STUDIA SOCJOLOGICZNE 1997, 1 (144) ISSN 0039-3371
M arek Czyżewski
Uniwersytet Łódzki
WPROWADZENIE DO TEKSTU FRITZA SCHÜTZEGO
Fritz Schütze (ur. 1944) jest znany przede wszystkim jako twórca nowej orientacji w dziedzinie badań biograficznych, związanej z techniką wywiadu narracyjnego oraz interpretatywno-socjolingwistyczną m etodą opracowania materiałów biograficznych. Oryginalność proponowanej przez niego całościo
wej perspektywy badawczej polega na łączeniu dwóch zazwyczaj rozłącznie uprawianych kierunków. Z jednej strony odwołuje się on do dorobku socjologii interpretatywnej: etnometodologii i analizy konwersacyjnej, socjologii fenome
nologicznej i socjologii interakcji Ervinga Goffmana. W arto wskazać w tym miejscu na zasługi Fritza Schützego w dziedzinie recepcji socjologii inter
pretatywnej w obszarze niemieckiej socjologii języka i wiedzy, w tym na kluczową rolę w działalności „Arbeitsgruppe Bielefelder Soziologen” w latach siedemdziesiątych, a także na dwutomowe dzieło Sprache soziologisch gesehen (1975). Z drugiej strony, w dużej mierze za sprawą swego socjologicznego mentora, Anselma Straussa, Fritz Schütze sięga do tradycji Szkoły Chicagow
skiej, do właściwego dla tej tradycji, przenikniętego społecznym i moralnym zaangażowaniem, nastawienia na etnograficzno-socjologiczną analizę realnych i często dotkliwych problemów społecznych. Jest także propagatorem opraco
wanej przez Straussa „strategii teorii ugruntowanej” .
Główny obszar badań Fritza Schützego to społeczne uwarunkowania i konsekwencje indywidualnych trajektorii cierpienia (np. trajektoria choroby, trajektoria uzależnienia alkoholowego) i trajektorii kolektywnych, czyli proce
sów narastania społecznego bezładu (np. trajektoria wojenna). W ostatnich latach Fritz Schütze zajmuje się coraz intensywniej zjawiskiem przeciwstaw
nym, a mianowicie społecznymi uwarunkowaniami, barierami i konsekwenc
jami indywidualnej lub kolektywnej przemiany, czyli doświadczenia nowych, pozytywnie zaskakujących możliwości rozwoju jednostki lub społeczności.
Instytut Socjologii UŁ, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43, 90-214 Łódź; e-mail: czyzewsk@kry- sia.uni.lodz.pl
10 WPROWADZENIE DO TEKSTU FRITZA SCHÜTZEGO
Przedmiotem stałego zainteresowania Fritza Schützego jest ponadto prob
lematyka działania profesjonalnego, zwłaszcza w odniesieniu do tzw. „skrom
nych profesji” (np. pracownik socjalny, pedagog społeczny).
Przedmiotem większych przedsięwzięć badawczych Fritza Schützego było m in . porównanie doświadczeń wojennych żołnierzy niemieckich i amerykań
skich w czasie II wojny światowej, a także społeczna organizacja pracy socjalnej wobec osób starszych w Niemczech. W bliskich planach znajduje się wspólny, niemiecko-polski projekt badawczy poświęcony uwarunkowaniom i konsek
wencjom doświadczeń biograficznych młodych Niemców (w byłej NRD) i Polaków w warunkach transformacji ustrojowej.
Fritz Schütze znany jest także ze szczególnie intensywnej działalności dydaktycznej. Uczestnicy warsztatów badawczych prowadzonych od początku lat osiemdziesiątych na Uniwersytecie Kassel, a od kilku lat na Uniwersytecie M agdeburg zapoznają się praktycznie z kolejnymi etapami analizy jakościowej.
Fritz Schütze przeprowadził także dwa intensywne warsztaty badawcze w In
stytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Publikowany obszerny tekst prezentuje istotny fragment perspektywy bada
wczej Fritza Schützego. Zaczerpnięta od Anselma Straussa koncepcja trajek
torii oznacza tu jedną z podstawowych form doświadczenia biograficznego.
Fritz Schütze bada podstawowe cechy, uwarunkowania i konsekwencje trajek
torii indywidualnych i kolektywnych, przedstawia teoretyczne aspekty uogól
nionej koncepcji trajektorii pojmowanej jako uleganie zewnętrznym okolicznoś
ciom. Znaczenie tej perspektywy dla teorii socjologicznej polega na zapropono
waniu alternatywy wobec kategorii aktora i intencjonalnego działania, a także na podjęciu pomijanej zazwyczaj przez socjologów „nocnej” strony życia społecznego, związanej z cierpieniem i bezładem. Posługując się przykładami literackimi i empirycznymi Fritz Schütze prezentuje możliwości oraz - po
sługując się przykładami literackimi i empirycznymi - prezentuje możliwości systematycznej analizy jakościowej procesów cierpienia jednostki i narastania procesów społecznego bezładu na podstawie zapisów scen interakcyjnych oraz materiałów biograficznych.
