Struktura finansowa gospodarki a rozwój przedsi ÚbiorczoĂci

(1)

* Adam Samborski, prof. UE dr hab. – Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra ZarzÈdzania PrzedsiÚbiorstwem.

Adres do korespondencji: Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra ZarzÈdzania Przed- siÚbiorstwem, ul. 1 Maja 50, 40-287 Katowice; e-mail: adam.samborski@ue.katowice.pl

Studia i Materiaïy, 1/2018 (26): 7– 22 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1

Struktura finansowa gospodarki a rozwój przedsi ÚbiorczoĂci

Adam Samborski

^*

W pracy podjÚto problem wzajemnych relacji, jakie zachodzÈ miÚdzy strukturÈ finansowÈ gospodarki a przedsiÚbiorczoĂciÈ. Autor stanÈï na stanowisku, ĝe dobrze zorganizowany system finansowy zapewnia wïaĂciwe funkcjonowanie gospodarki na poziomie makroekono- micznym. Warunkuje teĝ funkcjonowanie podmiotów gospodarczych na poziomie mikroeko- nomicznym. Moĝe wyzwalaÊ i wspieraÊ dziaïania przedsiÚbiorcze, ale moĝe jednak stanowiÊ teĝ ich przeszkodÚ. StrukturÚ finansowÈ gospodarki polskiej odniesiono do struktury finan- sowej gospodarek Wielkiej Brytanii i Danii, tj. krajów Unii Europejskiej, których ekosystemy przedsiÚbiorczoĂci zostaïy najlepiej ocenione – przyjmujÈc kryterium Globalnego Indeksu PrzedsiÚbiorczoĂci (GEI). Z Systemu Rachunków Narodowych ESA 2010 pozyskano bilanse finansowe analizowanych krajów. Analiz dokonano w przekroju poszczególnych jednostek instytucjonalnych w podziale na aktywa finansowe i pasywa. Z przeprowadzonych analiz wynika, ĝe struktura finansowa gospodarek w znacznie wiÚkszym stopniu sprzyja przedsiÚbior- com brytyjskim i duñskim niĝ polskim. Autor zaproponowaï wiÚc konkretne dziaïania majÈce na celu poprawÚ moĝliwoĂci finansowania dziaïalnoĂci innowacyjnej w Polsce.

Sïowa kluczowe: struktura finansowa, przedsiÚbiorczoĂÊ, analiza kraju.

Nadesïany: 06.05.17 | Zaakceptowany do druku: 04.03.18

Financial structure and entrepreneurship

The problem of mutual relations between the financial structure and entrepreneurship is discussed in the paper. The author took the view that a well-organized financial system ensures the proper functioning of the economy at the macroeconomic level. A well-organized financial system also determines the functioning of economic entities at the microeconomic level. It can liberate and support entrepreneurial activities. However, they may also be their obstacle. The financial structure of the Polish economy was referred to the financial structure of the economies of Great Britain and Denmark, ie the European Union countries, whose ecosystems of entrepreneurship were rated the best by adopting the Global Entrepreneurship Index (GEI). From the National Accounts ESA 2010 the closing financial balance sheet of the analyzed countries has been obtained. The analyzes were made in terms of institutional units broken down by financial assets and liabilities. The analysis shows that the financial structure is much more favorable to British and Danish entrepreneurs than Polish ones. The author therefore proposed specific actions aimed at improving the financing of innovative activity in Poland.

(2)

1. Uwagi wstÚpne

Gospodarka tworzy pewnÈ caïoĂÊ, na którÈ skïadajÈ siÚ elementy wchodzÈce we wzajemne interakcje. EfektywnoĂÊ gospodarki uzaleĝniona jest od sprawnoĂci funk- cjonowania tych elementów i skutecznoĂci interakcji, w jakie ze sobÈ wchodzÈ. New- ralgicznym elementem kaĝdej gospodarki jest jej system finansowy. Dobrze zorganizowany zapewnia wïaĂciwe funkcjonowanie gospodarki na poziomie makroekono- micznym. Warunkuje teĝ funkcjonowanie podmiotów gospodarczych na poziomie mikroekonomicznym. Moĝe wyzwalaÊ ibwspieraÊ dziaïania przedsiÚbiorcze. Moĝe jednak stanowiÊ teĝ ich przeszkodÚ. Wobec powyĝszego pojawia siÚ pytanie o zwiÈzek pomiÚdzy systemem finansowym a przed- siÚbiorczoĂciÈ. Moĝna siÚ zastanawiaÊ, czy zwiÈzek taki w ogóle istnieje, a jeĝeli tak, to w jakich obszarach on zachodzi. Powstaje pytanie o wzajemne relacje pomiÚdzy struk- turÈ finansowÈ gospodarki a przedsiÚbior- czoĂciÈ. Jaka struktura finansowa wspiera dziaïania przedsiÚbiorcze, a jaka je ogranicza? Celem ogólnym niniejszych rozwaĝañ jest wiÚc identyfikacja relacji, jakie zacho- dzÈ miÚdzy strukturÈ finansowÈ gospodarki a przedsiÚbiorczoĂciÈ. Celem szczegóïo- wym jest natomiast porównanie struktury finansowej gospodarek polskiej, brytyjskiej, duñskiej w przekroju poszczególnych jednostek instytucjonalnych wb podziale na aktywa finansowe i pasywa.

Na gruncie teoretycznym rozwaĝania prowadzone sÈ w kontekĂcie znaczenia finansów w gospodarce. Autor przyjÈï za Schumpeterem, ĝe zarówno przedsiÚbior- czoĂÊ, jak i finanse majÈ kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego kraju.

Znaczenia przedsiÚbiorczoĂci upatruje siÚ w procesie twórczej destrukcji, a instytucji finansowych w wycenie i finansowaniu przedsiÚwziÚÊ gospodarczych. Szczegóïowe zaïoĝenia sformuïowano w punkcieb2. Sys- tem finansowy, rozwój gospodarczy ib przed- siÚbiorczoĂÊ. Na bazie przyjÚtych zaïoĝeñ metodycznych opisanych w czÚĂci 3. Kon- ceptualizacja badañ przeprowadzono ana- lizÚ porównawczÈ trzech krajów. Wbpunk-

cie 4. strukturÚ finansowÈ gospodarki polskiej odniesiono do struktury finansowej gospodarek Wielkiej Brytanii i Danii, tj.bkrajów Unii Europejskiej, których ekosystemy przedsiÚbiorczoĂci zostaïy najlepiej ocenione – przyjmujÈc kryterium Global- nego Indeksu PrzedsiÚbiorczoĂci (GEI).

Z Systemu Rachunków Narodowych ESA 2010 pozyskano bilanse finansowe analizowanych krajów. Analiz dokonano w przekroju poszczególnych jednostek instytucjonalnych w podziale na aktywa finansowe ibpasywa (zgodne z metodykÈ ESA 2010).

Ze wzglÚdu na przyjÚty cel pracy rozwa- ĝania ograniczono do 2015 roku. Ograni- czenie analizy porównawczej do roku 2015 wynika takĝe z wymogów redakcyjnych co do objÚtoĂci tekstu oraz z pewnej staïoĂci systemów finansowych. Na trwaïe zmiany potrzeba dekad. W czÚĂci 5. Uwagi koñ- cowe, na podstawie przyjÚtych zaïoĝeñ teoretycznych sformuïowano wnioski. Nie uzasadniano prawd powszechnie znanych.

W punkcie 5. sformuïowano takĝe reko- mendacje majÈce na celu poprawÚ finansowania przedsiÚbiorczych przedsiÚwziÚÊ gospodarczych.

2. System finansowy, rozwój gospodarczy i przedsiÚbiorczoĂÊ W ujÚciu Schumpetera proces przedsiÚ- biorczy stanowi jeden z kluczowych czynni- ków rozwoju gospodarczego kraju/regionu (Tomaa, Grigorea i Marinescua, 2014).

Nie moĝna go zrozumieÊ, nie uwzglÚdnia- jÈc przedsiÚbiorczoĂci (Wennekers i Thu- rik, 1999). Autor ten wb ksiÈĝce The The- ory of Economic Development (publikacja zb 1934b r.) uznaï przedsiÚbiorcÚ za pod- stawowe ěródïo rozwoju gospodarczego (Carree i Thurik, 2005, s. 1–2). Opisaï go jako innowatora, który w obliczu wyzwañ otoczenia wprowadza nowoĂci, powodujÈc, ĝe obecne produkty i technologie sÈ nie- aktualne. Nazywa to procesem twórczej destrukcji (Carree i Thurik, 2005, s.b 1–2).

Schumpeter powiÈzaï przedsiÚbiorczoĂÊ, innowacyjnoĂÊ i wzrost gospodarczy (Tomaa i in., 2014). Dokonaï instytucjonalnej analizy Keywords: financial structure, entrepreneurship, country studies.

Submitted: 06.05.17 | Accepted: 04.03.18

JEL: G20, O0, O5

(3)

Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1 9 rozwoju gospodarki kapitalistycznej (Ebner,

2005), w której za waĝny jej element uznaï instytucje finansowe. Zdaniem Schumpetera (publikacje z lat 1939 ib1967) wbkontekĂcie rozwoju gospodarczego finanse ibinstytucje finansowe nie tylko mieszczÈ siÚ w gïów- nym nurcie systemu innowacji, lecz takĝe sÈ kluczowÈ determinantÈ warunkujÈcÈ wpïyw przedsiÚbiorczoĂci na rozwój nowej gospodarki (Wonglimpiyarat, 2015). Schumpeter upatrywaï znaczenia instytucji finansowych wbprocesie wyceny ibfinansowania przedsiÚ- biorców, abdokïadniej finansowania dziaïal- noĂci innowacyjnej ibwprowadzania na rynek nowych produktów (King i Levine, 1993).

Naleĝy w tym miejscu przychyliÊ siÚ do jego zdania, ĝe zwiÈzek finansów i innowacji ma kluczowe znaczenie dla procesu wzrostu gospodarczego (King ib Levine, 1993), abwbkonsekwencji rozwoju caïej gospodarki.

Juĝ w 1959 r. Goldsmith zauwaĝyï jednak, iĝ akademicy w badaniach nad rozwojem gospodarczym albo ignorujÈ aspekty finansowe, albo traktujÈ je wb sposób dru- gorzÚdny (Goldsmith, 1959, s.b114). BudujÈ oni swojÈ argumentacjÚ na poglÈdach Robinsona (wyraĝonych m.in. wb publikacji z 1952 r.) (King i Levine, 1993). Zda- niem Robinsona finanse zasadniczo sÈ/byïy sïuĝebnÈ przemysïu. ReagujÈ one biernie na inne czynniki, które powodujÈ róĝnice miÚdzy krajami w tempie rozwoju. Jak to ujmujÈ King i Levine (1993), ten sceptyczny poglÈd w czÚĂci wynika zb mechaniki neo- klasycystycznego modelu wzrostu (King ibLevine, 1993). Dla wielu ekonomistów systemy finansowe wywarïy bowiem niewielki wpïyw na stopÚ inwestycji w kapitaï rze- czowy, a zmiany w inwestycjach wbniewiel- kim stopniu wpïywaïy na wzrost gospodarczy. PotwierdzajÈ to analizy Solowa (zb lat 1956, 1957) (King i Levine, 1993). Zdaniem Goldsmitha (1959) róĝnice wb organizacji finansowej kraju, ab takĝe nawyki finansowe i skïonnoĂci, wpïywajÈ jednak nie tylko na kierunek rozwoju gospodarczego, lecz takĝe nawet na szybkoĂÊ tego rozwoju (Goldsmith, 1959, s.b 114). KluczowÈ rolÚ rynkom finansowym w aktywizowaniu dziaïalnoĂci gospodarczej przypisujÈ rów- nieĝ McKinnon i Shaw (np.bw publikacjach zb1973 r.) (King i Levine, 1993). UwaĝajÈ oni tak jak Goldsmith, iĝ przyczyn zróĝni- cowanego tempa rozwoju gospodarczego naleĝy upatrywaÊ w róĝnicy w iloĂci i jakoĂci usïug Ăwiadczonych przez instytucje finansowe (King i Levine, 1993).

Dyskusja ta zapoczÈtkowaïa wyïonie- nie siÚ dwóch szkóï, w których w nieco odmienny sposób podchodzi siÚ do znaczenia finansów w gospodarce. W pierwszej uwaĝa siÚ, iĝ poĂrednicy finansowi odgrywajÈ kluczowÈ rolÚ w aktywizowaniu dziaïalnoĂci gospodarczej i wzrostu. Wb drugiej natomiast przyjmuje siÚ odwrotnÈ zaleĝnoĂÊ. Zdaniem przedsta- wicieli tej szkoïy gospodarka o dobrych perspektywach rozwoju buduje instytucje w celu zapewnienia niezbÚdnych funduszy na wsparcie oczekiwanego wzrostu gospodarczego – czyli najpierw gospodarka, potem finanse (International Monetary Fund, 2012, s. 143).

W pracy przyjÚto pierwszÈ perspektywÚ.

Zdaniem autora, aby gospodarka mogïa mieÊ dobre perspektywy, trzeba najpierw zbudowaÊ odpowiednie instytucje. Uprasz- czajÈc – najpierw finanse, potem gospodarka.

Dyskusja koncentruje siÚ równieĝ na wzajemnych zaleĝnoĂciach pomiÚdzy rozwojem finansowym a zmiennoĂciÈ wzrostu gospodarczego. Zdaniem czÚĂci ekono- mistów istniejÈ dowody na to, iĝ wiÚksze i gïÚbsze systemy finansowe pomagajÈ dywersyfikowaÊ ryzyko i zmniejszyÊ wraĝ- liwoĂÊ gospodarki na zewnÚtrzne wstrzÈsy, a tym samym stabilizujÈ poziom produkcji.

Inni uwaĝajÈ natomiast, ĝe gïÚbokoĂÊ finansowa moĝe zmniejszyÊ zmiennoĂÊ jedynie do pewnego momentu, a zbyt wiele kredytu na rynku moĝe prowadziÊ do zwiÚkszenia tej zmiennoĂci (International Monetary Fund, 2012, s. 143).

W odniesieniu do struktury finansowej i stabilnoĂci podejmuje siÚ natomiast problem dwóch gïównych wymiarów sta- bilnoĂci. SÈ to: zmiennoĂÊ wzrostu gospodarczego i stabilnoĂÊ finansowa. CzÚĂÊ autorów bada zwiÈzki miÚdzy strukturÈ finansowÈ a stabilnoĂciÈ finansowÈ (Inter- national Monetary Fund, 2012, s. 143).

Rozpatruje siÚ teĝ znaczenie struktury finansowej dla wzrostu gospodarczego –b problem dotyczÈcy tego, który system finansowy – oparty na bankach czy oparty na rynku – w wiÚkszym stopniu sprzyja wzrostowi gospodarczemu. I tu wyniki teĝ sÈ niejednoznaczne (International Mone- tary Fund, 2012, s. 143). Dyskusja ta jest efektem tego, ĝe w poszczególnych systemach w nieco inny sposób podchodzi siÚ do rozwiÈzywania problemów zwiÈzanych z funkcjonowaniem rynku finansowego.

(4)

Jedynie w teorii, w warunkach doskonale efektywnego rynku kapitaïowego, przed- siÚbiorcy mogÈ sfinansowaÊ wszystkie pro- jekty o dodatniej wartoĂci bieĝÈcej netto.

Wb praktyce jednak przedsiÚbiorcy ib inwe- storzy, dziaïajÈc na rynku, majÈ róĝny dostÚp do informacji. Pojawia siÚ problem asymetrii informacji. PrzedsiÚbiorcy majÈ bowiem przewagÚ informacyjnÈ, mogÈ dokïadniej mierzyÊ poziom ryzyka przed- siÚwziÚcia gospodarczego, swoje zaan- gaĝowanie, zamiar spïaty poĝyczki (Frid, Wyman, Gartner i Hechavarria, 2016).

WyjÈtkowo trafnej charakterystyki oma- wianych kwestii dokonali Arestis, Luintel i Luintel (2005, s. 4–5). StanÚli na stanowisku, iĝ struktura finansowa gospodarki ma istotne znaczenie dla wzrostu gospodarczego (Arestis i in., 2005, s. 17). Ich zdaniem zwiÈzki pomiÚdzy strukturÈ finansowÈ a rozwojem gospodarczym rozpatrywane mogÈ byÊ na gruncie trzech konkurujÈcych ze sobÈ teorii. SÈ to: teoria bankowa, ryn- kowa i teoria usïug finansowych (Arestis ibin., 2005, s.b4–5).

Zwolennicy teorii bankowej przypisujÈ pozytywnÈ rolÚ bankom w rozwoju i wzro- Ăcie gospodarczym oraz wskazujÈ na niedo- ciÈgniÚcia systemów finansowych opartych na rynku. W teorii bankowej podkreĂla siÚ, iĝ systemy bankowe znacznie lepiej radzÈ sobie z problemem agencji i krót- kimi terminami. Zwraca siÚ uwagÚ na krót- kowzrocznoĂÊ rynków finansowych oraz ïagodzenie negatywnych skutków asymetrii informacji w systemach finansowych opartych na bankach. Zdaniem zwolenników tej koncepcji banki mogÈ ïagodziÊ zakïócenia wynikajÈce z asymetrii informacji poprzez tworzenie dïugotrwaïych relacji z podmio- tami gospodarczymi, a dziÚki monitorin- gowi ograniczajÈ ryzyko naduĝyÊ (Arestis i in., 2005, s. 4). Zwrócili na to uwagÚ np.

Petersen i Rajan (w publikacjach z lat 1994, 1995) (Paulson i Townsend, 2005).

W opinii wspomnianych autorów dïugo- terminowe relacje z bankami przyczyniajÈ siÚ do zwiÚkszenia dostÚpu mniejszych podmiotów gospodarczych do kredytów –bdziÚki ograniczeniu asymetrii informacji (Paulson i Townsend, 2005). Na korzystny wpïyw dïugoterminowych relacji z bankami na ograniczenie asymetrii informacji zwra- cajÈ uwagÚ takĝe Madrid-Guijarro, Gar- cía-Pérez-de-Lema ib Van Auken (2016) (Madrid-Guijarro, García-Pérez-de-Lema i Van Auken, 2016).

W opinii zwolenników teorii bankowej instytucje systemu finansowego opartego na bankach mogÈ przyczyniÊ siÚ do lepszej alokacji zasobów i poprawy ïadu korpo- racyjnego niĝ instytucje systemu finansowego opartego na rynku (Arestis i in., 2005, s. 4).

Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe w ramach ujÚ- cia bankowego wyodrÚbniÊ moĝna róĝne podejĂcia. W literaturze przedmiotu ziden- tyfikowano wiele kanaïów, poprzez które struktura rynku bankowego moĝe wpïy- waÊ na dostÚp przedsiÚbiorstw do kredy- tów, inwestycje, silny wzrost gospodarczy, przyczyniajÈc siÚ do rozwoju. Udokumen- towano znaczenie kompromisu pomiÚdzy wyĝszÈ kwotÈ dostÚpnego kredytu w warunkach struktury konkurencyjnej a wiÚkszÈ jakoĂciÈ uzyskanych poĝyczek w warunkach bardziej skoncentrowanego sektora bankowego (El- Hawary, 2006, s. 8–9).

W przypadku teorii rynkowej jej zwolennicy podkreĂlajÈ przewagÚ dobrze funkcjonujÈcych rynków finansowych oraz uwypuklajÈ problemy systemów finansowych opartych na bankach. Duĝe, pïynne ibdobrze funkcjonujÈce rynki sprzyjajÈ wzrostowi gospodarczemu, stanowiÈ zachÚtÚ do pomnaĝania zysków, poprawiajÈ ïad kor- poracyjny i uïatwiajÈ zarzÈdzanie ryzykiem.

PodkreĂla siÚ, ĝe nieefektywnoĂÊ systemu finansowego opartego na bankach wynika z hamowania procesów innowacyjnych wb podmiotach gospodarczych ze wzglÚdu na wystÚpowanie czynszu informacyjnego i ograniczonÈ konkurencjÚ, która jest efektem utrzymywania staïych relacji banku zbprzedsiÚbiorcÈ (Arestis i in., 2005, s. 4–5).

Jak zauwaĝyli Rajan (w publikacji z 1992br.) i Sharpe (w publikacji z 1990 r.), bliskie relacje, w jakie wchodzÈ podmioty gospo- darcze z bankami mogÈ wywoïywaÊ nega- tywne konsekwencje w postaci „przejÚcia informacyjnego” przedsiÚbiorstwa (Madri- d-Guijarro i in., 2016). Moĝe to prowadziÊ do ustanowienia dodatkowego czynszu lub teĝ odmowy finansowania, w szczególnoĂci w przypadku ryzykownych innowacyjnych podmiotów gospodarczych (Madrid-Gu- ijarro i in., 2016). Zdaniem Baas i Schro- oten (publikacja z 2007 r.) oraz Steijvers i in. (publikacja z 2010 r.) negocjacje zb duĝÈ liczbÈ banków powinny prowadziÊ do unikniÚcia monopolu informacyjnego dotyczÈcego jakoĂci poĝyczkobiorcy czy teĝ prób ustanowienia czynszu informacyjnego (Madrid-Guijarro i in., 2016).

(5)

Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1 11 Trzecia teoria – usïug finansowych – jest

w zasadzie zgodna z poglÈdami wyraĝanymi w teorii zarówno bankowej, jak i rynkowej.

W podejĂciu tym marginalizuje siÚ jednak znaczenie podziaïu na systemy finansowe oparte na banku i rynku. PodkreĂla siÚ, ĝe o wiele bardziej istotne sÈ same usïugi finansowe, a nie forma ich Ăwiadczenia.

Problemem nie jest wiÚc ěródïo finansowania, a raczej stworzenie takiego otoczenia instytucjonalnego, w którym usïugi finansowe sÈ Ăwiadczone w sposób efektywny.

Nacisk kïadzie siÚ na tworzenie lepiej funk- cjonujÈcych banków i rynków, a nie na to, który system finansowy jest lepszy – oparty na banku, czy rynku. W teorii tej podkre- Ăla siÚ, ĝe bank i rynek to róĝne skïadniki systemu finansowego, które nie konkurujÈ ze sobÈ, ale siÚ uzupeïniajÈ. Ich zadaniem jest optymalizowanie kosztów funkcjono- wania systemu finansowego, usprawnienie przeprowadzanych transakcji oraz poprawa dostÚpnoĂci informacyjnej (Arestis i in., 2005, s. 5).

W niniejszej publikacji przyjÚto wïaĂnie tÚ perspektywÚ – teoriÚ usïug finansowych.

Paulson i Townsend (2005) zwrócili uwagÚ, iĝ w wielu badaniach dostrzega siÚ zwiÈzki miÚdzy przedsiÚbiorczo- ĂciÈ a zamoĝnoĂciÈ czy teĝ inwestycjami ab zamoĝnoĂciÈ, bÚdÈce efektem okreĂlo- nych sposobów organizowania rynków finansowych (Paulson i Townsend, 2005).

Bada siÚ zwiÈzki pomiÚdzy zamoĝnoĂciÈ przedsiÚbiorcy a dostÚpem do finansowania (Frid, Wyman, Gartner i Hechavarria, 2016). DostÚp do finansowania rozpatruje siÚ równieĝ w kontekĂcie rozwoju rynku finansowego. Poziom tego rozwoju mierzy siÚ ïatwoĂciÈ, z jakÈ podmioty zgïa- szajÈce zapotrzebowanie na finansowanie zewnÚtrzne mogÈ je uzyskaÊ. Chodzi tutaj o ïatwoĂÊ dostÚpu do konkretnych ěródeï finansowania i premiÚ, jakÈ pïaci siÚ za pozyskane Ărodki. Przykïadowo w pracach Kinga i Levine’a (publikacje z 1993 r.) oraz Levine’a (publikacja z 1997r.) podjÚto siÚ próby identyfikacji roli, jakÈ odgrywa przedsiÚbiorczoĂÊ powiÈzana z poziomem rozwoju rynku finansowego we wzroĂcie gospodarczym kraju (Kerr i Nanda, 2009, s. 2). W swoich pracach zwracajÈ uwagÚ na rolÚ finansów w procesie twórczej destrukcji firmy Schumpeterowskiej. Dobrze zor- ganizowane rynki finansowe pozwalajÈ przedsiÚbiorcom, majÈcym nowe pomysïy, posiadajÈcym nowe technologie, porzuciÊ

dotychczasowe formy produkcji (Ăwiadcze- nia usïug), co prowadzi do ciÈgïego wzrostu produktywnoĂci i wzrostu gospodarczego, a w konsekwencji rozwoju (Kerr i Nanda, 2009, s. 2).

Zdaniem autora system finansowy warunkuje rozwój przedsiÚbiorczoĂci, która ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego kraju.

W Ăwietle dotychczas prowadzonych roz- waĝañ wyïania siÚ problem zdefiniowania pojÚcia przedsiÚbiorczoĂci. Na gruncie lite- ratury nie wypracowano spójnego podej- Ăcia, a pojÚcie przedsiÚbiorczoĂci jest róĝnie definiowane (Samborski, 2017). Wb pracy przyjÚto wiÚc definicjÚ przedsiÚbiorczoĂci zaproponowanÈ przez Davidssona, Del- mara i Wiklunda (2006). Wspomniani auto- rzy postrzegajÈ przedsiÚbiorczoĂÊ jako tworzenie nowej dziaïalnoĂci gospodarczej. Tak zdefiniowana przedsiÚbiorczoĂÊ jest zgodna z klasycznym ujÚciem Schumpeterowskim (Davidsson, Delmar i Wiklund, 2006, s.b27).

Schumpeter (publikacja zb 1934 r.) defi- niuje przedsiÚbiorczoĂÊ jako siïÚ „twórczej destrukcji”, gdzie ustalone sposoby „robie- nia rzeczy” sÈ zastÚpowane przez nowe iblepsze, przyczyniajÈce siÚ do zwiÚkszenia dobrobytu w gospodarce. Dla Schumpetera przedsiÚbiorca to innowator, który wprowadza zmiany na rynkach przez wdroĝenie nowych kombinacji, przybierajÈcych róĝne formy: wprowadzenie nowych produktów;

wprowadzenie nowych metod produkcji;

otwarcie nowego rynku; wykorzystanie nowych materiaïów lub czÚĂci; tworzenie nowych podmiotów (Duarte, 2008, s. 6–7).

Davidsson, Delmar i Wiklund (2006) przez nowÈ dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ rozumiejÈ dziaïalnoĂÊ, która jest nowa dla przed- siÚbiorstwa oraz zmienia oferowane produkty czy usïugi w stosunku do tych, które dostÚpne sÈ na rynku. Tak sformuïowane kryterium nowoĂci odnosi siÚ nie tylko do przedsiÚbiorstw juĝ funkcjonujÈcych na rynku, lecz takĝe do przedsiÚbiorstw nowo powstajÈcych. Davidsson, Delmar ib Wiklund (2006) uwaĝajÈ, ĝe o przedsiÚ- biorczoĂci moĝna mówiÊ dopiero wówczas, gdy nowo podejmowana dziaïalnoĂÊ róĝni siÚ od tej, która byïa prowadzona dotychczas (Davidsson i in., 2006, s. 27).

Od czasów Schumpetera pojÚcia przed- siÚbiorczoĂci i innowacji zostaïy powiÈzane z rozwojem gospodarczym (Ács, Szerb, Autio i Lloyd, 2017). Zdaniem Roudiniego i Osmana (2012) przedsiÚbiorczoĂÊ jest

(6)

siïÈ napÚdowÈ wzrostu i rozwoju (Roudini i Osman, 2012). Dzieje siÚ tak dlatego, ĝe przedsiÚbiorczoĂÊ jest procesem tworzenia wartoĂci dla klientów, wykorzystaniem nie- wykorzystanych dotÈd moĝliwoĂci, co prowadzi do wzrostu – na co zwróciï uwagÚ Morris w publikacji z 1998 roku (Roudini i Osman, 2012).

3. Konceptualizacja badañ

Waĝnym narzÚdziem pomagajÈcym krajom dokïadnie oceniÊ ekosystemy, wb jakich funkcjonujÈ przedsiÚbiorcy, jest Globalny Indeks PrzedsiÚbiorczoĂci (GEI) (Ács ibin., 2017, s. 3). GEI mierzy zarówno jakoĂÊ przedsiÚbiorczoĂci w danym kraju, jak ibzakres i gïÚbiÚ dziaïañ wspierajÈcych ekosystem przedsiÚbiorczoĂci (Ács i in., 2017, s.b 11). Ekosystem przedsiÚbiorczy jest nowym sposobem na kontekstualizacjÚ coraz to bardziej zïoĝonych i wspóïzaleĝ- nych systemów spoïecznych. Celem wïaĂci- wej oceny ekosystemu jest podejmowanie dziaïañ ukierunkowanych na poprawÚ efek- tywnoĂci w gospodarce. WïaĂciwie ustruk- turalizowany ekosystem przedsiÚbiorczy stymuluje wïaĂciwÈ alokacjÚ zasobów.

DziÚki innowacjom procesowym zwiÚksza siÚ produktywnoĂÊ (np. Starbucks). Im wiÚksza produktywnoĂÊ, tym wiÚksza zdol- noĂÊ gospodarki do tworzenia miejsc pracy i bogactwa (Ács i in., 2017, s. 3–5).

W opinii Ácsa, Szerba, Autio i Lloyd (2017) ekosystemy przedsiÚbiorcze wspie- rajÈ innowacyjne, produktywne i szybko rosnÈce nowe przedsiÚwziÚcia. SkïadajÈ siÚ one jednak z wielu elementów wcho- dzÈcych we wzajemne interakcje. Aby przedsiÚbiorstwa innowacyjne czy teĝ takie obwysokim potencjale wzrostu mogïy pro- sperowaÊ, elementy te naleĝy w odpowiedni sposób ze sobÈ zsynchronizowaÊ. Podmioty takie potrzebujÈ bowiem nie tylko wykwa- lifikowanych pracowników. PotrzebujÈ równieĝ dostÚpu do technologii, dobrze funkcjonujÈcej infrastruktury, specjalistycz- nych porad, wsparcia, odpowiednich ram regulacyjnych, pomieszczeñ handlowych.

PotrzebujÈ takĝe dostÚpu do finansowania (Ács i in., 2017, s. 11).

Jednym z elementów, które warun- kujÈ sprawne funkcjonowanie ekosystemu przedsiÚbiorczego jest wiÚc struktura finansowa gospodarki. Przez strukturÚ

finansowÈ gospodarki rozumie siÚ ukïad aktywów finansowych i pasywów poszcze- gólnych jednostek instytucjonalnych oraz relacje, w jakie wchodzÈ skïadniki bilansów finansowych.

Porównano wiÚc strukturÚ finansowÈ gospodarki polskiej ze strukturÈ finansowÈ gospodarek, w których odnotowano naj- wyĝszy Globalny Indeks PrzedsiÚbiorczo- Ăci (GEI). Aby zapewniÊ porównywalnoĂÊ danych makroekonomicznych, porównania naleĝy ograniczyÊ do krajów Unii Europej- skiej (UE). Dane dotyczÈce struktury finansowej gospodarek UE na dzieñ 5 sierpnia 2017 r. dostÚpne byïy na stronach WWW Eurostatu dla roku 2015 (Eurostat, 2017).

W 2015 roku najwyĝszy indeks GEI wĂród krajów UE odnotowano w Wielkiej Bryta- nii, Szwecji i Danii (odpowiednio miejsca 4., 5. i 6.). PolskÚ w tym rankingu uplaso- wano na 38. pozycji (Ács, Szerb i Autio, 2015, s. 5). Na stronach WWW Eurostatu dane dla Szwecji nie byïy jednak dostÚpne (na dzieñ 5.08.2017). Wobec powyĝszego porównano jedynie struktury finansowe gospodarek Wielkiej Brytanii, Danii i Pol- ski.AnalizÚ struktury finansowej gospodarki ograniczono do porównania wartoĂci aktywów i pasywów finansowych w przekroju poszczególnych jednostek instytucjonalnych. Dane pozyskano z bilansów finansowych bÚdÈcych skïadnikami spra- wozdawczoĂci narodowej. Sprawozdaw- czoĂÊ narodowa w Unii Europejskiej przy- gotowywana jest zgodnie ze standardem Europejskiego Systemu Rachunków (ESA 2010). ESA 2010 „stanowi miÚdzynarodowy standard metodologiczny i rachunkowy dla szczegóïowego i systematycznego opisu gospodarki ogóïem (…), jej skïadowych oraz relacji z innymi gospodarkami ogó- ïem” ((1.01) RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013).

Jednostki instytucjonalne w systemie ESA 2010 pogrupowane zostaïy w piÚciu krajowych sektorach instytucjonalnych, o cha- rakterze rozïÈcznym. SÈ to przedsiÚbior- stwa niefinansowe, instytucje finansowe, instytucje rzÈdowe i samorzÈdowe, gospodarstwa domowe, oraz instytucje nieko- mercyjne dziaïajÈce na rzecz gospodarstw domowych (NPISH). TworzÈ one krajowÈ gospodarkÚ ogóïem ((1.57) RozporzÈ- dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady

(7)

Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1 13 (UE) nr 549/2013). Bilans w systemie ESA

2010 to nic innego jak zapis na okreĂlony moment czasu „wartoĂci posiadanych przez jednostki instytucjonalne (…) aktywów oraz zaciÈgniÚtych przez nie zobowiÈzañ”

((7.01) RozporzÈdzenie Parlamentu Euro- pejskiego i Rady (UE) nr 549/2013). Two- rzy siÚ bilanse otwarcia, zmiany w bilansie, bilanse zamkniÚcia ((8.60) RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013). W analizach wykorzystane zostaïy bilanse zamkniÚcia, które rejestrujÈ wartoĂci „aktywów i zobowiÈzañ posiadanych przez jednostki na koniec okresu obrachunkowego” ((8.63) RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nrb 549/2013), a dokïadniej bilanse finansowe. Bilanse finansowe pokazujÈ „po lewej stronie aktywa finansowe, a po stronie prawej – zobowiÈzania. PozycjÈ bilan- sujÈcÈ bilansu finansowego jest wartoĂÊ finansowa netto” ((7.91) RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nrb 549/2013). „Aktywa finansowe (…) sÈ aktywami gospodarczymi obejmujÈcymi wszystkie naleĝnoĂci finansowe, udziaïy kapitaïowe i zïoto kruszcowe jako skïad- nik zïota monetarnego (…). ZobowiÈza- nia powstajÈ, gdy dïuĝnicy sÈ zobowiÈzani dokonaÊ pïatnoĂci lub serii pïatnoĂci na rzecz wierzycieli” ((7.28) RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nrb549/2013). „Wszystkie aktywa finansowe majÈ swoje odpowiedniki w postaci zobo- wiÈzañ, z wyjÈtkiem zïota kruszcowego bÚdÈcego skïadnikiem zïota monetarnego, zaklasyfikowanego do kategorii zïota monetarnego i specjalnych praw ciÈgnienia (…)” ((7.30) RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013).

WartoĂÊ finansowa netto stanowi róĝnicÚ miÚdzy aktywami finansowymi ogóïem ab zobowiÈzaniami ogóïem ((20.148) Roz- porzÈdzenie Parlamentu Europejskiego ibRady (UE) nr 549/2013).

4. Analiza porównawcza struktury finansowej gospodarek Wielkiej Brytanii, Danii i Polski

W pierwszej kolejnoĂci porównane zostanÈ aktywa finansowe, zobowiÈzania oraz wartoĂci finansowe netto jednostek instytucjonalnych Wielkiej Brytanii, Danii oraz Polski (tabela 1).

PrzyjmujÈc kryterium wartoĂci akty- wów finansowych i zobowiÈzañ, widzimy ĝe dominujÈcÈ jednostkÈ instytucjonalnÈ w gospodarkach analizowanych krajów sÈ instytucje finansowe. WartoĂci te ksztaïtujÈ siÚ jednak róĝnie dla poszczególnych kra- jów. W Wielkiej Brytanii ponadprzeciÚtny udziaï aktywów finansowych i zobowiÈzañ instytucji finansowych w PKB jest konse- kwencjÈ przyjÚtego modelu gospodarczego opartego na usïugach finansowych. WbPol- sce natomiast udziaï aktywów finansowych i zobowiÈzañ instytucji finansowych wbPKB jest bardzo niski. ZnaczÈca róĝnica widoczna jest nie tylko w stosunku do Wiel- kiej Brytanii, ale równieĝ w stosunku do Danii. Co wiÚcej, w przypadku Polski, war- toĂÊ zobowiÈzañ sektora przedsiÚbiorstw jest wiÚksza od wartoĂci zobowiÈzañ instytucji finansowych. Jest to konsekwencjÈ stosunkowo niewielkiej wartoĂci aktywów finansowych gospodarstw domowych oraz duĝego zaangaĝowania zagranicy w finansowanie krajowych sektorów instytucjonalnych, o czym Ăwiadczy wysoki udziaï wartoĂci finansowej netto w PKB Polski (Samborski, 2007, s. 239–242).

Analizy porównawcze w zakresie war- toĂci aktywów finansowych oraz zobowiÈ- zañ ujawniajÈ dwie kolejne cechy. SÈ to:

znaczÈca dodatnia wartoĂÊ finansowa netto w przypadku gospodarstw domowych oraz stosunkowo nieduĝa wartoĂÊ finansowa netto instytucji finansowych (% PKB).

Jest to konsekwencjÈ roli, jakÈ odgrywajÈ gospodarstwa domowe oraz instytucje finansowe w gospodarce. Gospodarstwa domowe sÈ ěródïem finansowania pozo- staïych sektorów instytucjonalnych, instytucje finansowe natomiast odgrywajÈ rolÚ poĂrednika finansowego. Udziaï wartoĂci aktywów finansowych, zobowiÈzañ i pozycji netto gospodarstw domowych w PKB analizowanych krajów jest jednak róĝny. Wbprzy- padku gospodarstw domowych Wielkiej Brytanii i Danii róĝnice te nie sÈ znaczÈce.

Od krajów tych odróĝnia siÚ jednak Pol- ska. Niĝszy udziaï aktywów finansowych, zobowiÈzañ ib wartoĂci netto gospodarstw domowych wbPKB Polski jest konsekwen- cjÈ mniejszej zamoĝnoĂci spoïeczeñstwa polskiego. Wbefekcie, w przypadku Polski, gospodarka finansowana jest w przewarza- jÈcej mierze ze Ărodków pozyskiwanych zbzagranicy (Samborski, 2007, s. 242).

(8)

KolejnÈ wspólnÈ cechÈ jest ujemna wartoĂÊ finansowa netto sektora przed- siÚbiorstw oraz instytucji rzÈdowych ib samorzÈdowych (% PKB). We wszystkich krajach zobowiÈzania analizowanych jednostek instytucjonalnych przekraczajÈ aktywa finansowe. W przypadku sektora przedsiÚbiorstw jest to efektem inwestowania pozyskanych Ărodków finansowych przede wszystkim w dziaïalnoĂÊ produk- cyjno-usïugowÈ. W przypadku natomiast sektora instytucji rzÈdowych i samorzÈ- dowych jest to konsekwencjÈ podejmowanych dziaïañ polegajÈcych na zaspakajaniu potrzeb spoïeczeñstwa. Na uwagÚ zasïuguje jednak Dania, w której to udziaï wartoĂci aktywów finansowych instytucji rzÈdowych i samorzÈdowych w PKB jest znacznie wyĝszy niĝ w pozostaïych dwóch krajach.

¥wiadczy to ob wysokiej aktywnoĂci inwe- stycyjnej duñskich instytucji rzÈdowych ibsamorzÈdowych.

W dalszej czÚĂci analizie poddane zostanÈ struktura aktywów finansowych ib zobowiÈzañ krajowych sektorów instytucjonalnych (tabele 2 i 3).

W strukturze aktywów finansowych gospodarstw domowych Wielkiej Brytanii i Danii dominujÈ produkty zabezpieczenia emerytalnego oraz ubezpieczeniowe. Ma to swoje odzwierciedlenie w zobowiÈza- niach instytucji finansowych tych krajów.

Taka struktura oszczÚdnoĂci gospodarstw domowych sprzyja wydïuĝeniu perspektywy finansowania przedsiÚwziÚÊ gospodarczych. Tradycyjnie znaczÈcÈ rolÚ wb strukturze aktywów finansowych gospodarstw domowych tych krajów odgrywajÈ równieĝ

Tabela 1. Aktywa finansowe, zobowiÈzania oraz wartoĂci finansowe netto krajowych sektorów instytu- cjonalnych – % PKB, 2015 rok

Aktywa

finansowe ZobowiÈzania WartoĂÊ finansowa netto Wielka Brytania

Gospodarstwa domowe i NPISH 323,8 93,1 230,7

Instytucje rzÈdowe i samorzÈdowe 35,0 117,3 –82,4

Instytucje finansowe 1086,8 1079,8 7,1

PrzedsiÚbiorstwa niefinansowe 107,2 267,2 –160,0

Gospodarka ogóïem 1552,8 1557,4 –4,6

Zagranica 531,7 526,7 5,0

Dania

Instytucje finansowe 773,5 788,2 –14,7

Gospodarka ogóïem 1380,4 1348,5 31,9

Zagranica 259,6 290,7 –31,2

Polska

Instytucje finansowe 154,9 154,0 1,0

Gospodarka ogóïem 366,0 428,7 –62,7

Zagranica 113,2 49,7 63,5

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: Eurostat, European sector accounts. Annual data. Member States, http://ec.europa.eu/eurostat/web/sector-accounts/data/annual-data (dostÚp: 05.08.2017).

(9)

15Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1

Tabela 2. Aktywa finansowe krajowych sektorów instytucjonalnych – % PKB, 2015 rok

Gospodarstwa domowe i NPISH

Instytucje rzÈdowe

i samorzÈdowe Instytucje finansowe

PrzedsiÚbiorstwa niefinansowe

Gospodarka

ogóïem Zagranica Wielka Brytania

Aktywa finansowe 323,8 35,0 1086,8 107,2 1552,8 531,7

Zïoto monetarne i specjalne prawa ciÈgnienia

(SDR-y) 0,0 0,9 0,0 0,0 0,9 0,5

Gotówka i depozyty 78,6 4,3 229,8 31,3 344,0 136,0

Dïuĝne papiery wartoĂciowe 5,1 4,0 186,7 4,2 200,0 91,9

Kredyty i poĝyczki 1,0 11,2 195,2 14,9 222,3 65,2

Udziaïy kapitaïowe i udziaïy/jednostki

uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych 37,1 10,0 170,0 48,9 266,0 106,2

Systemy ubezpieczeniowe, emerytalno- rentowe

i standaryzowanych gwarancji 192,3 0,0 59,6 0,2 252,1 1,2

Instrumenty pochodne i opcje na akcje dla

pracowników 0,3 0,1 242,4 1,3 244,1 130,4

Pozostaïe kwoty do otrzymania 9,4 4,5 3,2 6,4 23,5 0,4

Dania

(SDR-y) 0,0 0,0 1,4 0,0 1,4 0,7

(10)

16Studia i Materiaïy 1/2018

Gospodarstwa domowe i NPISH

i samorzÈdowe Instytucje finansowe

PrzedsiÚbiorstwa niefinansowe

Gospodarka

ogóïem Zagranica Instrumenty pochodne i opcje na akcje

dla pracowników 0,1 0,3 9,9 –7,1 3,1 0,0

Polska

(SDR-y) 0,0 0,0 1,0 0,0 1,0 0,4

Instrumenty pochodne i opcje na akcje

dla pracowników 0,0 0,2 1,6 0,3 2,1 1,4

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: Eurostat, European sector accounts. Annual data. Member States, http://ec.europa.eu/eurostat/web/sector-accounts/

data/annual-data (dostÚp: 05.08.2017).

Tabela 2 cd.

(11)

17Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1

Tabela 3. ZobowiÈzania krajowych sektorów instytucjonalnych – % PKB, 2015 rok Zagranica Gospodarka

ogóïem PrzedsiÚbiorstwa niefinansowe

Instytucje finansowe

i samorzÈdowe Gospodarstwa domowe i NPISH Wielka Brytania

ZobowiÈzania 526,7 1557,4 267,2 1079,8 117,3 93,1

(SDR-y) 0,5 0,5 0,0 0,0 0,5 0,0

dla pracowników 129,8 244,7 2,4 242,1 0,1 0,1

Pozostaïe kwoty do zapïacenia 0,8 23,1 9,8 4,9 4,7 3,8

Dania

ZobowiÈzania 290,7 1348,5 362,8 788,2 64,0 133,5

(SDR-y) 0,7 0,7 0,0 0,7 0,0 0,0

Systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe

(12)

18Studia i Materiaïy 1/2018

Zagranica Gospodarka

ogóïem PrzedsiÚbiorstwa niefinansowe

Instytucje finansowe

i samorzÈdowe Gospodarstwa domowe i NPISH Instrumenty pochodne i opcje na akcje

dla pracowników 3,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Polska

ZobowiÈzania 49,7 428,7 160,7 154,0 77,2 36,9

(SDR-y) 0,3 0,4 0,0 0,4 0,0 0,0

Systemy ubezpieczeniowe, emerytalno-rentowe

dla pracowników 1,0 2,5 0,6 1,9 0,0 0,0

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: Eurostat, European sector accounts. Annual data. Member States, http://ec.europa.eu/eurostat/web/sector-accounts/

data/annual-data (dostÚp: 05.08.2017).

Tabela 3 cd.

(13)

Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1 19 gotówka i depozyty oraz instrumenty udzia-

ïowe. W przypadku polskich gospodarstw domowych dominujÈcÈ rolÚ w strukturze aktywów finansowych odgrywajÈ gotówka i depozyty. Nieco mniejszÈ – instrumenty udziaïowe oraz produkty zarówno zabezpieczenia emerytalnego, jak i ubezpieczeniowe. WartoĂci te sÈ jednak znacznie mniejsze niĝ w przypadku gospodarstw domowych Wielkiej Brytanii czy Danii.

Jak juĝ wspomniano, jest to konsekwencjÈ mniejszej zamoĝnoĂci spoïeczeñstwa polskiego. Ma to jednak kluczowe znaczenie dla finansowania podejmowanych przed- siÚwziÚÊ gospodarczych. Zb jednej strony skraca siÚ horyzont czasowy (preferowane inwestycje o krótszym terminie zwrotu), zbdrugiej bardzo waĝnym ěródïem finansowania staje siÚ zagranica.

W strukturze pasywów przedsiÚbiorstw niefinansowych dominujÈ instrumenty dïuĝne oraz udziaïowe. Uwaga ta dotyczy trzech analizowanych krajów. W przypadku przedsiÚbiorstw brytyjskich w strukturze zobowiÈzañ istotnÈ rolÚ odgrywajÈ równieĝ produkty zabezpieczenia emerytalnego, co zwiÈzane jest z rozwojem pracowniczych programów emerytalnych. W strukturze aktywów finansowych sektora przedsiÚ- biorstw analizowanych krajów istotnÈ pozy- cjÚ stanowiÈ instrumenty udziaïowe, dïuĝne oraz depozyty. W duñskim sektorze przed- siÚbiorstw wartoĂÊ instrumentów udzia- ïowych znacznie przekracza odpowiednie wartoĂci w Wielkiej Brytanii i Polsce.

Aktywa finansowe i zobowiÈzania instytucji finansowych sÈ w duĝym stopniu zdy- wersyfikowane, a ich wartoĂci uzaleĝnione od poziomu rozwoju rynków finansowych.

ZobowiÈzania instytucji rzÈdowych ib samorzÈdowych to przede wszystkim instrumenty dïuĝne. Aktywa finansowe natomiast to przede wszystkim instrumenty udziaïowe, dïuĝne oraz gotówka i depozyty.

5. Uwagi koñcowe

Na podstawie prowadzonych analiz moĝna sformuïowaÊ nastÚpujÈce wnioski:

– W Polsce udziaï aktywów finansowych i zobowiÈzañ instytucji finansowych wbPKB jest bardzo niski w stosunku do Wielkiej Brytanii i Danii. Polski system finansowy jest wiÚc znacznie mniejszy i pïytszy. W efekcie mniej odporny na wstrzÈsy zewnÚtrzne. MniejszÈ teĝ rolÚ poĂrednicy finansowi odgrywajÈ w akty-

wizowaniu dziaïalnoĂci gospodarczej.

Nie ma bowiem moĝliwoĂci wyksztaï- cenia wieloĂci róĝnorodnych kanaïów, przez które system finansowy mógïby wspieraÊ przedsiÚbiorców. Polskie oto- czenie instytucjonalne jest znacznie uboĝsze w stosunku do pozostaïych dwóch krajów. Jest to jedna z przyczyn ograniczajÈca dynamizm procesów przedsiÚbiorczych w Polsce.

– W Polsce wartoĂÊ finansowa netto gospodarstw domowych (% PKB) jest znaczÈco niĝsza niĝ w Wielkiej Brytanii i Danii. Jest to efektem tego, ĝe spoïeczeñstwo jest znacznie uboĝ- sze. ZamoĝnoĂÊ sprzyja jednak rozwo- jowi przedsiÚbiorczoĂci. ZachÚca do inwestowania. DostÚp do finansowania zewnÚtrznego jest ïatwiejszy. W warunkach zamoĝnego spoïeczeñstwa znacznie proĂciej jest przedsiÚbiorcom finanso- waÊ dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ. W efekcie ekosystemy przedsiÚbiorcze w Wielkiej Brytanii i Danii sÈ lepiej oceniane niĝ wbPolsce.

– We wszystkich analizowanych krajach odnotowano ujemnÈ wartoĂÊ finan- sowÈ netto sektora przedsiÚbiorstw oraz instytucji rzÈdowych i samorzÈ- dowych (% PKB). Oznacza to, ĝe te dwie jednostki instytucjonalne konku- rujÈ ze sobÈ na rynku ěródeï finansowania ob Ărodki finansowe. Instytucjom rzÈdowym i samorzÈdowym znacznie ïatwiej jest jednak pozyskiwaÊ Ărodki finansowe. Mamy wiÚc do czynienia zb efektem wypychania sektora przed- siÚbiorstw z rynku finansowego. Efekt ten jest tym wiÚkszy, im mniejszy jest krajowy sektor finansowy czy mniejsza zamoĝnoĂÊ spoïeczeñstwa. Moĝna wiÚc przyjÈÊ, iĝ sytuacja w Wielkiej Brytanii czy Danii w tym obszarze jest o wiele bardziej korzystna dla przedsiÚbiorców niĝ wb Polsce. Najlepiej oceniÊ jednak moĝna sytuacjÚ przedsiÚbiorstw w Danii, gdzie wartoĂÊ finansowa netto instytucji rzÈdowych ib samorzÈdowych uksztaïto- waïa siÚ nieco poniĝej zera.

– W Polsce wartoĂÊ finansowa netto zagranicy (% PKB) uksztaïtowaïa siÚ na bardzo wysokim dodatnim poziomie. Z takÈ przewagÈ aktywów finansowych zagranicy nie mamy do czynienia ani wb przypadku Wielkiej Brytanii, ani Danii. Co wiÚcej, w Danii odnotowano dla zagranicy ujemnÈ wartoĂÊ finansowÈ

(14)

netto (% PKB). Oznacza to, iĝ w przypadku Polski, zagranica odgrywa bardzo waĝnÈ rolÚ w finansowaniu krajowych sektorów instytucjonalnych, marginalnÈ w Wielkiej Brytanii. Dania natomiast finansuje sektory instytucjonalne za gra- nicÈ. Polski system finansowy jest wiÚc znacznie mniej odporny za zewnÚtrzne szoki finansowe, a przedsiÚbiorstwa wb znacznie wiÚkszym stopniu uzaleĝ- nione od zagranicznych ěródeï finansowania. Wb odniesieniu do rozwoju przedsiÚbiorczoĂci sytuacja Wielkiej Brytanii i Danii jest wiÚc o wiele bardziej korzystna.

– Struktura aktywów finansowych gospodarstw domowych w Polsce róĝni siÚ od struktury aktywów finansowych gospodarstw domowych Wielkiej Brytanii ib Danii. W przypadku Polski domi- nujÈcÈ pozycjÈ sÈ gotówka i depozyty, wb przypadku natomiast Wielkiej Brytanii ib Danii produkty zabezpieczenia emerytalnego oraz ubezpieczeniowe aktywa finansowe gospodarstw domowych sÈ ěródïem finansowania gospodarki. Struktura tych aktywów ma wiÚc kluczowe znaczenie dla jej stabilnoĂci.

Produkty zabezpieczenia emerytalnego oraz ubezpieczeniowe sÈ ěródïem kapi- taïu o horyzoncie czasowym znacznie dïuĝszym niĝ gotówka i depozyty. Dla stabilnego rozwoju gospodarki sytuacja Wielkiej Brytanii i Danii jest wiÚc ob wiele bardziej korzystna niĝ w przypadku Polski. W efekcie ekosystemy przedsiÚbiorcze tych krajów sÈ lepiej oceniane.

– We wszystkich analizowanych krajach w strukturze pasywów sektora przedsiÚ- biorstw dominujÈ instrumenty dïuĝne oraz udziaïowe. Jest to konsekwencjÈ tendencji upodabniania siÚ wzorców finansowania wĂród podmiotów gospodarczych.

Z powyĝszych analiz wynika, iĝ struktura finansowa gospodarek w znacznie wiÚkszym stopniu sprzyja przedsiÚbiorcom brytyjskim i duñskim niĝ polskim. Nie chodzi tutaj o przyjÚty model systemu finansowego – oparty na rynku czy oparty na bankach –ba raczej o jego wielkoĂÊ, gïÚbiÚ, strukturÚ aktywów finansowych, zobowiÈ- zañ, ab takĝe optymalne dopasowanie do potrzeb gospodarki. W Ăwietle powyĝszych konkluzji rodzi siÚ pytanie, jakie dziaïa- nia naleĝy podjÈÊ, aby poprawiÊ warunki

dla rozwoju przedsiÚbiorczoĂci w Polsce.

Wbtym momencie moĝna by zwróciÊ uwagÚ na bardzo szerokie spektrum dziaïañ doty- czÈce caïego otoczenia instytucjonalnego, na które skïadajÈ siÚ instytucje zarówno formalne, jak i nieformalne. Wykracza- ïoby to jednak poza obszar prowadzonych w pracy rozwaĝañ. Naleĝy wiÚc skupiÊ siÚ na dziaïaniach mieszczÈcych siÚ w obszarze finansów, abdokïadniej wsparcia finansowego dziaïañ przedsiÚbiorczych. Warto tutaj siÚgnÈÊ do doĂwiadczeñ innych kra- jów, które rozwijaïy gospodarkÚ w warunkach niedoboru Ărodków finansowych.

Ciekawym przykïadem moĝe byÊ Japo- nia z okresu szybkiego wzrostu. W tym okresie japoñski rynek finansowy zostaï tak zaprojektowany, aby wspieraÊ wysoki wzrost gospodarczy. „Jest to szczególnie widoczne w polityce „administracyjnego naprowadzania” strumieni finansowych do strategicznie waĝnych przemysïów, jak rów- nieĝ w ochronie i stabilizowaniu sektora bankowego, peïniÈcego funkcjÚ poĂred- nika miÚdzy oszczÚdzajÈcymi a inwestu- jÈcymi” (Samborski, 2007, s. 166). Oczy- wiĂcie wb warunkach gospodarki polskiej nie moĝna wb sposób bezpoĂredni imple- mentowaÊ tamtych rozwiÈzañ (np. bariery natury prawnej). Moĝna jednak czerpaÊ zbdoĂwiadczeñ gospodarki japoñskiej tam- tego okresu. Wbpierwszej kolejnoĂci naleĝy zwróciÊ uwagÚ na kierowanie strumieni finansowych do strategicznie waĝnych prze- mysïów. Trzeba wiÚc okreĂliÊ, które gaïÚzie gospodarki mogÈ decydowaÊ w przyszïoĂci o przewadze konkurencyjnej gospodarki polskiej. Jest to niezwykle trudne zadanie.

W Japonii siÚ ono powiodïo, moĝe wiÚc ib wb Polsce jest na to szansa. Na pewno trzeba jednak ograniczyÊ kierowanie Ărod- ków finansowych do tych dziedzin ĝycia gospodarczego, wbktórych wartoĂÊ dodana jest najniĝsza. W tych obszarach zamiast wsparcia finansowego trzeba szukaÊ roz- wiÈzañ natury prawnej uïatwiajÈcych pro- wadzenie dziaïalnoĂci gospodarczej. Finan- sowanie przedsiÚbiorczoĂci w rozumieniu schumpeterowskim jest jednak warunkiem rozwoju gospodarczego kraju w dïugim okresie. Dziaïania takie nie mogÈ ograni- czyÊ siÚ tylko do wspierania okreĂlonych przedsiÚwziÚÊ gospodarczych ze Ărodków publicznych wbsposób bezpoĂredni, ale rów- nieĝ poĂredni – np. porÚczenia i gwarancje udzielane przez Skarb Pañstwa, tworzenie zachÚt podatkowych. Samo jednak „admi-

(15)

Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2018.26.1 21 nistracyjne naprowadzanie” strumieni

finansowych musi byÊ zgodne z prawem unijnym. PamiÚtaÊ ponadto naleĝy, iĝ gros Ărodków publicznych trafiajÈcych do gospodarki w formie wsparcia róĝnych obszarów prowadzonej dziaïalnoĂci gospodarczej to nie tylko Ărodki krajowe, ale równieĝ Ărodki z unijnych programów pozyskiwane na konkretny cel. Dyskusji w tym obszarze nie moĝna wiÚc ograniczaÊ siÚ do perspektywy krajowej. Naleĝy inicjowaÊ jÈ równieĝ w Parlamencie Europejskim. Prawo unijne winno byÊ bowiem konstruowane w sposób elastyczny, uwzglÚdniajÈcy interesy krajów sïabszych ekonomicznie. Naleĝy odcho- dziÊ od zasady „one size fits all”. Sïabszym gospodarczo krajom Unii Europejskiej naleĝy zapewniÊ znacznie wiÚksze moĝli- woĂci wspierania ze Ărodków publicznych tych obszarów ĝycia gospodarczego, które mogÈ staÊ siÚ dla nich motorem rozwoju w przyszïoĂci. Takie podejĂcie mogïoby przyczyniÊ siÚ do wzrostu konkurencyjno- Ăci caïej gospodarki unijnej i stopniowego niwelowania ogromnych róĝnic w rozwoju gospodarczym.

Bibliografia

Ács, Z.J., Szerb, L. i Autio, E. (2015). Global Entrepreneurship Index 2015. Washington, D.C.:

The Global Entrepreneurship and Development Institute. Pozyskano z: https://erhvervsstyrelsen.dk/

sites/default/files/media/gedi2015.pdf (17.08.2017).

Ács, Z.J., Szerb, L., Autio, E. i Lloyd, A. (2017).

The Global Entrepreneurship Index 2017 Wash- ington, D.C.: The Global Entrepreneurship and Development Institute. Pozyskano z: https://www.

researchgate.net/profile/Laszlo_Szerb2/publication/316595971_Global_Entrepreneurship_

Index_2017/links/5906107ba6fdccd580d37ba1/Glo- bal-Entrepreneurship-Index-2017.pdf (16.08.2017).

Arestis, P., Luintel, A.D. i Luintel, K.B. (2005).

Financial Structure And Economic Growth. CEPP Working Paper No. 06/05. Pozyskano z: https://

www.landecon.cam.ac.uk/research/real-estate-and- urban-analysis/centres/ccepp/copy_of_ccepp-publications/wp06-05.pdf (13.08.2017).

Carree, M. i Thurik, R. (2005). Understanding the role of entrepreneurship for economic growth.

Discussion Papers on Entrepreneurship, Growth and Public Policy. Group Entrepreneurship, Growth and Public Policy, MPI Jena. Pozyskano z: ftp://

papers.econ.mpg.de/egp/discussionpapers/2005-10.

pdf (20.08.2017).

Davidsson, P., Delmar, F. i Wiklund, J. (2006).

Entrepreneurship as growth; growth as entrepre-

neurship. W: P. Davidsson, F. Delmar i J. Wiklund (red.), Entrepreneurship and the Growth of Firms.

Cheltenham, UK, Northampton, MA, USA:

Edward Elgar.

Duarte, R.M.T. (2008). Determinantes de Empre- endedorismo: O Papel dos BIC. DissertaçÆo de Mestrado em InovaçÆo e Empreendedo- rismo Tecnológico, Universidade do Porto.

Pozyskano z: https://repositorio-aberto.up.pt/

bitstream/10216/11440/2/Texto%20integral.pdf (31.07.2016).

Ebner, A. (2005). Entrepreneurship and economic development. From classical political economy to economic sociology. Journal of Economic Studies, 32(3), 256–274, DOI 10.1108/01443580510611047.

Pozyskano z: http://www.fb03.uni-frankfurt.

de/48286260/ebner_2005_entrepreneurship-and- economic.pdf (20.08.2017).

El- Hawary, D.A. (2006). Banking Market Struc- ture & Firms’ Financing Constraints. A Dissertation submitted to The Faculty of Columbian College of Arts and Sciences of The George Washington Uni- versity in partial satisfaction of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy. Pozyskano z: ProQuest Information and Learning Company (9.08.2017).

Eurostat, European sector accounts. Annual data.

Member States. http://ec.europa.eu/eurostat/web/

sector-accounts/data/annual-data (05.08.2017).

Frid, C.J., Wyman, D.M., Gartner, W.B. i Hecha- varria, D.H. (2016). Low-wealth entrepreneurs and access to external financing. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 22(4), 531 – 555, DOI 10.1108/IJEBR-08-2015-0173.

Goldsmith, R.W. (1959). Financial Structure and Development as a Subject for International Com- parative Study. W: R.W. Goldsmith (red.), The Com- parative Study of Economic Growth and Structure.

Cambridge, MA: NBER. Pozyskano z: http://www.

nber.org/chapters/c4417 (11.08.2017).

International Monetary Fund (2012). Global Financial Stability Report. Restoring Confidence and Progressing on Reforms. October 2012. Wash- ington, DC: International Monetary Fund. Pozy- skano z: http://www.imf.org/External/Pubs/FT/

GFSR/2012/02/ (12.08.2017).

Kerr, W. i Nanda, R. (2009). Financing Constraints and Entrepreneurship. Working Paper 15498.

Cambridge, MA: National Bureau Of Economic Research. Pozyskano z: http://www.nber.org/papers/

w15498 (9.08.2017).

King, R.G. i Levine, R. (1993). Finance, entrepre- neurship, and growth. Theory and evidence. Journal of Monetary Economics, 32, 513–542. Pozyskano z: http://www.epge.fgv.br/users/rubens/wp-content/

uploads/2014/05/1993_JME_Entrepreneurship.pdf (17.08.2017).

(16)

Madrid-Guijarro, A., García-Pérez-de-Lema, D.

ibVan Auken, H. (2016). Financing constraints and SME innovation during economic crises. Academia Revista Latinoamericana de Administración, 29(1), 84–106, DOI: 10.1108/ARLA-04-2015-0067.

Paulson, A. i Townsend, R. (2005). Financial Con- straints and Entrepreneurship: Evidence from the Thai Financial Crisis. Economic Perspectives, 29, 34–48. Pozyskano z: https://www.chicagofed.org/

publications/publication-listing?page=3&filter_

name=5317729E560B41418DD9FE394765 E252&filter_startDate=mm/dd/yyyy&filter_

endDate=mm/dd/yyyy (14.08.2017).

Roudini, A. i Osman, M.H.M. (2012). Global Eco- nomic Crisis and Entrepreneurship Development.

International Journal of Fundamental Psychology &

Social Sciences, 2(1), 13–18. Pozyskano z: https://

fundamentaljournals.org/ijfpss/downloads/11-Ro- uddini%20310112.pdf (15.08.2017).

RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w spra- wie europejskiego systemu rachunków narodowych ibregionalnych w Unii Europejskiej. Dziennik UrzÚ- dowy Unii Europejskiej, 26.06.2013.

Samborski, A. (2017). Bariery fiskalne rozwoju przedsiÚbiorczoĂci w Polsce. Problemy ZarzÈdza- nia, 15 (65), 50–68, DOI: 10.7172/1644-9584.65.3.

Samborski A. (2007). Finansowanie przedsiÚbiorstw poprzez emisje papierów wartoĂciowych – diagnoza uwarunkowañ i zaleĝnoĂci. Katowice: Wydawnictwo AE w Katowicach.

Tomaa, S.-G., Grigorea, A.-M. i Marinescua, P.

(2014). Economic development and entrepreneur- ship. Procedia Economics and Finance, 8, 436–443, DOI: 10.1016/S2212-5671(14)00111-7. Pozyskano z: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/

S2212567114001117 (20.08.2017).

Wennekers, S. i Thurik, R. (1999). Linking Entre- preneurship and Economic Growth. Small Business Economics, 13, 27–55. Pozyskano z: http://www.

ie.ufrj.br/intranet/ie/userintranet/hpp/arquivos/

linking_entrepreneurship_and_economic_growth.

pdf (20.08.2017).

Wonglimpiyarat, J. (2015). Challenges of SMEs innovation and entrepreneurial financing. World Journal of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development, 11(4), 295–311. DOI:

10.1108/WJEMSD-04-2015-0019.