Charakterystyka zdolności i skłonności akumulacyjnych ludności : z uwzględnieniem skłonności akumulacyjnych na mieszkanie

Maria Wrochna

Charakterystyka zdolności i

skłonności akumulacyjnych ludności

: z uwzględnieniem skłonności

akumulacyjnych na mieszkanie

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 8,

105-121

A N N A LES U N IV E R SIT A T IS M ARIAE C U R IE-SK ŁO D O W SK A • LU B L IN P O L SK A • ПОЛЬША• POLAND

Vol. VIII, 7 Sectio H 1974

I n s t y t u t E k o n o m ii P o lity c z n e j i P la n o w a n ia . W y d z ia ł E k o n o m ic z n y U M C S

M a r i a W R O C H N A

Charakterystyka zdolności i skłonności akumulacyjnych ludności

(z uwzględnieniem skłonności akumulacyjnych na mieszkanie)

Характеристика аккумуляционных способностей населения (с учетом склонностей к аккумуляции на квартиру)

The Characterization of the Accumulation A bility of the Population (Taking into Consideration the Tendency of Accumulation for Fiat)

W S T Ę P

Od szere g u la t Z a k ład P la n o w a n ia i P o lity k i G ospodarczej U n iw e rsy te tu M arii C u rie-S k ło d o w sk iej za jm u je się zag ad n ien iam i b u d o w n ictw a m ieszk an io ­ w ego, szczególnie spółdzielczego. G łów ny k ie ru n e k b a d a ń — do te j p o ry o ch a­ ra k te rz e w w iększym sto p n iu em p iry czn o -sta ty sty czn y m niż te o re ty c z n y m — doty czy ł p rz e k ro ju reg io n a ln eg o zdolności i skłonności a k u m u la c y jn y c h lu d n o ś­ ci. Z tego z a k re su ukończono już 4 b a d a n ia 1 (w postaci p ra c m ag istersk ich ), z k tó ry c h je d n o m a c h a r a k te r ogólny, zaś 3 pozostałe dotyczą w o jew ództw : lu ­ belskiego, kieleckiego i białostockiego.

C elem niniejszego o p raco w an ia je st p odsum ow anie w y n ik ó w dotychczaso­ w y ch ro zw aż ań na te m a t zdolności i skłonności a k u m u la c y jn y c h w w y żej w y­ m ien io n y ch w o jew ództw ach. J e s t ono u zu p ełn ien iem (w sk a li m ikro) re fe ra tu prof. d r h a b . T. P rzeciszew skiego 2, k tó ry u k a z u je te z ag ad n ien ia w sk ali m a­ kroekonom icznej.

W o p ra co w an iu p rz y ję to m etodę p o rów naw czą, tzn. w m ia rę m ożliw ości w sk aźn ik i, k tó re c h a ra k te ry z o w a ły b a d a n e w ojew ó d ztw a s ta ra n o się odnieść do w sk a źn ik a ogólnokrajow ego, a w n ie k tó ry c h p rz y p a d k a c h n a w e t do w sk aźn i­ ków in n y c h k ra jó w .

1 B. G ł o w n i a k: O s z c z ę d n o ś c i p i e n i ę ż n e l u d n o ś c i a r o z w ó j s p ó ł d z i e l c z e g o b u d o w n i c t w a

m i e s z k a n i o w e g o (p ra c a m a g is te r s k a ), L u b lin 1970; H . K r u k : z d o l n o ś c i i s k ł o n n o ś c i a k u m u ­ l a c y j n e l u d n o ś c i n a m i e s z k a n i a (n a p r z y k ł a d z i e w o j e w ó d z t w a l u b e l s k i e g o ) , (p ra ca m a g is te r s k a ),

L u b lin 1971; K . F i j o ł e k: A n a l i z a z d o l n o ś c i t s k ł o n n o ś c i a k u m u l a c y j n y c h n a m i e s z k a n i e s p ó łd z ie lc z e (n a p r z y k ła d z ie ujo jeu jó d zttu a k i e l e c k i e g o ) , (p ra c a m a g is te r sk a ), L u b lin 1972; T. P a ł y s z : Z d o l n o ś c i i s k ł o n n o ś c i a k u m u l a c y j n e n a m i e s z k a n i e (n a p r z y k ł a d z i e w o j e w ó d z t w a

b i a ł o s t o c k i e g o ) , (p ra ca m a g is te r s k a ), L u b lin 1972.

* T. P r z e c i s z e w s k i : P o d s t a w y e k o n o m i c z n e r o z w o j u s p ó ł d z i e l c z e g o b u d o w n i c t w a m i e s z k a n i o w e g o ( p r e f e r e n c j e , z d o l n o ś c i i s k ł o n n o ś c i a k u m u l a c y j n e l u d n o ś c i ) , R e fe r a t n a K o n ­

106 M aria W r o ch n a

Z asy g n alizo w a n e w ty tu le a r ty k u łu z ag ad n ien ia sk ła d a ją się na jed en z ele­ m en tó w p o d staw ek o n om icznych ro zw o ju spółdzielczego b u d o w n ictw a m iesz­ kaniow ego. W ach larz ty c h z a g a d n ie ń je st b a rd zo szeroki, d lateg o w p ra k ty c e zaw ężono te m a t do p e w n y c h w y b ra n y c h k w e stii z teg o zak resu . L ite r a tu r a n a te m a t zdolności i skłonności a k u m u la c y jn y c h — szczególnie polska — nie je st zb y t o b fita, ale sta le się w zbogaca. N ajw ięcej o p raco w ań z te j p ro b le m a ty k i u k a ­ zu je się (poza m a ły m i w y ją tk a m i) w fo rm ie a rty k u łó w .

O w ażności z a g a d n ie ń m ieszk an io w y ch d ec y d u je w głó w n ej m ierze trw ało ść o d pow iednich p o trzeb , ich złożony c h a ra k te r i n ie ła tw e p e rs p e k ty w y rozw iązań. C oraz w iększą ro lę w d zied zin ie zasp o k o jan ia tzw. „gło d u m ieszk ań ” o d g ry w a spółdzielcze b u d o w n ictw o m ieszkaniow e. S tało się ono n ie ja k o k luczem do roz­ w iąza n ia p ro b le m u m ieszkaniow ego. Ju ż od k ilk u n a s tu la t zaznacza się dążen ie do zw ięk szen ia u d z ia łu spółdzielczego b u d o w n ic tw a m ieszkaniow ego w ogól­ n ych ro z m ia ra c h b u d o w n ic tw a m ieszkaniow ego.

P o lity k a m ieszk an io w a p a ń stw a oraz w a ru n k i m ieszk an io w e ludności zw ią­ zane są ze zm ia n ą fo rm oszczędzania, a g łó w n ie z ro sn ący m u d ziałem w k ład ó w m ieszk an io w y ch w ogólnej su m ie w k ła d ó w oszczędnościow ych. K ształto w an ie się dochodów lu d n o ści sta n o w i zm ien n ą niezależną, w re la c ji zaś do n ie j k sz ta ł­ tu je się w ielkość a k u m u la c ji in d y w id u a ln e j. A k u m u la c ja ta w yznacza m ożli­ wości ro zw o ju in w e sty c ji m ieszk an io w y c h ze środków w łasn y ch ludności. M a to ró w n ież znaczenie w p la n o w a n iu części p ro d u k c ji m ieszk ań i u s ta la n iu zasad fin a n so w a n ia b u d o w n ic tw a m ieszkaniow ego. Z naczna część oszczędności p ie ­ n iężn y ch ludności g ro m a d zo n a je st w fo rm ie zo rg an izo w an ej, czyli je s t depo­ n o w a n a w k a sa c h oszczędnościow ych lu b in n y c h in s ty tu c ja c h fin an so w y ch do tego pow ołanych.

O szczędzanie w fo rm ie z o rg an izo w an ej łączy in te re s y ogólnospołeczne z in ­ te re sa m i osobistym i w kładców . P rz e d e w szy stk im pozw ala ono p o zy ty w n ie od ­ d ziały w ać n a ró w n o w a g ę ry n k o w ą m ięd zy p o p y te m a podażą d ó b r i u słu g ko n ­ su m p c y jn y ch . Z je d n e j s tro n y — dla g o sp o d a rstw a dom ow ego — oszczędności są b a rd z o isto tn y m e le m e n te m ra c jo n a ln e g o g o sp o d aro w an ia b u d żetem ro d z in ­ n y m , z d ru g ie j zaś — d la g o sp o d ark i n a ro d o w e j — źró d łe m sfin an so w an ia jej rozw oju.

Szczegółow em u om ó w ien iu k sz ta łto w a n ia się zdolności i skłonności a k u m u ­ la c y jn y c h ludności p o św ięcne zo stan ą d w a n a stę p n e fra g m e n ty a rty k u łu . P ro ­ p o rcje objętościow e m iędzy n im i b ęd ą w y ra ź n ie zach w ia n e z pow odu b o gatszej lite r a tu r y i szerszych b a d a ń z z a k re su zdolności a k u m u la c y jn y c h ludności.

CHARAKTERYSTYKA ZDOLNOŚCI AKUMULACYJNYCH LUDNOŚCI R o l a i z n a c z e n i e o s z c z ę d n o ś c i p i e n i ę ż n y c h

W celu ro z ró ż n ie n ia ogólnej w ielkości oszczędzania od oszczędzania n a p ew ­ ne, o k re ślo n e cele m ożna u ży w ać d w u te rm in ó w — zdolności i skłonności do oszczędzania. P o d pojęciem zdolności do oszczędzania ro zu m ie się całość śro d ­ ków a k u m u lo w a n y c h i czy n n ik ó w w a ru n k u ją c y c h je, zaś skłonności do oszczę­ d zan ia — to część śro d k ó w p rzezn a czo n y ch n a ściśle o k re ślo n y cel, np. m iesz­ k an ie, sam ochód itp.

C h a r a k te r y s ty k a z d o ln o ś c i i s k ło n n o ś c i a k u m u la c y jn y c h lu d n o ś c i.., 107

S koro m ów i się o zdolnościach i skłonnościach a k u m u la c y jn y c h , n a le ż y zde­ fin io w ać sam o pojęcie oszczędności. M. K u c h a r s k i3 podaje, że oszczędności to część dochodu narodow ego w y tw orzonego w d an y m okresie, k tó ra n ie została w y k o rz y sta n a n a cele spożycia, lecz zain w esto w a n a w śro d k i trw a łe i o b ro to ­ we, służące rozw ojow i p ro d u k cji i zasp o k a ja n iu p o trzeb społeczeństw a w p rz y ­ szłych okresach. W ty m znaczeniu oszczędności u jm o w an e są od s tro n y rzeczo­ w ego pod ziału dochodu narodow ego i p o k ry w a ją się z pojęciem a k u m u lo w a n e j części dochodu narodow ego. Inaczej m ożna pow iedzieć, że oszczędności to nie w y d a tk o w a n a część dochodów ludności w d a n y m ok resie czasu. P ow yższe d efi-Tab 1 Wkłady oszczędnościowe w niektórych państwach socjalistycznych w latach

' ' 1955—1970a

The savings deposits in some socialist states in the years 1955—1970

Państwo Rok ogó; w min. jednostek w aluty krajowej Wkłady osi łem w min. złb 'czędnościo na 1 mit w złb we ;szkańca poprzednie p ięciole­ cie = 100 Bułgaria 1956 1960 1966 1970 216,8 838,3 1 755,8 3 900,0 4 252,6 16 443,6 34 440,7 76 500,С 567,1 2 090,2 4 199,6 9 006,3 100,0 368,9 200,7 214,4 1955 6 447 10 221,7 780,7 100,0 1960 19 542 30 983,8 2 269,2 290,7 Czechosłowacja _{1965 36 728 56 646,7 4 000,7 176,6} 1970 63 983 101 445,0 7 006,8 174,9 1955 4 927 23 557,5 1 312,8 100,0 1960 17 43® 83 663,2 4 852,6 369,6 NRD _{1965 31 275 149 535,2 8 781,7 180,9} 1970 52149 249 340,0 14 606,1 166,3 1955 2 370 2 370 86,9 100,0 I960 16 205 16205 548,2 630,8 Polska _{1965 51 356 5>1 356 1 630,5 297,4} 1970 114 797 114 794 3 522,6 216,0 1955 722 842,6 85,8 100,0 I960 5 542 6 467,5 647,8 755,0 Węgry _{1965 20 411 23 819,6 2 347,2 362,3} 1970 42 074 49 100,4 4 752,3 202,5 1956 5 366 82 099,8 418,5 100,0 I960 11 036 168 850,1 788,1 188,3 ZSRR _{1965 18 856 288 496,8 1 251,3} 158,8 1970 46 743 715 167,9 2 945,8 235,4

Ź r ó d ł o : E. W i e c z o r e k : Dużo czy mało oszczędzam y, „Finanse”, 1972, nr 10, tabela 3, s. 7.

a Przyjęto z roczników statystycznych poszczególnych krajów.

b Przeliczenia w złotych dokonano według kursu podstawowego z dopłatą: 100 lew ów = 1961,5 zł, 100 krc = 158,55 zł, 100 MK = 478,13 zł, 100 ft = 116,70 zł, 100 rb = 1530 zł.

* M. K u c h a r s k i : I s t o t a i f u n k c j e p i e n i ą d z a w g o s p o d a r c e s o c j a l i s t y c z n e j , C z. II. O b i e g

108 M a ria W r o ch n a

n icje (nie jed y n e zre sz tą w lite ra tu rz e fachow ej) n ie n a su w a ją w ątp liw o ści od stro n y teo re ty cz n eg o ich sfo rm u ło w an ia, n a to m ia st w y m a g a ją odpow iedzi na d w a p y ta n ia : 1) czy każd e o d roczenie k o n su m p cji je s t oszczędnością i 2) co ro ­ zum ie się pod pojęciem dochodów ludności.

E. W ieczorek 4 re p re z e n tu je pogląd, że n ie każd e odroczenie k o n su m p cji je st oszczędnością. Z d an iem a u to ra odroczenie k o n su m p cji dopiero w ów czas posiada cech y oszczędzania, k ie d y p rz e k ra c z a 3 m iesiące. O dpow iedź na p y ta n ie d ru g ie je st nieco tru d n ie jsz a , gdyż n ie w iadom o, czy opórcz dochodów p ien iężn y ch z a ­ liczyć dochody w n a tu rz e , dochody b ru tto , czy dochody n etto. W P olsce d o m i­ n u je pogląd, że za p o d staw ę obliczenia oszczędności n ależy p rz y ją ć ty lk o p ie ­ n iężn ą część dochodów ludności.

W celu z o b raz o w a n ia s y tu a c ji w zak resie poziom u oszczędzania w Polsce p rz e d staw io n e zostały dla p o ró w n a n ia d an e z w y b ra n y c h k ra jó w RW PG.

A n aliza d a n y c h z a w a rty c h w tab . 1 w sk azu je, że p rz e c ię tn ie poziom oszczęd­ ności n a 1 m ieszk ań ca w Polsce, w p o ró w n a n iu z n ie k tó ry m i p a ń stw a m i socja­ listy czn y m i je s t je d n y m z najn iższy ch . W ro k u 1970 w ynosił on w Polsce — 3552 zł, n a W ęg rzech — 4752,3 zł, w C zechosłow acji — 7006,8 zł, w B u łg a rii — 9006,3 zł i w N RD — 14 606,1 zł. Z tego w y n ik a , że p rz e c ię tn ie oszczędności w N RD są c z te ro k ro tn ie w yższe niż w Polsce, 2 i p ó łk ro tn ie w B u łg a rii, d w u k ro t­

nie w C zechosłow acji i p ó łto ra k ro tn ie n a W ęgrzech.

W ielkość i tem p o p rz y ro s tu oszczędności je st u w a ru n k o w a n e w ielkością i te m p e m w z ro stu dochodów ludności. N a jw a ż n ie jsz y m ich źró d łem są za ro b k i ludzi z a tru d n io n y c h w gosp o d arce u społecznionej.

D an e z estaw io n e w tab . 2 w sk a z u ją , że p rz e c ię tn e zaro b k i 1 p ra c o w n ik a n a W ęgrzech i B u łg a rii są zbliżone do zaro b k ó w w Polsce, n a to m ia st w Czecho­ sło w acji i NRD są one wyższe.

Tab. 2. Przeciętny m iesięczny zarobek na 1 osobę zatrudnioną w gospodarce uspo­ łecznionej w roku 1970

The average m onthly earnings per person em ployed in the state-controlled economy in the year 1970 Kraj W jednostkach w alutow ych danego kraju W przeliczeniu na złote w edług kursu podstawowego NBP Polska = 100 Bułgaria 124 2432,3 98,9 Czechosłowacja 1880 2980,7 121,2 NRD 755 3609,9 146,8 Polska 245*9 245<9,0 100,0 Węgry 2152 2511,4 102,1 ZSRR 122 1866,6 75,9

Ź r ó d ł o : W i e c z o r e k : Dużo czy m ało oszczędzam y, tabela 4, s. 7.

M ia rą chęci do oszczędzania je s t tzw . w sk aźn ik p rz e c ię tn ej ro czn ej sk ło n ­ ności do oszczędzania. J e s t to sto su n e k p rz y ro stu oszczędności d an eg o ro k u do dochodów p ien ię żn y ch n e tto ludności.

A n a liz u ją c d a n e z a w a rte w ta b e li 3 stw ie rd z a się siln y sp a d e k p rz e c ię tn ej skłonności do k o n su m p cji n a korzyść zw ięk szen ia się skłonności do oszczędza­ nia. N a p rz y k ła d w r. 1950 p rz e c ię tn a skłonności do oszczędzania w p rz e li­ czeniu n a 1 m ie szk ań ca w y n o siła 0,3%, w r. 1960 — 3,2%, zaś w r. 1970

C h a r a k te r y s ty k a z d o ln o ś c i i s k ło n n o ś c i a k u m u la c y jn y c h lu d n o ś c i.. 109

zw ięk szy ła się do 5,8%. In te re su ją c ą sp ra w ą je st zb ad an ie skłonności do oszczędzania w ró żn y ch k ra ja c h . D la p o ró w n an ia te j d y n am ik i m ożno p rz y ją ć ja k o m ie rn ik sto su n ek m iędzy s ta n e m w kładów oszczędnościow ych a dochodem n aro d o w y m w cenach bieżących.5

W r. 1968 w Polsce w k ła d y oszczędnościow e w ynosiły 14,9%, w e F ra n c ji 17,8%, w U SA 18,9% (w r. 1967), w NRD 42,3%, w B u łg a rii 33,4% , w H olandii

36,4%, w e W łoszech 53,9%.

J a k w y n ik a z tego zestaw ien ia, w e w szy stk ich w y m ien io n y ch k ra ja c h w k ła d y oszczędnościow e m iały w iększy u d ział w dochodzie n aro d o w y m niż w Polsce.

Tab. 3. Kształtow anie się przeciętnej rocznej skłonności do konsumpcji i do oszczę­ dzania

The structure of the average yearly tendency to consumption and savings

W yszczególnienie Rok 1950 1960 1970 W cenach bieżących k 0,9*87 0,969 0,943 0 0,013 0,031 0,057 W cenach porównywalnych k 0,992 0,968 0,976 0 0,008 0,032 0,024 W przeliczeniu na 1 mieszkańca w cenach porównywalnych k 0,997 0,968 0,942 0 0,003 0,032 0,058

k — przeciętna roczna skłonność do konsumpcji, o — przeciętna roczna skłonność do oszczędzania. Ź r ó d ł o : Rocznik S ta ty sty c zn y GUS 1971.

P r z y c z y n y i c e l e o s z c z ę d z a n i a

P rz e sła n k ą oszczędzania je st m y ślen ie o przyszłości, k tó ra zm usza n iejak o do tw o rz e n ia i u trz y m y w a n ia p ew n y ch re z e rw bąd ź w fo rm ie gotów kow ej, b ąd ź też zasobów m a te ria ln y c h . A b y m ożna było oszczędzać, u z y sk iw an e do­ ch o d y m uszą p rzek raczać p o trz e b y w y n ik a ją c e z bieżącej konsum pcji. S to p ień n a sile n ia oszczędzania zależy od w ielu czynników zarów no o c h a ra k te rz e in ­ d y w id u a ln y m (np. tro sk a o p o p ra w ę b y tu m a terialn eg o , chęć d o k o n an ia za­ k u p u p rzed m io tó w droższych, w ygoda i pew ność siebie itp.), ja k i społecznym (np. tem p o oszczędzania zależne m .in. od n a stę p u ją c y c h czynników : sy tu a c ja p o lity czn a i ekonom iczna k ra ju , ro d zaj w a lu ty itp.).

W g o spodarce plan o w ej, gd y oszczędności ro sn ą (jak to m a m iejsce w P o l­ sce), sp ra w ą b a rd zo w ażną je st znajom ość celów oszczędzania. Z ależne są one n ie ty lk o od p o trz e b rodziny, ale prz ed e w szy stk im od poziom u zam ożności g o sp o d arstw w sposób p ro p o rc jo n a ln y oraz sto p n ia z a o p atrzen ia r y n k u w po­ szu k iw a n e m a te ria ły (w postaci zależności o d w ro tn ie p ro p o rcjo n aln ej). Różne g ru p y dochodow e m a ją różne cele oszczędzania. Z b a d a ń an k ie to w y c h PK O

110 M aria W r o ch n a

w y n ik a , że w w yższych g ru p a c h dochodow ych g łó w n y m celem oszczędności je st n ab y cie sam ochodu o ra z m ieszk an ia spółdzielczego. S to su n k o w o w ysoki p ro c e n t oszczędności (48%) p rzezn acza się n a n ie p rz e w id z ian e w y d atk i. Tab. 4. W ybrane cele oszczędzania w PKO podane przez gospodarstwa domowe

w edług grup dochodowych

Selected saving aims in the N ational Savings Bank (PKO) given by domestic economy according to incom e groups

Przeciętny kwartalny dochód na 1 osobę

Cele oszczędzania grupy dochodowe

w PKO _I do 1800 zł II III IV 1801—3000 3001—4500 4501—61000 zł zł V 6001 zł i więcej Samochód 3,2 3,5 4,4 6,9 10,9 Budowa domu 4,3 1,9 2,5 1,7 1,7 M ieszkanie spółdzielcze — własne 4,3 10,3 15,2 20,6 21,9 Mieszkania spółdzielcze dla dzieci 2,1 3,3 5,2 3,8 2,7 N ieprzewidziane wydatki 29,8 39,5 43,7 43,1 48,0

Ź r ó d ł o : Cele oszczędzania w PKO, GUS, Warszawa 19:69, s. 22.

N a p o d sta w ie o sta tn io p rz e p ro w a d zo n y c h b a d a ń przez G łó w n y U rząd S ta ­ ty s ty c z n y 6 stw ie rd zo n o , że poza celam i w y m ien io n y m i w ta b e li 4 b ard zo w y ­ soki odsetek ro d zin oszczędza n a u rlo p , k tó ry zam ierza spędzić b ąd ź w k ra ju , bądź za g ran icą. Z nacznie w iększa re la ty w n ie liczba ro d zin oszczędza z m y ślą 0 u rlo p ie w g ru p ie p ra c o w n ik ó w u m y sło w y ch niż w g ru p ie p raco w n ik ó w fi­ zycznych. T ak w ięc celem oszczędności je s t p rze d e w szy stk im zam ierzona d ro ż­ sza k o n su m p cja, k tó rą m ożna rea lizo w a ć d ro g ą św iad o m ej re z y g n a c ji z p o trzeb bieżących. Z najom ość celów oszczędzania u ła tw ia p lan o w e w iązan ie p odaży 1 p o p y tu w p ew n y c h d zied zin ach d ó b r trw a łe j k o n su m p cji i ró żn y ch złożo­ n y ch usług.

A n a l i z a p o d s t a w o w y c h c z y n n i k ó w k s z t a ł t u j ą c y c h w i e l k o ś c i o s z c z ę d n o ś c i

W a ru n k ie m w z ro stu oszczędności je s t rozw ój g ospodarczy k ra ju , w zro st z a tru d n ie n ia i z aro b k ó w o raz s ta b iliz a c ja w a ru n k ó w politycznych.

P o d ają c za p ro f. T. P rz e c is z e w s k im 7, n a le ż y przypuszczać, że stosunkow o w y so k i pęd do oszczędzania w y n ik a ć p o w in ie n (w o d n iesien iu do w a ru n k ó w polskich) z n a stę p u ją c y c h pow odów : 1) z dużego u d z ia łu in d y w id u a ln y c h go­ sp o d a rstw w całości naszej eko n o m ik i, 2) z n iezad o w alająceg o s ta n u w a ru n k ó w m ieszk an io w y ch w m ieście i n a w si, 3) z fa k tu z a k ła d a n ia ro d zin przez ludzi z tzw . w yżu dem o g raficzn eg o , d la k tó ry c h p e rsp e k ty w a u z y sk a n ia m ieszk an ia nie p o w in n a być z b y t o dległa (tab. 5).

• C e l e i f o r m y o s z c z ę d z a n i a o r a z k r e d y t o w a n i e g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , G U S , W a r sz a w a 1972, s. 32.

7 T . P r z e c i s z e w s k i : C z y n n i k i w p ł y w a j ą c e n a w i e l k o ś ć o s z c z ę d n o ś c i o s o b i s t y c h , „ Ż y ­ c ie G o s p o d a r c z e ” , 1962, n r 3.

C h a r a k te r y s ty k a z d o ln o ś c i i s k ło n n o ś c i a k u m u la c y j n y c h lu d n o ś c i.., 111

Tab. 5-. Udział ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych w ogólnej liczbie ludności według wybranych wojew ództw (w %)

The population participation w ith sources of income not from agriculture in the total population number according to selected provinces (in %)

Województwo Rok 1900 1970 Średnia krajowa 61,6 70,5 Kieleckie 42,9 52,1 Lubelskie 33,2 43,2 Białostockie 37,5 47,6 K atow ickie 90,0 95,6

Ź r ó d ł o : Rocznik S ta ty sty c zn y GUS 1971.

A n aliza p ro cen to w y ch w sk aźn ik ó w ludności u trz y m u ją c e j się ze źró d eł po­ zarolniczych w la ta c h 1960 i 1970 pozw ala na stw ierd zen ie p o stęp u jące j u r b a ­ n izac ji i m ig ra c ji ludności ze w si do m iasta. To z kolei zm niejsza skłonność do oszczędzania. W pływ tego czy n n ik a h a m o w an y je st przez zw iększenie się in d y w id u a ln y c h p o trzeb m ieszk an io w y ch ludności przechodzącej ze w si do m iasta.

R o zm iary oszczędności p ien iężn y ch ludności zależą od szereg u czynników , głó w n ie n a tu r y ekonom icznej, ta k ic h jak : 1) dochody ludności, 2) ceny, 3) s tr u k tu r a spożycia.

D o c h o d y l u d n o ś c i

R osnące tem p o dochodu n arodow ego stw a rz a p odstaw ę zw iększenia p rz y ­ chodów p ien iężn y ch ludności, stan o w iący ch źródło g ro m ad zen ia zasobów pie­ niężnych. D zięki ty m zasobom m ożliw y je st rozw ój d ziałalności k re d y to w e j n a rzecz ludności. W spółzależności pom iędzy dochodem n arodow ym , p rzy ch o ­ dam i, zasobam i oraz k re d y ta m i, a ta k ż e ich ten d e n c je p re z e n tu je ta b e la 6. Tab. 6. W spółzależności pomiędzy dochodem narodowym,, przychodami, zasobami

a kredytam i w latach 1960—19>T0

The correlation between the national income, proceeds, earnings and credits in the years 1966—1970 Lata W yszczególnienie 1966 1967 1960 1969 1970 1971 Dynamika: rok 1965 = 100,0 Dochód narodowy * 107,4 112,2 121,8 126,0 132,3 141,6 Przychody pieniężne ludności 103,2 117,9 127,0 135,5 141,6 156,4 Zasoby pieniężne ludności 119,1 138,4 157,2 176,5 189,8 219,4

Kredyty dla ludności 119,7 141,0 163,1 191,3 221,8 255,4

* W stępny szacunek — ceny stałe z 1965 r.

Ź r ó d ł o : S. N i e c k a r z : P olityka oszczędn ościow o-kredytow a w obec ludności

112 M a ria W r o c h n a

D an e z a w a rte w ta b e li 6 w sk azu ją, że p rz y ch o d y pien iężn e ludności w z ra ­ s ta ły szybciej niż dochód n aro d o w y . Szybsze b yło ró w n ież tem p o w z ro stu k re d y tó w d la lu d n o ści niż te m p o w z ro stu je j zasobów p ieniężnych. N a ogólną k w o tę dochodów ludności sk ła d a ją się n a stę p u ją c e pozycje: 1) w y n a g ro d zen ie i d eleg acje służbow e, 2) św iad c zen ia społeczne, 3) p rz y c h o d y ze sp rz ed aż y p ro ­ d u k tó w ro ln y ch , 4) p rz y c h o d y g o sp o d ark i n ieu sp o łeczn io n ej ze sp rzed aży to ­ w a ró w i u słu g n a rzecz g o sp o d a rk i uspołecznionej, 5) k re d y ty b an k o w e, 6) w y ­ p ła ty odszkodow ań z ty tu łu ubezpieczeń rzeczow ych i osobistych, 7) in n e do­

chody.

W sk ali m a k ro n a p rz e strz e n i la t 1966— 1970 dochody p ien iężn e ludności w e w szy stk ich p o zy cjach w y k a z u ją te n d e n c ję w zrostow ą.

Tab. 7. K ształtow anie się struktury dochodów z tytułu płac i świadczeń społecznych ogółem w badanych województwach (w %)

The structure of general incom es from social earnings and services in the in vesti­ gated provinces (in %)

W ojewództwo Rok 1966 1970 Średnia krajowa a 87,4 88,7 b 8,9 8,5 c 3,7 2,8 K ieleckie a 70,5 69,1 b 8,8 10,4 c 20,7 20,5 Lubelskie a 78,2 81,1 b 8,8 8,7 c 13,0 10,2 Białostockie a 75,3 79,2 b 8,9 8,5 c 15,8 12,3

a — dochody z pracy, b — św iadczenia społeczne, c — inne dochody. Ź r ó d ł o : Rocznik S ta ty s ty c zn y GU S 1971.

J a k w y n ik a z ta b e li 7, d ochody z p ra c y w b a d a n y c h w o jew ó d ztw ach są znacznie niższe od śre d n ie j k ra jo w e j. D ru g a pozycja — św iad czen ia społeczne — p ra w ie n ie o d ch y lała się od ś re d n ie j k ra jo w e j, zaś w y ra ź n ie p rzek ro czo n e zo sta ły w b a d a n y c h w o jew ó d ztw ach in n e dochody w sto su n k u do śre d n ie j k ra jo w e j.

G łó w n y m czy n n ik ie m k s z ta łtu ją c y m zdolności a k u m u la c y jn e je st p o lity k a p a ń stw a w z a k re sie u s ta la n ia płac. K sz ta łto w a n ie się płac n a p rz e strz e n i la t 1966— 1970 o b ra z u je ta b e la 8.

A n aliza p rz e d sta w io n y c h w sk aźn ik ó w pozw ala n a stw ierd zen ie, że w b a d a ­ n y m okresie, tj. do ro k u 1970, m ia ły one raczej sp ad k o w ą te n d e n c ję te m p a

w zro stu . M alejący tr e n d w z ro stu p łac re a ln y c h sp o w o d o w an y b y ł w zro stem cen d e ta lic z n y ch a rty k u łó w n a b y w a n y c h p rzez ludność.

J a k zaznaczono w cześniej, w z ro st dochodów lu d n o ści pociąga za sobą w zro st oszczędności. W b a d a n y c h w o je w ó d ztw ach n a k ażd e 100 zł d o c h o d u 8 w r. 1965 ludność K ielecczy zn y o d k ła d a ła 7,26 zł, B iałostocczyzny 6,5 zł, L u b e l­ szczyzny 7,20 zł, zaś w ro k u 1970 an alo g iczn ie 15,4 zł, 10,40 zł, 13,50 zł. T en w z ro st skłonności do oszczędzania je st z je d n e j stro n y w y ra z e m w zro stu

C h a r a k te r y s ty k a z d o ln o ś c i i s k ło n n o ś c i a k u m u la c y jn y c h lu d n o ś c i.., 113

Tab. 8. W skaźniki płac realnych pracowników zatrudnionych w gospodarce uspo­ łecznionej (rok poprzedni = 100,0)

The coefficient of the actual earnings of employees employed in the state-controlled economy

W yszczególnienie 1906 1967 1968 1969 1970

W skaźnik osobowego

funduszu płac — netto 108,9 108,4 108,0 106,7 104,6

W skaźnik przeciętnej m iesięcznej płacy nominalnej netto 104,5 104,0 103,8 103,2 107,5 Wskaźnik kosztów utrzym ania 101,2 101,5 102,5 101,5 101,5 W skaźnik realnego osobowego funduszu płac 107,6 106,8 105,4 105,1 103,4 W skaźnik przeciętnej m iesięcznej płacy na 1 zatrudnionego 103,3 102,5 101,5 101,7 101,3 Ź r ó d ł o : Rocznik S ta ty s ty c zn y GUS 1971, s. 566.

chodów re a ln y c h ludności, z d ru g ie j zaś — siln y ch bodźców w y w ie ra n y c h przez PK O .

S y n te ty c z n y m m ie rn ik ie m p rze ch o w y w an ia oszczędności w PK O je s t sto p a oszczędzania, czyli u d ział p ro ce n to w y w k ład ó w w dochodach p ien iężn y ch lu d ­ ności.

J a k w y n ik a z d a n y ch ta b e li 9, ż ad n e z b a d a n y c h w ojew ództw n ie osiąg­ nęło o g ó ln o k rajo w ej, p rz e c ię tn ej stopy oszczędzania.

Tab. 9. K ształtow anie się przeciętnej stopy oszczędzania w badanych w ojew ódz­ twach w latach 1966—1970

The structure of the average saving standard in the investigated provinces in the years 1966—1970 Wyszczególnienie Rok 1966 1967 1968 I960 1970 Polska 3,20 3,35 2,75 3,12 2,40 Woj. kieleckie 2,41 2,43 1,78 2,95 2,32 Woj. lubelskie — — — 3,28 2,18 Woj. białostockie — 2,31 1,52 2,12 1,93

— oznacza b rak danych.

Ź r ó d ł o : Cytowane wcześniej prace magisterskie.

C e n y

P a ń stw o , u sta la ją c płace i re g u lu ją c ceny, o k re śla p o p y t g lo b aln y , k tó r y m usi być zabezpieczony o d p ow iednią podażą dóbr. P ien iężn a fo rm a oszczędnoś­ ci je s t o b ie k ty w n ie u w a ru n k o w a n a p ro d u k c ją to w a ro w ą oraz d z ia ła n ie m p ra ­ w a w artości.

114 M a ria W r o ch n a

Z rów ności C = J — G gdzie C = su m a w y d a tk ó w n a k o n su m p cję

J = u z y sk a n e d ochody p ieniężne

G — p rz y ro st w k ła d ó w oszczędnościow ych i zasobów gotów kow ych w y n ik a , że poziom w k ła d ó w oszczędnościow ych i zasobów g o tów kow ych u z a ­ leżn io n y jest: 1) od poziom u cen d ó b r n a b y w a n y c h przez ludność oraz 2) od poziom u zam ożności rodzin.

D an e zam ieszczone w ta b e li 10 w sk a z u ją na w z ro st cen i u słu g n a b y w a n y c h przez ludność.

Tab. 10. Wskaźnik cen towarów nabywanych przez ludność w latach 1905'—19*710 The coefficient of goods and services prices obtained by the population in the years

1965— 1970

Rok 1965 1966 il967 1968 I960 1970

Ogółem

wskaźnik 100,0 101,2 102,7 104,3 105,6 106,8

Ź r ó d ł o : R ocznik S ta ty s ty c zn y GUS 1971, s. 401.

S t r u k t u r a s p o ż y c i a

N a stę p n y m czy n n ik iem m a ją c y m w p ły w n a w z ro st oszczędności je s t s tr u k ­ tu r a spożycia i z m ia n y w ty m z a k resie. Oszczędności p ien iężn e k o re lu ją z po­ p y te m n a d o b ra trw a łe g o u ż y tk u , a w z ro st ich — ja k już zaznaczono — zależy od poziom u dochodów re a ln y c h ludności. B ard zo d u ży w p ły w n a k sz ta łto w a n ie się s tr u k tu r y k o su m p cji m a k r e d y t k o n su m p c y jn y , dzięki k tó re m u m ożna

zw iększyć u d z ia ł w n iej a rty k u łó w trw a łe g o u ż y tk u , a o g ran iczać a rty k u ły n ie trw a łe , szczególnie żyw ność. W zasadzie w zro sto w i spożycia i zm ianom w jego s tru k tu rz e o d p o w ia d a ją w p e w n e j m ierze zm ian y w d y n am ice i s tr u k tu ­ rze oszczędności (np. w z ro st p ro d u k c ji a rty k u łó w trw a łe g o u ż y tk u i docho­ dów ludności w zm a cn ia te n d e n c ję do oszczędzania, zaś zw iększenie w y d a tk ó w n a żyw ność pociąga za sobą sp a d e k k w o ty oszczędzania).

O m ów ione trz y czynniki, od k tó ry c h g łów nie zależą ro z m ia ry oszczędności p ien iężn y ch , n ie są je d y n y m i czy n n ik am i. N ależy dodać, że ro z m ia ry oszczęd­

ności zależą ró w n ież od u m ie ję tn o śc i o rg a n iz a c ji oszczędzania, k tó ra łączy oso­ b iste in te re s y o szczędzających z in te re s e m ogólnospołecznym . M ożna tu w y ­ m ien ić n o rm y p ra w n e , k tó re g w a ra n tu ją p rz y w ile je d la oszczędzających i za­ p e w n ia ją sp ecja ln e zabezp ieczen ia p o w ierzo n y ch w k ład ó w .

O b r ó t o s z c z ę d n o ś c i o w y i s t r u k t u r a o s z c z ę d z a n i a ( w e d ł u g p o s z c z e g ó l n y c h f o r m )

S ta n w k ład ó w oszczędnościow ych i książeczek je s t w o b rę b ie całego k r a ju b a rd z o zró żnicow any. D ow odem tego są d an e p rz e d sta w ia n e w ta b e li 11.

J a k w y n ik a z d a n y c h z a w a rty c h w te j ta b e li, p rz o d u ją c y m i są w o jew ó d z­ tw a : w a rsz a w sk ie z W arszaw ą o raz k ato w ick ie. U dział w o jew ó d ztw a w a rsz a w ­ skiego w ogólnych o b ro ta c h k r a ju w r. 1970 w y n o sił 17,2%, zaś k ato w ick ieg o 11,9%. M ały u d z ia ł w o jew ó d ztw a kieleckiego, lu b elsk ieg o rzeszow skiego i b ia ­ łostockiego w y n ik a g łó w n ie z typow o rolniczego c h a ra k te ru ty c h w ojew ództw .

C h a r a k te r y s t y k a z d o ln o ś c i i s k ło n n o ś c i a k u m u la c y jn y c h lu d n o ś c i.., 115

Tab. 11. Obrót oszczędnościowy w wybranych województwach kraju The savings turnover in selected provinces in the country

W yszczególnienie Rok 1966 Rok 1970 wkłady w min w % wkłady w min w % Polska 42 256 100,0 97 226 100,0 Woj. w arszawskie 7 62'5 18,0 16 786 17,2 Woj. katowickie 4 882 11,7 11 612 11,9 Woj. kieleckie 1 220 2,7 3 046 3,1 Woj. lubelskie 1 569 3,1 3 635 3,7 Woj. rzeszowskie 1 245 2,9 3 021 3,1 Woj. białostockie 937 2,2 2 416 2,4

Ź r ó d ł o : Rocznik S ta ty sty c zn y GUS 1971, s. 611.

P ro b le m w y b o ru fo rm y oszczędzania p o w staje w m om encie, k ie d y z a istn ie ­ je m ożliw ość odłożenia części bieżących dochodów ludności. PK O g ro m ad zi w k ła d y społeczeństw a n a d w u ro d zajach książeczek: 1) obiegow ych, 2) u m ie j­ scow ionych (książeczki z w k ła d a m i op ro cen to w an y m i, p rem io w an e sam ochoda­

m i, m o tocyklam i, w ycieczkam i zag ran iczn y m i, książeczki m ieszkaniow e). Oszczędności grom adzone n a książeczkach obiegow ych o b e jm u ją oszczęd­ ności całkow icie dobrow olne. C h a ra k te ry z u ją się one n ajw y ższy m p ro c e n to ­ w y m ud zia łem w ogólnej su m ie oszczędności oraz n ajw ię k sz ą częstotliw ością obrotów . K siążeczki obiegow e są n a jp o p u la rn ie jsz ą fo rm ą oszczędzania w P o l­ sce. M ogą być o p ro cen to w an e 3% rocznie lub p rem io w an e pieniężnie. W ażne są n a te re n ie całego k ra ju , a o p eracje n a nich m ogą być dok o n y w an e w k ażd ej placów ce. Oszczędności n a tzw . książeczkach u m iejscow ionych o p a rte są n a w zg lęd n y m p rzy m u sie (chodzi tu g łó w n ie o książeczki m ieszkaniow e).

T e n ro d zaj książeczek m oże m ieć re a liz ację w k ła d u jed y n ie w ty m oddziale PK O , k tó ry d a n ą książeczkę w y sta w ił i p ro w ad ził jej ra c h u n e k . M ogą one być n a o k aziciela lu b im ienne. O p ro cen to w an ie w k ład ó w w ynosi od 3 do 5%. J a k p rz e d sta w ia ją się w k ła d y n a k siążeczkach obiegow ych i u m iejsco w io n y ch w e­ d łu g n ie k tó ry c h w ojew ództw o b ra z u je ta b e la 12.

Tab. 12. Wkłady oszczędnościowe PKO w odsetkach stanu krajowego na dzień 31 XII 1970 r.

The savings deposits in the Polish National Bank (PKO) in percentages of the National state on the 31.XII.1970

W ojewództwo

Wkłady w %

Ogółem - w tym na książeczkach obiegowych um iejscowionych K ieleckie 3,1 3,36 3,20 Lubelskie 3,7 3,85 3,94 Rzeszowskie _3,1 3,81 2,82 Białostockie 2,4 3,81 2,29 W arszawskie z Warszawą _12,2 15,92 19,72 Katow ickie 11,9 13,91 11,41 W rocławskie z W rocławiem 9,2 9,32 9,94

Ź r ó d ł o : K. F i j o ł e k : Analiza zdolności i skłonności aku m ulacyjnych ludności

116 M a ria W r o c h n a

Z w y b ra n y c h w o jew ó d ztw (tab. 12) n a jw ię k sz y o d setek zaró w n o książeczek obiegow ych, ja k i u m iejsco w io n y ch p rz y p a d a n a w ojew ództw o w a rsz a w sk ie z m. st. W arszaw ą o ra z n a w o jew ó d ztw o k ato w ick ie.

S t o p i e ń m a s o w o ś c i o s z c z ę d z a n i a

Isto tn ą ro lę p rz y a n a liz ie d y n a m ik i oszczędności p ien iężn y ch ludności p ełn i sto p ie ń m asow ości oszczędzania. M ia rą jego je st p rz e c ię tn a liczba książeczek oszczędnościow ych p rz y p a d a ją c a n a 1000 m ieszkańców oraz p rz e c ię tn y w k ła d oszczędnościow y n a 1 m ieszk ań ca. Są to m ia ry b a rd z o w zględne, poniew aż 1 osoba m oże m ieć k ilk a książeczek, je d n ą lu b ż ad n ej. D latego też u z u p ełn ia się ją p rz e c ię tn y m w k ła d e m p o z o stający m n a książeczce.

J a k w y n ik a z z e sta w ie n ia w ta b e li 13, n ajw ię c e j książeczek n a 1000 m iesz­ k ań có w w r. 1970 p rz y p a d a n a w ojew ództw o lu b elsk ie. P od w zględem śre d ­ n ie j k w o ty n a 1 m ie szk ań ca p rz o d u je w ojew ództw o biało sto ck ie, ta k sam o z re sz tą ja k i w śre d n ie j kw ocie n a 1 książeczce.

Tab 13. Stopień m asow ości oszczędzania w badanych województw ach w latach 1965—1970

The degree of mass saving in the investigated provinces in the years 1965'—1970 W yszczególnienie 1965 1966 1907 ok 1968 1969 197'0 Liczba książeczek i 1000 mieszkańcć w szt. na >w a 320 348,0 389 428 4l76 431 (wskaźnik wzrostu 1965 = 100) U_D 100,0 113,5 128,7 141,7 157,6 142,7 3 1 0 , 7 364 410,4 458 509 501 100,0 117,2 132,1 147,4 163,8 161,2 C

_{_}

— oznacza brak danych, a — w ojew ództw o kieleckie, b — w ojew ództw o lubelskie, c — w ojęw ództw o białostockie.

Ź r ó d ł o : Dane zawarte w odpowiednich rozdziałach prac m agisterskich F i j o - ł e k , K r u k , P a ł y s z .

C h a r a k te r y s ty k a z d o ln o ś c i i s k ło n n o ś c i a k u m u la c y jn y c h lu d n o ś c i.., 117

W w o jew ó d ztw ie lu b elsk im szybsze je st tem po w zrostu książeczek (161,2% w r. 1970 w sto su n k u do r. 1965) niż śre d n ia w k o ta w k ła d u n a 1 książeczce (146,6% w r. 1970 w sto su n k u do r. 1965) w przeciw ień stw ie do w ojew ó d ztw a k ieleckiego i białostockiego.

K ończąc ro zw aża n ia n a te m a t zdolności a k u m u la c y jn y c h n ależy zaznaczyć, że w o sta tn ic h la ta c h o b se rw u je się w zro st zain te re so w an ia oszczędzaniem . P rz y c z y n ą teg o je st m .in. różnorodność fo rm książeczek oszczędnościow ych. W r. 1971 w prow adzono jeszcze je d n ą now ą fo rm ę oszczędzania — fo rm ę p re ­

m iow ych bonów oszczędnościow ych, k tó re sta n o w ią pew nego ro d z a ju o d m ia­ n ę lo te rii pań stw o w ej. T a fo rm a oszczędzania cieszy się dość d użym pow o­ dzeniem .

KSZTAŁTOWANIE SIĘ SKŁONNOŚCI AKUMULACYJNYCH NA MIESZKANIE

O s z c z ę d z a n i e n a m i e s z k a n i a w s k a l i m a k r o e k o n o m i c z n e j

O bow iązek w n iesie n ia w k ład ó w m ieszk an io w y ch w y m ag a od osób d ążących do u zy sk an ia m ieszk an ia spółdzielczego, sy stem aty czn eg o g ro m ad zen ia śro d ­ ków n a te n cel. Od 1965 r. d a tu je się dalsze p rzesu n ięcie ciężaru fin a n so ­ w ego b u d o w n ictw a m ieszkaniow ego n a ludność ze środków w łasn y ch i p rzy pom ocy k re d y tu bankow ego. R o zm iary k re d y tó w b a n k o w y ch na spółdzielcze i in d y w id u a ln e b u d o w n ictw o m ieszkaniow e zależą od szereg u c z y n n ik ó w 9, do

Tab. 14. Rozwój oszczędzania ludności na książeczkach m ieszkaniowych PKO The developm ent of saving on PKO flat books by the population

L A T A W skaźnik W yszczególnienie _{1966 1967 1968 1909 1970 1901—} 05 1906— 70 wzrostu 1901—1965 = 100 Stan na początku roku książeczek

w tys. zł 333,3 503,5 650,0 798,0 909,6 208,4 333,3 ok. 2 razy w kładów w min. zł 1548,4 2694,1 S769,0 5058,8 6531,0 30ą7 1548,4 5 razy Stan na 31 XII książeczek w tys. zł 503,5 650,0 708,0 965,6 1088,8 333,3 1088,8 326,7 w kładów w min. zł 2694,1 3769,6 5058,8 6551,0 8037,3 1548,4 8037,2 ponad 5 razy Ź r ó d ł o : P r z e c i s z e w s k i : P o d sta w y ekonomiczne..., dane wybrane z tabeli 8. k tó ry c h m ożna zaliczyć: fo rm y b u d o w y (spółdzielczą o raz in d y w id u a ln ą ), s ta n ­ d a rd b u d o w y (podstaw ow y lu b w yższy), w ielkość m iejscow ości oraz lo k aliza­ cję b u d o w y (strefa c e n tra ln a , śró d m iejsk a, czy inne).

* E. W i e c z o r e k : K r e d y t o w a n i e b u d o w n i c t w a m i e s z k a n i o w e g o w P o l s c e a s y s t e m o s z c z ę d n o ś c i o w y . R e f e r a t n a k o n f e r e n c j ę n a te m a t „ E k o n o m ic z n e i s p o łe c z n e p r o b le m y fin a n -

11Ô M a ria W r o ch n a

P o sia d a n ie k siążeczek m ieszk an io w ej z o d p o w ied n im w k ła d e m je s t w a ru n ­ k iem członkostw a w sp ó łd zieln i m ieszkaniow ej. Rozw ój oszczędzania lu d ­ ności n a k siążeczk ach m iesz k an io w y ch w P K O w la ta c h 1966— 1970 p rz e d ­ sta w ia ta b e la 14.

P o ró w n u ją c d w ie p ię c io la tk i m ożna stw ierd zić, że w la ta c h 1966— 1970 n a ­ s tą p ił przeszło tr z y k ro tn y w z ro st ilościow y książeczek, a tak że p o n ad pięcio­ k ro tn y w zro st w k ład ó w . F a k t te n św iadczy o d u ży m z a in te re so w an iu społe­ czeń stw a tą fo rm ą oszczędzania, a jednocześnie o ro sn ący ch p o trzeb ac h w za­ k re sie b u d o w n ic tw a m ieszkaniow ego.

O prócz oszczędności n a książeczk ach m ieszk an io w y ch P K O są jeszcze do­ d a tk o w e k w o ty , k tó re p o w s ta ją z gotów kow ego u z u p e łn ie n ia w k ład ó w o raz p rze lew ó w z k siążeczek m ie szk a n io w y c h PK O . S ą one g ro m a d zo n e na ra c h u - k a c h sp ółdzielni w N a ro d o w y m B a n k u P olskim .

Ł ączn a a k u m u la c ja lu d n o ści n a m ieszk an ia w zro sła w m in. z ł 10:

1961— 1965 1966— 1970 Mnożnik Akumulacja na książeczkach m iesz­

kaniowych PKO 2,1 13,9 6,6

A kumulacja dodatkowa w NBP 2,8 5,8 2,1

Razem 4,9 19,7 4,0

J a k w y n ik a z b a d a ń IG M p ro w ad z o n y ch p rzez W. D o m in iak a, w la ta c h 1966— 1970 śro d k i zgrom ad zo n e p rzez ludność w zro sły p o n ad d w a razy , zaś pom oc na u z u p e łn ie n ie w k ła d ó w — p o n ad p ięcio k ro tn ie. J e d n ą z p rzy czy n ta k ie g o sta n u b y ło p ew n e p o d n iesien ie w k ład ó w w stę p n y c h od 1966 r., a d r u ­ gą — obniżenie p u ła p u zam ożności, u p ra w n ia ją c e g o do o trz y m a n ia m ieszk an ia k w a te ru n k o w e g o , co spow odow ało zm n iejszen ie m ożliw ości u z y sk an ia m iesz­ k a n ia p aństw ow ego.

K s z t a ł t o w a n i e s i ę w k ł a d ó w m i e s z k a n i o w y c h w b a d a n y c h w o j e w ó d z t w a c h

S kłonności do oszczędzania n a m ieszkanie, spółdzielcze są b a rd z o zró żn i­ co w an e w o b rę b ie całego k ra ju . Do ch w ili obecnej w idoczne są d y sp ro p o rc je m ięd zy w o jew ó d ztw am i i m ia sta m i w u p o w sze ch n ian iu długo falo w eg o oszczę­ d z a n ia n a m ieszkanie. K sz ta łto w a n ie się u d z ia łu p ro cen to w eg o w k ład ó w b a ­ d a n y c h w o jew ó d ztw w k ra jo w y c h w k ła d a c h m ieszk an io w y ch p rz e d sta w ia tab. 15.

Tab. 15. Udział procentow y w kładów badanych w ojew ództw w krajowych wkładach m ieszkaniowych

The percentage participation of deposits in the investigated provinces in the national fiat deposits Rok ir e sc 1965 1966 1967 1968 1969 1970 Woj. lubelskie 5,1 4,4 5,1 5,5 5,7 5,4 Woj. białostockie 3,0 3,8 3,7 3,3 3,3 3,4 Woj. kieleckie 3,6 3,9 3,5 3,3 3,3 3,4

Ź r ó d ł o : Dane zaw arte w ł y s z , F i j o ł e k , K r u k .

odpowiednich rozdziałach prac magisterskich: P

C h a r a k te r y s ty k a z d o ln o ś c i i s k ło n n o ś c i a k u m u la c y jn y c h lu d n o ś c i.., 119

M ały u d z ia ł w k ra jo w y c h w k ła d a c h m ieszkaniow ych w y n ik a b ąd ź z n is­ k ic h dochodów , bądź z w yższej niż p rz e c ię tn a skłonności do kon su m p cji, bądź ze znacznego u d z iału ludności w b ezp o śred n ich w y d a tk a c h n a b u d o w n ictw o m ieszkaniow e.

N ieco in aczej k sz ta łtu je się d y n a m ik a w k ład ó w m ieszkaniow ych.

Tab. 16. Dynam ika wkładów m ieszkaniowych w kraju i badanych województwach The dynamics of flat savings books deposits in the country and investigated

provinces Treść Rok 1965 1966 1967 1968 1969 1970 Kraj 100,0 173,9 243,4 326,6 423,5 519,0 Woj. białostockie 100,0 169,2 207,4 285,1 352,4 525,5 Woj. kieleckie 100,0 187,0 232,9 294,0 386,9 488,7 Woj. lubelskie 100,0 152,0 246,9 353,6 478,6 559,0 Ź r ó d ł o : F i j o ł e k : Analiza..., s. 85.

A n alizu ją c d a n e tab. 16 stw ie rd z a się, że d y n a m ik a w k ład ó w m ieszk an io w y ch w e w szy stk ich pozycjach w y k a z u je te n d e n c ję rosnącą. N a dosyć w ysokie te m ­ po k sz ta łto w a n ia się w k ład ó w w r. 1970 w y w ie ra w p ły w ciągle ro zszerza­ jąc a się w sp ó łp raca spółdzielni m ieszk an io w y ch z PK O w z ak resie oszczędza­ n ia n a m ieszkanie przez członków spółdzielni. W r. 1959 zostało z a w a rte po­ ro zu m ien ie m iędzy PK O a CZSBM w sp raw ie sk o o rd y n o w an ia a k cji oszczędza­ n ia n a m ieszk an io w y ch książeczk ach PK O przez spółdzielnie m ieszkaniow e.

K o r z y ś c i o s z c z ę d z a n i a

n a m i e s z k a n i o w y c h k s i ą ż e c z k a c h PK O

D la u ła tw ie n ia sy stem aty czn eg o g ro m ad zen ia w k ład ó w stw o rzo n y został sy stem bodźców do oszczędzania na m ieszkaniow ych książeczkach PK O . B odź­ ce te ze s tro n y PK O w y ra ż a ją się w postaci np. u d zielen ia przez P K O p re m ii g w a ra n c y jn e j oraz p re m ii za sy ste m aty czn e oszczędzanie n a książeczk ach m ieszk an io w y c h PK O . N a stę p n ie ze s tro n y b a n k u (czyli PK O ) w obec w szy st­ k ic h osób g ro m ad ząc y ch w k ła d y n a m ieszkaniow ych książeczkach oszczędnoś­ ciow ych is tn ie je zap ew n ien ie o p ro cen to w an ia w w ysokości 3% w sto su n k u ro czn y m o raz g w a ra n c ja re a ln e j w a rto ści w k ładów . G w a ra n c ja re a liz o w a n a je s t w p o staci p rem ii g w a ra n c y jn e j w y p łacan ej w razie zw yżki kosztów b u ­

d o w y m ieszk ań w okresie oszczędzania. Ze stro n y spółdzielni istn ie je g w a ra n ­ cja, że k ażd a osoba p o sia d ają ca książeczkę m ieszkaniow ą P K O m a p ra w o zło­ żyć w sp ó łd zieln i m ieszk an io w ej w niosek o p rzy jęcie jej w poczet k a n d y d a ­ tó w n a członka spółdzielni.

Są to ko rzy ści b ezp o śred n ie d la w łaścicieli książeczek PK O . K orzyści po­ śre d n ie d o ty czą członków — m ieszkańców dom ów spółdzielczych, d zięki tem u , że g ro m ad zili sw e w k ła d y w PK O . O dsetki od w k ład ó w w y p łacan e są nie ty lk o w łaścicielom , lecz i spółdzielniom b u d o w n ictw a m ieszkaniow ego n a d z ia ła l­ ność społeczno-w ychow aw czą, p rz y czym w łaściciele w k ła d u o trz y m u ją 3%, a sp ó łd zieln ia 1,5% w sto su n k u rocznym .

C oraz w ięk szą ro lę o d g ry w a obecnie sy stem aty czn e oszczędzanie z ak ład o ­ we. O soby g ro m ad zące w k ła d y n a m ieszk an ia spółdzielcze za p o śred n ictw em z a k ład ó w p ra c y o trz y m u ją n a u zu p e łn ie n ie sw ych oszczędności pom oc p a ń

-120 M a ria W r o ch n ä

stw a, k tó ra w ynosi 50 zł i je s t d o p isy w a n a do k ażd ej w p łaty . W a ru n k ie m uzys­ k a n ia p rem ii je st: a) okres oszczędzania nie k ró tsz y ja k 4 la ta , b) w p ła ta m ie ­ sięczna nie niższa niż 100 zł.

ZAKOŃCZENIE

Isto tn ą cechą sp e cy fik i spółdzielczości m ieszk an io w ej je st f a k t odm ienności źró d eł jej fin a n so w a n ia . G łó w n y m źró d łem fin a n so w a n ia są z je d n e j stro n y oszczędności p ien iężn e, zaś z d ru g ie j stro n y — k re d y ty b an k o w e. R o zm iary oszczędności p ie n ię żn y ch zależą od w ielu czynników , z k tó ry c h n a jw a ż n ie j­ szym i są: 1) d ochody ludności, 2) ceny, 3) s tr u k tu r a spożycia.

W dziedzinie oszczędzania sy n te ty c z n y m m ie rn ik ie m je st sto p a oszczędza­ nia. W sk ali m a k ro ek o n o m icz n ej w y k a z u je ona te n d e n c ję ro sn ącą (z m ały m i w y ją tk a m i np. w r. 1968, gdzie sto p a oszczędzania z m alała z 3,35% w r. 1967 do 2,75). A b so lu tn y poziom sto p y oszczędzania w Polsce w a h a się w okół 3%. W b a d a n y c h w o jew ó d z tw ach , stopa oszczędzania n ie osiąga ś re d n ie j k ra jo w e j.

W sk ło n n o ściach do oszczędzania n a m ieszk an ie zaznacza się ta k ż e tr e n d ro sn ą c y (zarów no w sk a li m a k ro , ja k i trz e c h b a d a n y c h w ojew ództw ). A k tu ­ a ln y s ta n b ez p o śred n ich oszczędności n a m ieszk an ia, m im o sto su n k o w o szyb­ kiego tem p a w z ro stu nie o d p o w iad a jeszcze z a p o trz e b o w an iu ludności n a m ieszkanie. T a k a s y tu a c ja w y s tę p u je n ie ty lk o w b a d a n y c h w o jew ó d ztw ach , ale i w cały m k ra ju . Z trz e c h w o jew ó d ztw : białostockiego, k ieleckiego i lu b e l­ skiego czołowe m iejsce zaró w n o w u d zia le w k ra jo w y c h w k ła d a c h m ieszk a­ n iow ych, ja k też w zak re sie d y n a m ik i w k ła d ó w m ieszk an io w y ch z a jm u je w o­ jew ó d ztw o lu b elsk ie.

P o d su m o w an ie p o w yższych ro z w a ż a ń sp ro w a d z a się do w n io sk u 11 „ ja k n a j­ szybszego o p ra c o w a n ia p rzyszłego, k om pleksow ego p ro g ra m u — n ie ty lk o b u ­ do w n ictw a, lecz i p o lity k i m ieszk an io w ej. J e j is to tn ą częścią sk ład o w ą m usi być stw o rzen ie zespołu bodźców do oszczędzania [...].”

A k tu a ln y s ta n b a d a ń k ra jo w y c h n ie je st jeszcze w s ta n ie udzielić odpo­ w iedzi n a szereg n u rtu ją c y c h p ro b lem ó w i p y ta ń , zw łaszcza z z a k re su oszczę­ d zan ia ludności w p rz y sz ły m o k resie, ta k w sk a li ogólnej, ja k m iędzy in n y m i n a cele m ieszkaniow e. Р Е З Ю М Е Настоящая работа состоит из двух частей. В первой части представлены акку­ муляционные способности населения. Под этим понятием подразумеваю тся целост­ ность аккумуляционных средств и обусловливаю щие их факторы. Рассматриваю тся также роль и значение денежных сбереж ений, причины и цели сбережений, стр ук­ тура сбережений и степень массовости этого явления. Во второй части анализируется (на ф оне общ епольских показателей) ф орм иро­ вание склонностей населения к аккумуляции на квартиру в отдельных воеводствах. Рассматривается такж е выгода накопления сбережений на квартирную сбер егатель­ ную книжку как для жилищного кооператива, так и для банка. 11 I b i d . , s. 45.

C h a r a c te r iz a tio n o f t h e A c c u m u la tio n A b ility .., 121

S U M M A R Y

The presented elaboration is composed of two parts connected them atically. The first part presents the accumulation ability of the population. By this w e mean the w hole of the resources accumulated and the factor which conditions them. The role and significance of saving money, the reasons and aims of saving, the structure of saving and the mass saving degree is also discussed.

In the second part the formation of the population’s accumulation tendency w ith the aim of buying flats in the researched provinces against a background of na­

tion-w id e coefficients is analysed. The advantages of saving on flat savings books from the side of the building society as w ell as from the side of the bank is also considered.