Ocenadorobku naukowego i dydaktycznego dr Jolanty Bujak-Lechowicz w postępowaniu habilitacyjnym, w dziedzinie nauk humanistycznych, w dyscyplinie językoznawstwo.

prof. zw. dr hab. Jan Ożdżyński Kraków, 8 czerwca 2012 Katedra Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej IFP

Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Ocena

dorobku naukowego i dydaktycznego dr Jolanty Bujak-Lechowicz w postępowaniu habilitacyjnym, w dziedzinie nauk humanistycznych, w dyscyplinie językoznawstwo.

1. Jolanta Bujak-Lechowicz absolwentka katowickiej polonistyki uzyskała tytuł magistra filologii polskiej na podstawie pracy magisterskiej. Uwarunkowania sprawności ortograficznej i wynikające z niej wnioski dydaktyczne – napisanej pod kierunkiem prof. dra hab. Edwarda Polańskiego i obronionej z wyróżnieniem w czerwcu 1997 roku w Uniwersytecie Śląskim (Wydział Filologiczny).

Stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa otrzymała na podstawie rozprawy doktorskiej „Pojęcie SZCZĘŚCIA w dyskursie naukowym i potocznym w ujęciu kognitywnym” (promotor: prof. dr hab. Iwona Nowakowska- Kempna, Uniwersytet Śląski, Wydział Filologiczny, wydruk komputerowy, Katowice 2002; [stron 370]; praca ta ukazała się w wersji skróconej i udoskonalonej w 2006 roku w Naukowym Wydawnictwie Piotrkowskim przy Filii Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach [stron 226].

Monografia ta, najdojrzalsza metodologicznie, jest drugą publikacją zwartą w dorobku naukowym habilitantki. Wcześniej współpracowała w redagowaniu obszernego Słownika ortograficznego E. Polańskiego, K. Szymczyka [komentarz metodyczny], Katowice 1998 [stron 816].

2. Ważne miejsce w dorobku naukowym Habilitantki zajmuje siedem tomów zbiorowych pod redakcją J. Bujak-Lechowicz, które wyznaczają najistotniejsze punkty kognitywnych i kulturowych zainteresowań językowych kandydatki do tytułu i stopnia doktora habilitowanego:

– Pragmatyka w języku, kognitywizmie, kulturze i dydaktyce szkolnej, Piotrków Trybunalski 2007 [stron 295];

– Współczesna dydaktyka przestrzenią dialogu i dyskursu, Naukowe

Wydawnictwo Piotrkowskie (2009) [stron 227];

– Język, wartości a zachowania społeczne, Piotrków Trybunalski 2009 [stron 433];

– Rodzina w języku i kulturze, Piotrków Trybunalski 2010, op. cit., s. 374;

– Wartości w edukacji polonistycznej – szanse i zagrożenia, NWP, op. cit., stron 206;

– Językowo-kulturowy obraz tożsamości [kulturowej], Piotrków Trybunalski 2010, op. cit., ss. 550.

W Naukowym Wydawnictwie Piotrkowskim oczekują na druk (po pozytywnych recenzjach) kolejne prace zbiorowe pod redakcją dr Jolanty Bujak-Lechowicz:

– Człowiek wobec mediów (2011), stron 156 (w druku);

– Między dźwiękiem a ciszą słowa się kołyszą. Językowe, literackie i kulturowe obrazy..., op. cit., stron 630;

– Językowo-kulturowy obraz mód społecznych [i przyzwyczajeń], Piotrków Trybunalski (2011), w druku.

3. Zwraca uwagę interesujący tryb prezentacji publikacji J. Bujak-Lechowicz – w odniesieniu do zarysowanej problematyki w wymienionych pozycjach wydawniczych (w pracach zbiorowych), w których zawartość spisu treści poszczególnych tomów zbiorowych tworzy konceptualne tło dla artykułów, rozpraw i książek habilitantki.

Zauważyć można przy tym niezwykle intensywną dynamikę rozwoju naukowego Jolanty Bujak-Lechowicz po doktoracie (2003–2011): 51 artykułów, szkiców i kognitywnych analiz wybranych pojęć etycznych oraz nazw uczuć i emocji:

SZCZĘŚCIA, MIŁOŚCI, TĘSKNOTY, SAMOTNOŚCI, MACIERZYŃSTWA, WOLNOŚCI, NADZIEI, (poczucia) BEZPIECZEŃSTWA i in.

Jak widać, Dr Jolanta Bujak-Lechowicz, legitymuje się bardzo dużym, szybko (stale) powiększającym się a przy tym wartościowym dorobkiem naukowym.

Jej droga badawcza i dydaktyczna wiedzie z Uniwersytetu Śląskiego Wydział Filologiczny poprzez Podyplomowe studia nauczania języka polskiego jako obcego (lektorka języka polskiego jako obcego) oraz Podyplomowe studia kwalifikacyjne logopedii z glottodydaktyką, Podyplomowe studia kwalifikacyjne z neurologopedii i Podyplomowe studia kwalifikacyjne z emisji i higieny głosu i dydaktyki Uniwersytetu Wrocławskiego (2004/2005) aż po zajęcia na pełnym etacie w Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach (Filia w Piotrkowie Trybunalskim).

4. Dorobek naukowy dr J. Bujak-Lechowicz wyznaczają co najmniej cztery pola

Jej zainteresowań: problematyka aksjologiczna pojęć etycznych w dyskursie

szkolnym, konceptualizacje uczuć postaw i emocji w języku ogólnym i edukacji (w

dyskursie kognitywnym i psychologicznym) oraz zagadnienia interpunkcji, ortografii (i dysortografii) w praktyce szkolnej oraz kwestie poprawności językowej (emisji głosu i kultury języka) w logopedii artystycznej i medialnej – związane z dydaktyką i metodyką nauczania języka polskiego (dyskurs szkolny). Świadczy to o dużych możliwościach badawczych Autorki i ich konsekwentnej realizacji.

Incydentalnie zajmuje się także historią języka (por. artykuł „Rozumienie szczęścia w wierszu „Myśl o szczęściu Juliana Ursyna Niemcewicza”) w kontekście wybranych epok, „Aktant” nr 1–2, Bydgoszcz 2010.

Osobny nurt zainteresowań badawczych dr J. Bujak-Lechowicz tworzy problematyka wartościowania w szeroko rozumianym środowisku edukacyjnym.

Chodzi m.in. o teksty w rodzaju: „Język wartości a zachowania społeczne” (2009);

„Rodzina w języku i kulturze” (2010); „Wartości w edukacji polonistycznej” (2010);

„O wartościach etycznych i estetycznych w edukacji wczesnoszkolnej (w ujęciu kognitywnym)” (2010); „Dziecko wobec tekstów kultury a świat wartości (ujęcie kognitywne)” (2010); „Językowo-kulturowy obraz tożsamości (kulturowej)” (2010);

„W poszukiwaniu tożsamości bohaterów powieści „Samotność w świecie” Janusza Wiśniewskiego (2010) i in.

Przekonujące i w pełni umotywowane są również inne studia dotyczące dydaktyki wczesnoszkolnej (w szkole podstawowej) gimnazjum i liceum, podejmujące problematykę aksjologiczną we współczesnej szkole (drugi i trzeci etap edukacji polonistycznej), w którym oglądowi habilitantka poddała wybrane programy i podręczniki do szkoły podstawowej i gimnazjum, rozpatrując je pod kątem inspiracji aksjologicznych ich autorów.

Wieloletnie doświadczenie nauczycielskie dr J. Bujak-Lechowicz, wsparte badaniami nad kompetencją językową i kulturową uczniów, zaowocowało licznymi wzorcowymi scenariuszami, konspektami lekcji i ćwiczeniami zamieszczonymi nie tylko w tomach zbiorowych, takich jak „Gry i zabawy w kształceniu językowym”, ale i w periodykach „Język Polski w Szkole” czy w „Polonistyce”.

Niejako na marginesie tej problematyki pojawiły się teksty habilitantki nawiązujące do pojęcia lingwistyki płci (tzw. gender studies) w rodzaju kognitywnego ujęcia macierzyństwa, odrębności przeżywania miłości przez kobiety i mężczyzn a także

socjologicznych aspektów samotności, osamotnienia oraz problematyki socjologicznej i psychologicznej tzw. singlów.

5. Niezwykle cenne wydają się tu metodyczne wskazówki związane z

kształceniem sprawności językowych w zakresie wartościowania. W obrębie

poszczególnych szkiców, zamkniętych trafnymi wnioskami, obowiązuje konsekwentna trójdzielność kompozycyjna: teoretycznej, empirycznej i aplikacyjnej części poszczególnych tekstów i rozwiązań.

Szkice, studia, eseje i rozprawy na tematy aksjologiczne stanowią osobną wyrazistą pozycję w dorobku naukowym dr J. Bujak-Lechowicz. Po niewielkich retuszach powinny być (mogłyby być) z powodzeniem opublikowane w postaci osobnej książki (monografii, rozprawy habilitacyjnej). O wartości tej części dorobku naukowego przesądzają: bogaty materiał, prezentowany zarówno w ujęciu jakościowym jak i ilościowym, jego precyzyjna, subtelna i wnikliwa analiza oraz wielostronna interpretacja a także ostrożny optymizm w wyciąganiu wniosków i formułowaniu tez, twierdzeń i definicji (z zastosowaniem kognitywnej i pragmalingwistycznej metodologii).

Autorka recenzowanego dorobku zanalizowała wielostronnie zebrany materiał (z rejestru potocznego, psychologicznego, filozoficznego i dydaktycznego wypowiedzi), ujawniając przy tym rozległą wiedzę językoznawczą (kognitywną i aksjologiczną), wykazując przy tym bardzo dobrą orientację w kwestiach związanych z semantyką i pragmatyką funkcjonowania pojęć w rodzaju „szczęścia” i

„nieszczęścia”, „miłości i nienawiści”, prezentując przy tym własne przemyślenia (w aspekcie porównawczym jak i socjolingwistycznym takich pojęć etycznych i egzystencjalnych, jak: tęsknota, samotność (osamotnienie), tożsamość (kulturowa);

pojęcie anioła [anielskości], macierzyństwa, szacunku, wolności, nadziei, twórczości, bezpieczeństwa i innych pokrewnych.

Rozprawy na ten temat przywołują nowe wątki metodologiczne (nawiązujące do psychologii i socjologii humanistycznej), obejmując w badaniu kompetencji językowej jednostek i grup społecznych, użytkowników języka, głęboką refleksję aksjologiczną; zawierają przy tym precyzyjne analizy semantycznej zebranego materiału.

Dowodzą one skrupulatności badawczej (w interpretacji nazw pojęć etycznych i nazw uczuć i emocji) oraz świadczą o solidnym opanowaniu warsztatu naukowego.

6. W kolejnych artykułach i rozprawach dr J. Bujak-Lechowicz daje wyraz nie

tylko swoim pasjom aksjologicznym. Chodzi o zbiór studiów (szkiców) ważnych pojęć

etycznych, takich jak: sumienie, szacunek, tolerancja, cierpienie, wolność, samotność,

tożsamość (kulturowa) – opatrzonych praktycznymi wskazówkami dydaktycznymi,

które stwarzają możliwości twórczych aplikacji w postaci ćwiczeń językowych,

zgrupowanych wokół konkretnych, urozmaiconych stylistycznie nazw wartości.

Kilka artykułów dr J. Bujak-Lechowicz dotyczy relacji (pogranicza) językoznawstwa kognitywnego, dydaktyki i pragmatyki językowej, zwłaszcza problematyki aktów mowy w komunikacji szkolnej (2006) i rodzinnej (2009) oraz kategorii rozumienia tekstu oraz tzw. krytycznej analizy dyskursu szkolnego (potocznego i filozoficznego).

W tym kręgu mieszczą się też tak zróżnicowane artykuły jak: „Inteligencja emocjonalna i społeczna dzieci w edukacji wczesnoszkolnej – rozważania teoretyczne i praktyczne w ujęciu kognitywnym” (2011);

„Przygotowanie zawodowe nauczycieli klas I–III” (2009);

„Analiza pragmatyczna pozwu sądowego” (1010);

„Stereotyp serca w wypowiedziach młodych użytkowników języka” (2002).

7. W kręgu kognitywnych inspiracji powstaje seria artykułów habilitantki, które dotyczą kulturowego i językowego (tekstowego) obrazu świata (punktu widzenia i perspektywy poznawczej) w tym: zróżnicowane konceptualnie językowe (literackie) i kulturowe obrazy red. (2011): językowo-kulturowy obraz mody (nawyków, stereotypów, upodobań i przyzwyczajeń) użytkowników języka; obrazy plastyczne i konceptualne aniołów (frazeologia religijna) (2007), językowy obraz mówcy [retora]

[2009]; językowe obrazy piękna i samotności (psychicznej) we współczesnej poezji (2011), językowo-kulturowy obraz (poczucia) bezpieczeństwa człowieka XXI wieku:

językowo-kulturowy obraz twórczości (w polskiej frazeologii) (2011).

Przedmiotem szczegółowej analizy uczyniła dr J. Bujak-Lechowicz daleko różniące się między sobą nazwy pojęć wartościujących; w tym najbardziej wnikliwy portret językowy szczęścia w wypowiedziach młodzieży i osób starszych (w podeszłym wieku) (2007): różne oblicza kognitywne macierzyństwa i socjologiczne problemy samotnej matki (2007); społeczne i kulturowe mechanizmy kreowania emocji, w tym: romantyczne i współczesne rozumienie miłości (antropologia miłości) [2009]; pojęcie miłości w homiliach kardynała Stefana Wyszyńskiego (2009); pojęcie szacunku i uznania (2008); językowy obraz wolności w wypowiedziach uczniów (2008); kognitywny obraz nadziei w rozumieniu uczniów szkół średnich (2009);

rozważania o pięknie i brzydocie w dyskursie potocznym i filozoficznym (2009);

rozmyślania o pięknie i samotności (w poezji współczesnej) [2010]; w tym także:

samotność czy osamotnienie bohaterów S. Wyspiańskiego (2009); kategoria samotności w kulturze i kognitywne ujęcie w edukacji polonistycznej (2009);

metaforyka samotności (2010); rozważania na temat, kiedy i jak tęsknimy? (w ujęciu

kognitywnym) [2010]; tęsknota w esejach interpretacyjnych licealistów [2009]; droga

samotna – dobra czy zła? (spojrzenie kognitywne) [2010]; dawny (staropolski) i

współczesny obraz mówcy (retora) w świetle semantyki kognitywnej (2007); tu wysoko oceniam teksty dotyczące języka osobniczego w kontekście kształcenia sprawności językowych J. Ursyna-Niemcewicza i walorów stylistycznych listów Fryderyka Chopina; stereotyp mówcy (na podstawie wypowiedzi młodych użytkowników języka (2007); w tym próba odpowiedzi na pytanie, czy mówca perswaduje czy manipuluje? (2007).

8. W artykule „Stereotyp nauczyciela polonisty znalazły się dojrzałe, wyważone sądy, które zainteresują nie tylko badaczy aksjologicznych aspektów języka i nauczycieli ale także uczniów – licealistów, którzy próbują określić stan swojej samoświadomości, tak istotnej w kształtowaniu systemu wartości.

Bardzo ważny krąg zainteresowań recenzowanego dorobku naukowego dr J.

Bujak-Lechowicz dotyczy dyskursu edukacyjnego i szkolnego. W tej dziedzinie J.

Bujak-Lechowicz umie i potrafi wykorzystać nie tylko najbardziej aktualne polskie i europejskie rozważania teoretyczne, ale i swoje długoletnie doświadczenia w pracy w szkole gimnazjum, liceum i w Uniwersytecie. Dobrze zna problemy związane z nauczaniem języka polskiego w czasach obecnego przełomu kulturowego, kiedy dawny paradygmat zdobywania wiedzy przez uważne studiowanie tekstu pisanego zostaje zastąpiony obrazem, internetem czy komunikowaniem z pomocą środków elektronicznych.

9. Zwraca uwagę mocne osadzenie szkiców i rozpraw dr J. Bujak-Lechowicz w dyskursie edukacyjnym.

Edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej dotyczą m.in. takie artykuły, jak:

„Nauczyciele o dramie – przyczynek do dyskusji”, „Nauczyciel i Szkoła” nr 3–4 (Mysłowice 2006);

– „Wiedza o reklamach telewizyjnych w odbiorze dzieci przedszkolnych i szkolnych, „Nauczyciel i Szkoła” nr 1–2 (Mysłowice 2007);

– „Jak dzieci rozumieją problem ich samotności”, „Nauczyciel i Szkoła” nr 3/4 (Mysłowice 2008);

– „Przygotowanie zawodowe nauczycieli klas I–III w zakresie humanistyki”, Mysłowice 2009;

– „O wartościach etycznych i estetycznych”, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 2010;

– „Dziecko wobec tekstów kultury a świat wartości – ujęcie kognitywne”, [w:]

„Dziecko – Język – Tekst”, red. B. Niesporek-Szamburska, Katowice 2010;

– „Inteligencja emocjonalna i społeczna dzieci w wieku szkolnym – rozważania

teoretyczne i praktyczne w ujęciu kognitywnym”, Mysłowice 2011.

10. W kręgu dydaktyki literatury i języka polskiego znalazły się ciekawe (inspirujące do przemyśleń i modyfikacji dydaktycznych) teksty – wyraźnie nawiązujące do lingwistyki kognitywnej i kształcenia sprawności językowych:

– „Edukacja ortograficzna dzieci” (Warszawa 1997);

– „Niektóre przyczyny niepowodzeń w nauczaniu ortografii i interpunkcji oraz wynikające z nich wnioski” (Kielce 1997);

– „Poprawność ortograficzna a komputer” (Kraków–Tarnów 2008);

– „Stereotyp „serca” w przysłowiach polskich i w wypowiedziach młodych użytkowników języka” (Katowice 2002);

– „Opis i opowiadanie – literacka i szkolna odmiana metody kognitywizmu i przekładu intersemiotycznego w nauczaniu” (Warszawa 2007);

– „Tęsknota w esejach interpretacyjnych licealistów a metody kognitywne”

(Warszawa 2009);

– „Samotność w kulturze a kognitywizm w edukacji polonistycznej” (Ustka 2009);

– „Metaforyka „samotności” w wybranych tekstach kultury” (Rzeszów 2010);

– „O pięknie i samotności nieco inaczej – w ujęciu kognitywnym” (Piotrków Trybunalski 2010);

– „Stereotyp polonisty w kognitywnym ujęciu” (Ustka 2011).

11. Do logopedii szkolnej, ogólnej, medialnej i artystycznej wyraźnie nawiązują takie teksty, jak:

– „Osobisty paszport komunikacyjny w pracy logopedycznej” (Katowice 2003);

– „Zastosowanie programu neurolingwistycznego (NLP) u dzieci nerwicowych [znerwicowanych, z logofobią] – studium przypadku dziecka jąkającego się”

(Warszawa 2006);

– „Emisja głosu wśród przyszłych nauczycieli – przyczynek do dyskusji [na temat kształcenia nauczycieli]” (Kielce 2006);

– „Emisja głosu w szkole podstawowej i gimnazjum” (Kraków 2008);

– „Wybrane determinanty emisji głosu i trzy sposoby pracy nad kształtowaniem własnego głosu” (Warszawa 2009).

Kształcenia sprawności retorycznych, dyskursu i retoryki szkolnej, uniwersyteckiej, medialnej dotyczą interesujące rozprawy J. Bujak-Lechowicz, związane z kulturą języka polskiego i kształceniem sprawności językowych:

– „Stereotyp mówcy na podstawie wypowiedzi młodych użytkowników języka”

(Kraków 2006);

– „Dawny i współczesny obraz mówcy w świetle semantyki kognitywnej” (Kielce 2007);

– „Mówca perswaduje czy manipuluje”. Analiza pragmatyczno-kognitywna”

(Piotrków Trybunalski 2007);

– Językowy obraz mówcy na podstawie wypowiedzi młodych użytkowników języka Łódź 2009) i in.

12. Do niewątpliwych osiągnięć i sprawności organizacyjnych dr J. Bujak- Lechowicz zaliczyć należy także organizację trzynastu konferencji (9 ogólnopolskich i czterech międzynarodowych), pięciu konferencji zorganizowanych przez Studenckie Koło Naukowe Językoznawców, ośmiu konferencji zorganizowanych przez Instytut Filologii Polskiej, Zakład Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego. Jednej konferencji zorganizowanej przez Instytut Filologii Polskiej i Instytut Stosunków Międzynarodowych Akademii Świętokrzyskiej Jana Kochanowskiego w Kielcach (Filia w Piotrkowie Trybunalskim).

Zwraca uwagę szczególna aktywność pani dr J. Bujak-Lechowicz ujawniająca się w niewymienianych tu wystąpieniach na konferencjach i sympozjach naukowych (w kraju i za granicą).

Dorobek naukowy dr J. Bujak-Lechowicz jest obszerny i zróżnicowany. Obejmuje kluczową dla mojej oceny monografię kognitywną o SZCZĘŚCIU (2006) i siedem tomów zbiorowych (pod redakcją Autorki), w tym trzy artykuły przed doktoratem i 51 artykułów po doktoracie (2003–2011) oraz 13 zorganizowanych perfekcyjnie konferencji (w tym cztery międzynarodowe).

13. Oceniając ogólnie przedstawiony mi do recenzji dorobek habilitantki, stwierdzam, że odznacza się on różnorodnością podejmowanej problematyki, precyzyjną metodologią, wrażliwością i wnikliwością analiz materiału badawczego a także harmonijnym powiązaniem teoretycznego aspektu badanych zagadnień z praktyką dydaktyczną i metodyczną.

Dr J. Bujak-Lechowicz – to bardzo zaangażowany wytrawny i twórczy nauczyciel

akademicki. Prowadzi zajęcia w różnych typach szkół i na zróżnicowanych poziomach

studiów. Zdobywane doświadczenie przekłada na projekty służące optymalizacji

kształcenia zarówno na szczeblu podstawowym, licealnym, jak i na szczeblu

akademickim.

Walory tego dorobku upatruję przede wszystkim w istotności podejmowanej

problematyki oraz we wzorcowym (nowatorskim) sposobie badania i prezentacji

uzyskanych wyników.

14. Konkluzje

Reasumując, mogę powiedzieć, że ogólną jakość prac badawczych Jolanty Bujak- Lechowicz wyznaczają trzy parametry: twórczy charakter (w duchu psychologii humanistycznej), nowatorska metodologia (kognitywna, pragmalingwistyczna i aksjologiczna), istotne znaczenie dla rozwoju dyscyplin granicznych językoznawstwa, dydaktyki literatury oraz języka polskiego – znane i cenione w kręgu specjalistów.

Szacunek i uznanie budzą jej dokonania dydaktyczne i naukowo-organizacyjne.

W osobie dr J. Bujak-Lechowicz mamy do czynienia z badaczką o wyrazistych osiągnięciach naukowych, z osobowością twórczą metodologicznie i rzetelną w badaniach empirycznych. Jako dydaktyk wykazała się talentem organizacyjnym i wielkim zaangażowaniem oraz inwencją w prowadzeniu działalności wydawniczej.

Wszystko to przemawia za tym, że wysunięcie wniosku o nadanie jej stopnia doktora habilitowanego jest w pełni uzasadnione.

Dorobek naukowy, dydaktyczny i organizacyjny dr Jolanty Bujak-Lechowicz pozwala mi z pełnym przekonaniem wystąpić z wnioskiem do Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Pedagogicznego o nadanie jej stopnia doktora habilitowanego.

/prof. dr hab. Jan Ożdżyński/