R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X L N R 2 W A R S Z A W A 1989 S . 59—81
A N T O N IS Z A F R A N E K
W PŁYW RZEŹBY TERENU I SKAŁY M ACIERZYSTEJ
NA KSZTAŁTOW ANIE SIĘ GLEB Z PIASKOW CÓW DEW ONSKICH I TRIASOW YCH REGIONU ŚW IĘTOK RZY SKIEG O
In sty tu t G eodezji G ospodarczej P o litech n ik i W arszaw skiej
W STĘP
W latach 1981 - 1983 w Zespole G leboznaw stw a In sty tu tu G eodezji G ospodarczej P olitech n ik i W arszaw skiej prow adzono b ad an ia nad gle bam i w ytw orzon y m i z piaskow ców regionu św iętokrzyskiego. W tra k c ie p rac stw ierdzano n iejed n o k ro tn ie duże zróżnicow anie gleb n a n iew iel kich pow ierzchniach. O rozm ieszczeniu gleb decydow ała skała m acie rzy sta i m ikrorzeźba.
Z przeg ląd u lite ra tu ry w ynika, że gleby w ytw orzone z piaskow ców nie doczekały się w ielu opracow ań [1, 2, 1 4 -2 2 ]. N iew iele je s t rów nież publikacji, k tó re p rze d staw ia ją rolę m ikrorzeźby w procesie glebotw ór- czym [3, 4, 22, 24]. N ajczęściej zagadnienie w pływ u rzeźby n a proces glebotw órczy tra k to w a n e jest bardzo ogólnie [7, 11 - 13, 23].
Region św iętokrzyski c h a ra k te ry z u je się dużą różnorodnością u tw o rów i form geologicznych [2, 32] i nie m a n a jego tem a t w ielu opraco w ań gleboznaw czych.
ZA K R ES I M ETODY B A D A Ń
B adania terenow e prow adzone b yły n a Górze Barczy, zbudow anej z piaskow ca dew ońskiego, i Górze B aranow skiej, utw orzonej z piaskow ca triasow ego. Obie góry p o k ry te są lasam i.
B adane pow ierzchnie zostały w y b ran e n a podstaw ie: — m ap topograficznych w skali 1 : 25 000, 1 : 10 000;
— przeglądow ej m apy geologicznej Polski w skali 1 : 300 000; — szczegółowej m apy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000 ; — m ap przeglądow ych drzew ostanów w skali 1 : 20 000.
6 0
P ra ce tereno w e obejm ow ały: w y b ó r i opisanie p rofilów glebow ych, b ad an ia florystyczne w sąsiedztw ie w y b ra n y c h profilów glebow ych oraz szczegółowe p om iary geodezyjne obszarów badań. Z e b ran y m ate ria ł zo stał opracow any lab o ra to ry jn ie i kam eralnie.
Na G órze B arczy opisano około 40 profilów glebow ych, n ato m ia st na Górze B aranow skiej — 20 profilów . W ich sąsiedztw ie określono typy siedliskow e lasu i w yko nan o zdjęcia fitosocjologiczne (rys. 1, 2). Bardzo dokładnie został opisany te re n pod w zględem geodezyjnym .
R ys. 1. R ozm ieszczen ie p ro filó w g leb o w y ch na G órze Barczy: L w yż. — las w yżyn n y.. L M w yż. — las m ieszan y w y ży n n y , B M w yż. — bór m iesza n y w y ży n n y F ig. 1. L ayout of . soil p ro files of th e Barcza m ountain: L w yż. — up lan d forest,
L M w yż. — u pland m ix ed forest, B M w yż. — u pland con iferou s m ix ed forest
R ys. 2. R ozm ieszczen ie p ro filó w g leb o w y ch na Górze B aran ow sk iej, ob jaśn ien ia jak na rys. 1
G leby z p ia sk o w có w d ew o ń sk ich i tria so w y ch 01
Na p od staw ie m apy topograficznej w skali 1 : 10 000 zostały założone ciągi poligonowe, co pozwoliło zagęścić p u n k ty pom iarow e w sąsiedztw ie profilów glebow ych oraz w ykreślić przek ro je n iw elacy jn e w ycinków sto ków i określić ich kształt.
Rozpoznanie geologiczne skał oraz analizę m ikroskopow ą p rep arató w proszkow ych w ykonano n a W ydziale Geologii UW w szlifach i p re p a rata ch proszkow ych zatopionych w balsam ie k anad yjskim . F ra k c ja cięż ka nie b y ła przedm iotem dodatkow ych badań.
M ORFOG ENEZA PLE JST O C E Ń SK A GÖR ŚW IĘTO K RZYSK IC H
W G órach Św iętokrzyskich w yró żn ia się: paleozoiczny trzo n i mezo- zoiczne obrzeżenie [8]. Obie te części w tra k c ie k olejnych zlodowaceń m ogły być p rz y k ry te albo z w a rtą czaszą lodową częściowo lub całkow i cie, albo pozostaw ać pod w pływ em lodowca. Je d y n ie lądolód zlodow ace n ia krakow skiego po k ry ł częściowo lub całkow icie G óry Ś w iętokrzy skie [8].
P a n u je rów nież pogląd, że G óry Ś w iętokrzyskie w tra k c ie zlodow a cenia krakow skiego b y ły p rz y k ry te z w a rtą czaszą lodow ą ty lk o do w y sokości 400 - 450 m. W szystkie g rzb iety górskie by ły n u n atak am i. S tw ie r dzono także w ystępow anie zw artego płaszcza glin m orenow ych n a w y sokości około 320 m. W tra k c ie tra n sg re sji lodowca G óry Św iętokrzyskie leżały w strefie p ery g lacjaln ej i b y ły m odelow ane głów nie przez w ie trzen ie mrozowe, kongeliflukcję i spłukiw anie.
W tra k c ie zlodow acenia środkow opolskiego n a b ad any ch obszarach odbyw ało się in ten sy w n e w ietrzen ie skał oraz k ongelifluk cyjn y tra n sp o rt zw ietrzelin k u obniżeniom i dolinom rzecznym .
O sady pery g lacjaln e po dziś dzień zachow ały się w dolnych p artiach stoków. W czasie tra n sg re sji lądolodu bałtyckiego rozpoczyna się ak u m ulacja py łu lessowego; w pełni zlodow acenia ak u m u lacja n asila się. Less zalega w schodnią część Pasm a Łysogórskiego, a także P asm a Klo now skiego [8J.
C H A R A K T E R Y STY K A GEOM ORFO LOGICZNA B A D A N Y C H OBSZARÓW
G óra B arcza leży w Paśm ie K lonow skim , należącym do północno- łysogórskiego reg ion u gleb w y kształconych na piaskow cow ym paleozoiku. Pasm o to m a wysokość 400 - 465 m n.p.m . i w znacznym stop niu po k ry te je st lasam i. Jeg o zbocza posiadają n a ogół pow ierzchnię rów ną. J e s t ono zbudow ane z piaskow ców dolnego dew onu. S kały te w y stę p u ją głów nie n a szczycie i północnych zboczach pasm a. Zbocza południow e zbudo w ane są z szarogłazów należących do w a rstw przejściow ych m iędzy sy
-6 2
lu re m a dew onem . Piaskow ce nie tw orzą jednolitej m asy skalnej. Są one p rzek ład an e w arstw am i łupków o różnej grubości. Ł upki te łatw o w ie trzeją. Pozostają tru d n ie j w ietrzejące piaskow ce, k tó re stanow ią głów ny m a te ria ł rozsypisk, a niekied y i m oren spotyk any ch na północnych i po łudniow ych zboczach pasm a. Je d n ą z zasadniczych cech pasm a je st w
y-Rys. 3. Szkic geologiczn y G óry B arczy i jej obrzeżenia: 1 — p ia sk o w ce sp iry fero - w e — dew on, 2 — p iask ow ce, k w arcyty, łupki, zlep ień ce — dew on, 3 — iło w ce i m u łow ce rudonośne — dew on, 4 — g lin y ila ste z p iask ow cam i d ew onu i kam bru zw ie tr z e lin o w e i d elu w ia ln e, 5 — p iask i z d om ieszką głazów , lo d o w co w e i w o d n o - lo a o w co w e, częściow o d elu w ia ln e, 6 — p iask i w o d n o lo d o w co w e na g lin ie zw a ło w ej, 7 — lessy , 8 — hałdy, 9 — g lin y p ia szczy sto -ila ste z otoczkam i i gła za m i p e r y g la - cjaln e, m iejscam i d elu w ia ln e — p lejstocen , 10 — glina zw ałow a, U — osady rzeczn e,
12 — łupki, zlep ień ce, p iask ow ce, m u ło w ce — trias, 13 — zlep ień ce, p iask ow ce,
m u ło w ce — perm , 14 — p iask ow ce, szarogłazy i łu p k i w iśn io w e — sylur, 15 — szczyty w zn iesień , 16 — lok alizacja od k ry w ek g leb o w y ch
F ig. 3. G eological m ap of the Barcza m ou n tain and its m argins: 1 — sp iriferic san d ston es — D evonian, 2 — san d ston es, quartzites, shales, con glom erates — D e von ian , 3 — orebearing c la y sto n es and siltsto n es — D evon ian , 4 — cla y ey loam s w ith D evon ian and C am brian san d ston es, w ea th ered and d elu v ia l m aterial, 5 — g la cia l and flu v io g la c ia l sands w ith ad m ix tu re of boulders, p artly d elu v ia l, 6 — flu v io g la c ia l sands on boulder loam , 7 — loesses, 8 — dead rock heaps, 9 — sa n d y - -c la y e y loam s w ith p eb b les and boulders, periglacial, lo ca lly d elu v ia l — p leisto cen e,
10 — boulder loam , 11 — river sed im en ts, 12 — shales, con glom erates, sandstones,
siltsto n es — T riassic, 13 — con glom erates, san d ston es, siltsto n es — P erm ian, 14 — san d ston es, g rey w a k es and sh a les — S ilu rian , 15 — peaks of uplands, 16 — lo c a li
G leby z p ia sk o w có w d ew oń sk ich i tria so w y ch 6 3
stępow anie progów — tarasó w i rozsypisk skalnych, tzw . gołobórz. Swoim w yglądem przy p o m in ają one podobne u tw o ry w Paśm ie Łysogórskim . W w yższych p a rtia c h P asm a K lonow skiego w y stęp u je cienka w arstw a lessu. Im niżej od zachodu ku wschodowi, ty m grubość lessu je st wiek* sza [5, 9]. U podnóża G óry B arczy w y stęp u je rów nież niew ielka dom iesz ka lessu (rys. 3).
Pasm o Klonowskie, jak rów nież cały region m a o drębn y m ikroklim at. Ś redn ie roczne te m p e ra tu ry sp ad ają poniżej 6,5°C. O pady k sz ta łtu ją się n a poziom ie 750 m m i są nieco wyższe niż w pozostałych pasm ach n a le żących do om aw ianego regionu [28]. W śród roślinności drzew iastej p ierw sze m iejsce zajm u je jodła (A bies alba). G atu n ek ten tw orzy czyste drze w ostany jodłow e lub m ieszane jodłow o-bukow e i jodłow o-sosnow e.
G óra B aranow ska położona jest w e w schodniej części mezozoicznej osłony paleozoicznego trzon u Gór Św iętokrzyskich. W chodzi ona w skład kopu lasty ch Płaskow zgórzy Suchedniow skich. W ysokość ich dochodzi m iejscam i do 400 m. Płaskow zgórza odznaczają się płasko rzeźbionym k rajo b razem m orfologicznym [10]. W obrębie Płaskow zgórzy oraz w re gionie p rzyległym p a n u je tria s dolny. R ep rezento w any jest on głów nie przez czerw one żelaziste, rzadziej jasne, bezlepiszczowe piaskow ce z ła w icam i ciężkich iłów. Pod w zględem m in eraln y m są to u tw o ry kw arco- w o-krzem ianow e.
Na G órze B aranow skiej dom inuje krem ow a, suchedniow ska odm iana piaskow ca pstrego [21]. Na Płaskow zgórzach Suchedniow skich obserw u jem y ślady procesów p ery g lacjaln y ch [1].
U tw o ry psam itow e (piaskowce, piaski) podścielone są zw ykle iłem. lub gliną. Tw orzą one w a rstw y o kilk u lub kilk u n asto cen ty m etro w ej miąższości. F aliste zaleganie w podłożu nieprzepuszczalnej w a rstw y gli niastej sp rzy ja tw orzen iu się zastoisk w odnych.
Region suchedniow ski należy do częstochow sko-kieleckiej dzielnicy klim atycznej. Ś rednie roczne te m p e ra tu ry w a h a ją się od 6,5 do 7,0°C, a śred n ie roczne opady od 625 do 700 mm. N a G órze Baranow skiej; i w regionie suchedniow skim d om inują lasy jodłow e m ieszane.
S K A Ł Y M A C IE R Z Y S T E
P rzedm iotem szczegółowych rozw ażań są dw ie skały, m ianow icie piaskow iec dewoński, w y stę p u ją c y na Górze Barczy, i piaskow iec tria so wy, tw orzący k opulaste Płaskow zgórza Suchedniow skie. M ateriał do po ró w n ań został p o b ran y z różnych wysokości, a n astęp n ie poddany an ali zom m ikroskopow ym (tab. 1 - 4 , rys. 3 i 4).
Skład b ad an y ch skał lity ch i p re p a ra tó w proszkow ych nie je st b a r dzo zróżnicow any (tab. 1 i 2). Podstaw ow ym m inerałem piaskow ca de- w ońskiego je st kw arc. S kalenie potasow e oraz plagioklazy w ystępują, w ilościach śladow ych. W procesie w ietrzen ia m ogły dostarczyć one ty l
6 4
ko n iew ielkich ilości m inerałó w ilastych. Z g ru p y łyszczyków obserw o w ano m uskow it i bardzo m ało biotytu. We w szystkich prób kach ze skał lity ch spoiwo jest ty p u kontaktow ego. Pod w zględem chem icznym jest to spoiw o krzem ionkow e, z dom ieszką ilastego lub żelazistego.
Rys. 4. Szkic geologiczn y Góry B aran ow sk iej: 1 — p ia sk o w ce p ły to w e i gru b oła- w ico w e z w k ła d k a m i iłów , m argli i rud żelaza, 2 — p ia sk o w ce z w k ła d k a m i iłów , m u łó w i p seu d o litó w oraz szare łu p k i z od cisk am i roślin n ości, 3 — w a p ie n ie ła w i co w e organ od etryczn e i zrostow e, 4 — żw iry, p ia sk i w od n olod ow cow e, 5 — p iask i i żw iry rzeczne z soczew k am i g lin so liflu k cy jn y ch i otoczak am i w stropie, 6 — g li ny, p ia sk i i m u łk i d elu w ia ln e z głazam i, m iejsca m i p iask i d elu w a ln e, 7 — żw iry i głazy lo d o w co w e, 8 — p iask i rzeczn e tarasów 3 - 5 m nad poziom rzeki, 9 — g lin y ilaste, g lin y p iaszczyste z otoczakam i p iask ow ców , 10 — osady rzeczne w ogólności,
11 — torfy i n a m u ły torfiaste, 12 — p iask i eoliczn e, p iaski eo liczn e w w yd m ach , 13 — lok alizacja o d k ryw ek g leb o w y ch , 14 — w od y
Fig. 4. G eologie m ap of th e B aran ow sk a m ountain: 1 — fla g g y and cru d e-b lock san d ston es w ith in clu sio n s of clays, m arls and iron ores, 2 — san d ston es w ith in clu sio n s of clays, silts and p seu d o lites as w e ll as grey sh a les w ith im prints of plants, 3 — cru d e-b lock lim esto n es, organodendric and ad h esion al, 4 — flu v io g la c ia l g ra v els and sands, 5 — river sands and g ra v els w ith le n tic le s o f so liflu ctio n a l loam s and p eb b les in top, 6 — d elu v ia l loam s, sands and silts w ith boulders, lo ca lly d elu v ia l sands, 7 — g la cia l g ra v els and boulders, 8 — river sands o f terraces 3 - 5 m ab o v e th e river w a ter le v e l, 9 — cla y e y loam s, sandy loam s w ith p eb b les o f sa n d ston es, 10 — river sed im en ts as a w h o le, 11 — p eats and p eaty silts, 12 — eo lic
T a b e la 1 Charakterystyka skał litych — piaskowiec dolnego dewonu — Góra Barcza
Characteristics o f solid rocks, Lower D evonian sandstone — Barcza m ountain
Nr profilu Profile No. W ysokość bezwzględna, wystawa Absolute altitude, exposition Struktura Structure G łów ny składnik Main com ponent
Spoiw o — typ Binding material type Substancja ilasta Clayey substance Skalenie Feldspars Minerały akcesoryczne Accessory 1 minerals ! i 2 3 i 4 5 6 7 8 IB • 430,8 - N N W . . ..___ psami to wa psammite kwarc słabo wysortowany weakly-sorted quartz kontaktowe, krze m ionkowe contact, siliceous nieliczna, nisko- dwójłomne blaszki few, low double- refraction blades 5/500 na powierz chni wtórne procesy 5/500, secondary processes on the surface ! brak lack 3B 438,7 - N psamitowa psammite kwarc, ziarna obtoczone quartz, turned grains krzemiankowo-ilaste, kontaktowe 1 siliceous-clayey, contact kaolinit, illit kaolinite, illite j.w. as above ! brak lack ~~ 4B 437,0 — przegięcie inclination 1 psamitowa . • 1 nierownoziarnista psammite, inequigranular kwarc quartz kontaktowe, krze m ionkow e siliceous, contact j.w. as above nieliczne few ; brak lack 11В 1 415,9 - SSW psamitowa nierównoziarnisla psammite, inequigranular kwarc quartz
krzemionko wo-i laste, kontaktowe siliccous-clayey, contact minerały z grupy kaolinitu, zrekry- stalizowana krze mionka minerals from kaolinite group, recristallized silica 15/500 potasowe ziarna biotytu 15/500 potassium biotite grains 3/500 - cyr kon j 3/500 — zircon
cd. tabeli 1 Continued
1 2 1 3 1 4 5 f 6 1 7 11 8
12В 413,4 psamitowa kwarc, okruchy krzemionkowe, nieliczne skupienia ślady, zmieniona brak
- SSW nierównoziarnista skały krzem ion kontaktowe -f- wy niskodwójłomne powierzchnia lack
psammite, kowej pełniające few low double- traces, changed
inequigranular quartz, siliceous
rock fragments
siliceous, con tact-f 4- filling
-refraction agglomerations
surface
14В 403,6 psamitowa kwarc, nieliczny krzemionkowo-ilaste, niskodwójłom ne kilka/500 brak
- SSW nierównoziarnista biotyt kontaktowe blaszki potasowe lack
psammite, quartz, small siliceous-clayey, double-refraction several/500,
inequigranular amounts o f biotite contact blades potassium
28В 406,1 psamitowa kwarc ilasto-krzemionkowe kaolinit, illit brak epidot,
turma-- S równoziarnista psammite equigranular quartz kontaktowe clayey-siliceous, contact
kaolinite, illite lack : lin, cyrkon
epidote, ! tourmaline, i zircon
20В 445,9 psamitowa kwarc, muskowit, krzemionkowo-ilaste, iillit ... brak - ■ ■ ■ cyrkon — kilka
- Е równoziarnista psammite equigranular biotyt kilka quartz, muscovite, several biotites kontaktowe siliceous-clayey, contact
illite lack turmalin, granat
circon, several tourmalines, garnet
31В 455,8 psamitowa kwarc krzemionkowo-ilaste. kaolinit + dom ie 4/500 zmienione cyrkon — kil
— wierzchołek nierównoziarnista quartz kontaktowe szka illitu wtórnie na pow ie ka ziaren
top psammite siliceous-clayey, kaolinite — illite rzchni several grains
inequigranular contact admixture 4/500 secondary
changes on the surface
o f zircon
34В 393,7 psamitowa kwarc kontaktowe kaolinit 3/500 brak
- N nierównoziarnista psammite inequigranular quartz krzemionkowe contact, siliceous kaolinite potasowe 3/500 potassium lack
3 5 В ~ 385,3 psamitowa kwarc krzemionkowo-żela- drobne rozproszko- 2/500 turmalin
- N nierównoziarnista quartz ziste, kontaktowe wane blaszki potasowe trzy ziarna
psammite siliceous-ferruginous, tiny powdered 3/500 three grains o f
G leby z p ia sk o w có w d ew oń sk ich i tria so w y ch 6 7
T a b e la 2 Opis m ikroskopowy preparatów proszkowych — piaskowiec dolnego dewonu Góra Barcza M icroscopic description o f powder preparations -- Lower D evonian sandstone, Barcza m ountain
N r profilu Profile N o .
Skład mineralny Mineral com position .
Substancja ilasta i żelazista Clayey and ferrugineous
substance Minerały akcesorycznc Accesory minerals 1 2 1 3 4 IB detrytyczny kwarc, domieszka substancji ilastej i żelazistej detritus quartz, ad mixture o f clayey and ferrugineous substance
oblepia ziarna kwarcu, tw o- | rzy nieregularne skupienia, minerały ilaste z grupy kaolinitu
coals quartz grains, forms irregular agglomerations, clayey minerals o f the kaoli- nite group kilka/500 cyrkon, granat, epidoty, bardzo dobrze ob to czone several/500 zircon, garnet, very well tur ned epidotes
3B kwarc, wrostki tur-
malinu, 1 ziarno ska lenia potasow ego quartz, tourmaline inclusions, single grain o f potassium feldspar
substancja ilasta w rów no wadze z kwarcem, niewielka domieszka tlenków żelaza, minerały ilaste z grupy kaolinitu
clayey substance in equili brium with quartz, small admixture o f iron oxides, clayey minerals o f kaolinite group
kilkanaście/500 — granat 1/500 — cyr kon
dozen or so/500 gar net, 1/500 — zircon
4B próbka m onomineral-
na, skupienia sub stancji ilaslo-żelazi- stej, w kilku ziarnach kwarcu wroslki tur- malinu, 2/500 — ska leń potasowy, 3/500 — m uskowit monomineral sample, agglomerations o f clayey-ferruginous substance, in several quartz grains tour maline inclusions, 2/500 potassium feldspar, 3/500 m us covite
samodzielnie występujące blaszki kaolinitu, minerały podobne do kaolinitu razem z tlenkami żelaza.
Oblepiają ziarna kwarcu, independently occurring ka olinite blades, kaolinitelike minerals with iron oxides. Cover quartz grains
1/500 — cyrkon — zircon 1/50Э — turnn lin — tourmaline 11B kwarc, substancja żelazisto-ilasta, wro stki turmalinu, 2/500 — plagioklazy, 3/500 — skaleń p o tasowy
pokrywa ziarna kwarcu lub tworzy kuliste skupienia, minerały ilaste z grupy kaolinitu — dickit quartz cover or globular j agglomerations, clayey
5/500 — turmalin — tourmaline
Л. Szafranek cd. tabeli 2 Continued 1 i 1 i ! 2 j quartz, ferruginous- 1 -claycy substance, I tourmaline inclusions, • 2/500 plagioclases, 1 3/500 — potassium feldspar
1
. . .... _ J _____ ______ ! minerals o f the kaolinite group — dickit4 I
I
12B j' kwarc, wrostki tur-
1 malinu, brak skaleni j i łyszczyków
quartz, tourmaline ! inclusions, lack o f ! feldspars and micas
j
pokrywa drobnymi skupie niami ziarna kwarcu lub tworzy pojedyncze grudki lub zlepy, tlenki zelaza tw o rzą nieregularne skupienia cover o f grain with tiny agglom erations or tinv clumps or clusters, irregular agglomerations o f iron oxides
1/500 — epidot - epidote ; 1/500 - rutyl - rutil 1/500 — granat — garnet 1 ; 1 Ï4B ! 1 . 1 kwarc, substancja : żeiazisto-ilasta 1 1/500 -- skaleń, j 3/500 — biotyt 1 quartz, ferruginous- : -clayey substance, j 1/500 — feldspar, 3/500 — biotite
nie tworzy skupień, oblepia jedynie ziarna kwarcu
forms no agglomerations only covers the quartz grains
1
; bardzo liczne/500 - granat, epidot, tur- ; malin, staurdit
very numéro us/500 — garnet, epidote, tour-
1
maline, staurdit
28B
i !
j kwarc, skupienia sub- ‘ stancji ilastej
■ quartz, clayey sub- 1 stance agglomerations
substancja ilasta występuje oddzielnie lub tworzy sku pienia z tlenkami żelaza, okrywa ziarna kwarcu i clayey substance occurs se- ! parately or forms agglom e rations with iron oxides, c o vers quartz grains
nieliczne granaty, epi- doty
few garnets, epidotes !
!
2ÜB ; kwarc, ziarna bardzo
' czyste 5/500 — bio-1
i tyt, 3/500 — m usko- I ; wit
1
j quartz, very pure j grains, 3/500 — biotite, ? 3/500 — muscovite
brak substancji ilastej na ziarnach kwarcu i w skupie niach z tlenkami
no clayey substance on quartz grains nor in agglo merations with oxides
1/500 — cyrkon, 1/500 — apatyt, sku pienia minerałów nie przeźroczystych 1/500 — zircon, 1/500 — apatite, agglomerations o f nontransparent mi nerals 31B l • j kwarc, 3/500 — mu- j skovvit, 3/500 — j zm ieniony skaleń po- 1
tasowy
1 quartz, 3/500 — mu- ! ! scovite^ 3/500 changed
potassium feldspar j
minerały ilaste występują samodzielnie, tworzą owalne lub kuliste skupienia clayey minerals occur inde pendently, form oval or spherical agglom erations
-1
1/500 — ; cyrkon — zircon
4/500 — ; granat — garnet
G leby z p ia sk o w có w d ew oń sk ich i tria so w y ch o 9 cd. tabeli 2 Continued 1 1 2
3
1
4 34B 1kwarc, skaleni brak quartz, lack o f feld spars
pokrywa ziarna kwarcu covers quartz grains
kiIka/500 — skupienia żelaza
several/500-iron agglo-.
j merations
35B kwarc, nieliczne ziar
na z wrostkami tur- malinu, 3/500 — mi- ! kroklin, 4/500 — mu-
skowit, biotyt quartz, few grains with tourmaline inclu sions, 3/500 — micro- cline, 4/500 — mu scovite, biotite
pokrywa ziarna kwarcu ! w postaci pojedynczych
blaszek
covers quartz grains in the form o f single blades
1/500 — granat — ! garnet j 1/500 — epidot - j epidote I 1/500 — rutyl — rutil j 1/500 — cyrkon — 1 zircon
1
M inerały akcesoryczne w y stę p u ją w niew ielkich ilościach. Są to n a j częściej cyrkon, epidot, tu rm alin , g ran at, ru ty l. Ogólnie rzecz biorąc nie stw ierdzono w zw ietrzelinie m in erałó w ciężkich, różniących się od ich zespołu w ystępującego w p róbkach ze skał litych. Na podstaw ie p rze prow adzonych b ad ań m ożna z dużym praw dopodobieństw em stw ierdzić, że zw ietrzelin a pochodzi ze skał ją podścielających i zalega in s itu , aczkolw iek a p a ty t w skazuje n a niew ielki dopływ składników z inny ch obszarów. Piaskow iec dew oński — ze w zględu n a tw orzące go składniki de try ty cz n e — je s t bardzo odporny n a w ietrzenie chem iczne, n ato m iast po d atn y n a w szelkiego ro d zaju procesy fizyczne. J e st to skała m ało żyzna.
Piaskow iec triaso w y w 98% składa się z k w arcu (tab. 3 i 4). P róbki 1A i 5A posiadają spoiwo getytow e — rodzaj m asy w y pełn iającej — w znacznie w iększej ilości niż w skałach o spoiw ie ty p u kontaktow ego. J e st to spoiw o k ru ch e i n ieodporne na czynniki w ietrzen ia fizycznego i chem icznego. Skład m in e raln y okruchów i spoiw a w skazuje, że skały pochodzą z tej sam ej w a rstw y skalnej i są rów now iekow e. Pozostałe próbki nie w y k azu ją m iędzy sobą zdecydow anych różnic w składzie o k ru chów i spoiwa. B ardzo znaczne różnice w ilości skaleni nie d ecy dują o procesach w ietrzen ia i nie w p ły w a ją na skład zw ietrzeliny, chociaż do starczają m inerałów ilastych z g ru p y kaolinitu. Z w ietrzelina nie m a zde cydow anych cech różniących ją ,o d skały m acierzystej. Większość próbek w yk azy w ała ciągłe przejścia, co u jaw n ia się w słabo zw ięzłych o k ru chach skały z tw a rd y m jądrem , m ającym podobne m akroskopow o cechy do sk ały m acierzystej. Ilość okruchów zależy od głębokości, z k tó re j po b ran o próbki, i ku górze coraz b ardziej ulega zw ietrzeniu. P ow oduje to zw iększenie ilości m in erałó w ilastych. G łów nie są to m in erały z g ru p y
T a b e la 3 Charakerystyka skał litych — piaskowiec triasowy, Góra Baranowska
Characteristics o f soild rocks — Triassic sandstone, Baranowska mountain
Nr ! profilu Profile N o. W ysokość i bezwzględna i — wystawa Struktura Absolute Structure j altitude, exposition j G łów ny składnik domieszki Main com ponent o f the admixture j Spoiwo — typ Binding material type ' Substancja ilasta, żelazista ; Clayey-ferruginous substance Skalenie Feldspars Minerały akcesoryczne Accesory minerals 1 2 ! 3 5 6 7 8 1A 258,6 psamitowa — SE nierównoziarnista psammite, inequigranular kwarc, kwarc żyłowy metamor ficzny
quartz, vein meta- morphic quartz ilasto-getytowe gaethite-clayey kaolinit kaolinite 6/500 1 ■ kilka ziaren , cyrkonu i several zircon grains L --- « 5A 265,1 j.w. — SE as above j.w. as above j.w. as above j.w. as above 6/500 J .W . ! as above 8A 272,1 psamitowa, drobno- — SE ziarnista, równo- ziarnista psanimite, fine grained, equigranular kwarc, okruchy skał osadowych i metamorficznych quartz, fragments o f sedimentary and metamorphic rocks kontaktowe, ila- stożelaziste, d o mieszka krzem ion ki contact, clayey- ferruginous, silica admixture kaolinit, tlenki F e kaolinite, iron oxides 8/500 pojedyncze ziarna , turmalinu ! single tourmaline | grains : i 1 10A 280,1 psamitowa, — SE nierównoziarnista psammite, inequigranulur kwarc, liczne okruchy osadowej skały krzem ion kowej quartz, numerous fragments o f sedi mentary siliceus 1 rock kontaktowe, żela- zisto-krzemion-kowe contact, ferru ginous siliceous kaolinit, tlenki, wodorotlenki żelaza kaolinite, oxides, iron hydroxides j brak lack brak lack
cd. tabeli 3 Continued 1 2 3 1 4 5 & Ï 7 8 j 12A 282,6 - SE j.w. as above j.w. as above krzemionkowo--ilaste siliceous-clayey j.w. as above brak lack 2/500 — cyrkon 2/500 — zircon 16A 300,5 płaskowzgórze i plateau psamitowa, nierównoziarnista psammite, inequigranular kwarc, liczne okruchy skał metamorficznych quartz, numerous fragments o f meta- morphic rocks kontaktowe, krze mionka, tlenki Fe contact, silica iron oxides dyckit, tlenki Fe dyckit, iron oxides 6/500 - skaolinity- zowane 6/500 kaolinized 2/500 — turmalin I 3/500 — cyrkon ! 2/500 tourmaline i 3/500 zircon
T a b e la 4 Piaskowiec triasowy — opis preparatów proszkowych
Triassic sandstone, description o f powdery preparations Nr j profilu Profile j N o. 1 1 Skład mineralny
Mineral com position
Substancja ilasta, żelazista Clayey-ferruginous substance Minerały akcesoryczne Accessory minerals 1A kwarc — quartz 19/500 — skalenie, w tym: feldspars, including: | 2/500 — mikroklin — micro- cline, 5/500 — plagioklazy plagio- clases, 12/500 — ortoklaz — ortho- clase
okruchy skały osadowej sedimentary rock fragments
kaolinit, serycyt kaolinite, sericite brak — lack ; i 5A kwarc — quartz 6/500 — skalenie — feldspars 6/500 — kwarc żyłowy — vein quartz
nieliczne — few brak — lack
8A kwarc — quartz 2/500 — plagioklazy — plagio- j clases 1/500 — skaleń potasowy potassium feldspar 10/500 — kwarc żyłowy - vein quartz
nieliczne — few brak — lack
10A kwarc — quartz
1 10/500 — skalenie potasowe potassium feldspars j j 4/500 — muskowit, biotyt muscovite, biotite j i nieliczne — few 1 1 granaty — garnets, 1/500 — epidot — epidote 1/500 — cyrkon — 1 zircone 1/500 - rutyl - rutile 1/500 — hornblenda j hornblende j 12À “ kwarc — quartz ! 50 500 — skalenie potasowe ze zmianami wtórnymi na powierzchni potassium feldspars with secondary chan ges on the surface j
! tlenki Fe pokrywają j ziarna kwarcu, d o
mieszka minerałów i ilastych
Fe oxides cover quartz grains, ad- i mixture o f clayey ! minerals — . j 1 ■ j '
16A kwarc — quartz
6/500 — skalenie potasowe bardzo zniszczone potassium feldspars, very strongly da maged
H... . ■ ...
j kaolin, serycyt, tlenki Fe pokrywają ziarna kwarcu
kaolin, sericite, Fe oxides cover quartz grains
2/500 — cyrkon — 1 zircone
i 1
G leby z p iask ow ców dew oń sk ich i triasow ych 73
kaolinitu, z niew ielk ą dom ieszką illitu. M in erały akcesoryczne w y stę p u ją w m inim aln ych ilościach. Nie stw ierdzono w zw ietrzelinie m inerałów ciężkich, obecnych w próbkach ze skał litych. W p orów naniu z piaskow cem dew ońskim piaskow iec triaso w y dostarczyć może roślinom m niej składników m ineralnych.
R O Ś L IN N O Ś Ć
P rzeprow adzone na Górze B arczy obserw acje fitosocjologiczne w są siedztw ie profilów glebow ych pozw oliły w yodrębnić następ u jące ty p y siedliskow e: BMwyż, LMwyż, Lw yż oraz odpow iadające im zespoły roś lin n e: Q u erco -A b ietetu m (Q-А) i D entario-glandulosae-F agetum (D-F) (tab. 5). N a G órze B arczy stw ierdzono niew ielk ie zróżnicow anie
roślin-T a b e la 5 Zespoły roślinne
Plant com munities Zespoły roślinne
Plant com munities
Typ siedliskowy Site type
Numery profilów Profile N os. Góra Barcza — Barcza mountain
Dentario-glandulosae -Fagetum LMwyż. IB, 3B, 10B, 11B, 12B, 13B,
14B, 17B, 23B, 24B, 25B, 26B, 27B, 28B, 29B, 33B
Lwyż. 9B, 34B, 35B
Lśw. 31B
Quer co-A bietet um BMwyż. 4B, 7B, 19B, 20B
Góra Baranowska — Baranowska mountain
Q uerco-Abietetum BMwyż. 1A, 8A, 10A. 11 A, 12A,
13A, 14A
LMwyż.
j
ЗА, 15А, 16A, 17A, 18ALMwyż. — upland mixed forest; Lwyż. — upland forest Lśw. — fresh forest; BMwyż. — upland conifereous mixed forest
ności [22]. W obrębie bad an ych profilów glebow ych dom inuje LM wyż z zespołem Q uerco-A bietetum . Na szczycie G óry w y stęp u je Lwyż z ze społem D-F, a nieco niżej BMwyż z zespołem Q u erco-A bietetum (rys. 1). W śród roślinności drzew iastej dom inuje jodła. Na Górze B arczy tw orzy ona d rzew ostany jodłow o-bukow e ze znacznym udziałem sosny oraz św ierka. Na uw agę zasługują rów nież inne g a tu n k i ch ara k te ry sty c z n e dla zespołu, m ianow icie: M a ja n th em u m b ifo liu m , R ubus hirtus, P o lytrich u m a tte n u a tu m , Galeobdolan lu teu m , Corylus avellana oraz g atu n k i tow a rzyszące — Oxalis acetosella, Frangula alnus, P terid iu m aquilinum , R u bus idaeus, A th y r iu m filix -fe m in a . Są to g atu n k i gleb świeżych, ubo
7 4
gich, rzadziej m ezotroficznych (V często 20 - 30%). Rosną one głów nie n a glebach b ru n a tn y c h w łaściw ych, ja k rów nież b ru n a tn y c h k w aśnych [6]. Z naczny udział buka należy raczej łączyć z glebam i m ezotroficzny- mi, zasobniejszym i w składniki pokarm ow e. Do w zrostu udziału b u k a w drzew ostanie przy czy nia się także odnow ienie lasu. P ow stałe w sta ry m lesie luki (najczęściej po w yciętych jodłach), posiadające dużo św ia tła, przech y lają w a ru n k i na korzyść buka. D rzew ostany ak tu a ln e w y k a zują znaczną n a tu ra ln o ść składu gatunkow ego. Zw iększony udział sosny św iadczy o prow adzonej, określonej gospodarce leśnej, popierającej sosnę przed jodłą, bukiem , św ierkiem .
N a G órze B aranow skiej, w dolnej jej p a rtii (rys. 2) od stro n y połud niow o-w schodniej, dom inuje BMwyż. W yższe m iejsca badanego obszaru zajm u je LMwyż. T ypow ym zespołem jest zespół Q u erco -A b ietetu m (tab. 5). W d rzew ostanie dom inuje jodła. Buk w y stę p u je w domieszce, dość obficie rośnie sosna. O dnotow ano rów nież w ystępow anie dębu szy- pułkowego. Do g atu nkó w ch ara k te ry sty c z n y c h w yróżniających zespół za liczono: M a ja n th e m u m bifolium , P o ly tric h u m a tte n a a tu m , R ub us hirtus. P o nadto w ru n ie w y stęp u ją n astęp u jące g atu nk i: V accinium m y rtillu s, T rientalis europea, E ntodon Schreberi oraz liczne g a tu n k i tow arzyszące, a w śród nich: Oxalis acetosella, Frangula alnus, P te rid iu m a quilinum , Luzula pilosa, D ryopteris spinulosa, Calamagrostis arundinacea, Calluna vulgaris [22].
N aw iasem m ówiąc, niek tó re z w ym ienionych roślin należą do g ru p y roślin w skaźnikow ych. Mogą one lokalnie służyć za w skaźniki w łaści wości siedliska. I tak :
— M a ja n th e m u m b ifo liu m jest g atu n k iem ch a ra k te ry sty c z n y m dla gleb świeżych, ubogich, rzadziej m ezotroficznych (V — 20 - 30%),
— Oxalis acetosella w y stęp u je na różnych glebach, nie rośnie jed n a k na glebach silnie zbielicow anych i suchych,
— V accinium m y r tillu s , P o ly tric h u m a tte n u a tu m , E ntodon Schreberi sygnalizują gleby kw aśne lub silnie kw aśn e z poziom em butw inow y m (V < 20%). W ystępow anie ich zw iązane jest głów nie ze zbiorow iskam i ty p u borowego [6].
M ORFOLOG IA GLEB
W stępne badania, ch a ra k te ry z u ją c e geom orfologię teren u , opis roślin ności oraz w yróżnienie poziom ów genetycznych w profilach glebow ych,
pozw oliły na rozpoznanie n a b ad any m obszarze om aw ianych poniżej ty pów gleb.
G leby z p ia sk o w có w d ew oń sk ich i tria so w y ch 7 5
G L E B Y W Y T W O R Z O N E Z P IA S K O W C A D E W O N S K IE G O
P ro fil IB
Lekki skłon w k ie ru n k u północnym , spadek w sąsiedztw ie p ro filu ok. 2,4% (2,2°), LM wyż
A 0 — 0 - 2 cm — próchnica nadkładow a ty p u m or-m oder
Ai — 2 - 7 cm — szaro b ru n atn y , 10 YR 6/1, s tru k tu ra ln y ze śla
dam i bielicow ania, gpp
AiA 2 — 7 - 1 0 cm — szarożółty, 7,5 YR 6/4, duża ilość w ybielonych
ziarn kw arcu, gpp *
B(B) — 1 0 - 1 5 cm — rd zaw o b ru n atn y , 2,5 Y 6/4, nieco zw ięźlejszy od
poziom u AiA 2; gpp
(B) — 15 - 37 cm — b ru n atn o żó łty , 2,5 Y 6/4, gpp
(B)C — 37 - 43 cm — jasn ożó łto bru n atn y , 2,5 Y 7/6, zaciekam i p rze chodzi w poziom C, pgl
С — 43 cm — poziom skały m acierzystej, jasn o żó łto b ru n atn y 2,5 Y 6/6, zw ietrzelina sięga do około 90 cm, niżej liczne odłam ki skał silnie zw ietrzałych, do m ieszka m a te ria łu zwięźlejszego, pgm przechodzi w gp
D efinicja: gleba b ru n a tn a bielicow ana w y tw orzona z piaskow ca dew oń- skiego, średnia, średnioszkieletow ata.
P ro fil 3B
Stok w klęsły, w y staw a N, n ach ylen ie 6% (5,4°), pow yżej p ro filu 17% (15,3°), LM wyż
A 0 — 0 - 2 cm — próchnica nadkładow a ty p u m o r-m oder
A 1 — 2 - 6 cm — jasnoszary, 2,5 Y 1/6, przechodzi głębokim i za
ciekam i w poziom A 2, pgm
A 2 — 6 - 1 5 cm — popielatożółty, 2,5 Y 1/7, ziarn a kw arcu bez oto
czek, pgm
B H — 15 - 23 cm — b ru n atn y , 2.5 Y 4/2, pgm
B s — 23 - 43 cm — rdzaw ożółty, 2,5 Y 6/6, ps
С — 43 - 76 cm — jasnożółty, 2,5 Y 5,4, zw ietrzelina z dużą ilością silnie zw ietrzałego piaskow ca, ps
D efinicja: bielica żelazisto-próchniczna w ytw orzona z piaskow ca dew oń- skiego, lekka, słaboszkieletow ata.
P rofil 14B
Stok p ro sty o w y staw ie SSW, n ach y len ie około 15,8% (14,2°), LM wyż
A 0 — 0 - 2 cm — próchnica n adkładow a ty p u m oder
A i — 5 - 18 cm — szaro b ru n atn y , 10 YR 4/1, pgm p
A. S zafran ek
(^) — 1 8 - 7 8 cm — żółtob run atn y, 10 YR 4/2, pgm p
C — 78 cm _ jasnożółty, 2,5 Y 7/4, na głębokości 82 cm liczne, duże odłam ki piaskow ca
D efinicja, gleba b ru n a tn a k w aśna w ytw orzona z piaskow ca dew ońskie- go, lekka, słaboszkieletow ana.
P rofil 28B
Stok prosty, spadek około 8,1% (7,3°), w y staw a S, sk raj lasu, LM wyż 0 - 1 cm — próchnica nad kładow a ty p u m oder
A — 1 - 9 cm — szaro b ru n atn y , 10 YR 4/1, wchodzi zaciekam i w poziom (B), gpp
(B) — 9 - 34 cm — b ru n atn y , 2,5 Y 6/4, gpp
(B)C — 34 - 62 cm — żółtob ru n atn y, 2,5 Y 6/6, pglp
С < 62 cm — żółty, 2,5 Y 8/6, pglp
D efinicja, gleba b ru n a tn a kw aśna w ytw orzona z piaskow ca dew ońskie- go, średnia, średnioszkieletow ata.
P ro fil 34B
Stok w klęsły o w ystaw ie N, spadek 10,9% (9,9°), pow yżej p ro filu — 13,5% (12,2°), Lśw wyż
Ao 0 - 3 cm — próchnica n adkładow a ty p u m or-m oder
3 - 8 cm szarożółty, 10 YR 6/1, wchodzi niżej zaciekami., pgm p
A ? 8 - 1 8 cm — jasnożółty, 10 YR 7/2, widoczne oznaki bielico-w ania, piaszczysto-kam ienisto-żbielico-w irobielico-w y, pgm p Bh — 1 8 - 2 5 cm — żółto b ru n atn y , 10 YR 5/6, pgm p
B s — 25 - 37 cm — b ru natn o żó łty , 10 YR 6/6, pgm p
BSC — 37 - 46 cm — żółty, 2,5 Y 7/6, pgm p С < 46 cm — jasnożółty, 2,5 Y 8/4, gpp
O dłam ki piaskow ca w y stę p u ją od pow ierzchni w całym profilu glebo- wym .
D efinicja: bielica żelazisto-próchniczna w ytw orzona z piaskow ca d ew oń - skiego, lekka, słabo- i średnioszkieletow ata.
G L E B Y W Y K S Z T A Ł C O N E Z P IA S K O W C A T R IA SO W E G O
P ro fil 1A
Stok w klęsły, w y staw a SE, spadek około 6.1% (5,5C), pow yżej profilu 11,1% (10°), BM wyż
A 0 — 0 - 4 cm — próchnica nadkładow a ty p u m or w tym : A OF —
2 - 3 cm, A 0H — 3 - 4 cm
A 1 — 4 - 9 cm — szary z w idocznym i śladam i zbielicow ania, 7,5
GY 7/1, pl
G leby z p ia sk o w có w d ew o ń sk ich i tria so w y ch
В — 1 7 - 3 0 cm — rd zaw o b ru n atn y , 2,5 YR 5/4 BC — 30 - 45 cm — żółtordzaw y, 10 YR 5/4, ps
С < 4 5 cm — żółty, 10 YR 6/4, pl, poniżej pgl, n a głębokości 45 - 65 cm silnie zw ietrzały piaskow iec
D efinicja: gleba bielicow a właściw a, w ytw orzona z piaskow ca triasow e go, lekka, słaboszkieletow ata.
P ro fil 5A
Stok w klęsły, w y staw a SE, spadek 7,2% (6,5°), pow yżej p ro filu 9,6% (8,6°), LM wyż
A 0 — 0 - 7 cm — próchnica nadkładow a ty p u m or
A x — 7 - 1 3 cm — szary, 7,5 Y 5/1, z w idocznym i śladam i
bielico-w ania
A 2 — 13 - 20 cm — jasnoszary, 7,5 YR 6/1, zacieki do poziom u B H, pl
BH — 20 - 30 cm — rdzaw ociem n o bru n atny, 10 YR 4/2, zwięźlejszy, m iejscam i wchodzi szerokim i zaciekam i w głąb profilu, ps
Bs — 30 - 45 cm -— rdzaw y, 10 YR 5/6, ps
Cg — 45 - 57 cm — jasnożółty piasek ze śladam i oglejenia, 2,5 Y 8/3,
pgi
C2 < 57 cm — czerw ony ił, w ym ieszany ze zw ietrzelin ą pias-kowca, 10 YR 7/3, średnioszkieletow aty
D efinicja: bielica żelazisto-próchniczna w ytw orzona z piaskow ca triaso w ego n a ile, lekka, słaboszkieletow ata
P ro fil 10A
Stok w yp u k ły o w ystaw ie SE, spadek 9,6% (8,6°), poniżej 15,3% (13,8°), BM wyż
A 0 — 0 - 5 cm — próchnica n adkładow a ty p u m or (ortomor)
A i — 5 - 1 1 cm — rdza wo jasnoszary, 7,5 YR 1/5, w idoczne białe,
bez otoczek koloidalnych ziarn a kw arcu, ps A i — B r — 1 1 - 1 6 c m — rdzaw oszary, 7,5 YR 6/4, ps
B r — 16 - 45 cm — rdzaw y, 10 YR 6/6, odłam ki piaskow ca n a głę bokości około 40 cm, ps
BrC — 45 - 70 cm — rdzaw ożółty, 10 YR 7/4, ps С < 70 cm — żółty, 10 YR 8/6, pl
D efinicja: gleba rdzaw a w łaściw a, słabo zbielicow ana, w ytw orzona z p ia skowca triasow ego, słaboszkieletow ata.
P ro fil 12A
T eren p raw ie płaski, w y staw a SE, spadek około 4,5% (4,0°), pow yżei p ro filu 7,3% (6,6°), BM wyż
A0 — 0 - 6 cm — próchnica n ad kładow a ty p u m oder, pod w a rstw ą A 0 l (10 - 3 cm), podpoziom A Q f h ( 3 - 6 cm)
7 8 A. S zaf ran ek
AxA 2 — 6 - 12 cm — jasnoszary, 7,5 YR 1/5, liczne, białe bez otoczek
ziarn a kw arcu, ps
Br В — 1 2 - 1 6 cm — rdzaw o ciem n o bru n atn y, 7,5 YR 6/(4, ps
Br — 1 6 - 2 8 cm — rd zaw o b ru n atn y , 10 YR 6/6, ps
BrC — 28 - 37 cm — rdzaw ożółty, 10 YR 7/4, ps
С < 37 cm — jasnożółty, 10 YR 8/6, pgl W w ierzchnich w arstw ach dużo części szkieletow ych.
D efinicja: gleba rdzaw a bielicow ana w ytw orzona z piaskow ca triaso w e go, lekka, średnioszkieletow ata.
POD SUM O W AN IE
Na podstaw ie przeprow adzonych b ad ań teren o w y ch n a w y b ran y ch pow ierzchniach zostały opisane zasadniczo dw ie klasy : k lasa gleb b ru - natnoziem n ych oraz klasa gleb bielicoziem nych. Na Górze Barczy, zb u dow anej z piaskow ca dewońskiego, opisano gleby b ru n a tn e kw aśne (A 0- A 1 — (B) — C), gleby b ru n a tn e bielicow ane o budow ie p ro filu — A 0—A 1 — A 1A 2 — B(B) — (B) — C oraz gleby bielicoziem ne, a przede w szyst kim bielice żelazisto-próchniczne z w y raźn ie zaznaczonym i poziom am i A 2 oraz Б. N a Górze B aranow skiej, zbudow anej z piaskow ca triasow ego, w ystęp ow ały gleby rdzaw e w łaściw e ze słabo zaznaczonym i m orfologicz nie cecham i bielicow ania, gleby rdzaw e bielicow ane z w yraźn ie w y kształconym i poziom am i A 1A 2 oraz B rB oraz gleby bielicow e i bielice — te o statnie posiadały w y raźn ie zaznaczający się poziom A 2 oraz po ziom B H.
N a podstaw ie w y stępującej n a b ad an y ch obszarach roślinności m ożna sądzić, że gleby w ykształcone z piaskow ca dew ońskiego zaw ierają w ięcej składników pokarm ow ych od gleb w ykształconych z piaskow ca triaso wego. P o tw ierd zają to rów nież w yniki analiz składu m ineraln ego oraz p etrograficznego b ad anych skał, a także ich zw ietrzelin. Na podstaw ie ty ch sam ych analiz należy sądzić, że zw ietrzelina pochodzi ze skał ją podścielających i zalega in situ.
P rom otorow i doc. dr. hab. P. S k ło d o w skie m u serdecznie d zię k u ję za pomoc w pracy, a recen zen to m — prof, dr hab. K r y s ty n ie K o n eckiej- -B e tle y oraz prof. dr. hab. Janow i B o rk o w sk ie m u — za w n ik liw ą je j ocenę.
L ITER A TU R A
[1] A d a m c z y k B. Stu d ia nad k szta łto w a n iem się zw ią zk ó w p om ięd zy podłożem sk aln ym i glebą. Cz. I. G leby rezerw a tu leśn eg o „Ś w in ia G óra” w y tw o r z o n e z u tw o ró w p ia sk o w ca pstrego (dolnego triasu). A cta A gr. et S ilv. Ser. L eś. 1965, 5.
G leby z p ia sk o w có w d ew o ń sk ich i tria so w y ch 79
[2] Ć m а к J. B ib liografia Parku N arodow ego. W yd. M in. LiPD , Zarząd O chrony Przyrody. W arszaw a 1970.
[3] C z ę p i ń s k a - K a m i ń s k a D. W spółzależność m ięd zy rzeźbą terenu a ty p o logią g leb ob szarów w y d m o w y ch P u szczy K am p in osk iej. (Praca doktorska) W arszaw a 1981.
[4] D z i ę c i o ł o - w s k i W. P roces b ielico w a n ia w ś w ie tle an a lizy sto su n k ó w m or fologiczn ych sek w en cji gleb w rezerw a cie B ielice G ackie. P roces b ielico w a n ia . Mat. II K raj. K onf. T oruń 4 - 5 m aja 1976 s. 5 9 - 7 1 .
[5] D z i u b a ł t o w s k i S., K o b e n d z a R. B adania fito so cjo lo g iczn e w G órach Ś w iętok rzysk ich . A cta Soc. Bot. Pol. 1933, 10, 2.
[6] F a b i j a n o w s k i J., Z a r z y c k i K. R oślinność rezerw atu leśn eg o „Ś w in ia G óra” w G órach Ś w ięto k rzy sk ich . A cta Agr. et S ilv . Ser. Leś. 1965 vol. V s. 61 - 97.
[7] F e r c z y ń s k a - U g g l a L Z w iązek m ięd zy p ok ryw ą gleb ow ą a n iek tó ry m i zb io ro w isk a m i ro ślin n y m i rezerw atu B orki w P uszczy B oreckiej. Rocz. G lebozn. 1976, 27, 1.
[8] K l a t k a T. G eom orfologia Gór Ś w iętok rzysk ich . Rocz. G lebozn. 1965, t. 15 (dod.) s. 129 - 154.
[9] K l a t k a T. G eneza i w iek gołoborzy łysogórsk ich . A cta G eog. L odziendzia 1962 V. 12, 12.
[10] K l i m a s z e w s k i M. G eom orfologia P olsk i. T. I. P olsk a P ołu d n iow a. G óry i w y ży n y . PW N, W arszaw a 1972.
[11] K u ź n i c k i F., B i a ł o u s z St., R u s i e c k a D., S k ł o d o w s k i P., Ż a k o w - s к a H. T ypologia i ch a ra k tery sty k a gleb górskich obszaru S u d etów . Rocz. G lebozn. 1973, 14, 2 s. 27 - 82.
[12] K u ź n i c k i F., B i a ł o u s z St., R u s i e c k a D., S k ł o d o w s k i P. C harak tery sty k a procesów b ielico w a n ia w gleb ach w y tw o rzo n y ch z p ia sk ó w w y d m o w y c h P uszczy K am p in osk iej. Rocz. G lebozn. 1974, 25, 2 s. 2 5 - 4 8 .
[13] L a g I. S p ecia l cases of e ffe c ts o f topography a s soil form in g factor. A cta A gric. Scand. 1979, 29, 1 s. 3 - 5.
[14] L a z a r J. G leby karpackie p iask ow cow e. G leby u tw orzon e z p ia sk o w có w isteb n ia ń sk ich K arpat Ś ląsk ich . Rocz. G lebozn. 1952, 2 s. 1 1 2 -1 4 5 .
[15] S k ł o d o w s k i P. P rzem ian y su b stan cji organ iczn ej w gleb ach rd za w y ch i b ru n atn ych k w aśn ych . Rocz. G lebozn. 1987, 37, 2/3 s. 127 - 137.
[16] S k ł o d o w s k i P., M a c i e j e w s k a A. P ierw ia stk i śla d o w e w gleb ach rdza w y ch w y tw o rzo n y ch z p ia sk o w có w triasow ych . Rocz. G lebozn. 1987, 37, z. 1 s. 67 - 78.
[17] S k ł o d o w s k i P., Z a r z y c k a H. W stęp n e w y n ik i badań nad przyd atn ością roln iczą g leb w y k szta łco n y ch z p ia sk o w có w Gór Ś w ięto k rzy sk ich . W yd. IU NG (w druku).
[18] S t r z e m s k i M. O p ia sk o w ca ch tria so w y ch tzw . p strych w y stęp u ją cy ch w T u m lin ie (pow. k ieleck i). Pam . PIGW , W arszaw a 1949 s. 52 - 65.
[19] S t r z e m s k i M. O gleb ach p ia sk o w co w y ch r e ty k o -lia su w rejon ie S k a rży sk o - -K am ien n a. Rocz. N au k R oi. 1950, 54 s. 599 - 606.
[20] S t r z e m s k i M. P rzy czy n ek do poznania gleb kam bru Ś w ięto k rzy sk ieg o . Rocz. N au k Roi. 1950, t. 54 s. 587 - 598.
[21] S t r z e m s k i M. R egion y lito lo g iczn o -g leb o tw ó rcze w oj. k ieleck ieg o . Rocz.. G lebozn. 1965, 15 (dod.) s. 53 - 84.
[22] S z a f r a n e k A. W pływ rzeźby terenu i sk a ły m a cierzy stej na k szta łto w a n ie gleb z p ia sk o w có w tria so w y ch i d ew o ń sk ich region u św ięto k rzy sk ieg o . (Pracai doktorska — m aszynopis). In sty tu t G eod ezji G ospodarczej PW, 1984.
A. S zafran ek
[23] U g g 1 a H., F e r c z y ń s k a - U g g l a Z., R ó g Zb., W ó j c i a k H. Z badań nad próchnicą leśn ą gleb b ielico ziem n y ch w fa listy m m ikrok rajob razie P o je zierza O lsztyń sk iego. Rocz. G lebozn. 1978, 29, 2.
[24] U z i а к S. W p ływ rzeźby terenu na typ o lo g iczn e zróżn icow an ie p ok ryw y g le bow ej w K arpatach fliszo w y ch . Rocz. G lebozn. Ш 9 , 10, 1 s. 81 - 96.
А. ШАФРАНИК ВЛИЯНИЕ РЕЛЬЕФА МЕСТНОСТИ И МАТЕРИНСКОЙ ПОРОДЫ НА ОБРАЗОВАНИЕ ПОЧВ ИЗ ДЕВОНСКИХ И ТРИАССОВЫХ ПЕСЧАНИКОВ СВЕНТОКШИСКОГО РАЙОНА Кафедра хозяйственной геодезии Варшавского политехнического института Р е з ю м е Целью труда было определение влияния микрорельефа и материнской породы на об разование почв из песчаников в Свентокшиском районе. Исследовали лесные почвы образо ванные из девонского песчаника выступающего на горе Барча и триассового песчаника на горе Барановской. Исследования охватывали выбор и описание почвенных профилей, фитосоциологи ческие съемки, подробные геодезические измерения, анализы. Территориальные исследования и физико-химические анализы показали, что из девон ского песчаника образовались кислые бурые почвы, бурые подзолизуемые почвы, подзо листые почвы и подзолы, а из триассового песчаника бурые оподзоленные почвы и подзолы. Установлено, что выветренный материал образовался из подстилающих его скал и зале гает in situ. Песчаник нижнего девона составлен главным образом из кварца. Калиевые фель дшпаты и плагиоклазы выступают в минимальных количествах. В скалах преобладает кре мнеземный, кремнеземно-илистый или кремнеземно-железистый связывающий материал Установлены небольшие количества илистого вещества. Акцессорные минералы выступают в небольших количествах; это чаще всего циркон, эпидот и турмалин. Триассовый песчаник в сравнении с девонским песчаником содержит больше кварца. В ним имеется илисто-гетитное или кремнеземное связывающее вещество. В этом песчанике содержатся небольшие количества фельдшпатов и илистых минералов, в первую очередь каолинита. В сравнении с девонским этот песчаник содержит меньше питательных веществ. Описываемые почвы образовались чаще всего под следующими растительными сооб ществами: почвы девонского песчаника под возвышенным смешанным бором с ассоциалией
Querco-Abietetum и под возвышенным смешанным лесом с ассоциацией Dentario glandulo- sae-Fagetum\ почвы триассового песчаника под возвышенным омешанным бором с ассоциа
цией Querco-Abietetum. Растения произрастающие в лесном растительном покрове отра^ жают местообитания бедных, реже мезотрофных свежих почв.
G leby z p ia sk o w có w d ew oń sk ich i tria so w y ch 8 1
A . S Z A F R A N E K
THE EFFE C T OF THE A R E A RELIEF A N D THE P A R E N T ROCK ON FO R M A TIO N OF SO ILS D EV ELO PED FROM D EV O N IA N A N D T R IA SSIC SA N D ST O N E S OF THE ŚW IĘTO K R ZY SK I REGION
D ep artm en t of A p p lied G eodesy T ech n ical U n iv ersity of W arsaw
S u m m a r y
T he aim of th e w o rk w a s to d eterm in e th e e ffe c t o f m icro relief and parent rock on form ation of soils d evelop ed from san d ston es o f the Ś w ięto k rzy sk i region. F orest soils d evelop ed from D evon ian san d ston e occurring in th e Barcza m ou n tain and from T riassic san d ston e in the B aran ow sk a m ountain w ere in v estig a ted .
The in v e stig a tio n s com prised selectio n and d escrip tion o f soil p rofiles, p h y to so cio lo g ic su rv ey s, d eta iled g eod esic m easu rem en ts, an alyses.
T he area in v estig a tio n s and the p h y sico -ch em ica l a n a ly ses h ave p roved th at acid brow n, podzolized brow n, podzol soils and podzols w ere d ev elo p ed from -the D ev o n ia n san d ston es, w h ile ru st-colou red , podzol soils and podzols — from the T riassic sandstone.
It has b een fou n d that the w ea th ered m aterial w a s form ed from rock u n d erlyin g th em and w a s ly in g in situ. S an d stone o f th e L ow er D evon ian is com posed m ain ly of quartz. P o ta ssiu m feld sp a rs and p la g io cla ses occur in m in im al am ounts. In rocks siliceo u s, silic o -c la y e y and silico -ferru g in o u s binding m aterials p redom inate. F e w c la y e y su b stan ce am ounts have b een found.
T he accesory m in erals occur in sm all am ounts; th ey co n sist m ain ly o f zircon, epidote and tourm aline.
The T riassic san d ston e con tain s m ore quartz as com pared to th e D ev o n ia n san d stone. In it c la y e y -g a e th ite or siliceo u s binding m a teria ls h ave been found. T his san d ston e con tain s sm all am ount of feld sp ars and c la y ey m in erals, m a in ly k aolin ite. In that rock less n u trien t elem en ts are con tain ed th an in the D ev o n ia n san d ston es.
The soils described w ere d evelop ed m ain ly under th e fo llo w in g p lan t com m u n ities: th e D ev o n ia n san d ston e — under the upland con iferou s m ixed forest w ith th e Q u e r c o - A b i e t e t u m association as w e ll as under the upland m ixed fo rest w ith th e D e n ta r i o -g la n d u l o s a e -F a g e t u m association ; the T riassic san d ston e — under the upland con iferou s m ix ed forest w ith the Q u e r c o - A b i e t e t u m association . P lan ts grow in g on th e forest v eg eta l cover p rove occurrence of poor, seld om er m ezotrophic fresh u pland forest sites.
D r A . S z a f r a n e k P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w g r u d n i u 1988 r. I n s t y t u t G e o d e z j i G o s p o d a r c z e j
P o l i t e c h n i k a W a r s z a w s k a
W a r s z a w a , P l a c J e d n o ś c i R o b o t n i c z e j 1
