"Galicja w powstaniu styczniowym", red. tomu S. Kieniewicz, I. Miller, do dr. przygotowali S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. Śliwowska, "Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty", Wrocław [etc.] 1980 : [recenzja]

Biernat, Andrzej

"Galicja w powstaniu styczniowym",

red. tomu S. Kieniewicz, I. Miller, do dr.

przygotowali S. Kieniewicz, F.

Ramotowska, W. Śliwowska, "Powstanie

styczniowe. Materiały i dokumenty",

Wrocław [etc.] 1980 : [recenzja]

Przegląd Historyczny 7 2 /1 , 190-191

1981

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

190

Z A P IS K I

róży, szkice dotyczące k u ltu ry i obyczajów lu d ó w zam ieszkujących m onarchię H absburgów p rzep latają się z rom antycznym i refleksjam i na tem at w alk o wol­ ność Grecji, w idzianych przez p ryzm at szkolnej znajomości dziedzictwa antyku. W ydawcy opatrzyli te k st przypisam i, objaśniającym i «пін. m ało znane b ałk ań ­ skie realia. D opełnili go rów nież kilkom a listam i Zabłockiego do Bogdańskiego, przechow yw anym i w raz z rękopisem dziennika w zbiorach Ossolineum.

A.S.

Kapitan i dwie panny. Krakowskie pamiętniki z X IX wieku, p rz y ­ gotow ali do d ru k u Irena H o m o l a i Bolesław Ł o p u s z a ń s k i , W ydaw nictw o L iterackie, K raków 1-980, s. 343. _

Ten nieco p reten sjo n aln y ty tu ł ukryw a edycję trzech pam iętników , a u to r­ stw a H eleny z M ieroszewskich D arow skiej, Józefa Patelskiego i H eleny z K a- dłubowskich Kunachowiczowej. W szystkie te osoby spędziły życie w K rakow ie i jego najbliższych okolicach, w szystkie też pochodziły ze zubożałych bądź uboże­ jących rodzin szlacheckich. W p rzypadku D arow skiej i К unachowieżowej m a ­ m y do czynienia z młodzieńczym i dziennikam i (obejm ującym i lata 1836-^1837 oraz 185S—1860, z nielicznym i późniejszym i dopiskami). W ydawcy dokonali se ­ lekcji publikow anych fragm entów ; jej k ry te ria d rozm iary nie zostały przed sta­ wione we w stępie dostatecznie precyzyjnie.

Celowość edycji wspom nień, (których autorzy nie byli św iadkam i ważnych w ydarzeń ani ліе zajm ow ali w ysokich stanow isk słusznie tłum aczą w ydaw cy zaw artym w nich bogactwem szczegółów obyczajowych. S kądinąd galicyjskich i krakow skich pam iętników tyczących się X IX stulecia wydano już sporo; zasłu­ żone na tym polu W ydaw nictw o L iterackie niezależnie od swojego p ro filu mogłoby zainspirow ać sięgnięcie po rękopisy dotyczące innych regionów i tem atów .

P am iętnik k ap itan a iPatelskiego w przeciw ieństw ie do diariuszy obu panien spisany został w późnej starości autora, w ro k u 1879. Ma on rów nież ch arak ter anegdotyczno-otoyczajowy. A utor opow iada o gospodarow aniu w podkrakow skiej Kwaczale i o swydh sąsiadach. Cenne są jego inform acje o prow adzonej na w si przez duchow ieństw o akcji wstrzemięźliwości.

We w stępie w ydaw cy podali niezbędne inform acje o autorach oraz o losach ich rękopisów (przechow yw anych w W ojewódzkim A rchiw um Państw ow ym w K ra ­ kowie, w Bibliotece Jagiellońskiej i w zbiorach pryw atnych). Niepotrzebnie chy­ ba. załączyli c h a rak tery sty k ę stosunków politycznych i społecznych w ówczes­ nym K rakow ie — m am y przecież do dyspozycji prace Ju liu sza D e m e I a i w y­ dany niedaw no tom dziejów lego m iasta, obejm ujący w iek XIX. Można by się też spierać o potrzebę objaśniania w przypisach szergu powszechnie znanych osób i w ydarzeń.

A.S.

Galicja w powstaniu styczniowym, redaktorzy tom u: S. K i e n i e- •w icz, I. M i l l e r , do d ru k u przygotow ali: S. K i e n i e w i c z , F. R a - m o t o w s k a , W. S l i w o w s k a , Powstanie Styczniowe. Materiały i do­ kumenty, Zakład Narodow y im . O ssolińskich — W ydawnictwo, W ro­ cław — W arszaw a — K raków — G dańsk 1980, s. XX V II + 502. Oceny w kładu G alicji w pow stanie styczniowe są niejednolite a w ręcz roz­ bieżne. Mimo licznej, ujm ującej te n problem lite ra tu ry daw niejszej i współ­ czesnej, b rak dotychczas pow ażniejszego ujęcia całościowego. W iele zagadnień

Z A P IS K I

₁₀₁

szczegółowych, niezbędnych dla w ypracow ania obiektyw nych sądów w dalszym ciągu czeka na naukow e opracow anie jak np. ustalenie liczby i składu społecz­ nego ochotników galicyjskich biorących udział w pow staniu, opracow anie w k ła ­ du G alicji w przebieg działań partyzanckich, skonfrontow anie możliwości fin a n ­ sowych zaboru austriackiego z rzeczyw istym i św iadczeniam i poniesionymi na rzecz ruchu narodow ego itp.

O m awiane wydaw nictw o źródłowe, k tó re ukazało się w serii m ateriałów i do­ kum entów do dziejów pow stania styczniowego zapoczątkowanej ponad dw adzie­ ścia la t tem u i realizow anej -we w spółpracy polsko-radzieckiej, m a na celu przybliżenie tych problem ów badaczom poprzez „zebranie różnorodnej i rozpro­ szonej dokum entacji”. W porów naniu do poprzednich tomów serii tym razem w ydaw cy stan ęli przed problem em znacznej obfitości dokum entacji. Składały się n ań przede w szystkim a k ta w ładz powstańczych, w ładz austriackich, donie­ sienia agentur rosyjskich, zeznania śledcze i w reszcie różnorodne św iadectw a osób w pow stanie zaangażowanych. T aki sta n rzeczy spowodował, iż wydawcy chcąc ująć publikow any m aterial w jednym tomie zmuszeni byli do dokonania selekcji. Pozostaw ili zatem na boku te m ateriały źródłowe, k tó re były publiko­ w ane w w ydaw nictw ach wcześniejszych w tym także w innych tom ach serii. O graniczyli się do ineditów prow eniencji polskiej. Przeprow adzona w ośmiu archiw ach i bibliotekach polskich a także w instytucjach znajdujących się obec­ nie poza naszym i granicam i Km.in. w Bibliotece U kraińskiej A kadem ii Nauk) kw erenda ujaw niła w iele źródeł m ało dotąd w ykorzystyw anych lub w ręcz niezna­ nych. Do tych ostatnich należą np. odnalezione w Z biorach Dzieduszyckich we Lwowie papiery płk Józefa Grekowicza, organizatora sił zbrojnych w p ie rw ­ szych m iesiącach 1864 r. w obwodach: sam borskim i sanockim . W działaniach swoich w ydawcy dążyli do w ychw ycenia w iększych zespołów i kolekcji, które uległy rozproszeniu po k ilk u archiw ach i .bibliotekach. W ykorzystano więc w w y­ daw nictw ie niepublikow ane papiery: Adolfa A leksandrow icza m.in. naczelnika Ł a­ w y K rakow skiej a następnie powstańczego naczelnika m. K rakow a, płk F rancisz­ ka Zawadzkiego, W iktora Zbyszewskiego, przez ponad pół ro k u naczelnika ob­ wodu rzeszowskiego, Ja n a Stelli-Saw ickiego (płk S tru sia) m in . naczeilnego wo­ dza ziem ruskich i organizatora jeneralnego G alicji oraz w spom nianego J. G re­ kowicza. Trzon w ydaw nictw a stanow i odnaleziona w tych kolekcjach korespon­ dencja galicyjskich organizacji tajnych i władz narodowych. U zupełnia ją nie­ w ielka liczba druków ulotnych tej sam ej prow eniencji a także doniesienia k r a ­ kow skich i lwowskich korespondentów H otelu L am bert (S. Koźmiana, S. T a r­ nowskiego, L. Wodzickiego, Z. Kaczkowskiego) oraz 20 listów pryw atnych .pisa­ nych z K rakow a do F ran cji a przechwyconych przez rosyjskiego agenta Ju lia n a Bałaszewicza (A lberta Potockiego) na poczcie paryskiej.

W sum ie opublikowano 392 dokum enty w układzie chronologicznym, k tóre ze względu na przyjęte założenia 'ftj. drukow anie tylko ineditów ) pochodzą w 2/3 z okresu październik 1863 — m arzec 1864. Te sam e w zględy spowodowały, iż zwłaszcza w początkowej części dom inuje dokum entacja w ytw orzona przez „czer­ w onych”. W aneksie umieszczono regesty <w języku polskim i rosyjskim ) doku­ m entów opublikow anych w dw u najw iększych dla tej problem atyki w ydaw nictw ach źródłowych: „W ydawnictwo m ateriałów do historii pow stania 1863—1864 r .” t. III, Lwów 1890 i „D em okracja polska w pow staniu 1863—.1864”, W rocław 1961. Całość opatrzona została rozum owanym indeksem osób i nazw geograficznych.