• Nie Znaleziono Wyników

Wolność zrzeszania się w związki zawodowe w systemie Rady Europy

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wolność zrzeszania się w związki zawodowe w systemie Rady Europy"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

Marcin Kazimierczuk

Wolność zrzeszania się w związki

zawodowe w systemie Rady Europy

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 6, 113-126

(2)

UW M w O lszty n ie 2015 IS S N 2082-1786

M arcin Kazim ierczuk

W ydział P ra w a i A d m in is tra c ji UW M w O lsztynie

W olność z r z e sz a n ia s ię w zw ią z k i za w o d o w e

w sy ste m ie R ad y E u rop y

Słow a kluczow e: w olność z rz e s z a n ia się, zw iąz k i zaw odow e, E u ro p e jsk a K onw encja o O chro­ nie P ra w Człow ieka i Podstaw ow ych W olności, E u ro p ejsk a K a rta Społeczna

Wprowadzenie

Wolność koalicji (wolność zrzeszania się w związki zawodowe) oraz inne wolności związkowe są mocno utrw alone w praw odaw stw ie m iędzynarodo­ wym, zarówno w ak tach praw nych o charakterze uniw ersalnym , ja k i regio­ nalnym . Ju ż artykułem 427 tra k ta tu wersalskiego, podpisanym 28 czerwca 1919 r.1, ustanow iono explicite prawo zrzeszania się pracowników. W odnie­ sieniu do związków zawodowych zyskało ono następnie potwierdzenie w art. 23 p kt 4 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka2, gdzie przyjęto, iż każdy m a prawo tw orzenia i przystępow ania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów. Był to pierwszy przepis w umowach międzynarodowych, nadający expressis verbis pracownikom prawo zrzeszania się. Geneza norm a­ tywnej internacjonalizacji wolności i praw człowieka przedstaw ia proces pozy- tywizacji praw człowieka, który poprzedzony był, ja k to wskazuje T. Jasudo- wicz, ich idealizacją i konceptualizacją3. Isto tą procesu pozytywizacji było „przeniesienie n a g ru n t praw a pozytywnego, a więc obowiązującego w danym miejscu i czasie, owych wcześniej zracjonalizowanych praw człowieka, nadanie im kształtu norm prawnych, zagwarantowanie ich prawnej ochrony”4. Doko­ nało się to zarówno n a poziomie praw a krajowego5, ja k i praw a międzynarodo­ wego, co doprowadziło do um iędzynarodow ienia wolności i praw człowieka.

1 R a ty fik o w a n y 10 s ty c z n ia 1920 r.

2 P o w sz e c h n a D e k la ra c ja P ra w C zło w iek a b y ła p ie rw sz y m a k te m m ię d z y n aro d o w y m , w d z ie d zin ie p ra w czło w iek a, w y d a n y m p rz ez p o w o ła n ą do ż y cia w io s n ą 1945 r. O rg a n iz a ­ cję N a ro d ó w Z jednoczonych. P rz y ję ta p rz e z Z g ro m a d ze n ie O gólne N a ro d ó w Z jednoczonych 10 g r u d n ia 1948 r. D e k la ra c ja m ia ła być w y ra z e m d ą ż e ń i p r a g n ie ń ów czesnego ś w ia ta do z o r g a n iz o w a n ia n o w y c h , s p r a w ie d liw y c h s to s u n k ó w w p o w o je n n e j rz e c z y w is to ś c i, Zob. K. W alczak , Z b io ro w e p r a w o pracy. A s p e k ty p r a w a m ięd zyn a ro d o w eg o , eu ro p ejskieg o i p o l­

skiego, W a rsz a w a 2004, s. 1 -3 .

3 T. J a s u d o w ic z , Z a g a d n ie n ia w stępne, w: B. G ro n o w sk a , T. J a su d o w ic z , M. B a lc erz a k , M. L u b is ze w s k i, R. M iz e rs k i (red .), P ra w a czło w ie k a i ich ochrona, T o ru ń 2005, s. 22.

(3)

Współcześnie, oprócz organizacji m iędzynarodowych o charakterze ogól­ noświatowym, których Polska je s t członkiem, n a znaczeniu zyskują organi­ zacje regionalne, tak ie ja k R ada Europy. Członkostwo Polski w organizacjach europejskich skutkuje tym, że do polskiego porządku prawnego w prow adza­ ne są akty praw ne uchw alane i podpisywane w ram ach tych organizacji. Również w dziedzinie wolności zrzeszania się w związki zawodowe funkcjo­ n u ją w naszym porządku praw nym ak ty rangi europejskiej do których zali­ czyć należy przede wszystkim E uropejską Konwencję o Ochronie P raw Czło­ wieka i Podstawowych Wolności (EKPC)6, sporządzoną w Rzymie 4 listopada 1950 r.

Istota wolności zrzeszania się

We współczesnym państw ie dem okratycznym różnorodne zrzeszenia, bę­ dąc wyrazem różnorodności poglądów, postaw, interesów rozm aitych grup w pluralistycznych społeczeństwach, tworząc w swym całokształcie społe­ czeństwo obywatelskie, są uznaw ane przez państw o i świadomie przezeń popierane. Idea społeczeństwa obywatelskiego je s t wyrazem pewnego pierw ­ szeństw a obywateli w stosunku do państw a, postrzeganego przy tym jako władza zarządzająca wspólnymi spraw am i7.

W m odel społeczeństw a obyw atelskiego, odpow iadającego wymogom skomplikowanego, globalizującego się i pełnego sprzeczności św iata, w pisany je s t pluralizm poglądów. Pluralizm jako zasada ustrojow a zapew nia zarówno odbicie różnorodnych poglądów, zapatryw ań i opinii społecznych, ja k też pozwala n a pełne ustosunkow anie się do społecznie, politycznie czy gospo­ darczo istotnych kwestii. Różnorodność poglądów i stanow isk je s t niezbędnym w arunkiem pełnego rozwoju każdej istoty ludzkiej. Kluczowym znaczeniem

5 N a p o zio m ie p r a w o d a w s tw a k ra jo w e g o p o w o d u je to p a r ty c y p a c ję p r a w c z ło w ie k a w z a s a d z ie p r y m a tu k o n s ty tu c ji w s y s te m ie ź ró d eł p ra w a , k t ó r a im p lik u je n o r m a ty w n ą fu n k c ję k o n s ty tu c ji. Zob. M. W y rzy k o w sk i, Z a s a d a d e m o k r a ty c z n e g o p a ń s tw a p ra w n e g o , w: W. S okolew icz (red .), Z a s a d y p o d sta w o w e p o ls k ie j konstytucji,, W a rs z a w a 1998, s. 7 0 -7 1 ; A. K u b ia k , P a ń s tw o p r a w n e - idea, p o s tu la ty , d y le m a ty, „ P a ń s tw o i P ra w o ” 1991, n r 7, s. 2 5; K. D z ia ło c h a , P a ń s tw o p r a w n e w w a r u n k a c h z m ia n z a s a d n ic z y c h s y s te m u p r a w a

R ze cz p o sp o lite j P o lskie j, „ P a ń stw o i P ra w o ” 1992, n r 1, s. 1; W. Sokolew icz, R ze czp o sp o lita P o ls k a - d e m o k r a ty c z n e p a ń s tw o p r a w n e (U w a g i n a tle u s ta w y z 2 9 g r u d n i a 1 9 8 9 r. 0 z m ia n ie K o n s ty tu c ji), „ S tu d ia K o n s ty tu c y jn e ” 1990, t. 8, s. 39; J . Z a k rz e w s k a , N o w a K o n sty tu c ja R zeczyp o sp o litej, „ P a ń stw o i P ra w o ” 1990, n r 4, s. 10.

6 U s ta w a z d n ia 2 X 19 9 2 r. o r a ty f ik a c ji K o n w e n c ji o o c h ro n ie p r a w c z ło w ie k a 1 p o d sta w o w y c h w o ln o ści (Dz. U . 1992 N r 85, poz. 427). D o k u m e n ty ra ty fik a c y jn e z o sta ły p rz e k a z a n e S e k re ta rz o w i G e n e r a ln e m u R a d y E u ro p y w d n iu 19 I 1993 r. T ek st k o n w en cji - D z.U . 1993 N r 61, poz. 284.

7 Z id e ą s p o łe c z e ń s tw a o b y w a te lsk ieg o łączy się z a s a d a su b s y d ia rn o ś c i, p o leg a ją c a n a u z n a w a n iu , że p o w o ła n e do p ro w a d z e n ia s p ra w p u b lic z n y ch m a ją być p rz e d e w s z y s tk im s t r u k t u r y n a jb liż s z e je d n o s tc e , n a k tó ry c h d z ia ła n ie m oże o n a w y w ie rać sto so w n y do tej b lis k o śc i w pływ . Zob. P. S a rn e c k i, W olność z r z e s z a n ia się, W a rs z a w a 1998, s.10.

(4)

dla realizacji zasady pluralizm u poglądów są gw arantow ane praw nie wolno­ ści zrzeszania się i zgromadzeń. W spółczesne państw o dem okratyczne winno być wolne zarówno od absolutystycznego u to żsa m ia n ia dobra jed n o stk i z dobrem państw a, ja k i od jednom yślności systemów to talitarn ych dyk tują­ cych jednostce jedyny słuszny pogląd.

N adanie wolności zrzeszania się formy praw nej oznacza przede w szyst­ kim zagw arantow anie podm iotom upraw nionym takiej sfery aktyw ności, w której możliwe będzie kolektywne realizowanie wspólnych celów lub roz­ wijanie i kształtow anie wspólnych zainteresow ań w rozm aitych dziedzinach życia. W sferze tej wyłączona bądź istotnie ograniczona będzie ingerencja z zew nątrz, zarówno pochodząca od organów państw a, ja k i od innych pod­ miotów. Ingerencja ta k a pow inna być zawsze legitym ow ana konkretnym upow ażnieniem ze strony prawodawcy, który - kierując się tro sk ą o ochronę innych dóbr i wartości, z którym i korzystanie z wolności zrzeszania się mo­ głoby kolidować - w inien w yraźnie określić zakres i formy dopuszczalnej ingerencji8.

D oktryna praw a k ształtow ana przez wielu autorów 9 oraz orzecznictwo sądowe10 powszechnie przyjmuje, że n a wolność zrzeszania się sk ład ają się poniższe zasadnicze elementy:

1. Wolność tw orzenia zrzeszeń, tj. zwoływanie kom itetów założycielskich, określanie celu i formy praw nej przyszłego zrzeszenia;

2. Swoboda ich działalności;

3. Wolność przystępow ania do już istniejących zrzeszeń, n a podstawie swobodnej decyzji powziętej przez jednostkę. Nie może to jed n ak naruszać ustalonych w danym zrzeszeniu zasad przyjm ow ania nowych członków;

4. Wolność nieskrępowanego w ystępow ania z zrzeszeń;

5. Swoboda decydowania przez członków zrzeszenia o zakończeniu jego działalności.

Z wyliczenia tego wynika, że zrzeszenia m uszą być stru k tu ra m i oparty­ m i n a dobrowolności. Jed n ak że nie m ożna n a tej podstaw ie wnioskować, że zrzeszenia powinny opierać się n a form alnej równości w szystkich ich człon­ ków, aczkolwiek powinni oni posiadać zagw arantow aną możliwość współde­ cydow ania o w ażnych kw estiach funkcjonow ania tworzonych przez nich zrzeszeń. Wolnościowy c h a ra k te r zrzeszania się przesądza także, iż korzysta­ nie z form kolektywnego w spółdziałania powinno stanow ić przejaw aktyw no­ ści sam ych podmiotów upraw nionych. Tym samym, uznać należy, iż nie s ta ­ nowi formy realizacji tego rodzaju wolności działalność stru k tu r, k tóre

8 P. C zarn y , B. N a le z iń s k i, W olność z r z e s z a n ia się, w: B. B a n a s z a k , A. P r e is n e r (red.),

P ra w a i w o lności o b y w a te lsk ie w K o n s ty tu c ji RP, W a rs z a w a 200 2 , s. 501.

9 Zob. W . S tu d z iń s k i, W o ln o ść z g r o m a d z e ń i s to w a r z y s z a n ia się , w: A. F lo rc z a k , B. B olechow (red .), P r a w a i w o lności I i I I g en era c ji, T o ru ń 2006, s. 191; M. C h m a j, Wol­

n o ść tw o rze n ia i d z ia ła n ia p a r tii p o lity c z n y c h . S tu d iu m p o ró w n a w c ze , O ls z ty n 2006, s. 57.

10 Zob. W yrok T r y b u n a łu K o n s ty tu c y jn e g o z 3 c zerw ca 1998 r., K 34/97, O T K 1998, N r 4, poz. 49.

(5)

zostają powołane do życia decyzją organów p ań stw a oraz przynależność do których je s t obligatoryjna, gdyż z interp retacji tej swobody w ynika zakaz zm uszania kogokolwiek do członkostwa w zrzeszeniu.

U samej genezy wolności zrzeszania tkw i również elem ent negatywny. Wiąże się on z koniecznością zagw arantow ania poszczególnym jednostkom możliwości pozostaw ania poza tworzącymi się stru k tu ra m i zbiorowymi. Ten asp ekt wolności zrzeszania się im plikuje niew ątpliw ie konieczność zapew nie­ n ia dobrowolnego c h a ra k te ru przynależności każdego zainteresowanego do tworzonych zrzeszeń. Okoliczność ta przesądza między innym i o niezasadno­ ści w łączania do zakresu wolności zrzeszania się takich s tru k tu r i instytucji, w których członkostwo nie opiera się n a zasadzie dobrowolności, n atom iast wiąże się z zasadą przynależności (często z mocy samego prawa).

N aw iązując do pozytywnej strony wolności zrzeszania się stw ierdzić trzeba, iż we współczesnym państw ie nie ogranicza się ona wyłącznie do gw arantow ania podmiotom upraw nionym możliwości tw orzenia dowolnych, bliżej przez państw o nieokreślonych struktur. Rola p ań stw a i praw a jest w tej m ierze aktyw na, polega n a ustanow ieniu pozytywnych rozw iązań, s ta ­ nowiących sw oistą norm atyw ną propozycję zgłoszoną pod adresem podmio­ tów pragnących korzystać z wolności zrzeszania się. D ziałanie pań stw a w tej mierze widzieć m ożna dwojako. Z jednej strony, stanow i ona ułatw ienie dla sam ych podmiotów korzystających z wolności zrzeszania się. Nie m uszą one sam odzielnie kreować s tru k tu r organizacyjnych, w ram ach których chciałyby wspólnie rozwijać swoje zainteresow ania. Z drugiej zaś strony, aktywność prawodawcy służy również sam ym organom państw a, którym łatwiej je s t nadać realizacji wolności zrzeszania się pewne ustalone ramy, sprzyjające pewnej przewidywalności społecznych działań.

Wolność koalicji w świetle Europejskiej Konwencji

o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

W Europie organizacją, do której głównych celów zaliczono między inny­ mi promowanie wolności i praw człowieka, je s t powołana do życia w Londy­ nie 5 m aja 1949 r. R ada Europy. P rzestrzeganie tych wolności i praw stanowi nie tylko k ry teriu m członkostwa w Radzie Europy, ale także fundam ent leżący u podstaw jej działalności. W związku z powyższym O rganizacja ta wyznaczyła sobie trzy główne k ierun k i pracy: działanie n a rzecz solidarności europejskiej, z poszanow aniem jednostki, jej wolności cywilnych i politycz­ nych oraz jej praw społecznych, ekonomicznych i kulturalnych, poprzez u s ta ­ nowienie skutecznego system u kontroli i ochrony, rozpoznawanie nowych zagrożeń dla praw człowieka i ludzkiej godności oraz uświadom ienie społe­ czeństwom wagi praw człowieka11.

11 P. W iś n ie w s k i-C a z a ls, R a d a E u r o p y a p r a w a czło w ieka , w: P o ls k a w R a d z ie E u ro p y , „ B iu le ty n C e n tr u m E u ro p e jsk ie g o U W ” 1992, n r 3, s. 44.

(6)

C en tra ln ą rolę odgrywa tu ta j Europejska Konwencja o Ochronie P raw Człow ieka i Podstaw ow ych W olności (EK PC )12, sporządzo n a w Rzymie 4 listopada 1950 r. System Rady Europy uw ażany je s t za jedyny napraw dę skuteczny regionalny system ochrony wolności i praw człowieka13. J a k w ska­ zuje R. Kuźniar, Europejska Konwencja o Ochronie P raw Człowieka i Pod­ stawowych Wolności dokonała pozytywizacji praw proklam ow anych przez Pow szechną D eklarację P raw Człowieka i ustanow iła system gw arancji ich poszanow ania n a obszarze pań stw europejskich14. Obywatele państw -stron Konwencji uzyskali możliwość dochodzenia swoich praw przed organem m ię­ dzynaro dow ym ja k im j e s t E u ro p e jsk im T ry b u n a łe m P ra w C złow ieka (ETPC), gdzie w postępow aniu sądowym równoprawnymi stronam i proceso­ wymi są jed n ostka i państw o. S tąd też ETPC stał się podmiotem władnym zakreślić granicę poszczególnych wolności i p raw 15. Jednocześnie należy p a­ m iętać o tym, iż system Rady Europy m a c h a ra k te r subsydiarny w stosunku do system ów państw stro n Konwencji. Decyzje ETPC m ogą korygować roz­ strzygnięcia dokonane przez państw o i są ostateczne, ale ochrona sfery wol­ ności i praw człowieka je s t przede w szystkim zadaniem suwerennego p ań ­ stw a chroniącego przed n a ru sz e n ie m wolności i stw arzającego w aru nki korzystania z praw. Dopiero gdy państw o - stro n a Konwencji nie wywiązuje się z tego działania, odpowiednią decyzję podejmuje ETPC.

System ochrony wolności i praw człowieka wynikających z Konwencji został również oparty n a zasadzie solidarności, któ ra powoduje, że orzecznic­ two ETPC staje się częścią Konwencji i je s t jej praw nie wiążącym składni­ kiem. J. J a sk ie rn ia podkreśla, że orzecznictwo ETPC wywołuje sk u tk i dla wszystkich pań stw będących stronam i Konwencji, bez względu n a to, które­ go z nich dotyczyło orzeczenie. M uszą wziąć one pod uwagę możliwe im plika­ cje, jakie wyroki podjęte w innych spraw ach m ogą mieć dla ich własnych porządków praw nych i p rak ty k i praw niczej16.

W art. 11 Europejska Konwencja o Ochronie P raw Człowieka i P o dsta­ wowych Wolności uznaje prawo pracowników do tw orzenia związków zawo­ dowych i przystępow ania do nich dla ochrony swoich praw. Prawo to może być ograniczone jedynie przez ustaw odaw stw o wydane w związku z koniecz­ nością zapew nienia bezpieczeństw a państwowego lub publicznego, ochroną

12 U s ta w a z d n ia 2 X 1992 r. o r a ty f ik a c ji K o n w en c ji o o c h ro n ie p r a w c z ło w iek a i p o d sta w o w y c h w o ln o ści (Dz. U. 1992 N r 85, poz. 427). D o k u m e n ty ra ty fik a c y jn e z o s ta ły p rz e k a z a n e S e k re ta rz o w i G e n e r a ln e m u R a d y E u ro p y w d n iu 19 I 1993 r. T e k st k o n w e n cji - D z.U . 1993 N r 61, poz. 284.

13 B. B a c z y ń s k a , G r a n ic e w o ln o śc i z g r o m a d z e ń i s to w a r z y s z a n ia się n a p o d s ta w ie

o rzec zn ic tw a s tra s b u rs k ie g o - w yb ra n e za g a d n ie n ia , w: E. C ała -W acin k iew ic z, D. W acin k ie-

w icz (red .), P ra w n e a s p e k ty w olności. Z b ió r stu d ió w , T o ru ń 2 008, s. 208. 14 R. K u ź n ia r, P ra w a c zło w ie k a , W a rs z a w a 200 0 , s. 173.

15 Zob. A. B isz ty g a , O ch ro n a p r a w czło w ie k a w s y ste m ie R a d y E uro p y, w: B. B a n a s z a k i in n i (red .), S y s te m o ch ro n y p r a w c zło w iek a , K ra k ó w 200 3 , s. 1 2 6 -1 2 7 .

16 J . J a s k i e r n i a , U w a r u n k o w a n ia s k u te c z n o ś c i w y k o n y w a n ia o rzec ze ń E u ro p e js k ie g o

(7)

porządku i zapobieganiem przestępstw om , ochroną zdrowia i moralności lub ochroną praw i wolności innych osób17. A rtykuł te n nie stoi n a przeszkodzie w pro w ad zen ia w ustaw o d aw stw ie krajow ym ograniczeń w k o rz y sta n iu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub adm inistracji pub­ licznej18.

Powyższe ograniczenia podmiotowe w korzystaniu z praw a do tw orzenia związków zawodowych i przystępow ania do nich stanow ią w yjątek ex defini- tione i m uszą być interpretow ane ściśle - obejm ują osoby, które m ają kon­ kretny i bezpośredni związek z wykonywaniem władzy lub realizu ją podsta­ wowe funkcje państw a. W w yroku w spraw ie D em ir i B ay k ara przeciw Turcji19 Europejski Trybunał P raw Człowieka dokonał interp retacji pojęcia członków adm inistracji publicznej, uznając, że podlegają oni ochronie p ań ­ stw a w związku z art. 11 Konwencji. Państw o może jednakże nałożyć ograni­ czenia w odniesieniu do asp ek tu wolności tw orzenia związków zawodowych przez członków adm inistracji państwowej, wyłączając urzędników publicz­ nych, którzy stanow ią odrębną grupę zawodową. Przy in terpreto w an iu poję­ cia „członków adm inistracji państw ow ej” dokonano wykładni zawężającej do kategorii osób zajmujących się ściśle adm inistracją państw ow ą, m ających bezpośredni związek z wykonywaniem władzy czy realizacją funkcji p a ń ­ stw a, a nie w szystkich pracowników sektora publicznego czy adm inistracji rządowej. Ograniczenie wolności zrzeszania się poprzez ingerencję w gwa­ ran to w an ą sferę wolności m usi mieć podstaw ę praw ną, przekonujące powody oraz być spowodowane doniosłymi potrzebam i społecznymi. W prowadzenie przez państw o zakazu przynależności i tw orzenia związków zawodowych w odniesieniu do którejś z trzech wymienionych grup (członków sił zbrojnych, policji lub adm inistracji publicznej) je s t traktow ane jako najdalej idące, rady ­ kalne ograniczenie, które m usi być podyktowane szczególnymi względami, takim i ja k względy bezpieczeństwa państwowego bądź publicznego20.

Zgodnie z utrw alonym stanow iskiem Europejskiego T rybunału P raw Człowieka państw o, które nie zezwala n a tworzenie związków zawodowych przez sam ych pracowników, lecz n arzuca inne zasady ich tw orzenia, n a ru sza

17 N a g ru n c ie u s t. 2 a r t. 11 o m aw ia n e j t u ta j k o n w e n c ji zd ziw ien ie b u d z i w p ro w ad z en ie z a p is u o g ra n ic za jąc e g o w oln o ść k o a licji, k tó r y d o ty czy k o n ieczn o ści o c h ro n y z d ro w ia i m o­ ra ln o ś c i. T ru d n o sobie w y o b razić w s to s u n k a c h p rz em y sło w y c h sy tu a c ję , w k tó re j tw o rz e ­ n ie lu b p rz y s tę p o w a n ie do z rz e s z e ń p ra co w n ic zy c h s ta n o w iło b y z ag ro ż en ie d la p u b licz n eg o z d ro w ia lu b m o raln o śc i. J e d y n y m w y tłu m a c z e n ie m teg o ro z w ią z a n ia m oże być ty lk o to, że ów p rz e p is re g u lu je ogólne p ra w o z rz e s z a n ia się.

18 N a le ż y m ieć j e d n a k n a u w a d z e , iż a r t. 60 K o n w en cji sta n o w i, iż: j e j p o sta n o w ie n ia

n ie m o g ą być u z n a n e j a k o o g ra n iczen ie (...) ż a d n y c h p r a w czło w ie k a , któ re są z a g w a r a n to ­ w a n e w u s ta w o d a w s tw ie k r a jo w y m lu b k o n w en c ja c h M OP. P or. O rzecz en ie E T P C N a tio n a l U n io n o f B e lg ia n P olice v. B e lg ii z 27 p a ź d z ie r n ik a 1975 r., s k a r g a n r 4464/70.

19 O rzeczenie D em i i B a y k a r a v. T urcji, z d n ia 12 lis to p a d a 2008 r., s k a r g a n r 34503/97. 20 Z. G ry g ie l-K a le ta , W olność z r z e s z a n ia się w z w ią z k i za w o d o w e w a k ta c h p r a w a m ię ­

d zyn a ro d o w eg o , w: „R ocznik A d m in is tra c ji i P ra w a : te o r ia i p r a k ty k a ”, R. X II, Sosnow iec

(8)

art. 11 Konwencji. Niezgodny z jej postanow ieniam i je s t monopol jednej lub kilku organizacji związkowych21. Jeżeli żaden istniejący związek nie broni właściwie interesów pracowników, m uszą oni mieć prawo założenia odrębnej organizacji22. N a gruncie orzecznictwa ETPC definicja wolności zrzeszania się, k tó ra n a mocy art. 11 Konwencji o kreślana je s t jako prawo do swobodne­ go stow arzyszania się, sform ułow ana została w orzeczeniu Association X przeciw Szwecji23. Stwierdzono w nim, że prawo to gw arantuje jednostkom możliwość łączenia się w zrzeszenia dla realizacji określonych celów, bez ingerencji organów państw a. N iniejsza definicja uw ypukla jeden z najw aż­ niejszych elem entów swobody zrzeszania się. Chodzi tu o ochronę przed ingerencją władz publicznych. A rtykuł 11 Konwencji, zgodnie z orzecznic­ tw em ETPC, zapew nia ochronę dla każdego rodzaju działalności, ta k samych zrzeszeń ja k i ich członków24. Zdaniem M.A. Nowickiego art. 11 Konwencji dotyczy dobrowolnych zrzeszeń osób posiadających względnie trw ały c h a ra k ­ ter, stru k tu rę instytucjonalną i wspólny cel25.

Przedm iotem zainteresow ania Europejskiego T rybunału P raw Człowieka była kw estia, czy art. 11 Konwencji gw arantuje negatyw ny aspekt wolności zrzeszania się, tzn. czy jed no stk a może się n a niego powołać, aby uniknąć narzuconego jej członkostwa w jakim kolw iek zrzeszeniu, w tym z związku zawodowym. Mówiąc o negatyw nym aspekcie wolności zrzeszania się kom en­ tatorzy art. 11 Konwencji26 w skazują n a dwie sytuacje przym usu przynależ­ ności do zrzeszenia. Pierw sza z nich może wynikać z regulacji, gdzie przy­ m us przynależności do zrzeszenia znajduje podstaw ę w przepisach praw a (np. sam orząd zawodowy). D ruga sytuacja zw iązana je st z tzw. przym usem faktycznym, który polega n a tym, że podmiot m a możliwość nie przystępo­ w ania do zrzeszenia, jed n ak nie czyni tego z uw agi n a negatyw ne konse­ kwencje takiego zachowania. Konsekwencją b rak u przynależności może być np. u tr a ta zatrudnienia. Tak zwany przym us faktyczny stał się podstaw ą wyroku ETPC w spraw ie Young, Jam es a nd Webster przeciwko Wielkiej B ry­ ta n ii27. W orzeczeniu tym zaw arty je s t problem negatyw nej wolności zrze­ szan ia się w związki zawodowe. S praw a dotyczyła zaw ierania umów na

21 Zob. O rz eczen ie J o h a n s s o n v. S zw e c ja z 7 m a ja 1990 r., s k a r g a n r 13537/88; O rz e ­ czen ie C h e a ll v. W ielka B r y ta n ia z 13 m a ja 1985 r., s k a r g a n r 10550/83; O rz eczen ie E n ­

g lu n d i in n i v. S zw e c ja z 8 k w ie tn ia 1994 r., s k a r g a n r 15533/89.

22 Zob. K. W alczak , op. c it., s.20.

23 D ecy zja X v. S z w e c ji z 6 lip c a 1977 r., s k a r g a n r 6094/73, D R 9/5.

24 A. W róbel, P r a w a i w olności, a rt. 11, w: L. G a rlic k i (red .), K o n w e n cja o O chronie

P ra w C zło w iek a i P o d sta w o w y c h W olności, K o m e n ta r z d o a r ty k u łó w 1-18, t. 1, W a rsz a w a

2 010, s. 651.

25 M.A. N ow icki, W okół K o n w e n c ji E u ro p e js k iej, W a rs z a w a 1992, s. 106.

26 T. J a su d o w ic z , O rzeczn ictw o S tr a s b u r s k ie , t. 2, T o ru ń 1998, s. 8 2 2 -8 2 6 ; M .A. N ow ic­ ki, E u ro p e jska K o n w en cja P ra w C złow ieka. W ybór o rzecznictw a, W a rsz a w a 1998, s. 3 6 5 -3 6 6 ; A. R e d elb ac h , N a tu r a P ra w C zło w ieka . S tr a s b u r s k ie s ta n d a r d y ich ochrony, T o ru ń 2001, s. 262.

27 O rz ec z en ie Young, J a m e s a n d W ebster v. Z je d n o c z o n e m u K ró le stw u , z d n ia 13 s ie rp ­ n ia 1981 r., s k a rg i n r 7601/76, 7806/77.

(9)

mocy których członkostwo w zw iązku zawodowym miało być w arunkiem zatru d n ien ia dla poszczególnych kategorii pracowników. Umowy te nosiły nazwę tzw. closed shop” agreem ents28. W arto tu doprecyzować, że n a podsta­ wie zasady swobody zaw ierania umów, pracodawca m a prawo do uzgodnie­ n ia ze związkam i zawodowymi, że tylko członek takiego związku może być zatrudniony w przedsiębiorstw ie29. Tego rodzaju zobowiązanie nie n a ru sza ze swej istoty art. 11 Konwencji. Jed nak że w przypadku, gdy państw o włącza się do system u legitym izując go przez wydanie a k tu prawnego, wówczas system ta k i może być oceniany w świetle postanow ień Konwencji30.

Young, Ja m e s oraz W ebster byli pracow nikam i Kolei Brytyjskich, którzy odmówili p rzystąpienia do związku zawodowego, co stało się przyczyną roz­ w iązania z nim i stosunku zatrudnienia, bez praw a do odszkodowania, czy też możliwości przyw rócenia do pracy31. Europejski Trybunał P raw Człowie­ k a uznał, iż art. 11 Konwencji nie chroni w tym sam ym stopniu negatywnej wolności zrzeszania się co pozytywnej, ta k więc ew entualny przym us przyna­ leżności do określonych związków zawodowych nie m usi być zawsze uznaw a­ ny za sprzeczny z Konwencją. Jed nak że zdaniem ETPC sankcja, jakiej do­ znali skarżący, w postaci u tra ty pracy, a co za tym idzie środków do życia je s t najm ocniejszym ze środków przym usu. S tąd też Trybunał stwierdził, że nałożone ograniczenia nie spełniały dyspozycji ust. 2 art. 11 a więc nie były konieczne z p u n k tu widzenia społeczeństwa demokratycznego.

28 B ry ty js k i s y s te m „ clesed s h o p ” a g re e m e n ts m a w W ie lk iej B r y ta n ii b a rd z o d łu g ą tra d y c ję . Je g o z a s a d y w d u ż y m s to p n iu u z a le ż n io n e b y ły od p a r ti i p o lity czn ej, k tó r a a k t u ­ a ln ie s p ra w o w a ła w ła d z ę . W 1968 r. R o y al C o m m isio n o n T ra d e U n is o n a n d E m p lo y e r A s so c ia tio n s w s k a z a ła , iż k o n ie c z n a j e s t s z e rs z a o c h ro n a p r a w n a d la praco w n ik ó w , k tó rz y z o s ta li z w o ln ie n i z p ra c y z pow o d u odm ow y p r z y s tą p ie n ia do z w ią z k u — co s ta n o w iło w y n ik o b o w ią z y w a n ia s y s te m u „ closed s h o p ”. I n d u s t r i a l R e la tio n s A c t z 1971 r. w p ro w a d z o n y p rz ez rz ą d k o n s e rw a ty s tó w d a w a ł p ra c o w n ik o m p ra w o odm ow y p rz y n a le ż n o ś c i do ja k ie g o ­ k o lw ie k z w ią z k u zaw odow ego. Po pow rocie do w ła d z y P a r t ii P ra c y w 1974 r. d e rogow ało a k t p rz y ję ty w ro k u 1971. N a p o d s ta w ie w p ro w a d z o n y c h p rz ep isó w u z n a n o , że odm ow a p rz y n a le ż n o śc i do z w ią z k u zaw odow ego m oże z o stać u z n a n a je d y n ie w p rz y p a d k u g d y m a o n a podłoże re lig ijn e o ra z g d y p ra c o w n ik z u z a s a d n io n y c h pow odów n ie chce p rz y n a leż e ć do d a n eg o z w ią z k u zaw odow ego. Zob. J . K ie lin -M a z ia rz , P ra w o d o sw o b o d n eg o tw o rze n ia

zr z e s z e ń w św ie tle w y b ra n eg o o rzec zn ic tw a E u ro p e jskieg o T r y b u n a łu P ra w C zło w iek a - n e ­ g a ty w n a w o ln o ść z r z e s z a n ia się, w: J . J a s k i e r n ia (red .), E fe k ty w n o ś ć euro p ejskieg o sy ste m u och ro n y p ra w czło w iek a . O b sza ry a n a liz y sk u te c zn o ś c i eu ro p ejskieg o s y s te m u o chrony p ra w czło w ieka , T o ru ń 2012, s. 297.

29 A. W róbel, P ra w a i w olności, a rt. 11, w: L. G a rlic k i (red .), op. c it., s. 681.

30 A. M ow bray, C a su s a n d m a te r ia ls on th e E u r o p e a n C o n v en tio n on H u m a n R ig h ts, O xford 2007, s. 756.

31 P rz y c z y n ą odm ow y p rz y n a le ż n o śc i do zw iązk ó w zaw o d o w y ch d la sk a rż ą c e g o Y ounga było ic h p o w ią z a n ie z P a r t i ą P ra cy . S k a rż ą c y J a m e s o d m ów ił p r z y s tą p ie n ia z u w a g i n a f a k t, że jeg o z d a n ie m z w ią z e k n ie b ęd zie w sposób d o s ta te c z n y d b a ł o in te r e s y p ra c o w n i­ ków. N a to m ia s t s k a rż ą c y W e b s te r b y ł p rz e c iw n ik ie m o rg a n iz a c ji zw iązk o w y ch , k tó r e w ów ­ czas fu n k c jo n o w ały w p rz e d s ię b io rs tw ie z pow odów re lig ijn y c h . J . K ie lin -M a z ia rz , P ra w o

d o sw o b o d n eg o tw o rze n ia z r ze sze ń w św ie tle w y b ra n eg o o rzec zn ic tw a E u ro p e jskieg o T r y b u ­ n a łu P ra w C zło w ie k a - n e g a ty w n a w o ln o ść z r z e s z a n ia się, w: J . J a s k i e r n ia (red .), op. c it.,

(10)

Rozważając zagadnienie negatyw nej wolności zrzeszania się w związki zawodowe, należy wskazać, że ETPC w późniejszym orzecznictwie zmodyfi­ kował sposób swojego rozum ow ania system u closed shop. D au tem u wyraz w orzeczeniu Saren sen i R asm usen przeciwko D anii32. ETPC w w yroku tym zauważył, że tylko niew ielka liczba wśród państw stro n Rady Europy do­ puszcza tzw. pre-entry closed-shop agreements czyli konieczność przystąpie­ n ia do związku zawodowego jako w arunek do zwarcia umowy o pracę. Try­ bun ał podkreślił, że isto tn ą wagę należy przywiązywać do praw a jednostki do przystąpienia do związku zawodowego n a podstaw ie własnego wyboru, bez obawy o u tra tę pracy. W sytuacji, gdy system faktycznie zm usza jed nost­ kę do p rzy stą p ie n ia do zw iązku zawodowego, stanow i to przesłank ę do stw ierdzenia n aru szen ia art. 11 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Nie m a przy tym znaczenia, czy groźba zwolnienia z pracy lub odmowy zatru dn ien ia z powodu nie przystąpienia do związku zawodowego je s t pow iązana z u tr a tą środków utrzy m an ia ja k miało to miejsce w orzeczeniu Young, Jam es a n d Webster v. Zjednoczonemu Króle­ stw u, z dnia 13 sierpn ia 1981 r. J a k słusznie stw ierdza A. Wróbel33, orzecze­ nie S0rensen i R asm usen v. Dania, z dnia 11 stycznia 2006 r. w istocie zakazuje system u closed-shop. W wyroku tym bowiem ETPC jasno określił, iż nie dopuszczalny będzie szeroki m argines u zn an ia w stosunku do państw, które w dalszym ciągu podtrzym ują możliwość funkcjonowania system u clo­ sed shop34.

Europejska Karta Społeczna

Przyjęte w art. 11 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie P raw Czło­ w ieka i Podstawowych Wolności rozw iązania norm atyw ne w kw estii wolności zrzeszania się w związki zawodowe ściśle korelują z postanow ieniam i art. 22 ust. 1 Międzynarodowego P a k tu P raw Politycznych i Obywatelskich. Widocz­ n a zbieżność odnosi się nie tylko do płaszczyzny przedmiotowej, ale również do podmiotowej i funkcjonalnej. Jedn akże kompleksowe uregulow anie pro­ blem atyki społecznej, w tym także wolności koalicji, n a poziomie europej­ skim zostało dokonane dopiero w 1961 r. w Europejskiej Karcie Społecznej35. A kt te n stanow ił uzupełnienie Europejskiej Konwencji o Ochronie P raw Człowieka i Podstawowych Wolności i obejmował ochroną nieuregulow aną tam część praw człowieka36. Oba tra k ta ty Rady Europy mogą być postrzegane

32 S 0re n se n i R a s m u s e n v. D a n ia , O rz ec zen ie z 11 s ty c z n ia 20 0 6 r., W ie lk a Iz b a, s k a rg i n r 52 5 6 2 /9 9 i 52620/99.

33 A. W róbel, P ra w a i w olności, a rt. 11, w: L. G a rlic k i (red .), op. c it., s. 684.

34 Zob. J . K a p e la ń s k a - P rę g o w s k a , K oncepcja tzw . m a r g in e s u oceny w o rzeczn ictw ie

E T P C , „ P a ń stw o i P ra w o ” 200 7 , n r 12, s. 87.

35 Dz. U . 1999 N r 8, poz. 67.

(11)

jako norm atyw ny i regionalny program działania państw , które się nim i związały37. E uropejska K a rta Społeczna była wielokrotnie nowelizowana. Pierw szy Protokół Dodatkowy sporządzony w S trasb u rg u 5 m aja 1988 r. zapew niał pracownikom między innym i praw o do informacji i konsultacji. Kolejny Protokół Zmieniający uchwalony w Turynie 21 października 1991 r. wprowadził nowe zasady kontroli przestrzegania Europejskiej K arty Spo­ łecznej. N atom iast Protokół Dodatkowy uchwalony w S trasb u rg u 9 listopada 1995 r. usankcjonował możliwość zgłaszania skarg zbiorowych. Wreszcie w dniu 3 m aja 1996 r. przyjęto Zrewidowaną K artę Społeczną, k tó ra podniosła n a znacznie wyższy poziom stan d ard y ochronne przew idziane w pierwotnej K arcie38. Polska, przystępując w 1991 r. do Rady Europy, podpisała Europej­ sk ą K artę Społeczną, lecz ratyfikow ała j ą dopiero 25 czerwca 1997 r., przy czym ratyfikacja nie objęła w szystkich postanow ień Karty. N a mocy art. 20 Europejskiej K arty Społecznej państw o może uznać się za związane tylko określoną częścią artykułów określających poszczególne praw a, przy czym w późniejszym czasie może poszerzyć zakres swoich zobowiązań39.

Jeżeli chodzi o postanow ienia dotyczące wolności zrzeszania się w związ­ ki zawodowe, to Europejska K a rta Społeczna w art. 5 przyznała wszystkim pracownikom prawo do swobodnego zrzeszania się w organizacjach krajo­ wych lub międzynarodowych, w celu ochrony swych interesów ekonomicz­ nych i społecznych40. Powyższy przepis gw arantuje również prawo przystę­ p o w a n ia do is tn ie ją c y c h ju ż o rg a n iz a c ji r e p r e z e n tu ją c y c h in te r e s y pracownicze. G w arantuje także tym pracownikom, którzy nie chcą przystę­ pować do organizacji chroniących interesy ekonomiczne i społeczne, wolność od obowiązkowego członkostwa w takich organizacjach.

Pomimo jednoznacznie sformułowanego zobowiązania: nie ingerow ania w swobodę tw orzenia związków zawodowych, swobodę przystępow ania do nich oraz swobodę ich działalności, art. 5 K arty je s t interpreto w any na podstaw ie orzecznictwa (conclusions) Europejskiego K om itetu P raw Społecz­ nych, wcześniej noszącym nazwę K om itetu P raw Społecznych Rady Europy, który stanow i wiodący elem ent m echanizm u kontroli przestrzeg an ia K arty41. Prawo koalicji, które obejmuje swobodę tw orzenia i zrzeszania się pracow ni­

37 A. B is z ty g a , O c h ro n a p r a w c z ło w ie k a w s y s te m ie R a d y E u r o p y , w: B. B a n a s z a k i in n i (red .), op. c it., s. 140.

38 Z re w id o w a n a E u ro p e js k a K a r ta S p o łe c z n a w sw ojej p re a m b u le z ap o w ia d a sto p n io w e z a jm o w a n ie m ie js c a E u r o p e js k ie j K a r ty S p o łe c z n e j. R. S z a fa rz , T r a k ta ty R a d y E u r o p y

- s ta tu s n a p rz e ło m ie 1 9 9 9 /2 0 0 0 , „ P rz e g lą d P r a w a E u ro p e js k ie g o ” 2000, n r 1, s. 54.

39 A rty k u ł 20 K a r ty n a k ła d a n a s tro n y je d y n ie o b o w ią ze k p rz y ję c ia z a cel sw ej p o lity ­ k i, k tó r a b ę d zie w y k o n y w a n a z a p o m o cą w s z e lk ic h o d p o w ie d n ic h środków , zaró w n o o c h a ­ r a k te r z e k ra jo w y m , j a k i m ię d z y n aro d o w y m , o sią g n ie c ie w a ru n k ó w , w k tó ry c h w y m ien io n e w n iej p ra w a i z a s a d y m o g ą być sk u te c z n ie re a liz o w a n e .

40 N a te n te m a t zob. J . W ratn y , P ra w o P ra c y R a d y E u ropy, w: L. F lo re k (red .), E u r o ­

p e js k ie p r a w o p ra c y i u b e zp iec ze ń sp o łeczn ych , W a rs z a w a 1996, s. 161 i n.

41 M e c h a n iz m k o n tro ln y E u ro p e js k ie j K a r ty S połecznej n ie m a c h a r a k te r u sądow ego, a w szczeg ó ln o ści b r a k t u m ożliw ości s k ła d a n ia s k a r g p a ń stw o w y c h czy in d y w id u a ln y c h .

(12)

ków w zw iązkach zawodowych powinno być objęte ochroną praw ną, co n ak ład a n a państw a-strony określone pozytywne obowiązki. W ładze p aństw członkowskich są więc zobowiązane do uchw alenia oraz przestrzegania prze­ pisów g w a ra n tu ją c y c h p e łn ą swobodę k o rz y s ta n ia z w olności z rz e sz a ­ n ia się42.

E uropejska K a rta Społeczna w art. 5 kieruje do państw członkowskich, w tym także do Polski, dwa zobowiązania: negatyw ne i pozytywne. Zobowią­ zanie negatyw ne oznacza nie n aru szan ie oraz nie ograniczanie przez p ań ­ stwo członkowskie wolności zrzeszania się w związki zawodowe. Dotyczy to zakazu w ydaw ania przez odpowiednie organy władzy państwowej przepisów oraz podejm owania przez właściwe organy adm inistracji publicznej działań skutkujących ograniczeniem powyższej wolności. O rgany władzy państwowej oraz adm inistracji publicznej nie powinny więc zakazywać, ani nakazyw ać pracownikom tw orzenia związków zawodowych i przystępow ania do istn ieją­ cych organizacji związkowych. P aństw a-strony nie m ogą określać nazbyt precyzyjnie wymogów, jakie powinny być spełnione, aby m ożna było powołać do życia związek zawodowy. Organizacje związkowe winny korzystać z au to ­ nomii, s tą d też p a ń stw a-stro n y w inny pow strzym ać się od ingerow ania w w ew nętrzne spraw y organizacji związkowych43. N atom iast zobowiązanie pozytywne w yraża się w konieczności podjęcia przez państw o-stronę stosow­ nych działań, dotyczących w ydania odpowiednich przepisów, które zapew nią pracobiorcom p ełną możliwość czynienia użytku z wolności zrzeszania się

S p ro w a d z a się on, z g o d n ie z a r t. 21 K a rty , do p r z e s y ła n ia p rz ez p a ń s tw a -s tro n y S e k r e ta ­ rzo w i G e n e r a ln e m u R a d y E u ro p y w o d s tę p a c h d w u le tn ic h sp ra w o z d a ń d o ty czący ch sto so ­ w a n ia ty c h p o s ta n o w ie ń K a rty , k tó r e z o s ta ły p rz ez n ie p rz y ję te . S p ra w o z d a n ia te, n a m ocy a r t. 24 K a rty , s ą r o z p a try w a n e p rz ez E u ro p e js k i K o m ite t P r a w S p o łeczn y ch (d aw n iej z w a ­ n y K o m ite te m N ie z a le ż n y c h E k sp e rtó w ), k tó r y n a ich p o d sta w ie fo rm u łu je w n io sk i (co n clu ­

sio n s). K o m ite t s k ła d a się z n ie m n ie j n iż s ie d m iu członków w y b ie ra n y c h p rz ez Z g ro m a ­

d z en ie P a r la m e n ta r n e R a d y E u ro p y n a o k re s sz e ściu la t ( a rt. 25 K a rty ). A rty k u ł 26 E u ro ­ p e jsk ie j K a r ty Społecznej u p r a w n ia do u d z ia łu w o b ra d a c h K o m ite tu p rz e d s ta w ic ie la M ię­ d z y n aro d o w e j O rg a n iz a c ji P racy . S p ra w o z d a n ia p a ń s tw - s tr o n i w n io s k i E u ro p e js k ie g o K o m ite tu P r a w S p o łeczn y ch s ą p r z e d k ła d a n e do r o z p a tr z e n ia P o d k o m ite to w i R ządow ego K o m ite tu S połecznego. Z godnie z a r t. 27 K a r ty s k ła d a się o n m . in . z je d n e g o p r z e d s ta w i­ cie la k a ż d e j ze s tr o n E K S . P o d k o m ite t, po r o z p a tr z e n iu s ta n o w is k a E u ro p e jsk ie g o K o m ite ­ t u P ra w S po łeczn y ch , p r z e d s ta w ia K o m ite to w i M in istró w R a d y E u ro p y s p ra w o z d a n ia z a ­ w i e r a j ą c e p r o p o z y c je z a l e c e ń p o d a d r e s e m ty c h p a ń s t w , k t ó r e z d a n i e m K o m i te t u R ządow ego n ie p r z e s tr z e g a ją p o s ta n o w ie ń K a r ty ( a rt. 27 u s t. 3). N a p o d sta w ie ty c h r a p o r ­ tów K o m ite t M in istró w R a d y E u ro p y p rz y jm u je sto so w n e re zo lu cje. S e k r e ta r z G e n e ra ln y R a d y E u ro p y p rz e k a z u je Z g ro m a d z e n iu P a r la m e n ta r n e m u R a d y E u ro p y w n io s k i K o m ite tu P ra w Spo łeczn y ch , s p ra w o z d a n ia K o m ite tu R ządow ego o ra z rezo lu cje K o m ite tu M in istró w , k tó re to Z g ro m a d z e n ie p rz e p ro w a d z a o k reso w e d e b a ty n a te m a t p o lity k i społecznej i p rz e ­ k a z u je sw oje s ta n o w isk o K o m ite to w i M in istró w ( a rt. 28 K a rty ). Z godnie z a r t. 29 K a rty K o m ite t M in is tró w m o że sk ie ro w a ć w s z e lk ie n ie z b ę d n e z a le c e n ia d la k a ż d e g o p a ń s t w ­ -s tro n .

42 A. M. Ś w ią tk o w sk i, P ra w o so c ja ln e R a d y E u ro p y. E u r o p e js k a K a r ta S p o łe c zn a , P ro ­

tokoły, Z r e w id o w a n a E u r o p e js k a K a r ta S p o łec zn a , K ra k ó w 2006, s. 97.

(13)

w związkach zawodowych i zag w aran tują tym organizacjom swobodę działa­ n ia oraz stosow ną ochronę przed pracodawcam i44.

A rtykuł 5 Europejskiej K arty Społecznej stw arza również p raw n ą pod­ staw ę do podmiotowego ograniczenia wolności związkowej w stosunku do dwóch kategorii pracowników: funkcjonariuszy policji oraz zawodowych woj­ skowych45. W pierwszym przypadku państw a-strony mogą wprowadzić ogra­ niczenia w korzystaniu z wolności zrzeszania się w związki zawodowe przez funkcjonariuszy policji. Jednakże pozbawienie policjantów upraw nień two­ rzen ia związków zawodowych i przystępow ania do określonej organizacji związkowej, zdaniem K om itetu P raw Społecznych, je s t niezgodne z art. 5 K arty46. W przypadku funkcjonariuszy policji ograniczenie wolności związko­ wej może sprowadzić się do w prow adzenia w przepisach krajowych p ań stw ­ -stron zasady, aby do organizacji związkowej założonej przez policjantów mogli przystępować wyłącznie funkcjonariusze policji. W drugim przypadku K a rta dopuszcza n a w e t całkow ite ograniczenie wolności z rz e sz an ia się w związki zawodowe przez członków sił zbrojnych. K om itet P raw Społecz­ nych orzekł., że „trzecie zdanie art. 5 K arty zezw ala p aństw u członkowskie­ m u n a ograniczenie lub naw et n a całkowite wyłączenie wolności związkowej żołnierzy zawodowych”47. Stanowisko K om itetu wyrażone w procesie nadzo­ ru przestrzegan ia art. 5 K arty zostało powtórzone w orzeczeniach wydanych przez K om itet jako organ quasi judykacyjny rozpatrujący skargi zbiorowe, zgodnie z Protokołem Dodatkowym do K arty uchwalonym w S trasb u rg u 9 listopada 1995 r.48, w spraw ach European Federation o f Em ployees in Public Services v. France49, European Federation o f Employees in Public Services v. Italy550, European Federation o f Employees in Public Services v. Portugal51.

44 Zob. A. M. Ś w ią tk o w sk i, K a r ta P ra w S p o łec zn y ch R a d y E u ro p y , W a rsz a w a 2006. 45 Z w y ją tk ie m p o lic jan tó w i ż o łn ie rz y zaw odow ych, p o z o stałe k a te g o rie z a tru d n io n y c h m a ją m ożliw ość k o r z y s ta n ia z n ie o g ra n ic z o n ej w o lności z r z e s z a n ia się w z w ią z k i zaw o d o ­ w e. K o m ite t P ra w S p o łeczn y ch R a d y E u ro p y a k c e p tu je o g ra n ic z e n ia w o ln o ści z r z e s z a n ia się n ie k tó ry c h u rz ę d n ik ó w p a ń stw o w y c h , k tó rz y s ą u s y tu o w a n i n a s ta n o w is k a c h z w ią z a ­ n y c h z p o d e jm o w a n ie m d ecy zji o c h a r a k te r z e p o lity c zn y m . J e d y n ą p o d s ta w ą w y łą c z e n ia sw obody z r z e s z a n ia się n ie k tó r y c h u rz ę d n ik ó w p a ń s tw o w y c h s ą p rz e p is y a r t. 31 u s t. 1 E u ro p e js k ie j K a r ty Społecznej i a r t. G u s t. 1 Z rew id o w an ej E u ro p e js k ie j K a r ty S połecznej.

46 A. M. Ś w ią tk o w s k i, P ra w o so c ja ln e R a d y E u ro p y . E u r o p e js k a K a r ta S p o łe c z n a ..., op. cit., s. 114. 47 C y ta t z a Ib id e m , s. 115. 48 P ro to k ó ł z 1995 r. do E u ro p e js k ie j K a r ty S połecznej p rz y z n a ł m . in . m ię d z y n a ro d o ­ w y m i k ra jo w y m o rg a n iz a c jo m p ra co w n ik ó w p ra w o w n o s z e n ia s k a r g n a p a ń s tw a -s tro n y K a r ty z p o w o d u n a r u s z a n i a s ta n d a r d ó w w y n ik a ją c y c h z K a rty . S k a rg i s ą ro z p a try w a n e p rz ez E u ro p e js k i K o m ite t P ra w S połecznych.

49 S k a rg a N r 2/1999. S k a r g a d o ty cz y ła n a r u s z e n ia p rzez F ra n c ję a r t. 5 i 6 K a r ty w o­ bec z aw o d o w y ch ż o łn ierzy . K o m ite t P r a w S p o łe cz n y ch w y d a ł o rz ec ze n ie, iż F r a n c ja nie n a r u s z y ła p rz ep isó w a r t. 5 i 6 K arty . K o m ite t M in istró w R a d y E u ro p y z a a k c e p to w a ł po­ w y ższe o rzeczen ie 7 lu te g o 2001 r. Zob. A. Ś w ią tk o w sk i, Q u a s i ju d y k a c y jn a fu n k c ja K o m i­

te tu P ra w S p o łec zn y ch R a d y E u ro p y , „ P a ń stw o i P ra w o ” 2 004, n r 9, s. 46 i n.

50 S k a r g a N r 4/1999. T reść ro z s trz y g n ię c ia j a k w p rz y p a d k u S k a rg i N r 2/1999. 51 S k a rg a N r 5/1999. T reść ro z strz y g n ięc ia j a k w p rz y p a d k u p o w o łan y ch pow yżej spraw .

(14)

Oprócz przedstaw ionego powyżej podmiotowego zak resu ograniczenia wolności zrzeszania się w związki zawodowe Europejska K a rta Społeczna oraz Zrewidowana Europejska K a rta Społeczna przew idują również przed­ miotowy zakres ograniczenia swobody zrzeszania się w organizacjach praco­ biorców. O graniczenia stosow ania wybranych przepisów K arty są możliwe w razie konieczności ochrony praw i wolności, ochrony porządku publiczne­ go, bezpieczeństwa narodowego, zdrowia publicznego lub dobrych obyczajów (art. 31 ust. 1 EKS; art. G ust. 1 ZEKS).

Analizując przepisy K arty należy podkreślić, że tego rodzaju regulacja bezpośrednio w spiera model wolności związkowych wypracowany przez Mię­ dzynarodow ą Organizację Pracy. Co więcej w niektórych kw estiach przyjęte przez Radę Europy rozw iązania norm atyw ne id ą naw et dalej. Chodzi tu zwłaszcza o węższy niż w Konwencjach MOP zakres ograniczeń podmioto­ wych wolności zrzeszania się w związki zawodowe. Dotyczy to zwłaszcza funkcjonariuszy sił zbrojnych i policji. S tąd też w litera tu rz e 52 wyrażono naw et pogląd, że przepisy krajowe w zbraniające policjantom utw orzenia w ła­ snego związku lub nakładające obowiązek w stąpienia do związku narzucone­ go n a ru sz a ją postanow ienia art. 5 Europejskiej K arty Społecznej. Regulacja przyjęta w om aw ianym przepisie art. 5 K arty m a zdaniem K .W. B aran a dwa wymiary: pozytywny i negatyw ny53. Pierw szy polega n a zobowiązaniu pań stw do popierania swobody pracowników w tw orzeniu lokalnych, krajo­ wych i m iędzynarodowych zrzeszeń, drugi zaś n a pow strzym aniu się przed n aruszeniem tej swobody, zwłaszcza poprzez ingerencję w ich sta tu to w ą działalność.

Podsumowanie

P ostan o w ien ia E uropejskiej Konw encji o O chronie P ra w Człowieka i Podstawowych Wolności posiadają autonom iczny i sam oistny c h a ra k te r norm atywny, a więc w odniesieniu do stosunków w ew nętrznych działają z mocy własnej i n a d a ją się do bezpośredniego zastosow ania w państw ie będącym sygnatariuszem tej umowy międzynarodowej. Wolności i praw a je d ­ nostki określone w Konwencji oraz ich definiowanie i konkretyzacja stosow a­ n a w orzecznictwie Europejskiego T rybunału P raw Człowieka odgryw ają znaczącą rolę w interpretacji norm praw a polskiego w zakresie kreow ania standardów ochrony wolności i praw człowieka. Tezę tę potw ierdza orzecz­ nictwo S ądu Najwyższego, który w skazał, iż „od m om entu w stąpienia Polski do Rady Europy orzecznictwo Europejskiego T rybunału P raw Człowieka

52 Zob. R. B la n p a in , M. M atey, E u ro p e js k ie p r a w o p ra c y w p o ls k ie j p e rsp e k ty w ie , W ar­ s z a w a 1993, s. 203.

53 K. W. B a r a n , W olności z w ią z k o w e i ich g w a ra n c je w s y ste m ie u s ta w o d a s tw a p o ls k ie ­

(15)

w S trasb u rg u może i powinno być uw zględniane przy interpretacji przepisów praw a polskiego”54. Konwencja została powołana do ochrony praw obywatel­ skich i politycznych. W obrębie jej zainteresow ań znalazła się także wolność zrzeszania się w związki zawodowe, u jęta w kategorii praw a socjalnego za­ gw arantow anego w art. 11, który przyznaje każdem u prawo do tw orzenia i przystępow ania do związków zawodowych dla ochrony swoich interesów.

Wolność zrzeszania się je s t je d n ą z podstawowych swobód człowieka, mocno u trw alon ą w praw odawstw ie międzynarodowym, które w drodze ra ty ­ fikacji stało się częścią polskiego porządku prawnego. Podsum owując znacze­ nie konwencji Rady Europy, zarówno Europejskiej Konwencji o Ochronie P raw Człowieka i Podstawowych Wolności ja k i Europejskiej K arty Społecz­ nej, dla rozwoju i podnoszenia n a wyższy poziom standardów związanych z wolnością zrzeszania się w związkach zawodowych je s t nie do przecenienia. Postanow ienia konwencji, a także orzecznictwo organów kontrolnych stwo­ rzyły przejrzysty i czytelny katalog zasad, stanow iących p u n k t odniesienia do budowy i oceny sta n u prawnego obowiązującego w poszczególnych p a ń ­ stw ach członkowskich, w tym również w polskim system ie konstytucyjnym .

FREEDOM OF ASSOCIATION IN TRADE UNIONS IN THE SYSTEM OF THE COUNCIL OF EUROPE

K e y words: freed o m o f a sso ciatio n , tr a d e u n io n s, th e E u ro p e a n C o n v en tio n for th e P ro te c ­ tio n of H u m a n R ig h ts a n d F u n d a m e n ta l Freedom s, th e E u ro p ea n Social C h a rte r

Sum m ary

Today, in a d d itio n to in te rn a tio n a l o rg a n iz atio n s a s global, w h ich P o la n d is a m em b er, on th e im p o rta n ce of g a in in g re g io n a l o rg a n iz a tio n s su c h a s th e C ouncil o f E u ro p e. P o lish m em ­ b e rs h ip in E u ro p e a n o rg a n iz a tio n s re s u lts in th e fact t h a t th e P o lish leg a l sy s te m a re in tro d u ­ ced leg isla tio n e n a c te d a n d sig n ed w ith in th e fram e w o rk o f th e s e o rg a n iz atio n s. A lso in th e field o f freed o m o f asso c ia tio n in tr a d e u n io n s e x is t in o u r leg al a c ts o f th e E u ro p e a n level w h ic h p rim a rily in clu d e th e E u ro p e a n C o n v en tio n for th e P ro te ctio n of H u m a n R ig h ts an d F u n d a m e n ta l F reed o m s

54 P o s ta n o w ie n ie S ą d u N ajw y ższeg o z 11 s ty c z n ia 1995 r o k u (III A R N 75/94, O S N P 1995, n r 9, poz. 106).

Cytaty

Powiązane dokumenty

For that purpose we propose a procedure to generate rainfall products with increasing spatial information at different time step accumulations (10’, 30’ and 60’) at

Właściwa ocena tej książki wymaga, jak sądzę, napisania kilku zdań na temat serii, w ramach której się ukazała.. Wydawnictwo TRIO od kilku lat publikuje

Table 1 shows the energy consumption of the knee joints, the ankle joints and the total energy consumption of the standard gait and the two versions of the new gait.. The table

Analiza wyników badań przeprowadzonych u osób przed rozpoczęciem rekolekcji (wykres 1.) wykazała istotny statystycznie efekt uczestnictwa w kolejnym tygodniu rekolek- cji dla

Z kolei zużycie krajowe (łącznie z konsumpcją własną podsektora wytwarzania) było większe o prawie 2%, przy czym w kwartale pierwszym zużycie to było mniejsze niż

Sposób rozumienia złego traktowania dziecka w orzecznictwie dotyczącym Konwencji wpłynął na normatywny kształt i interpretację jego zakazu w Karcie oraz w Zrewidowanej

Jednocześnie, jeśli skarżący ma prawo do bronienia się osobiście, pewne dodatkowe ograniczenia jego prawa do obrony, jak odmowa dostępu do akt sprawy na etapie po-

W stosunku do takiego terytorium Protokół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie dwóch miesięcy od dnia przyjęcia takiej deklaracji przez