w , n a k tó ry ch o p ie ra ją się p r a ­ w a K o ścio ła d o m a ją tk u , a m ianow icie: do w o d y w łasn o ści n ieru c h o m o ś ci tak ic h ja k d ziałk i z a b u d o w a n e , o g ro d y , łąki, p o la u p ra w n e o ra z um ow y d zierżaw n e, z w

w ym i w p isam i w k się d ze w ieczystej. P o tw ie rd zo n e o d p isy tych d o k u m e n tó w , o b o ­ w iązkow o p ro b o szczo w ie d o sta rc z a ją d o a k t k u rialn y ch .47 K a ż d a z m ia n a w p ra w ach w łasn o ści czy u ży tk o w an ia n ieru c h o m o ś c i k o ścieln y ch b e z p ise m n e j zgody b isk u p a d iec ez jaln eg o je s t z a b ro n io n a i p u n k tu w id z en ia p ra w a k a n o n ic z n e g o n iew aż n a.48

S y n o d A rc h id ie ce zji Ł ó d z k ie j a k c e n tu je n o rm ę p ra w n ą sta n o w ią c ą , że z a rz ą ­ d z ając y d o b ra m i k o śc ieln y m i, ta k ru c h o m y m i ja k i n ie ru c h o m y m i, n ie m o g ą ich, b e z z e z w o le n ia A rc y b isk u p a , sp rz ed a w a ć , w y d zierżaw iać, d a w ać w u ż y tk o w an ie, z a m ie n ia ć 4'', d a ro w y w a ć 5", o b c ią ż a ć lu b w ja k ik o lw ie k in n y s p o s ó b a lie n o w ać . P o ­ d o b n e z e z w o len ie w y m a g an e je s t w p rz y p a d k u lo k o w a n ia k a p ita łó w .51 G dyby o k a z a ło się k o rz y stn y m p rz e p ro w a d z e n ie je d n e j z tra n s a k c ji w y m ien io n y c h pow y­ żej, z a rz ą d c a p o w in ie n u zyskać z g o d ę A rc y b isk u p a n a d o k o n a n ie ta k ie j czynności p ra w n e j, p rz e d s ta w ia ją c p r o je k t um ow y, o k re śla ją c e j p rz e d m io t tra n s a k c ji, je g o sz a c u n k o w ą w a rto ść , p o d a ją c przyczyny, d la k tó ry c h je s t o n a w s k a z a n a i p rz e d ­ sta w iają c p rz ew id y w a n y s p o s ó b jej re a liz a c ji.52 B a rd z o w a żn e je s t tu p rz y p o m n ie ­ n ie, s ta n o w ią c e fo rm ę p ra w n e g o z a b e z p ie c z e n ia , ż e w szystkie um o w y d o ty cząc e w yżej w y m ien io n y c h tra n s a k c ji m u sz ą być z a w ie ra n e z g o d n ie z p rz e p is a m i p ra w a cyw ilnego o ra z k o ś c ie ln e g o p ra w a p o w s z e c h n e g o i p a rty k u la rn e g o .53 P ra w o d a w c a sy n o d a ln y d o łą c z a ró w n ie ż s a n k c ję d la n ie p o s łu s z n y c h p ra w u z arz ąd c ó w . K to d o ­ k o n a ł n ie z g o d n ie z p ra w e m ja k ie jś tra n s a k c ji, w w yniku k tó re j p o w s ta ła sz k o d a d la K o ścio ła, m a o b o w ią z e k re sty tu c ji.54 Z a r z ą d c a z aw ie ra ją c y u m o w ę d o ty cz ą c ą d zierżaw y p o w in ie n u m ie śc ić k la u z u lę , z a w ie ra ją c ą w a ru n e k , że now y z a rz ą d c a d ó b r k o śc ieln y ch , m a p ra w o ro z w iąz ać u m o w ę n a w e t p r z e d te rm in e m je j w yga­ ś n ię cia, w y n a g ra d z a ją c e w e n tu a ln e szk o d y .55 Ta n o rm a d a je sw o b o d ę a d m in is tro ­ w a n ia d o b ra m i k o śc ieln y m i k a ż d e m u z a rz ą d c y ju ż n a sam y m sta rc ie . W szystkie n ie ru c h o m o ś c i k o ś c ie ln e p o w in n y m ie ć z a ło ż o n ą k się g ę w iecz y stą, a w ia ry g o d n ą k o p ię z w p isu d o n iej n a le ż y złożyć w K u rii.56 O b o w ią z k ie m p ro b o s z c z a je s t p r o ­

[ U ] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 241

471 Synod Diecezji K oszalińsko - Kołobrzeskiej, K oszalin 1986-1990, (K O S), st. 723. 48 Tamże, st. 724.

49 Przez um ow ę zam iany każda ze stron zobow iązuje się przenieść na dru g ą stronę w łasność rzeczy w zam ian za zobow iązanie się do przen iesien ia własności innej rzeczy. Kodeks cywilny, dz. cyt. art. 603.

50 Przez um ow ę darow izny darczyńca zobow iązuje się do b ezp łatn eg o św iadczenia na rzecz o b d arow anego kosztem swego m ajątku. Kodeks cywilny, dz. cyt. art. 888.

51 Synod Diecezji... Łódzkiej (Ł O D ), tekst: D o b ra doczesne K ościoła łódzkiego za­ czerp n ięto z In tern e tu : http://w w w .archidiecezja.lodz.pl/czytelni/synod/index.htm l, stan na dzień 14. X I. 2003, st. 335. 52 Tamże, st. 336. 53 Tamże, st. 337. 54 Tamże, st. 338. 55 Tamże, st. 339. 54 Tamże, st. 340.

w a d z e n ie p a ra fia ln e j k sięg i p rz y ch o d ó w i ro z c h o d ó w , w e d łu g u s ta lo n e g o w A r ­ c h id ie ce zji w z o ru i czu w ać, aby d o c h o d y były w y d a tk o w a n e z g o d n ie z in te n c ja m i o fia ro d a w c ó w .57 P o d o b n ie m a p ro w a d z ić k sięg ę in w e n ta rz o w ą , z a w ie ra ją c ą w ykaz m a ją tk u r u c h o m e g o w e d łu g d z ia łó w rzeczo w y ch , a k tu a liz u ją c ją p rzy k o ń c u k a ż ­ d e g o r o k u .58 P ra c a p ro b o s z c z a d o ty cz ąc e z a g o s p o d a ro w y w a n ia te re n ó w k o śc ie l­ nych n ie m o g ą p ro w a d z ić d o d e w as tac ji p rz y ro d y .59 S p o s o b e m p o zy sk iw an ia d ó b r m a te ria ln y c h m o ż e być ta k ż e p ro w a d z e n ie c m e n ta r z a g rz e b a ln e g o . P ro b o szc z je s t je g o a d m in is tr a to r e m , m a, w ięc o b o w ią z e k z a c h o w a n ia p rz e p isó w p a ń s tw o ­ w ych d o ty cz ąc y c h u r z ą d z a n ia i c h o w a n ia z m a rły c h o ra z sto so w n e z a rz ą d z e n ia K o m isji d o S p ra w C m e n ta rz y .“ Z a b e z p ie c z e n iu m a ją tk u k o ś c ie ln e g o służy n o rm a p ra w n a , n a k a z u ją c a p r o to k o la r n ie p rz e k a zy w ać m a ją te k k o śc ieln y n astęp cy . U s tę p u ją c y p ro b o s z c z p rz e k a z u je n a s tę p c y n ie o d p ła tn ie m a te ria ły b u d o w la n e z a ­ k u p io n e lu b w y g o s p o d a ro w a n e , ja k d re w n o z c m e n ta rz a , c e g ła z ro z b ió rk i b u d y n ­ k u p a ra fia ln e g o itp ., d rz e w a , k rzew y p o s a d z o n e n a g ru n c ie p a ra fia ln y m , p a rk a n y , o g ro d z e n ia , in s ta la c je w k u c h n i, ła z ie n k a c h i in n y ch p o m ie s z c z e n ia c h , b e z w zg lę­ d u n a to , czyim k o s z te m zo stały n a b y te . N a to m ia s t z o b o w ią z a n ia p o d a tk o w e z w ią z a n e z g o s p o d a rs tw e m p a ra fia ln y m p o k ry w a te n , k to z e b ra ł p lo n y d a n e g o r o ­ ku. W p r z y p a d k u s p o ru , d ecy zja n a le ży d o K u rii.61

S y n o d Ł o w icki. T ro sk a o c a ło ść m ie n ia k o śc ie ln e g o p rz e b ija ta k ż e z p o s ta n o ­ w ień S y n o d u Ł o w ick ieg o . Z a rz ą d c a p a ra fii n ie m o że sp rz e d a w a ć , d a ro w a ć , a n i z a ­ m ie n ia ć d ó b r k o ścieln y ch , b e z p o z w o le n ia B isk u p a Ł o w ick ieg o , p o d sa n k c ją n ie ­ w ażn o ści.62 N a to m ia s t w szystkie n ie ru c h o m o ś c i k o śc ie ln e p o w in n y być w p isa n e d o księgi w ieczy stej. O d p isy u rz ę d o w e z tych k siąg i m ap k i g e o d ez y jn e n a le ży p rz e ­ chow yw ać w a rch iw u m a k o p ię p rz e k a z a ć d o K u rii.63 T akże p ro w a d z e n ie k sięgi in ­ w e n ta rz o w e j64 je s t o b o w ią zk o w e, m a o n a być a k tu a ln a , ró w n ież s p o rz ą d z o n a w dw u e g z e m p la rz a c h : d la a rch iw u m i K urii. G d y b y z a is tn ia ła ta k a p o tr z e b a to z a ­ rz ą d c a m a ją tk u k o śc ie ln e g o je s t zo b o w iąz an y d o je g o o b ro n y n a d ro d z e sądow ej, je d n a k n a w n ie sie n ie sk a rg i d o s ą d u cyw ilnego p o tr z e b n a je s t z g o d a w ładzy d ie c e ­ z ja ln ej.65 G d y b y k o rzy stn y m o k a z a ło się z a w a rc ie um o w y n a jm u , u ży czen ia lub dzierżaw y g ru n tó w czy lo k ali k o ścieln y ch to n ależy p o s ta r a ć się o z g o d ę w ład zy k o ­

57 Tamże, st. 342. 58 Tam że, st. 343. 59 Tamże, st. 345. 60 Tam że, st. 346.

61 Instrukcja o sposobie przekazywania m ajątku kościelnego przy zm ianie na stanow i­ sku proboszcza lub rektora kościoła. Ł O D , s. 4, p. 1, 8, 9, 10.

621 Synod Diecezji Łow ickiej, Łowicz 1999, (Ł O W ), st. 310. 63 Tamże, st. 311.

64 Por. kan. 1283, p. 2. 65 Por. kan. 1288; ŁOW , st. 319.

[13] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 2 4 3

ścieln ej i z a tw ie rd z e n ie w a ru n k ó w przyszłej um ow y.“ P ro s zą c o z g o d ę n a zaw arcie w sp o m n ia n y ch u m ó w n a le ży do łączy ć p ro je k t um ow y w trz e c h e g z e m p la rz a c h c e ­ lem a p ro b a ty , p o jej p o d p is a n iu je d e n e g z e m p la rz n a le ż y p rz e sła ć d o K urii. Z g o d a p o trz e b n a je s t te ż p rzy p rz e d łu ż e n iu um ow y i w p ro w a d z e n iu d o niej isto tn y ch z m ia n .67 O c h ro n ie in te g ra ln o ś c i d ó b r k o ścieln y ch służy ta k ż e n o rm a , z ak a zu ją ca stały ch m e ld u n k ó w w p a ra fia ln y c h b u d y n k a c h m ieszk aln y c h , d o ty c z ąc a w szystkich o só b p o z a d u c h o w n y m i.68

S y n o d Pelpliński. P o s ta n o w ie n ia S y n o d u D ie ce z ji P elp liń sk iej ta k ż e zaw ie rają w so b ie g łę b o k ą tro s k ę o m a ją te k w łasny K o ścio ła. P o s ia d a n e , n a b y te i o d zy sk an e p rz e z p a ra fie n ie ru c h o m o ś c i ro ln e w in n y być u trz y m a n e w n a le ży tej k u ltu rz e , a n ieu ż y tk i z a le c a się p rz ez n ac zy ć p o d z a les ie n ie. S y n o d zo b o w iąz u je rz ąd c ó w p a ­ rafii d o z a n ie c h a n ia o so b is te g o p ro w a d z e n ia d z ia łaln o śc i ro ln ic ze j i rybackiej. N ie ru c h o m o śc i ro ln ic ze w inny być o d d a w a n e ro ln ik o m w d z ie rża w ę w o p a rc iu o p is e m n ą u m o w ę , z a tw ie rd z o n ą p o d ry g o rem je j n iew aż n o śc i, p rz e z e k o n o m a diecezji. In n y s p o s ó b u ży tk o w an ia n ie ru c h o m o ś c i ro ln ic ze j m o ż e m ieć m iejsce wy­ łąc zn ie za p is e m n ą z g o d ą b isk u p a d ie c ez jaln eg o .6'' R ó w n ie ż n a le ż ą c e d o p a rafii w o d y i lasy p o d le g a ją z a g o s p o d a ro w a n iu w e d łu g z a s a d g o s p o d a rk i w o d n ej i leśnej. U ż y tk o w an ie w ó d i d rz e w o s ta n u u z a le ż n io n e z o s ta ło o d zgody b isk u p a d iec ez jal­ nego.™ K a żd a n ie ru c h o m o ś ć k o śc ie ln a p o w in n a być w p isa n a d o k sięgi w ieczystej, a u rz ęd o w e w yciągi z tych k siąg w ra z z m ap a m i g e o d ez y jn y m i n ależy p rzech o w y ­ w ać w arch iw u m p a ra fii i K u rii.71 C iek a w ą w y d aje się n o rm a , z a k a z u ją c a p o b ie ra ­ n ia czynszu p rz e z b e n e fic ja n ta z w y p rz ed z e n ie m p o n a d o k re s p ła tn o ś c i.72 P o d ział d o c h o d ó w z g o sp o d a rs tw a , w p rz y p a d k u zm ia n y p ro b o sz cz a , m a być d o k o n a n y zg o d n ie ze w s k az an ia m i W y d ziału E k o n o m ic z n e g o K u rii D ie c e z ja ln e j.73 Synod m ają c n a w zg lęd zie p ra w id ło w e a d m in istro w a n ie m a ją tk ie m k o ścieln y m , n a k a z u ­ je , aby w k ażd ej p a ra fii z o s ta ła p o w o ła n a i fu n k c jo n o w a ła p a ra fia ln a ra d a e k o n o ­ m iczn a, k tó r a p o d z w ierz ch n ic tw em p ro b o sz cz a b ę d z ie z a rz ą d z a ć d o b ra m i k o ­ ścielnym i. S k ła d rad y , n a w n io se k p ro b o sz c z a z a tw ie rd z a b isk u p d iecezjaln y .74 J e ­

66 Synod zam ieszcza w końcow ej części dział „W zorce niektórych form ularzy” i znaj­ dujem y tu w zór umowy: o najem lokalu użytecznego lub całego budynku n a cele użyt­ kowe, form ularz n r 31; o najem lokalu m ieszkalnego, n r 32; dzierżawy gruntu, n r 33; użyczenia, n r 34.

67 ŁOW, st. 320. 68 Tamże, st. 328.

69 Statuty I Synodu Diecezji Pelplińskiej, Pelplin 2001, (P E L ), st. 326. 70 Tamże, st. 327.

71 Tamże, st. 328. 72 Tamże, st. 329. 73 Tamże, st. 330. 74 Tamże, st. 335.

żeli r o z tro p n e g o s p o d a ro w a n ie d o ra d z a n a je m , w y d z ierż aw ie n ie lub u ży czen ie n ie ru c h o m o ś c i o ra z o b ie k tó w i lo k ali k o śc ieln y ch m o ż e to n a s tą p ić z a z g o d ą b i­ sk u p a d ie c e z ja ln e g o , p o d ry g o rem n iew aż n o śc i z a w a rte j um ow y. S a m a z aś u m o w a m u si m ie ć a k c e p ta c ję syn d y k a k u ria ln e g o i e k o n o m a d ie c ez ji.75 J e d n a k n ie ru c h o ­ m o ści k o śc ieln ej n ie w o ln o w y d zierżaw ia ć lu b o d d a w a ć w n a je m jej w ła sn e m u z a ­ rząd cy o r a z je g o k re w n y m i p o w in o w aty m .76

S y n o d A rc h id ie ce zji P o zn a ń sk iej, ja k o p rz e ja w tro s k i o m a ją te k k o ścieln y , u s ta ­ na w ia n o rm ę , k tó r a o b lig u je z a rz ą d c ó w d o s u m ie n n e g o c z u w a n ia n a d m a ją tk ie m i w łaściw eg o w y k o rz y stan ia m a ją tk u . O z n a c z a to , że z a rz ą d c y p o w in n i d o k ła d n ie p o z n a ć p rz e p isy k o ś c ie ln e g o p ra w a m a ją tk o w e g o , z a ró w n o p o w s z e c h n e g o ja k i p a rty k u la rn e g o , a ta k ż e cyw ilnego. N o rm p o z n a n e g o p ra w a n a le ży p rz e strz e g a ć . N a leż y ró w n ie ż c h ro n ić m ie n ie k o śc ieln e o d sz k ó d i s tra t, p ro w a d z ić n a b ież ą c o k się g ę in w e n ta rz o w ą , b e n e fic ja ln ą , r a c h u n k o w ą o ra z k ro n ik ę p a ra fia ln ą . A k ta p a r a f ia ln e p o w in n y b yć s ta r a n n ie p rz ec h o w y w a n e , w ra z z d o k u m e n ta m i, w y c iąg a­ m i h ip o te ty c z n y m i i m a p a m i k a ta s tra ln y m i. P rz e c h o w y w a n e w inny być ta k ż e p o li­ sy a s e k u ra c y jn e i d o k u m e n ta c ja te c h n ic z n o -b u d o w la n a .77 Z a r z ą d c a m a ją tk u k o ­ śc ie ln e g o m a o b o w ią z e k b r o n ie n ia je g o in te g ra ln o ś c i, n a w e t są d o w n ie , a le p o u p rz e d n ie j p is e m n e j z g o d z ie K u rii. N a w y d z ierż aw ie n ie lu b o d d a n ie w n a je m n ie ­ ru c h o m o ś c i k o śc ieln ej p o tr z e b n e je s t z e z w o le n ie K u rii. U m o w y z a w a rte b e z t a ­ k ie g o z e z w o le n ia n ie są w ią żą c e d la k o śc ieln y c h o s ó b p ra w n y ch . J e d n a k n ie r u ­ c h o m o ś ci k o śc ie ln e j n ie w o ln o w y d z ierżaw iać lu b o d d a w a ć w n a je m jej w ła sn e m u z a rz ą d c y o ra z je g o k re w n y m i p o w in o w a ty m d o d ru g ie g o s to p n ia .78 S y n o d z a ­ m ie sz cz a ta k ż e sz c ze g ó ło w e re g u la c je d o ty cz ąc e u m ó w d z ierżaw y i n a jm u . W u m o w ie o d z ie rż a w ę g ru n to w e j n ie ru c h o m o ś c i k o śc ieln ej k o n ie c z n e je s t z a ­ s trz e ż e n ie d o ty c z ą c e o c h ro n y g ra n ic , ja k o ś c i g r u n tu i n ie d o p u s z c z a ln o ś c i w z n o ­ s z e n ia ja k ic h k o lw ie k b u d y n k ó w , a w u m o w ie o n a je m n ie ru c h o m o ś c i b u d y n k o w e j k o n ie c z n e je s t o p is a n ie je j s ta n u te c h n ic z n e g o i u ż y tk o w eg o o ra z u rz ą d z e ń te c h ­ nicznych.™ M a ją te k , aby d o b rz e i d łu g o służył k o śc ieln ej o s o b ie p ra w n e j p o w in ien być z a d b a n y . S tą d o b o w ią z e k u trz y m a n ia go w d o b ry m s ta n ie tec h n icz n y m i u ży t­ kow ym , re m o n to w a n y w cześn ie, aby n ie d o p u sz c z a ć d o w ięk szy ch s tra t. B a d a n ia te c h n ic z n e n a le ży w y konyw ać co d w a la ta i to w m aju . D o ty czy ć o n e m a ją sta n u

75 Tam że, st. 341; por. Instrukcja w sprawie wydzierżawiania, w ynajm u i użyczania p a ­ rafialnych obiektów i nieruchom ości. P E L , aneks n r 38, s. 228-239.

74 Por. kan. 1298; P E L , st. 342.

77 Statuty Archidiecezjalnego Synodu Poznańskiego, K sięgarnia św. W ojciecha 1972, oraz aktualizacja: Poznański Synod Archidiecezjalny 1992-1993. P oznań (b. d.), (P O Z ), st. 1239.

78 Por. kan. 1298; P O Z , st. 1247. 79 Tamże, st. 1248.

te c h n ic z n e g o , f u n d a m e n tó w , d a c h u , ry n ie n i g ro m o c h ro n ó w . P ro to k ó ły z tych b a ­ d a ń , w te rm in ie m ie s ią c a n a le ż y p rz e s ła ć d o K u rii.80 B u d y n k i n a le ży z ab ezp ieczy ć p rz e d w ła m a n ie m , sz c ze g ó ln ie so lid n ie ta b e rn a k u lu m , p r z e d z d a rz e n ia m i losow y­ m i i u b ezp iec z y ć , w tym o d o d p o w ie d z ia ln o śc i cyw ilnej. Z a n ie d b a n ia w tym w z g lęd zie m o g ą być p o d s ta w ą p o c ią g n ię c ia d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i u ż y tk o w n ik a .81 U ży tk i ro ln e k o śc ieln y ch o s ó b p ra w n y ch n ależy u trz y m a ć w n a le ży te j k u ltu rz e . N ie u ży tk i z a le c a się z a le s ia ć , a le p o u zy sk a n iu p ise m n e j z g o d y K u rii.82 S y n o d p o ­ lec a z a k ła d a n ie sa d ó w ow o co w y ch . O g ro d y i p a rk i p o w in n y być u trz y m a n e w z o ­ ro w o p o d w z g lęd e m g o sp o d a rc z y m i e stety czn y m . B e n e fic ja n t n ie m o że lik w id o ­ w ać o g ro d ó w a n i z m ie n ia ć ich u rz ą d z e ń b e z u p rz e d n ie j z g o d y K u rii.83 P o d o b n ie w ody, ta k ie ja k staw y, row y i k a n ały , k tó r e w c h o d z ą w s k ła d n ie ru c h o m o ś c i, b ę d ą ­ cych w ła sn o śc ią k o ścieln y ch o s ó b p ra w n y c h , n a le ży u trz y m a ć w d o b ry m sta n ie u żytkow ym . N a to m ia s t z a k ła d a n ie staw ó w ryb n y ch z o s ta je u z a le ż n io n e o d uzy­ sk a n ia zgody K u rii. B e n e fic ja n t m a o b o w ią ze k c h r o n ie n ia p ra w w o d n y ch , p rzy ­ słu g u jący ch k o śc ieln y m o s o b o m p ra w n y m .84

S y n o d p rzem yski. S praw y z a b e z p ie c z e n ia m a ją tk u w ła sn e g o K o ścio ła znalazły sw ój w y m iar ró w n ie ż w p o s ta n o w ie n ia c h S y n o d u A rc h id ie c e z ji P rzem y sk iej. N a j­ p ierw S y n o d z o b o w iąz u je z arz ą d c ó w d o tro sk i o s ta n p o s ia d a n ia . P rz e ja w ia się o n a m . i. w g ro m a d z e n iu i p rzech o w y w a n iu d o k u m e n tó w d o ty czący ch w łasn o ści n ie r u ­ c h o m o ści i ich sk ład o w y ch części, tak ic h jak : w ypisy a k tó w n o ta ria ln y c h , o rz e c z e ­ n ia sąd o w e, d ecy zje i p o s ta n o w ie n ia o rg a n ó w a d m in istra c ji, z aś w ia d c ze n ia lu b o d ­ pisy z k siąg w ieczystych, k o p ie m a p ew idencyjnych, w ypisy z ew id en cji g ru n tó w lub k a ta s tr u n ie ru c h o m o ś c i.85 S y n o d d o p u sz c za m ożliw o ść w y d z ierż aw ie n ia i w y n aję­ c ia n ie ru c h o m o ś c i lu b jej części, stan o w iąc ej w ła sn o ść k o ścieln y ch o só b praw nych, a le ty lk o za z g o d ą o rd y n a riu s z a . J e d n a k i w tym p rz y p a d k u , z a rz ą d c a p o w in ien , co ja k iś czas d o k o n y w a ć czy n n o ści p raw n y ch lub fak ty czn y ch św iadczących o w ykony­ w a n iu p ra w a w łasn o ści. W y d zierż aw ian ie n ie ru c h o m o ś c i k o ścieln y ch m o że n a s tą ­ p ić d la o s ó b g o d n y c h z a u fa n ia . N ie m o g ą to je d n a k być k rew n i lu b po w in o w aci z a ­ rząd cy k o ścieln ej o so b y p ra w n ej aż d o czw a rteg o s to p n ia . D o d a tk o w o w u m ow ie d zierżaw y czy n a jm u n a le ży z am ieścić k lau z u lę , że n a je m cy n ie w o ln o p o p d d z ie

r-[15] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 2 4 5

80 Tamże, st. 1249, p. a - b. 81 Tamże, st. 1250, 1251. 82 Tamże, st. 1253. 83 Tamże, st. 1254. 84 Tamże, st. 1255.

85 K ataster nieruchom ości, urzędow a rejestracja stanów praw nych i faktycznych n ie­ ruchom ości, ew idencja nieruchom ości, realizow any jest w ram ach działalności G łów ­ nego G eo d ety K raju. J. J e z i o r o : Kataster nieruchom ości. Encyklopedia prawa. Wy­ daw nictwo C. H. Beck, W arszawa 1999, s. 236-237; P R Z , st. 437.

żaw iać (p o d n a jm o w a ć ) p o d m io tu um ow y, a n i o d d a w a ć g o d o u ż y tk o w an ia z ja k ie ­ g o k o lw iek ty tu łu o so b o m trzecim , p o d ry g o rem n iew aż n o śc i um ow y.86 O ry g in a l­ nym z a p ise m S y n o d u je s t z a c h ę ta , aby k a p ła n i, k tó rzy p rz e z c ałe życie ko rzy stali z d ó b r k o ścieln y ch , p a m ię ta li w te s ta m e n c ie o w s p ó ln o c ie, z k tó rą byli zw iązan i i d o k o n a li z ap isu n a je j rz ec z z w łasnych o sz c zę d n o śc i.87

B a rd z o p ra k ty c z n a je s t te ż n o rm a n a k a z u ją c e , d ą ż e n ia d o teg o , aby w e w szyst­ kich sp ra w a c h d o ty czący ch z a rz ą d u d o b ra m i d o czesn y m i zach o w y w a n o fo rm ę p i­ se m n ą, o ile p rz ep isy p ra w a cyw ilnego n ie w y m ag ają d la ty ch czynności fo rm y sz c ze g ó ln e j.88

S y n o d R zeszo w ski w sw oich m a te ria ła c h z a m iesz c za n o rm ę , aby p a ra fia m o g ła n ab y w ać g ru n ty je d y n ie p o u zy sk an iu z e z w o len ia b isk u p a . P o w in n a p o s ia d a ć k się ­ g ę w ieczy stą n ie ru c h o m o ś c i g ru n to w y c h , w ypis z re je s tru g ru n tó w o ra z księgę in ­ w e n ta rz o w ą . N a d z ie rża w ę lu b n a je m n ie ru c h o m o ś c i k o śc ie ln e j, a ta k ż e w szelk ie fo rm y d z ia łaln o śc i g o sp o d a rc z e j k o n ie c z n a je s t o p in ia P a ra fia ln e j R a d y D u s z p a ­ ste rsk iej i z e z w o len ie B isk u p a. U m o w y nie sp e łn ia ją c e tych w a ru n k ó w n ie m ają m o cy p ra w n e j. N ie m o ż n a ich w y d z ierżaw iać a n i n a jm o w a ć z arz ąd c y a n i je g o k rew n y m czy p o w in o w aty m d o d ru g ie g o sto p n ia . U m o w y d z ie rża w n e m u sz ą m ieć z a s trz e ż e n ia d o ty cz ąc e o c h ro n y g ra n ic , ja k o ś ci g ru n tu i n ied o p u s zc za ln o śc i w z n o ­ s z e n ia jak ic h k o lw ie k z a b u d o w a ń . W u m o w ie n a jm u b u d y n k u k o n iec zn e je s t o p is a ­ n e s ta n u te c h n ic z n e g o i u ż y tk o w eg o o ra z u rz ą d z e ń tec h n icz n y ch .89

S yn o d diecezji Tarnowskiej staw ia ró w n ież w tym w zględzie dość o ry g in aln e wy­ m ag an ia. N ależy dążyć d o teg o , aby w szystkie p a ra fie , p rz e d e w szystkim w iejskie, ale tak ż e o sied lo w e i m iejskie, p o sia d ały w m ia rę m ożliw ości z ap lecz e g o sp o d arcze , k tó ­ re m og ło b y stanow ić z ab e zp ie cz en ie u trz y m a n ia d la d u szp asterzy p racujących w tych p a rafiac h . P rzez ta k ie zap lecze, Synod k aże ro z u m ieć niew ielką ilość g ru n tu o ra z z ab u d o w a n ia , u m ożliw iające p ro w a d ze n ie g o sp o d a rstw a w z ak resie dom ow ym . N ie je s t w sk azan e całk o w ite w yzbyw anie się ziem i, k tó re j trw a ła i p o n a d czasow a w a rto ść je s t b e z s p o rn a i stale się w eryfikuje, a p o n a d to stan o w i czcig o d n e dzied zic­ tw o historii. J e d n a k w o b e cn e j rzeczyw istości, nie n a d a ją się d o p o dtrzym yw ania, ta k ze w zględów d u sz p a stersk ic h ja k i e k o n o m ic zn y ch , g o sp o d a rstw a ro ln e o dużym a re a le ziem i. R ozw ój sieci p a rafialn e j w diecezji spraw ił, że p o w stało d u ż o nowych p a rafii, k tó re nie p o sia d a ją żad n e g o zap le c z a g o sp o d a rcz e g o , d la te g o n a d ro d z e sto ­ sow nych z a rz ą d z e ń w e w n ą trz diecezjalnych, reg u lu jący ch sta n p o sia d an ia, należy

86 Synod A rchidiecezji Przemyskiej 1995-2000, Przem yśl (b. d.), (P R Z ), st. 440, p ar. 1-3.

87 Tamże, st. 441, p ar. 1. 88 Tamże, st. 442.

[17] MAJĄTEK KOŚCIELNY W NORMACH OBOWIĄZUJĄCYCH SYNODÓW POLSKICH 2 4 7

d o p ro w ad zić d o teg o , aby k a ż d a p a ra fia p o sia d ała n iew ielk ie zap lec z e g o sp o d arcze. O b o w ią ze k tak i spoczyw a n a m acierzystych p a rafia c h , z k tó ry ch pow stały p a rafie now e.90 S ynod o k re śla tak ż e w ielkość p ow stających g o sp o d arstw . G o s p o d ars tw a d o ­ m ow e przy w szystkich p a ra fia c h nie pow inny p o sia d a ć w ięcej ja k 1-3 h a ziem i u p raw n ej, w zależn o ści o d klasy g ru n tu , p o ło ż e n ia i rzeźb y te re n u .91 P o d o b n ie lasy n a le żą c e d o p arafii, ja k o d o b ro w sp ó ln e pow inny służyć p o trz e b o m b udow lanym tak ż e innych p arafii, n a z asad zie k u p n a lub darow izny. P ie n ią d z e ze sp rzed aży n a le ­ żą d o kasy p a rafia ln e j. L asy m o g ą system atycznie w sp o m ag ać d o c h ó d p arafii, d la te ­ g o z ty tu łu o p łacan y ch p o d a tk ó w , kosztów z a les ie n ia i a d m in istrac ji m o że p ro b o szcz p o b ie ra ć z lasu o d p o w ie d n ią ilość drzew a. N o rm a ta k a w ynosi p ięć m etró w sześcien ­ nych z je d n e g o h e k ta ra ziem i, n a w łasny użytek. N ie m o że je d n a k trak to w a ć lasu n a zasad zie ź ró d ła d o c h o d ó w i pro w a d zić w yrębu n a d u ż a skalę. D la te g o k a żd a w ycin­ k a lasu p o n a d d o p u sz c za ln ą sk alę m usi p o sia d ać z g o d ę K urii D iecezjaln ej, p o d o b n ie ja k sp rz ed a ż g ru n tu . W ycięcie k a żd e g o d rzew a n a c m e n ta rz u g rzeb aln y m lub przy­ kościelnym , a tak ż e likw idacja sa d u m usi być p o p rz e d z o n e p ise m n ą zg o d ą K urii D iecezja ln ej.92 S yn o d u sta n aw ia tak że szczegółow e n o rm y , ja k ie n ależy zachow ać przy zm ian ie zarząd cy p a rafii. U stę p u jąc y p ro b o sz cz o b o w iązan y je s t zostaw ić p o ­ szerzony in w en tarz, u tw o rzo n y w ed łu g zasad p o d a n y ch w in stru k cji.93 G dyby spraw a dotyczyła o b jęcia m a ją tk u p o zm arły m p ro b o szczu , a te n n ie p o zostaw iłby te s ta m e n ­ tu , to k o m isja p rz ek a z u ją ca w składzie: d ziek an , a d m in is tra to r i najm n iej dwaj członkow ie P ara fia ln e j R a d y G o sp o d arc z e j u stalają, co należy d o in w en tarza, a co d o sp ad k o b iercó w . G dyby u stęp u ją cy p ro b o szcz p ro w ad ził g o sp o d a rstw o sp ecjali­ styczne, sp raw a p o w in n a być ro zstrzy g n ięta indyw idualnie d la k a żd eg o p rz y p ad k u , n a p o d sta w ie p o ro z u m ie n ia d o k o n a n e g o w o b ec d z ie k a n a p o m ięd zy u stęp u jący m a o b ejm u jący m p ro b o stw o . To p o ro z u m ie n ie zatw ierd z a K uria. W p rz y p a d k u śm ier­ ci p ro b o szcza, sp a d k o b ie rc y m o g ą p rz eją ć tylko a k tu a ln ie istn iejące sta d o lub u p ra ­ w ę w zględnie o w o ce z p ra w e m p ierw szeń stw a do n abycia p rz ez n o w eg o p ro b o sz ­ cza.94 N a to m ia st b u d y n k i i w szystkie u rz ą d z en ia p o z o sta ją n ieo d p ła tn ie ja k o w ła­ sność p ro b o stw a . P o d o b n ie n ależy p o stą p ić z sad a m i, p la n ta c ja m i i staw am i rybny­ m i.95 M o że się ta k zdarzyć, że now y p ro b o szcz nie z ech ce p rzejm o w ać czegoś z rz e ­

90IV S y n o d Diecezji Tarnowskiej, Tarnów 1982-1986, (T A R ), st. 730, p ar. 1-5. 91 Tamże, st. 731.

92 Tamże, st. 732, par. 1-4.

93 Por. Instrukcja o zabezpieczeniu m ajątku parafialnego przy zm ianie na stanowisku proboszcza. TA R , s. 292-295. Instrukcja o tw orzeniu poszerzonego inw entarza p ro b o ­

stwa. Tamże, s. 295-296.

94 U staw a z d n ia 21. V III. 1997 o gospodarce nieruchom ościam i. D z. U. 2000, nr 46, poz. 543 ze zm. zob. B. B u r i a n, Pierwszeństwo nabycia nieruchom ości. K an to r W ydaw­ niczy Zakam ycze. Z akam ycze 2004.