Adami Mickiewicz University in Poznań [zbymel@amu.edu.pl]
Hegemonic masculinity:
theory and social construction of crime
Abstract: The article is devoted to analysing one of the „gender-sensitive” crime theories which are strictly connected with the hegemonic masculinity concept. Two crime contexts of hegemonic masculinity are considered. The first one is related to practicing crime by men who do have hegemonic position in society, in one or another way. The second one relates to crime committed by men who are deprived of it. Also, the hegemonic masculinity is seen both in the light of gender relations (masculinity versus femininity) and in the light of social stratification of masculinities.
In the article various versions of hegemonic masculinity are reconstructed and to a ceratin extent confronted with cultural and social reality, also in the criminal sphere. The attention is paid to a crime committed by working class men to compensate for their social margin- alization. Also, the hegemonic masculinity based on class position, status and income is compared to the black hipersexual masculinity and macho violent masculinity. In his article the author does not absolutise the hegemonic masculinity theory and does not treat it as macro explanatory. He is convinced that this concept has in the field of crime theory an interesting potential but also its obvious limitations.
Key words: hegemonic masculinity, crime, social dominance, compensation.
There are many criminological theories aimed at explaining the reasons and factors of crime. Let me recall very briefly only some of them. For example, learning theories are based on the assumption that „criminal behaviour is learned, as are other behaviors, through communication in social interactions” (Giordano,
Deines, Cernkovich 2006, p. 19). Proponents of social controls theories are convinced that crime is result of the „weak or broken” relationships of young people with such social institutions like family and school (Giordano, Deines, Cernkovich 2006, p. 19). Sharply criticized by their narrowness „intelligence theories” concentrate attention on the causal link between IQ of people and their criminal behaviours (Moore 2011, p. 230–231).
A famous sociologist Robert Merton explains the reason of criminal behaviour in American society by social inequalities and first of all by unequal access of various groups to legimate means of achieving social and economic success. This leads some representatives of unprivileged groups to „the adoption of «deviant»
[…] means to pursue […] success” (Messerschmidt 1993, p. 2). Robert Merton belongs to strain theorists which „emphasize that crime can be attempt to achieve […] goals […] through illegitimate rather than legitimate means” (Giordano, Deines, Cernkovich 2006, p. 19).
Most of the theories in criminology are defined as gender-blind ones. For example, the mentioned above Robert Merton’s approach is criticized for its one- dimensionality. It is said that it may help „to explain the class differences in crime”, but is „clearly inadequate for undertstanding the […] gender character of crime”. „Given the fact that economic opportunity structure are less open to woman […] if we persue the logic of Merton’s argument there should actually be more crime by women and less by men” (Messerschmidt 1993, p. 3). However, it is not a case.
Generally it is stated that the whole „«gender blind criminology» has failed to understand how boys’ and men’s pursuit of masculinity is implicated in their involvment of with crime” (Sabo, Kupers, London 2001, p. 3). As a reaction to this approach various kinds of a „gender sensitive” or „gender responsive”
criminology have been developed (Einstadter, Henry 2006, p. 265). The gender- sensitive theorists criticized traditional theories for „ignoring how gender-related factors […] differently shape the involvment of gender groups in crime” (Walsh, Hemmens 2008, p. 197). For example, the representatives of feminist approach emphasize that „nature of girl’s and women’s crimes […] provides evidence of the pervasive influence of gender inequalities of power – that is, the effects of patriarchal arrangements” (Giordano, Deines, Cernkovich 2006, p. 20).
However, not denying the importance and neccessity of developing women- centered crime theories it is worth to recall Anthony Walsh’s and Craig Hemmen’s statement that: „Maleness is witout doubt te best single predictor of criminal behaviour” (Walsh, Hemmens 2008, p. 207). „Women tends not to accomplish their femininity through criminal means” (Simpson, Gibbs 2006, p. 284). In the light of such a approach violence and crimes committed by girls and women are perceived simply as a result of their masculinization.
My article is devoted to the one of gender oriented conception, which is connected with hegemonic masculinity concept. It is aimed almost exclusively at
explaining the masculine crime. I treat my text as only a small contribution to understanding the richness of possible explanations of men’s crime. In any way, I do not want to absolutise this theory as all-encompassing or macro explanatory.
Hegemonic masculinity concept has in the field of crime an interesting potential but also its obvious limitations.
After analysing the literature devoted to the concept of hegemonic masculinity in a crime context, I can distinguish two dimensions of possible consideration. The first one is related to practicing crime by men which do have hegemonic position in society, in one or another way. The second one relates to crime committed by men who are deprived of it. Also, the hegemonic masculinity can be seen both in the context of gender relations (masculinity versus femininity) and in the context of stratification of masculinity various versions. In the first, hegemony is practised over the women. In the second, hegemonic man positions other „male identities as inferior and in need of being control” (Heilman, Barker 2018, p. 70).
At the beginning I want to stress that the concept of hegemonic masculinity is not an essential or universal one. In various societies, they are many systems of masculine identity stratifications, in very different dimensions. There is no
„total hegemonic masculinity”, which would encompass all systems of masculine identities and masculine social roles.
The most often analysed kind of hegemonic masculinity is related to high social status, prestigous profession and high income. However, another one, that certainly can not be missed is connected to men’s physicality, body and sexuality.
Hegemonic masculinity is a social construction. Its „content” is different in various societies and cultures or even in local communities and social groups. However, certainly hegemonic masculinity is real and „works” in practice, even if through different and sometimes even contradictory patterns. James W. Messerschmidt writes that „hegemonic masculinities do not represent a certain type of man;
instead they personify and symbolize an unequal relationship between men and women, and among masculinities” (Messerschmidt2018a, p. 122).
There is no doubt that hegemonic masculinity is represented differently in competitive middle class managers in corporation and in working class workers in the factory. However, it must be repeated that its common pattern, irrespective of all circumstances confirms the dominance of certain men over other men and women. Furthermore, of course hegemonic masculinities do not have to be connected with commiting the crime. Also, hegemonic masculinities are changed in time: „When conditions […] change, the basis for the dominance of particular masculinity are eroded. New group can challenge the old solutions and construct new hegemony” (Connell 2005, p. 77).
Let me shortly bring closer some of versions of hegemonic masculinity.
Raewyn Connell connects American hegemonic masculinity with „toughness and competitivenss”, and subordination of woman as well as gay men. She emhpasizes five features of American hegemonic masculinity. First is related to „physical force
and control”. „Male body comes to represent power […], physical strenght, force, speed, control, toughness and domination”. Second feature means occcupational sucess and third is connected with dominance over the woman within the system of patriarchy. Next one can be symbolized with cowboy as a „white male with working-class values”. Moreover, the last one is contextualized within the frame of heterosexuality (cf. Trujillo 2000, p. 15–16). Here there is an emphasis on the connection of hegemonic masculinity with coercive sexuality where women are treated only as subordinated sexual objects (Messerschmidt 1993, p. 50).
Let us take another interesting examples into account. In Japanese society, the hegemonic masculinity is connected with the concept of a heterosexual salaryman and with the strong binary opposition between hard working husband and his wife who is closed in home to perform the family roles (Hidaka 2010, p. 3). Next, traditional Italian hegemonic masculinity refers to the ideal of man with strong personality, „sexually potent and protective […], concerned with preserving his honor” (Reich 2004, p. 1). He rules in the public sphere (politics and professional success) while a woman is designated for the role of wife and mother (Reich 2004, p. 4–5). This hegemonic masculinity still exists in Italy. However, for last several decades the new figure of male has been more and more prevailing. It refers to the „Latin lover” concept, a man who is self-confident, very sensual and sexual, elegant and fashion oriented (Reich 2004, p. 25). In all these cases hegemonic masciulinities do exist and are practiced in their specific forms.
One can ask about the hegemonic femininity existence. Mimi Schippers makes differentitation between hegemonic femininity and subordinated femininities (for example Asian) (Schipper 2007, p. 88). But also in the case of women, the situation depends on the socially accepted definition of hegemony. It can be defined by social class and status but perhaps first of all by personality features or by women’s body and sexual attractiveness.
The main argument of hegemonic masculinity concept in criminology is based, to repeat once more, on the assumption that crime is a result of practising the hegemonic masculinity (in illegal way) or reaction on it; irrespective of culture and society. However, of course, hegemonic masculinity can not be perceived by its very existence only in the crime context. It can and mostly it is practised in legitimate social forms. „«Hegemonic masculinity» does not equate to violent masculinity” (Connell 2012, p. 13). Hegemony refers to masculine cultural power in society. „Raewyn Connell’s concept of hegemonic masculinity serves as an analytical instrument to identify those attitudes and practices among men that perpetuate gender inequality, involving both men’s domination over women and the power of some men over other (often minority groups of ) men” (cf. Jewkes 2015, p. 113). In this context „central to hegemonic masculinity is the idea that a variety of masculinities can be ordered hierarchically” (Collier 1998, p. 18).
But also, in a stronger connection with practices which break social rules, it is said by Richard Collier critically that hegemonic masculinity concept is
used usually in the context of „violence and crime”. He recalls the „masculine turn in criminology” in which masculinity is „associated solely with negative characteristics”, uncluding lack of emotionality and aggressiveness. This is perceived as one of the reasons of „criminal behavior” (cf. Messerschmidt 2018a, p. 39). It is udertaken by type of „rigid, domineering, sexist, «macho» man”
(Messerschmidt 2018a, p. 39).
So, in its „soft” version, hegemonic masculinity is treated as a socially constructed frame of reference for various analysis. But in its „hard” version, the violent identity is inscribed into this concept. Here the hegemonic masculinity can be also put against the background of sociobiological theories which stress the high testosteore level as a source of violent behaviour and aggression. But it can also be perceived as a result of masculine socialisation in the early childhood and teenager’s age when the features of competetiveness, winning in fighting (including a physical one) and orientation on dominance over female and other males may become an integral part of boys’ identity (Bozkurta, Tartanoglu, Dawes 2015, p. 255).
One of the reactions on lack of access to hegemonic masculinity understood in Western societies, first of all in the terms of high social status and high income is working class or marginalised group crime. Here the concept of hegemonic masculinity strongly overlaps with Robert Merton’s strain theory.
Such reaction is sometimes named as a „protest masculinity”. It is
„a marginalized masculinity, which pick up themes of hegemonic masculinity in the society at large but reworks them in a context of poverty” (Connell 2005, p. 114). It is developed in a „marginal class situation, where the claim to power that is central in hegemonic masculinity is constantly negated by economic and cultural weakness” (Connell 2005, p. 116). In these conditions, often defined by unemployment or underemployment, the socially marginalised men use violence to confirm their masculinity (Lysaght2005, p. 117) or to get access to hegemonic masculinity; e.g. thanks to money gained in robbery. James Messerschmidt wrote:
„the robbery setting provides the ideal opportunity to construct an «essential»
toughness and «maleness»; it provides a means with which to construct that certain type of masculinity – hardman” (cf. Walsh, Hemmens 2008, p. 365).
In Australia, „for the men the theft of cars allows an expression of virility where the danger, the speed, the noice and the thrill of it all is very much physical and «sexual» in character” (Ogilvie, Lynch2002, p. 201). For the frustrated men from marginalised social communities, „crimes such a theft car are an affirmation that one […] is indeed «a man»” (Ogilvie, Lynch2002, p. 201). According to Chris Cunneen and Robert Douglas White car are seen „as symbolic objects of masculine power, linked to fantasies of material and sexual domination and success” (Ogilvie, Lynch2002, p. 201). They are convinced that „it is impossible to understand the high criminalization rate of man in connection with motor vehicles without the first understanding masculinity” (Ogilvie, Lynch2002, p. 201).
In this context „toughness is very important to the status of lower-class males”; this means to be „strong, brave, macho, sexually aggressive, unsentimental […]” (Walsh, Hemmen 2008, p. 115). Also we can refer here to „the idea of masculine overcompensation in which men react to threats to their manhood by enacting an extreme form of masculinity” (cf. McLaughlin, Uggen, Blackstone 2012, p. 3). Lower status men are oriented towards physically and dangerous forms of hypermasculinity to compensate for their lack of access to dominant form of masculinity (Pyke 1996, pp. 527–549).
However, the relationships between men from working class and hegemonic masculinity are more complicated. On one hand they can be perceived as belonging to subordinated masculine group in the terms of social status, professional succes and level of material life. But they can simultaneously epitomise the hegemonic masculinity in the terms of physicality and physical strenght.
Also, te same complication can be related to the relationship between White masculinity and Black masculinity. In the sense of social position and material quality of life White masculinity, if compared with the black one, epitomises hegemonic masculinity. White hegemonic masculinity is perceived in literature as
„the basis for the «subordination» and «marginalization» of black man and their masculinities” (Glynn 2014, p. 108). Moreover, logically, in the light of this theory
„when black men cannot find opportunities to demonstrate a positive masculine identity, than crime becomes an option” (Glynn 2014, p. 112).
However, the concept of hegemonic masculinity is not based only on formal social position and income. An integral part of its core is men’s physicality and sexuality, sexual potency. And this kind of hegemonic masculinity is in American society materialised in many sport disciplines just by Blacks; the best examples here is American football but also basketball or boxing. Here the black masculinity become an essential part of obligatory hegemonic masculinity (Dunbar 2000, p. 266).
Also, in American society symbolic hypersexual virility of Black men are perceived often as hegemonic. Sexual hegemony of Black men, in the way White perceive it, apeears to be threatening to White man’s cultural supremacy (Semmes 1992, p. 150). So, there is an obvious paradox here: Black men are socially excluded from hegemonic masculinity in the context of lack access to social power and wealth but on the other hand they are perceived as hipersexual and hiper-masculine in the bodily/physical sense (Slatton, Spates 2016, p. 4). This makes them heros of hegemonic masculinity in the one of its most important aspects. As a result of this paradox in American society Black masculinity is often criminalised (Abdel-Shehid2005, p. 71). Black masculinity is labelled as criminal and hipersexual, which is to lead Black men to promiscuity (Kusz 2011, p. 157).
Generally I agree that in Western societies the core of hegemonic masculinity is connected with class position, wealth and formal power. But it would be difficult to state that this is the only factor. Often hegemonic masculinity is very situational, when for example the Ferrari car worth one mln dollars suddenly
stops on the road and his masculine owner is quite dependent on the blue collar worker masculine mechanic. Also, often hegemonic masculinity is a specific group related; for example when we take into account the stratification within the masculine soccer subculture. Here the leaders are usually physically and mentally very strong, tough and aggressive persons but do not have educational credentials, money or social position. One person can function in many masculine sets of relations and can be superior in some of them and inferior in others.
However, it is worth to add that men who belong to higher social class can easier accomplish the patterns of hegemonic masculinity through legitimate ways like for example professional success and buying new Porsche or BMW. Men from lower class, excluded from the legitimate or spectacular access to hegemonic masculinity often confirm their male identity by violent behaviour. According to James Messerschmidt „an inability to achieve a dominant masculinity led young men to commit acts of assaultive violence on younger, smaller men as a way to reaffirm their masculine status” (cf. Allison, Klein 2019, p. 7). Also Kenneth Polk „found that some lower class men have used lethal violence as a means to embody a dominant masculinity in relation to both male and female victims”
(cf. Allison, Klein 2019, p. 7).
I want to give only two, not very sharp, examples of mentioned above overcompensation. One is connected with breaking the law, the second one is perceived as socially legitimate. Many research show that both men with hegemonic masculinity and men from working class undertake risky, dangerous driving, breaking all road rules. Marianne Schmid Mast (et al.) analyse the research which shows that „the identification with a «macho» personality is related to aggressive […] driving behavior” (Schmid Mastet al. 2008, p. 840). Also Gordon W. Russell shows that men with the macho personality are very aggressive and speeding drivers and drive very dangerously (Russel 2008, p. 44). There is even a in a literature a concept of „hegemonic masculine driving” (McLaughlin, Uggen, Blackstone2012, p. 3).
Driving is often treated „an expression of superiority in social and legal terms”;
„speeding may thus also be considered as a form of empowerment arising out of the feeling to exist outside social and legal form” (Gossling 2017, p. 129). Among African young man smoking, drinking alcohol and reckless driving together with violence over women and other men is treated as a form of patriarchal power (Miruka2013, p. 65). Also, Linley Walker’s research conducted on masculinity amongst juvenile offenders in Sydney showed that car are for them „the expression of competitiveness, performance, power, control, technique/skills and aggression”
(cf. Redshaw 2008, p. 82). These features are correlated with the hegemonic masculinity charateristics.
Dangerous driving and speeding can be also a form of reaction on the lower social status of driver. Thanks to his talent, agression and risky behaviour he can overtake the luxusy car which symbolise high class status of his owner. The
hegemonic driving can be a form of compensation of lower social status. In general, for many man to be overtaken by another car means not only being subordinated on the road. They treat it as personal subordination to the owner of another car. And a special humiliation for masculine driver is to be ovetaken by the car driven by woman.
Now, I recall one of the legitimate attempts to get access to hegemonic masculinity, although in a very reduced form: bodybuilding. We can find here an interesting dimensions. Some critics stress that the development of bodyuilding in last decades has been a reaction on women’s emancipation and „masculinity crisis”.
Hegemonic masculinity becomes a body oriented here. The difference between men and women is concentrated in bodybuilding on biological features and the body becomes a fundamental source of men’s identity. Men’s hegemony is practised here by muscles which symbolise power, agresssion and violence (Melosik 2009, p.
131). Such an approach recalls this kind of old partterns of patriarchal relationships between males and females which relied on the physical dominance of men. The big powerful men’s body is in a binary opposition to small and weak body of women (White, Gillet 1994, p. 33). Bodybuilder’s body is perceived as source of authority, control and power over women and subordinated versions of masculinity (White, Gillet 1994, p. 20). Such an approach includes an attempt made by men to recreate the „pure physicality” as a source of hegemonic masculinity. So, it can be seen as a reaction on women’s emancipation but also on the feminisation of man’s body by decoring it through the means of consumption culture.
But often it can be perceived as a reaction on loss the sense of hegemonic masculinity and superiority over woman in the field of education, employment or/in personal life. It is worth to quote Connell’s argument in this last context:
„this is not to say that the most visible bearers of hegemonic masculinities are always the most powerful people […] Individual holders of institutional power or great wealth may be far from the hegemonic patterns in their personal life”
(Connell 2005, p. 77).
So, the act of violence and crime made by man can also result from the changes in relationships between genders in society caused by women’s emancipation proces. These changes have questioned the sense of men’s domination in relationships with women and with the the world. And of course they question first of all the hegemonic version of masculinity, causing the „masculinity crisis”.
In the past the man has been perceived as a person mentally strong and reliable, competitive and oriented towards success, a breadwinner and a respected head of family. Today, more and more often men are perceived in the context of their real and potential weaknesses, both personal, physical and often sexual. Their psyche and body are medicalized and pharmacolized. So, there is growing cultural anxiety among men about their masculinity. They seek the ways to confirm their traditional sense of masculinity and a sense of dominance over the world and over the woman. And they do it often by committing the crime.
The most criminal example of exercising hegemonic masculinicy is macho men’s violent behaviour and his law breaking orientation. It is best epitomised by Mexican macho. Machismo can be „defined as driving force of conqueror or as a man with fondness for combat” (Andrade 1992, p. 34). Macho does not see barriers or limitations in his life. Macho feels to be superior but always „demand more power and dominate these within given territory”. „Here is an individual who sees himself above all others, above the law, and above the ethical norms of community” (Andrade 1992, p. 34). Also, he wants to force „the enemy […], whether real or imaginary, to shake in fear” (Andrade 1992, p. 34). The conqueror macho „seek to control and run over innocent people”. Often he treats woman only as sexual objects, and wants to „to use or abuse the woman sexually”
(Andrade 1992, p. 36). He does not respect law, people, society and any rules.
In the last part of my article, I want to stress again that the concept of hegemonic masculinity can serve as a frame of reference to analyse masculinities and also crimes committed by men. But it can not serve as the only one way of explanation. I am convinced that both „gender-neutral” and „gender-responsive”
approaches are useful to understand the crime of men and women, both from upper and lower class. Also, while analysing the relationships between masculinity and crime we must take into account that contemporary „masculinities [and femininities]
are multiple, fluid, and dynamic” (Jewkes 2015, p. 113; Bridges, Pascoe 2014).
At the end it is worth to answer shortly the question: how the concept of hegemonic masculinity and idea of existence of many versions of masculinity can be adapted to resocialization? I will refer here to the well known theory of Marek Konopczyński’s creative resocialization. In its light in the case of young men who committ crime the resocialization would be aimed at „developing and creating potential”
instead mechanical correcting their identity (Konopczyński 2014a, p. 176–177).
There is a conviction in such an approach that „creating the future consists in initiating a process of social adaptation of own form of activity based on revealed potentials” (Konopczyński 2014a, p. 179). Marek Konopoczyński assumes rightly that in every man, „irrespective of his biographical experience and how he has function in the past and functions presently, there are developmental-creative potentials”. They can be understood as „personal and social predispositions enabling innovative problem solving of specific problem situation, satasfying needs and supporting interpersonal relations” (Konopczyński 2014a, p. 181).
So, resocialization would try to create among young criminals the socially sanctioned but also related to the potentials of their identity ways of being a man. In such a situation young man materialises masculinity in the frame of reference which positively correlates with his aspirations and potentials. However, he does not use described in this article compensation mechanisms which leads towards committing crime. It is neccessary here – to refer to Marek Konopczyński’s theory – to try to eliminate or at least limit „occuring in community and personality developmental blockades” which are „one of the main reasons of
social maladjustement” (Konopczyński 2014b, p. 16). In the light of my article consideration these blockades are directly connected with the development of masculine identity, which should be socially accepted but simultaneosly satysfiying at the individual and personal level. I the case of juvenile delinquents one must emphasize the importance of Marek Konopczyński’s concept of destigmatisation of their masculine identity which is usually perceived as deviant. There is a simultaneous attempt to „recreate its dimensions in socially accepted dominant parameters” (Konopczyński 2018, p. 73). According to assumptions of creative resocialisation the aim of destigmatisation is not a „removal” of identity like it has used to be in the past but its positive reconstruction (Konopczyński 2018, p. 74).
Also the importance is stressed to create for young men new spaces of social visibility as „auto presentations of maladjusted youth are usually situationally inadequate and they do not have a rich content” (Konopczyński 2017, p. 232).
Theory of creative resocialization can become an excellent answer for – leading to criminal behaviours – problems of young men with their masculine identity. It creates conditions for constructing such men’s identities which can connect masculine potentials of every individual with elements of various socially exisiting versions of masculinity, including hegemonic masculinity.
References
[1] Abdel-Shehid G., 2005, Who Do Man?: Black Masculinities and Sporting Cultures, Canadian Scholars’s Press Inc., Toronto.
[2] Andrade R. A., 1992, Machismo: A Universal Malady, “Journal of American Culture”, 15, 4.
[3] Bozkurta V., Tartanoglu S., Dawes G., 2015, Masculinity and Violence: Sex Roles and Violence Endorsement among University Students, “Social and Behavioral Sciences”, 205.
[4] Bridges T., Pascoe C. J., 2014, Hybrid Masculinities: New Directions in the Sociology of Men and Masculinities, “Sociology Compass”, 8, 3.
[5] Collier R., 1998, Masculinities, Crime and Criminology, Sage Publications, London.
[6] Connell R. W., 2005, Masculinities, Polity Press, Cambridge.
[7] Connell R., 2012, Masculinity research and global change, “Masculinity and Social Change”, 1(1).
[8] Dunbar M. D., 2000, Dennis Rodman – Do You Feel Feminine Yet? Black Masculinity, Gender Transgression, and Reproductive Rebellion on MTV, [in:] Masculinities, Gender Relations, and Sport, (eds.) J. McKay, M. A. Messner, D. Sabo, Sage Publications, Thousand Oaks.
[9] Einstadter W. J., Henry S., 2006, Criminological Theory: An Analysis of Its Underlying Assumptions, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham.
[10] Giordano P. C., Deines J. A., Cernkovich S. A., 2016, In and Out of Crime. A Life Course Perspective on Girls’ Delinequency, [in:] Gender and Crime: Patterns in Victimization and Offending, (eds.) K. Heimer, C. Kruttschnitt, New York University Press, New York.
[11] Glynn M., 2014, Black Men, Invisibility and Crime: Towards a Critical Race Theory of Desistance, Routledge, London.
[12] Gossling S., 2017, The Psychology of the Car: Automobile Admiration, Attachment, and Addiction, Elsevier, Amsterdam.
[13] Heilman B., Barker G., 2018, Masculine norms and violence: Making the Connections, Promundo, US.
[14] Hidaka T., 2000, Salaryman Masculinity: Continuity and Change in Hegemonic Masculinity in Japan, Brill, Leiden.
[15] Jewkes R. (i in.), 2015, Hegemonic masculinity: combining theory and practice in gender interventions, “Culture, Health & Sexuality”, 17, sup. 2.
[16] Konopczyński M., 2014a, Twórcza resocjalizacja. Zarys koncepcji rozwijania potencjałów, “Resocjalizacja Polska”, nr 7.
[17] Konopczyński M., 2014b, Pedagogika resocjalizacyjna. W stronę działań kreujących, Oficyna Wydawnicza “Impuls”, Kraków.
[18] Konopczyński M., 2017, Pedagogika Resocjalizacyjna – w poszukiwaniu nowych kontekstów teoretycznych i aplikacyjnych, “Studia Pedagogiczne”, t. 50.
[19] Konopczyński M., 2018, Pedagogika resocjalizacyjna – w kierunku twórczej resocjalizacji, “Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, 6, 1.
[20] Kusz K. W., Much Adu About Nothing? Freddy Adu and Neoliberal Racism in New Millenium America, [w] Commodified and Criminalized: New Racism and African Americans in Contemporary Sports, [red.] David J. Leonard, C. Richard King, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham 2011.
[21] Lysaght K., Mobilizing the Rhetoric of Defense. Exploring Working-Class Masculinities in the divided city, [w] Spaces of Masculinities, [red.] K. Hörschelmann, B. van Hoven, Routledge, London 2005.
[22] McLaughlin H., Uggen C., A. Blackstone A., Sexual Harassment, Workplace Authority, and the Paradox of Power, “American Sociological Review“, August 2012, 77, 4.
[24] Messerschmidt J., 1993, Masculinities and Crime: Critique and Reconceptualization of Theory, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham.
[23] Messerschmidt J., 2018a, Hegemonic Masculinity: Formulation, Reformulation, and Amplification, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham.
[25] Messerschmidt J., 2018b, Masculinities and Crime: A Quarter Century of Theory and Research, Rowman & Littlefield, Lanham.
[26] Moore M., 2011, Psychological Theories of Crime and Delinquency, “Journal of Human Behavior in the Social Environment”, 21.
[27] Melosik Z., 2009, Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, Kraków.
[28] Ogilvie E., Lynch M., 2002, Gender, Race and Crime in Australia, [in:] The Cambridge Handbook of Australian Criminology, (eds.) A. Graycar, P. Grabosky, Cambridge University Press, Cambridge.
[29] Pyke K. D., 1996, Class-Based Masculinities: The Interdependence of Gender, Class, and Interpersonal Power, “Gender and Society”, 10, 5.
[30] Redshaw S., 2008, In the Company of Cars. Driving as a Social and Cultural Practice, Ashgate Publishing Company, Aldeshot.
[31] Reich J., 2004, Beyond the Latin Lover: Marcello Mastroianni, Masculinity, and Italian Cinema, Indiana University Press, Bloomington.
[32] Russell G. W., 2008, Aggression in the Sports World: A Social Psychological Perspective, Oxford University Press, Oxfrod.
[33] Sabo D., T. A. Kupers, London W., 2001, Gender and the Politics of Punishment, [in:] Prison Masculinities, (eds.) D. F. Sabo, T. A. Kupers, Temple University Press, Philadelphia.
[34] Schmid Mast M., Sieverding M., Esslen M., Graber K., Jancke L., 2008, Masculinity causes speeding in young men, “Accident Analysis and Prevention”, 40.
[35] Semmes C. E., 1992, Cultural Hegemony and African American Development, Praeger, Westpoint.
[36] Schippers M., 2007, Recovering the feminine other: masculinity, femininity, and gender hegemony, “Theory and Society”, 36.
[37] Simpson S. S., Gibbs C., 2006, Making Seense of Intersections, [in:] Gender and Crime: Patterns in Victimization and Offending, (eds.) K. Heimer, C. Kruttschnitt, New York University Press, New York.
[38] Slatton B. C., Spates K., 2016, Introduction: Blackness, Maleness, and Sexuality, as Interwoven Identities: Toward and Understanding of Contemporary Black Male Identity Formation, [in:] Hyper Sexual, Hyper Masculine?: Gender, Race and Sexuality in the Identities of Contemporary Black Men, (eds.) C. Slatton, K. Spates, Routledge, Abingdon.
[39] Trujillo N., (2000), Hegemonic Masculinity on the Mound. Media Representations of Nolan Ryan and American Sports Culture, [in:] Reading Sport: Critical Essays on Power and Representation, (eds.) S. Birrell, M. G. McDonald, Northeastern Univesity Press, Boston.
[40] Walsh A., Hemmens C., 2008, Introduction to Criminology: A Text/Reader, Sage Publications, Los Angeles.
[41] White P.G., Gillet J., 1994, Reading tbe Muscular Body: A Critical Decoding of Advertisement in Flex Magazine, “Sociology of Sport Journal”, 11.
Internet sources
[42] Miruka O., 2013, A Training Manual of Masculinities and Engaging Men. To End Gender Based Violence, https://ke.boell.org/sites/default/files/training_manual_on_
masculinities_and_engaging_men.pdf (dostęp: 12.11.2020).
[42] Allison K., Brent R., Klein B. R., 2019, Pursuing Hegemonic Masculinity Through Violence: An Examination of Anti-Homeless Bias Homicides, „Journal of Interpersonal Violence”; https://www.researchgate.net/publication/329702104_Pursuing_
Hegemonic_Masculinity_Through_Violence_An_Examination_of_Anti-Homeless_Bias_
Homicides (dostęp: 10.11.2020).
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [zbymel@amu.edu.pl]
Męskość hegemoniczna:
teoria i społeczne konstruowanie przestępstwa
Abstrakt: Artykuł poświęcony jest jednej z tych teorii kryminologicznych, która nawiązuje do kategorii płci kulturowej, a jej istotą jest pojęcie męskości hegemonicznej. Rozważania dotyczą dwóch kontekstów relacji między męskością hegemoniczną a przestępstwami. Pierwszy z nich odnosi się do przestępstw popełnianych przez mężczyzn, którzy ową męskość hegemoniczną uosabiają, drugi do przestępstw mężczyzn, którzy nie mają dostępu do takiej wersji męskości.
Przy tym, męskość hegemoniczna jest postrzegana zarówno w kontekście relacji płciowych między mężczyznami a kobietami, jak i w odniesieniu do stratyfikacji różnych, istniejących w społeczeństwie wersji bycia mężczyzną. W artykule dokonano rekonstrukcji kategorii mę- skości hegemonicznej, jak również – do pewnego stopnia – konfrontacji z kulturową i spo- łeczną rzeczywistością, także w perspektywie popełnianych przez mężczyzn przestępstw. Dużo uwagi poświęcono przestępstwom mężczyzn z niższych klas społecznych, które mają stanowić kompensację ich marginalizacji. Z kolei, ta forma męskości hegemonicznej, która związana jest z posiadaniem wysokiej pozycji społecznej, statusu i wysokich zarobków jest porówna- na z postrzeganą jako hiperseksualna męskością czarnych mężczyzn oraz zorientowaną na stosowanie przemocy męskością typu macho. Autor nie absolutyzuje znaczenia analizowanej w artykule teorii i nie postrzega jej jako eksplanacyjnej na poziomie makro. Jest przekonany, że ma ona w odniesieniu do przestępczości zarówno swój analityczny potencjał, jak i oczy- wiste ograniczenia.
Słowa kluczowe: hegemoniczna męskość, przestępstwa, społeczna dominacja, kompen- sacja.
W historii kryminologii powstało wiele teorii, których celem było wyjaśnienie przyczyn i czynników przestępczości. Przywołam tylko krótko niektóre z nich. Na przykład teorie uczenia się oparte są na założeniu, że „zachowania przestępcze, podobnie jak i inne zachowania są wyuczone poprzez komunikację w interakcjach społecznych” (Giordano, Deines, Cernkovich 2006, s. 19). Zwolennicy teorii kon- troli społecznej są przekonani, że przestępstwa wynikają z „nierozwiniętych lub poddanych destrukcji” relacji młodych ludzi z takimi instytucjami społecznymi, jak rodzina lub szkoła (Giordano, Deines, Cernkovich 2006, s. 19). Z kolei, w ostro krytykowanych za ich ograniczenia „teoriach zorientowanych na inteligencję”, ko- reluje się zachowania przestępcze z ilorazem inteligencji osób, które je popełniają (Moore 2011, s. 230–231).
Słynny socjolog Robert Merton uważał, że u źródeł przestępczości w społe- czeństwie amerykańskim znajdują się nierówności społeczne, a przede wszystkim nierówny dostęp różnych grup społecznych do prawnie usankcjonowanych sposo- bów uzyskiwania społecznego i ekonomicznego sukcesu. Wskutek tego, niektórzy przedstawiciele stojących nisko w hierarchii grup „wykorzystują »dewiacyjne« […]
sposoby działania w dążeniu do […] sukcesu” (Messerschmidt 1993, s. 2). Robert Merton należał do zwolenników „teorii napięcia” (strain theory), którzy „twierdzi- li, że przestępstwa mogą stanowić próbę uzyskiwania określonych celów […] za pomocą nieuprawomocnionych sposobów, takich, które nie są prawnie usankcjo- nowane” (Giordano, Deines, Cernkovich 2006, s. 19).
Krytycy twierdzą, że w większości teorii kryminologicznych nie uwzględnia się czynnika jakim jest płeć kulturowa; są one „ślepe na płeć” (gender-blind). Na przykład, przywoływane podejście Roberta Mertona jest krytykowane za jego jed- nowymiarowość. Uważa się, że może ono co prawda pomóc „wyjaśnić różnice klasowe w przestępczości”, lecz jest „w oczywisty sposób nieadekwatne w pró- bach zrozumienia […] [jej] płciowego charakteru”. Przy tym, „biorąc pod uwagę fakt, iż możliwości, jakie daje struktura ekonomiczna są znacząco mniejsze dla kobiet, to w świetle logiki Roberta Mertona więcej kobiet niż mężczyzn powinno popełniać czyny przestępcze” (Messerschmidt 1993, s. 3). A tak przecież nie jest.
Generalnie twierdzi się, że „»ślepa na płeć kulturową kryminologia« nie po- trafi wyjaśnić, w jaki sposób chłopcy i mężczyźni urzeczywistniają swoją męskość poprzez działania o charakterze przestępczym” (Sabo, Kupers, London 2001, s. 3).
W konsekwencji, w reakcji na dotychczasową tradycję kryminologiczną, powstało szereg „wrażliwych” lub „reaktywnych” na płeć kulturową teorii (Einstadter, Henry 2006, s. 265). Ich przedstawiciele krytykowali uprzednie teorie za „ignorowanie czynników związanych z płcią kulturową, które […] przyczyniają się do odmien- nego angażowania się kobiet i mężczyzn w akty przestępcze” (Walsh, Hemmens 2008, s. 197). Na przykład, przedstawiciele podejść feministycznych podkreślają, że „istota przestępczości dziewcząt i kobiet […] jest bezpośrednio związana z ist- nieniem głębokich nierówności płciowych w zakresie dostępu do władzy, co z ko- lei wynika z dominacji układów o charakterze patriarchalnym” (Giordano, Deines, Cernkovich 2006, s. 20).
Oczywiście, nie można kwestionować znaczenia i konieczności rozwijania teo- rii kryminologicznych, których istotą jest dążenie do zrozumienia przestępczości kobiet. Tym niemniej jednak warto także przypomnieć zasadną tezę, którą sfor- mułowali Anthony Walsh i Craig Hemmens: „Bez żadnych wątpliwości, męskość stanowi najlepszy ze wszystkich możliwych predyktorów przestępczości” (Walsh, Hemmens 2008, s. 207). Z kolei „kobiety nie urzeczywistniają swojej kobiecości za pomocą działań przestępczych” (Simpson, Gibbs 2006, s. 284). W świetle takiego podejścia przemoc i przestępstwa dziewcząt i kobiet są niekiedy postrzegane po prostu jako przejaw lub rezultat ich maskulinizacji.
Mój tekst poświęcony jest koncepcji męskości hegemonicznej, która odwołuje się do kategorii płci. Koncentruje się ona przede wszystkim na wyjaśnianiu prze- stępczości mężczyzn. Moje rozważania stanowić mają jedynie skromny analityczny przyczynek – w kontekście bogactwa możliwych sposobów wyjaśniania angażowa- nia się mężczyzn w przestępczość. W żadnym przypadku nie zamierzam absoluty- zować znaczenia tej koncepcji i nie postrzegam jej jako totalnej lub eksplanacyjnej na poziomie makro. Pojęcie męskości hegemonicznej ma w odniesieniu do prze- stępczości zarówno swój analityczny potencjał, jak i oczywiste ograniczenia.
W literaturze poświęconej męskości hegemonicznej w kontekście przestęp- czości uwaga skoncentrowana jest na dwóch głównych sferach. Pierwsza z nich odnosi się do przestępstw popełnianych przez mężczyzn, którzy ową męskość hegemoniczną uosabiają, w ten czy inny sposób. W drugiej zawierają się prze- stępstwa mężczyzn, którzy nie mają dostępu do takiej wersji męskości. Przy tym, męskość hegemoniczna może być postrzegana zarówno w kontekście relacji płcio- wych między mężczyznami a kobietami, jak i w ramach stratyfikacji „wewnątrz”
męskości, w ramach różnych istniejących w społeczeństwie jej wersji. W tym pierwszym przypadku hegemonia jest praktykowana wobec kobiet, w drugim męż- czyzna hegemoniczny postrzega inne „tożsamości męskie jako podporządkowane, jako przedmiot swojej kontroli” (Heilman, Barker 2018, s. 70).
Na początku chcę podkreślić, że pojęcie męskości hegemonicznej nie ma cha- rakteru esencjalnego czy uniwersalnego. W różnych społeczeństwach istnieje wiele systemów stratyfikacji męskiej tożsamości, w wielu wymiarach. Nie istnieje „total- na” męskość hegemoniczna, która objęłaby swoim zasięgiem wszystkie istniejące męskie tożsamości i wszystkie męskie role społeczne.
Najczęściej przywoływana wersja męskości hegemonicznej jest związana z wy- sokim statusem społecznym, prestiżowym zawodem i wysokimi zarobkami. Jednak inna, której z pewnością nie można zignorować, odnosi się do męskiej fizyczności, ciała i seksualności. Męskość hegemoniczna stanowi konstrukcję społeczną. Jej
„treść” jest odmienna w różnych społeczeństwach, kulturach, a nawet lokalnych społecznościach i grupach społecznych. Jednakże z pewnością męskość hegemo- niczna jest realna i „działa” w praktyce, nawet jeśli poprzez odmienne sposoby niekiedy będące zresztą ze sobą w sprzeczności. James W. Messerschmidt pisze, że „męskości hegemoniczne nie reprezentują pewnego typu mężczyzny; natomiast
uosabiają i symbolizują nierówne relacje między mężczyznami i kobietami oraz między różnymi grupami mężczyzn” (Messerschmidt2018a, s. 122).
Nie ulega wątpliwości, że męskość hegemoniczna w odmienny sposób przeja- wia się wśród działających w warunkach korporacyjnej konkurencji menedżerów wyższego szczebla i – z drugiej strony – wśród robotników pracujących w fabryce.
Trzeba jednak powtórzyć raz jeszcze, że istnieje pewien wspólny wzorzec takiej mę- skości, niezależnie od wszelkich okoliczności. Dotyczy on potwierdzania dominacji nad kobietami i innymi grupami mężczyzn. I oczywiście męskość hegemoniczna nie musi się wiązać z popełnianiem przestępstw. Warto też dodać, że męskości he- gemoniczne przekształcają się w czasie: „Gdy warunki […] ulegają zmianie, pod- stawy dominacji partykularnej wersji męskości ulegają erozji. Nowa grupa może zakwestionować dawne zasady i stworzyć nową hegemonię” (Connell 2005, s. 77).
Warto przedstawić nieco bliżej kilka wersji męskości hegemonicznej. I tak, Raewyn Connell wiąże jej amerykańską wersję z „nieugiętością i konkurencyjno- ścią”, jak również z podporządkowaniem kobiet i mężczyzn należących do mniej- szości seksualnych. Eksponuje ona pięć cech męskości hegemonicznej. Pierwsza z nich odnosi się do „fizycznego przymusu i kontroli”. „Męskie ciało reprezentuje tutaj władzę […], siłę, szybkość, kontrolę, nieugiętość i dominację”. Druga cecha odwołuje się do idei sukcesu zawodowego a trzecia do dominacji nad kobietami w ramach systemu patriarchalnego. Kolejna może być symbolizowana przez postać kowboja: „białego mężczyzny, który uosabia wartości klasy robotniczej”. Wreszcie ostatnia cecha to dominacja heteroseksualności (por. Trujillo 2000, s. 15–16). Jej istotą jest związek między męskością hegemoniczną a zjawiskiem przymuszania kobiet do relacji seksualnych i jednoczesnego traktowania ich jedynie jako podpo- rządkowanych obiektów seksualnych (Messerschmidt 1993, s. 50).
Warto przedstawić inny interesujący przykład. Oto w Japonii męskość hege- moniczna wiąże się z pojęciem hetereseksualnego mężczyzny, który pracuje ciężko, aby uzyskać sukces zawodowy. Występuje przy tym w społeczeństwie japońskim silny binaryzm płciowy między zorientowanym na pracę zawodową mężczyzną i jego zamkniętą w przestrzeni domowej żoną, która koncentruje się wyłącznie na pełnieniu ról rodzinnych (Hidaka 2010, s. 3). Można też przytoczyć przykład tradycyjnej hegemonicznej włoskiej męskości, która zawierał w sobie ideał męż- czyzny o silnej osobowości, „dużym potencjale seksualnym i opiekuńczym […], bardzo dbającym o zachowanie swojego honoru” (Reich 2004, s. 1). Panował on w sferze publicznej (sukcesu zawodowego i polityki), a kobieta przeznaczona by- ła do roli matki i żony (Reich 2004, s. 4–5). Taka męskość hegemoniczna nadal istnieje we Włoszech. Jednak kilka dekad temu w społeczeństwie włoskim poja- wiła się nowa wersja męskości; obecnie już bardzo upowszechniona. Nawiązuje ona w pewnym stopniu do postaci „latynoskiego kochanka”, mężczyzny pewnego siebie, zmysłowego i seksualnego, eleganckiego i modnie ubranego (Reich 2004, s. 25). W tych wszystkich przypadkach męskości hegemoniczne istnieją i są urze- czywistniane we właściwych dla siebie sposobach i formach.
Można jednak także zadać w tym miejscu pytanie: czy istnieje również ko- biecość hegemoniczna? Odpowiadając twierdząco na to pytanie, Mimi Schipper dokonuje rozróżnienia między kobiecością hegemoniczną a kobiecościami pod- porządkowanymi (np. azjatyckimi) (Schipper 2007, s. 88). Oczywiście również w przypadku kobiet sytuacja zależy od akceptowanej społecznie definicji hegemo- nii. Może być ona zdefiniowana przez przynależność do klasy społecznej i posia- danego statusu ale także przez cechy osobowościowe lub przede wszystkim przez ciało kobiece i kobiecą seksualność.
Powtórzę raz jeszcze: podstawowa teza kryminologiczna związana z męsko- ścią hegemoniczną wynika z przekonania, że przestępstwo jest skutkiem albo jej urzeczywistniania w sposób prawnie niedozwolony, albo reakcji na nią. I to niezależnie od kultury i społeczeństwa, w których to ma miejsce. Jednak mę- skość hegemoniczna nie może być postrzegana w kontekście kryminalnym z uwa- gi na sam fakt swojego istnienia. W praktyce jest ona urzeczywistniana przede wszystkim poprzez takie formy działania, które są społecznie uprawomocnione.
„»Męskość hegemoniczna« nie jest równoznaczna z męskością zorientowaną na przemoc” (Connell 2012, s. 13). Hegemonia odnosi się do męskiej kulturowej władzy w społeczeństwie. „Pojęcie męskości hegemonicznej wypracowane przez Raewyn Connell stanowi instrument analityczny dla identyfikacji takich postaw i praktyk mężczyzn, które potwierdzają nierówność płciową, włączając w to za- równo dominację mężczyzn nad kobietami, jak i władzę jednej grupy mężczyzn na innymi mężczyznami (na przykład ze społeczności mniejszościowych)” (Jewkes 2015, s. 113). W tym kontekście „istota pojęcia męskości hegemonicznej związa- na jest z przekonaniem, że różnorodne wersje męskości mogą być uszeregowane w sposób hierarchiczny” (Collier 1998, s. 18).
Można przytoczyć tutaj krytyczną opinię Richarda Colliera wobec występu- jącego często łączenia pojęcia męskości hegemonicznej z praktykami łamania za- sad społecznych, nagminnie używanego w kontekście przemocy i przestępczości.
Richard Collier przywołuje krytycznie „kryminologiczny zwrot w kierunku mę- skości” prowadzący do nadawania męskości „wyłącznie negatywnych cech”, ta- kich na przykład, jak brak emocjonalności i agresja. Ma to być jedna z przyczyn
„kryminalnych zachowań” (por. Messerschmidt 2018a, s. 39). Podejmowane są one przez „surowego, dominującego, seksistowskiego mężczyznę typu »macho«”
(Messerschmidt 2018a, s. 39).
W „miękkiej” wersji męskość hegemoniczna jest traktowana jako społecznie skonstruowany układ odniesienia dla różnego typu analiz. Z kolei w wersji „twar- dej” w pojęcie to jest inkorporowana tożsamość zorientowana na stosowanie prze- mocy. W tym kontekście męskość hegemoniczna może być usytuowana w ramach teorii socjobiologicznych, które eksponują czynnik wysokiego poziomu testostero- nu jako źródła zachowań pełnych przemocy lub agresji. Jednakże może być to również spowodowane socjalizacją męską we wczesnym dzieciństwie i w okresie dorastania, kiedy cechy konkurencyjności i zwyciężania w walce (także fizycznej)
oraz orientacji na dominację nad kobietami i innymi mężczyznami stają się inte- gralną częścią tożsamości chłopców (Bozkurta, Tartanoglu, Dawes2015, s. 255).
Jedną z reakcji na brak dostępu do hegemonicznej wersji męskości, rozu- mianej w społeczeństwach zachodnich przede wszystkim w kategoriach wysokie- go społecznego statusu i wysokich zarobków, są przestępstwa popełniane przez przedstawicieli klasy robotniczej lub grup zmarginalizowanych. W tym aspekcie pojęcie męskości hegemonicznej w dużej mierze nakłada się z założeniami „teorii napięcia” Roberta Mertona (strain theory).
Taka reakcja jest czasami określana jako praktykowanie „męskości protestacyj- nej”. Jest to forma „zmarginalizowanej męskości, która przejmuje pewne przestrze- nie męskości hegemonicznej, istniejące w całym społeczeństwie, jednakże są one rekonstruowane w kontekście ubóstwa” (Connell 2005, s. 114). Dotyczy to „sytu- acji klasy zmarginalizowanej, kiedy jej roszczenia uzyskania władzy, stanowiącej istotę hegemonicznej męskości są nieustannie kwestionowane przez ekonomiczne i kulturowe ograniczenia” (Connell 2005, s. 116). W tych warunkach, często zde- finiowanych przez bezrobocie lub podzatrudnienie, społecznie zmarginalizowani mężczyźni wykorzystują przemoc w celu potwierdzenia swojej męskości (Lysaght 2005, s. 117) lub uzyskania dostępu do męskości hegemonicznej na przykład dzięki pieniądzom uzyskanym z rabunku. James Messerschmidt napisał: „Angażo- wanie się w rabunek dostarcza idealnych możliwości skonstruowania »esencjalnej«
twardości i »męskości«; dostarcza instrumentów kształtowania pewnego typu mę- skości – człowieka nieustępliwego” (por. Walsh, Hemmens 2008, s. 365).
W Australii „dla mężczyzn kradzież samochodu stanowi ekspresję ich męsko- ści, a niebezpieczeństwo, szybkość, hałas i ekscytacja mają dla nich w dużej mierze wręcz fizyczny i »seksualny« charakter” (Ogilvie, Lynch2002, s. 201). Dotyczy to przede wszystkim mężczyzn ze środowisk zmarginalizowanych. Dla nich „przestęp- stwo, takie jak kradzież samochodu stanowi […] potwierdzenie, iż rzeczywiście są mężczyznami” (Ogilvie, Lynch2002, s. 201). Samochody – jak to ujmują Chris Cunneen i Robert Douglas White – są postrzegane jako „symboliczne obiekty mę- skiej władzy, połączone z fantazjami na temat materialnej i seksualnej dominacji oraz sukcesu” (Ogilvie, Lynch2002, s. 201). Autorzy ci są przekonani, że „nie jest możliwe zrozumienie wysokich wskaźników przestępstw mężczyzn w kontekście samochodu bez uprzedniego zrozumienia męskości” (Ogilvie, Lynch2002, s. 201).
W tym aspekcie „niezwykle ważna dla postrzegania własnego statusu przez mężczyzn z niskich klas jest nieustępliwość”; związana jest ona z wejściem w rolę
„silnego, odważnego macho, agresywnego seksualnie, pozbawionego sentymentów”
(Walsh, Hemmen 2008, s. 115). Można w tym miejscu odnieść się także do „idei męskiej hiperkompensacji; oto mężczyźni reagują na poczucie zagrożenia swojej męskości przez podejmowanie ekstremalnych form praktykowania męskości” (por.
McLaughlin, Uggen, Blackstone 2012, s. 3). Mężczyźni posiadający niski status, an- gażują się w fizyczne i niebezpieczne formy hipermęskości po to, aby skompenso- wać sobie brak dostępu do dominującej formy męskości (Pyke 1996, s. 527–549).
Tym niemniej jednak relacje między mężczyznami z klasy robotniczej a męsko- ścią hegemoniczną są bardziej skomplikowane. Z jednej strony, są oni postrzegani w kontekście przynależności do podporządkowanej grupy męskiej w kategoriach statusu społecznego, sukcesu zawodowego i poziomu życia materialnego, ale jed- nocześnie mogą uosabiać męskość hegemoniczną w kategoriach fizyczności i siły fizycznej.
Podobnie złożony charakter mają relacje między białą a czarną męskością.
W kategoriach pozycji społecznej i poziomu życia materialnego biała męskość, w porównaniu z czarną, uosabia męskość hegemoniczną. Biała hegemoniczna mę- skość jest postrzegana w literaturze jako „podstawa »podporządkowania« i »mar- ginalizacji« czarnych mężczyzn i ich męskości” (Glynn 2014, s. 108). Tak więc logicznie, w świetle tej teorii „kiedy czarni mężczyźni nie posiadają możliwości ekspresji pozytywnej męskiej tożsamości, wówczas przestępstwo staje się alterna- tywą” (Glynn 2014, s. 112).
Jednakże, jak wiadomo, pojęcie męskości hegemonicznej nie odwołuje się tylko do formalnej pozycji społecznej i dochodu. Integralną częścią jego rdzenia jest męska fizyczność i seksualność, potencja seksualna. I ten rodzaj męskości he- gemonicznej jest w społeczeństwie amerykańskim urzeczywistniany w wielu dys- cyplinach sportowych właśnie przez czarnych mężczyzn; najlepszymi przykładami są tutaj football amerykański, koszykówka i boks. W tych przestrzeniach czarna męskość stała się esencjalną częścią obowiązującej męskości hegemonicznej (Dun- bar 2000, s. 266).
W społeczeństwie amerykańskim za hegemoniczną jest uznawana często również i symboliczna hiperseksualność czarnych mężczyzn. Seksualna hegemo- nia czarnych mężczyzn, w sposób postrzegany przez białych mężczyzn, zdaje się stanowić zagrożenie dla kulturowej supremacji białych (Semmes 1992, s. 150).
Mamy tutaj do czynienia z oczywistym paradoksem. W kontekście dostępu do władzy społecznej i bogactwa czarni mężczyźni są społecznie wykluczeni z hege- monicznej męskości. Jednakże z drugiej strony, są postrzegani jako hiperseksualni i hipermęscy w znaczeniu cielesnym/fizycznym (Slatton, Spates 2016, s. 4). To czyni ich bohaterami męskości hegemonicznej w jednym z najważniejszych jej aspektów. Wskutek tego paradoksu, czarni mężczyźni są często w amerykańskim społeczeństwie kryminalizowani (Abdel-Shehid2005, s. 71). Czarna męskość jest definiowana stereotypowo jako kryminalna i seksualna; i to ma właśnie być źró- dłem poszukiwania przez mężczyzn tej rasy patologicznych form zaspakajania ich popędów (Kusz 2011, s. 157).
Generalnie zgadzam się z tezą, iż w społeczeństwach zachodnich u podstaw męskości hegemonicznej znajduje się przynależność klasowa, bogactwo i formalna władza. Jednak bez wątpienia nie są to, jak wykazano, jedyne czynniki. Niekie- dy też męskość hegemoniczna ma charakter bardzo sytuacyjny, gdy na przykład samochód Ferrari warty milion dolarów nagle psuje się i staje na środku dro- gi, a jego męski właściciel jest całkowicie uzależniony od pracującego fizycznie
mechanika. Często też męskość hegemoniczną trzeba rozpatrywać w kontekście szczególnej grupy odniesienia, choćby kiedy rozważymy wewnętrzną stratyfikację w ramach męskiej subkultury piłki nożnej. Tutaj liderami się zwykle osoby bardzo silne, twarde i agresywne, które nie mają wykształcenia, środków finansowych czy pozycji społecznej. Jeden mężczyzna może funkcjonować w wielu męskich układach odniesienia i może mieć wysoką pozycję w niektórych z nich a podpo- rządkowaną w innych.
Warto jednak dodać, że mężczyznom z wyższych klas społecznych jest znacz- nie łatwiej urzeczywistnić wzory męskości hegemonicznej poprzez społecznie ak- ceptowane działania, takie na przykład jak sukces zawodowy czy zakup nowego samochodu marki Porsche lub BMW. Mężczyźni z niższych klas, wykluczeni ze społecznie uprawomocnionego lub spektakularnego dostępu do męskości hegemo- nicznej, potwierdzają niekiedy swoją męską tożsamość poprzez działania związane ze stosowaniem przemocy. Jak ujmuje to James Messerschmidt „brak możliwości urzeczywistniania dominującej męskości sprawia, iż młodzi ludzie podejmują dzia- łania, których istotą jest agresja i przemoc wobec młodszych mężczyzn, o nie- wielkiej posturze; ma to potwierdzić ich męski status” (por. Allison, Klein 2019, s. 7). Także badania, które przeprowadził Kenneth Polk wykazały, że „niektórzy mężczyźni z niższych klas społecznych używali bardzo niebezpiecznych form prze- mocy, zarówno wobec mężczyzn, jak i kobiet, po to, aby urzeczywistnić wzory dominującej męskości” (por. Allison, Klein 2019, s. 7).
Przedstawię w tym miejscu jedynie dwa, dosyć typowe przykłady zjawiska kompensacji, o których pisałem wyżej, przy czym jeden z nich jest związany z ła- maniem prawa, a drugi jest społecznie uprawomocniony. Wiele badań potwier- dza, iż część mężczyzn spośród tych, którzy uosabiają męskość hegemoniczną, jak i tych, którzy należą do klasy robotniczej (i nie mają do niej dostępu) jeździ swo- imi samochodami w bardzo ryzykowny, niebezpieczny sposób, łamiąc wszystkie obowiązujące zasady ruchu drogowego. Marianne Schmid Mast (i współautorzy) wykazują, że u części mężczyzn występuje silny związek między „identyfikacją z osobowością typu »macho« a agresywną […] jazdą samochodem” (Schmid Mast i in. 2008, s. 840). Również Gordon W. Russell przedstawia wyniki badań wyka- zujących, że mężczyźni o cechach typowych dla macho często prowadzą samo- chody w sposób niebezpieczny oraz przekraczają szybkość (Russel 2008, p. 44).
W literaturze istnieje nawet pojęcie „kierowania samochodem w sposób typowy dla męskości hegemonicznej” (McLaughlin, Uggen, Blackstone2012, s. 3).
Prowadzenie samochodu jest często formą „wyrażania dominacji nad innymi, zarówno w kontekście społecznym, jak i prawnym”; „przekraczanie szybkości mo- że być także uważane przez kierowcę za formę upodmiotowienia wynikającego z odczucia, że nie obowiązują go ani konwencje społeczne, ani prawo” (Gossling 2017, s. 129). Analizy stylu życia młodych mężczyzn afrykańskich doprowadziły do wniosku, iż palenie papierosów, nadużywanie alkoholu oraz niebezpieczna jaz- da samochodem stanowią formę wyrażania patriarchalnej władzy (Miruka2013,
s. 65). Z kolei badania dotyczące męskości młodocianych przestępców przepro- wadzone przez Linley’a Walkera w Sydney wykazały, że samochody stanowią dla nich „ekspresję konkurencyjności, wykazania się, władzy, kontroli, kompetencji technicznych i agresji” (por. Redshaw 2008, s. 82). A cechy te są silnie skorelo- wane z pojęciem męskości hegemonicznej.
Niebezpieczna jazda i przekraczanie szybkości może być także reakcją na niski społeczny status kierowcy. Dzięki swoim kompetencjom, agresywności i ry- zykownej jeździe może on wyprzedzić luksusowy samochód, który symbolizuje przynależność właściciela do klasy wyższej. Hegemoniczna jazda może stanowić formę kompensacji niskiego statusu. Przy tym, dla wielu mężczyzn „dać się wy- przedzić” przez inny samochód oznacza nie tylko podporządkowanie się na dro- dze, ale także osobowościowe – właścicielom innych samochodów. A szczególnie upokarzające dla mężczyzn jest wyprzedzenie przez samochód kierowany przez kobietę.
Przywołam jeszcze przykład jednego ze społecznie uprawomocnionych sposo- bów uzyskiwania dostępu do męskości hegemonicznej, chociaż w jej bardzo zredu- kowanej formie: kulturystykę. Możemy odnaleźć tutaj jeszcze inną, nawet bardziej interesującą przestrzeń analizy. Oto niektórzy krytycy podkreślają, że rozwój kul- turystyki w ostatnich kilku dekadach stanowił reakcję na proces emancypacji ko- biet i na „kryzys męskości”. W przypadku kulturystyki męskość hegemoniczna jest zorientowana na budowanie ciała. Różnica między mężczyznami a kobietami jest tutaj konstruowana wokół cech biologicznych, przy czym to ciało stanowi podsta- wowe źródło tożsamości męskiej. Męska hegemonia jest praktykowana poprzez muskuły, które symbolizują władzę, agresję i przemoc (Melosik 2009, s. 131).
Takie podejście przypomina dawne wzory relacji patriarchalnych między mężczy- znami a kobietami, które opierały się na fizycznej dominacji mężczyzn. Wielkie i potężne ciało męskie pozostaje w binarnej opozycji do małego i słabego ciała kobiet (White, Gillet 1994, s. 33). Ciało kulturysty jest postrzegane jako źródło autorytetu, kontroli i władzy sprawowanej nad kobietami oraz podporządkowany- mi wersjami męskości (White, Gillet 1994 s. 20). Takie podejście zawiera próbę odtworzenia „czystej fizyczności” jako źródła męskości hegemonicznej. Kulturysty- ka jest zatem reakcją na emancypację kobiet, ale nie tylko; zapewne także i na występującą w społeczeństwie konsumpcji tendencję do „upiększania” ciała mę- skiego, co może być uznane za jego feminizację.
Kulturystyka stanowi często też reakcję na poczucie utraty męskości hegemo- nicznej i nadrzędności nad kobietami w sferze edukacji, zatrudnienia oraz w ży- ciu osobistym. Warto w tym miejscu przytoczyć odnoszący się do tego ostatniego zjawiska komentarz Raewyn Connell: „nie można jednoznacznie stwierdzić, że męskość hegemoniczna jest w najbardziej spektakularny sposób uosabiana przez ludzi posiadających najwyższą pozycję społeczną […] Osoby, które posiadają in- stytucjonalną władzę i wielkie bogactwo często nie urzeczywistniają wzorów he- gemonii w swoim życiu osobistym” (Connell 2005, s. 77).
