Ocena dorobku naukowego i dydaktycznego dr Jolanty Bujak-Lechowicz
w postępowaniu habilitacyjnym
Dr Jolanta Bujak-Lechowicz, absolwentka polonistyki śląskiej (pracę magisterską Uwarunkowania sprawności ortograficznej i wynikające z niej wnioski dydaktyczne, napisaną pod kierunkiem prof. Edwarda Polańskiego, obroniła w roku 1997), zatrudniona w Zakładzie Języka Polskiego Instytutu Filologii Polskiej na Wydziale Filologiczno-Historycznym Filii w Piotrkowie Trybunalskim Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, od roku 2002 (tzn. od uzyskania na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego stopnia naukowego doktora na podstawie rozprawy Pojęcie szczęścia w dyskursie naukowym i potocznym w ujęciu kognitywnym, przygotowanej pod kierunkiem prof. Iwony Nowakowskiej-Kempnej, a opublikowanej, w wersji skróconej, w roku 2006) na stanowisku adiunkta, legitymuje się bardzo obszernym, choć o zróżnicowanej wartości, dorobkiem naukowym. Jest on w szczegółowym oglądzie wielonurtowy i różnorodny, ale jednocześnie wewnętrznie spójny i homogeniczny dzięki takim scalającym go elementom jak przeważająca w nim perspektywa dydaktyczna z jednej, a dominujący kognitywistyczny paradygmat badawczy i nastawienie aksjologiczne z drugiej strony. Tematy i problemy badawcze, podejmowane przez habilitantkę, organicznie wynikają jedne z drugich i są ze sobą na różne sposoby powiązane.
Na przedhabilitacyjny dorobek naukowy dr Jolanty Bujak-Lechowicz składa się łącznie 66 publikacji, w tym dwie książki : Słownik ortograficzny (Katowice 1998, ss. 816, współautorzy : Edward Polański i Krzysztof Szymczyk) i wspomniana już skrócona wersja rozprawy doktorskiej Pojęcie szczęścia w dyskursie naukowym i potocznym w ujęciu kognitywnym (Piotrków Trybunalski 2006, ss. 227), 10 redagowanych przez habilitantkę tomów
zbiorowych i 54 artykuły naukowe (z czego 20 we współautorskie). Zasadnie więc określiłem wyżej ten dorobek jako bardzo obszerny.
Pod względem tematyczno-problemowym można w nim wyróżnić kilka wielorako z sobą powiązanych i wzajem się zazębiających nurtów. Za główny i najważniejszy z nich (a w mojej ocenie też względnie najwartościowszy), obecny w całej twórczości naukowej habilitantki, od pracy magisterskiej, należy uznać nurt dydaktyczny. Składają się nań prace dotyczące najszerzej pojętej dydaktyki szkolnej wszystkich szczebli. Tu należy wspomniany wyżej Słownik ortograficzny, redakcja tomów zbiorowych Pragmatyka w języku, kognitywizmie, kulturze i dydaktyce szkolnej (2007 – tytuł zbioru uważam za co najmniej niefortunny ze względu na rażący brak rozłączności jego elementów składowych), Dydaktyka XXI wieku – szanse i zagrożenia (2008), Współczesna dydaktyka przestrzenią dialogu i dyskursu (2009) oraz Wartości w edukacji polonistycznej – szanse i zagrożenia (2010) i kilkanaście artykułów dotyczących głównie nauczania ortografii, emisji głosu, zagadnień logopedycznych itd.
Od doktoratu towarzyszy temu nurtowi (okresowo nawet dominując w twórczości naukowej habilitantki) wyodrębniający się na innej zasadzie (paradygmatu badawczego), często z poprzednim się zazębiający nurt kognitywistyczny. Składają się nań kognitywistycze analizy, prowadzące do (re)konstrukcji językowo-kulturowych obrazów ważnych egzystencjalnie pojęć.
Ponieważ najczęściej podstawą tych (re)konstrukcji są wypowiedzi (ankietowe) młodzieży, można mówić, co już wyżej zaznaczyłem, o zazębianiu się nurtu kognitywistycznego z dydaktycznym – elementem scalającym jest tu ponadto perspektywa aksjologiczna. Tu należy monografia książkowa (skrócona wersja rozprawy doktorskiej) Pojęcie szczęścia w dyskursie naukowym i potocznym w ujęciu kognitywnym, redakcja tomów zbiorowych Rodzina w języku i kulturze (2010), Językowo-kulturowy obraz tożsamości (2010) oraz Językowo-kulturowy obraz mód społecznych (2011) i seria artykułów, których przedmiotem są takie
pojęcia jak szczęście, miłość, rodzina, macierzyństwo, samotność, tęsknota, szacunek, bezpieczeństwo, wolność, nadzieja, twórczość, piękno, brzydota itd.
Wartość tych prac jest zróżnicowana. Habilitantka dobrze opanowała warsztat kognitywistyczny i, sprawnie nim operując, „produkuje” liczne teksty warsztatowo poprawne, ale, niestety, wobec niekwestionowanego wyeksploatowania przestrzeni badawczej (kognitywizm jest niewątpliwie bardzo dziś popularnym, zwłaszcza wśród młodszych językoznawców, paradygmatem badawczym, a językowo-kulturowe obrazy ważnych pojęć egzystencjalnych, zwłaszcza nazw uczuć i wartości, stanowią preferowany przedmiot ich badań) często, delikatnie mówiąc, bardzo skromne w warstwie wniosków-wyników, które okazują się nierzadko niezbyt odkrywcze, a nawet całkowicie przewidywalne, by nie rzec banalne. W tym miejscu pragnę podkreślić, że ta moja ocena dotyczy tyleż habilitantki, ile całego zastępu współczesnych polskich językoznawców młodego pokolenia.
Na marginesie tych dwu głównych nurtów twórczości naukowej habilitantki sytuują się, też ściśle i wielorako z nimi powiązane, dwa dalsze : retoryczny (tu należą artykuły o stereotypie mówcy) i pragmatyczny, w aspekcie zarówno teoretycznym (dobry artykuł o wzajemnych relacjach kognitywizmu i pragmalingwistyki (2006), jak i praktycznym (interesująca praca o pragmatycznych aspektach pozwu sądowego (2010).
Teoretycznie rzecz biorąc, można by jeszcze wyróżnić w twórczości naukowej habilitantki nurt aksjologiczny (czy aksjolingwistyczny). Wobec nierozłączności aksjolingwistyki z innymi językoznawczymi subdyscyplinami i paradygmatami badawczymi, lepiej zrezygnować z takiego wyróżnienia, poprzestając na stwierdzeniu, że perspektywa aksjologiczna (zdecydowanie wysuwająca się na pierwszy plan w takich pozycjach jak redagowany tom zbiorowy Język, wartości a zachowania społeczne (2009) w dużym stopniu stanowi o spójności i homogeniczności dorobku naukowego dr Jolanty Bujak-
Lechowicz, a także – w mojej ocenie – wespół z ukierunkowaniem dydaktycznym podnosi jego wartość, o czym jeszcze niżej.
Mimo uwag krytycznych (w odniesieniu do prac nurtu kognitywistycznego) pragnę stwierdzić explicite, że moja ogólna ocena dorobku naukowego i dydaktycznego dr Jolanty Bujak-Lechowicz jest jednoznacznie (choć może nie entuzjastycznie) pozytywna. Stanowią o tym następujące względy i przesłanki :
1) Inicjatywa i pomysłowość badawcza. Trzeba podkreślić istotną umiejętność habilitantki : dostrzega ona ważne i interesujące problemy badawcze. Należy jej to policzyć na plus – nawet jeśli realizacja zamierzeń badawczych wywołuje czasem uczucie niedosytu (w części przynajmniej może to też być spowodowane tempem pracy – bardzo obszerny dorobek naukowy dr Jolanty Bujak-Lechowicz jest plonem zaledwie czternastu lat aktywności badawczej (habilitantka, przypomnijmy, ukończyła studia w roku 1997).
2) Charakteryzujące przeważną część dorobku naukowego habilitantki ukierunkowanie dydaktyczne i aksjologiczne. W dobie gwałtownych przeobrażeń kulturowych, kryzysu wartości, zaniku autorytetów, narastającego relatywizmu moralnego i podobnych zjawisk wychowanie do wartości staje się warunkiem przetrwania naszej cywilizacji. „Takie będą rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”.
3) Wyjątkowo czynny udział w życiu naukowym. Najlepszym tego świadectwem jest uczestnictwo w 38 ogólnopolskich i 41 międzynarodowych konferencjach naukowych (daje to imponująca przeciętną prawie sześciu konferencji rocznie).
4) Budzące podziw umiejętności w zakresie organizacji życia naukowego.
Dość powiedzieć, że jako adiunkt, zatrudniony w prowincjonalnej filii nienajwyżej notowanego w rankingach uniwersytetu, dr Jolanta Bujak- Lechowicz zorganizowała 13 konferencji, w tym 9 ogólnopolskich i 4
międzynarodowe, i zredagowała (wolno przypuszczać : znajdując na to środki), jak już wspomniałem wyżej, 10 wartościowych (zmonografizowanych) tomów materiałów pokonferencyjnych.
5) Inne zasługi organizacyjne w służbie macierzystej uczelni. Habilitantka jest kierownikiem Pracowni Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego oraz kierownikiem Podyplomowych Studiów Kwalifikacyjnych z Logopedii na Wydziale Filologiczno-Historycznym Filii w Piotrkowie Trybunalskim Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, opiekunem Studenckiego Koła Naukowego Językoznawców i redaktorem „Gazety Uniwersyteckiej.”
W świetle swojego przedhabilitacyjnego dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego dr Jolanta Bujak-Lechowicz prezentuje się jako badaczka wyjątkowo pracowita, bardzo ambitna (czasem może nawet nazbyt ambitna, co skutkuje odbijającym się niekorzystnie na jakości publikacji tempem pracy), samodzielna, charakteryzująca się inicjatywą badawczą i umiejętnością dostrzegania ważnych problemów naukowych, obdarzona wielkim talentem organizacyjnym i nie szczędząca sił w służbie swojej uczelni.
W moim przekonaniu dorobek dr Jolanty Bujak-Lechowicz spełnia wymogi podstawy przewodu habilitacyjnego.
Prof. dr hab. Bogdan Walczak
