nr 579, 2014, 59–66
Adres do korespondencji – Corresponding author: Krzysztof Damaziak, Szkoła Główna Gospo- darstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk o Żywności, Katedra Technologii Żywności, ul. Nowoursynowska 159C, 02-776 Warszawa, e-mail: krzysiekkd12@wp.pl
WPŁYW SYSTEMU OGRZEWANIA NA WYNIKI
PRODUKCYJNE ORAZ ZAPALENIE SKÓRY PODESZWY STOPY KURCZĄT BROJLERÓW
Monika Michalczuk, Krzysztof Damaziak, Dorota Pietrzak, Artur Żbikowski, Ewelina Berebecka
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Streszczenie. Celem pracy było określenie wpływu systemu ogrzewania kurnika na wyniki produkcyjne kurcząt oraz jakość skóry podeszwy stopy. Badania przeprowadzono na 41 900 kurczętach Cobb 500, podzielonych w zależności od systemu ogrzewania budynku na dwie grupy: kontrolną – kurczęta odchowywano w hali z centralnym systemem ogrzewania oraz doświadczalną – kurczęta utrzymywano w hali z ogrzewaniem mieszanym, tzn. zastoso- wano wspomaganie ogrzewania gazowego ogrzewaniem centralnym. W czasie odchowu kontrolowano warunki zoohigieniczne panujące w halach oraz wyniki produkcyjne stad.
Na 5 dni przed ubojem do badań wybrano 200 ptaków z różnych miejsc na halach w celu przeprowadzenia wizualnej oceny jakości skóry podeszwy stóp kurcząt. Wykazano wpływ systemów ogrzewania na różnice wilgotności panujące w budynkach oraz wzrost emisji amoniaku po 21. dniu odchowu w grupie kontrolnej. W grupie doświadczalnej uzyskano poprawę wyników produkcyjnych (większą masę ciała oraz lepsze wykorzystanie paszy na kilogram przyrostu masy ciała, a przez to wyższy wskaźnik EWW). Poprawa mikroklimatu w hali doświadczalnej pozwoliła na ograniczenie zapalenia skóry podeszwy stopy.
Słowa kluczowe: brojlery kurze, warunki utrzymania, zapalenie skóry podeszwy stopy, wyniki produkcyjne
WSTĘP
Jednym z czynników wpływających na wyniki produkcyjne kurcząt brojlerów jest za- pewnienie odpowiedniej temperatury i wilgotności powietrza w kurniku. W budynkach, w których odchowywane są kurczęta, mogą występować różne systemy ogrzewania:
grzejnikowe, podłogowe, z nagrzewnicami (gazowymi, olejowymi lub wodnymi). Od rodzaju zastosowanego ogrzewania w znacznym stopniu zależą warunki zoohigieniczne panujące w budynku, a także jakość ściółki. Niewłaściwa jakość ściółki może powodować zapalenie skóry podeszwy stopy, co stanowi duży problem w wielkotowarowej produkcji brojlerów. Zapalenie skóry podeszwy stopy (Foot Pad Dermatitis – FPD) jest stanem zapalnym przechodzącym w zmiany nekrotyczne na powierzchni podeszwy stopy ptaka [Greene i in. 1985, Abd El-Wahab i in. 2012]. Zmiany te powodują ból i obniżają dobro- stan ptaków [Ekstrand i in. 1998, Haslam i in. 2007, Meluzzi i in. 2008]. Literatura doty- cząca występowania FPD u brojlerów kurzych i indyczych przedstawia głównie sytuację panującą w poszczególnych krajach. Brak jest informacji, jakie są różnice w brakowaniu kurcząt z powodu zapalenia skóry podeszwy stopy w zależności od systemu ogrzewania zastosowanego w kurniku. Celem pracy było określenie wpływu systemu ogrzewania kurnika na wyniki produkcyjne kurcząt oraz jakość skóry podeszwy stopy.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono na 41 900 kurczętach Cobb 500, podzielonych na dwie grupy: kontrolną – kurczęta (17 100 szt.) odchowywano w hali z centralnym systemem ogrzewania, składającym się z 30 grzejników, pieca o wydajności około 250 kW i pom- py przyspieszającej cyrkulację wody o mocy 16 m3·h–1, oraz doświadczalną – kurczęta (24 800 szt.) utrzymywano w hali z ogrzewaniem mieszanym, tzn. zastosowano wspoma- ganie ogrzewania gazowego ogrzewaniem centralnym, z 4 nagrzewnicami wodnymi każ- da o mocy 40 kW, piecem, pompami przyspieszającymi obieg wody o mocy 14,7 m3·h–1 i 2 nagrzewnicami gazowymi o mocy 95 kW. Obydwie hale produkcyjne miały tę samą szerokość wynoszącą 11,5 m oraz wysokość średnią wynoszącą 3,75 m, różniły się zaś długością obiektów. Na zakończenie cyklu produkcyjnego w obu halach na 1 m2 przypa- dało 14,5 sztuki drobiu. Przez cały czas odchowu kurczęta żywione były ad libitum peł- noporcjowymi mieszankami paszowymi dostępnymi na rynku. Wartość odżywcza mie- szanek zmieniała się wraz z wiekiem kurcząt, co przedstawia tabela 1. Ściółkę stanowiła słoma pszenna rozłożona w warstwę o grubości 10 cm.
W czasie odchowu kontrolowano warunki zoohigieniczne panujące w halach (tempe- raturę i wilgotność powietrza oraz zawartość gazów: CO2, NH3, H2S – za pomocą mier- nika substancji gazowych z sonda do oceny jakości ściółki). W 1., 9., 37. i 44. dniu życia określano masę ciała kurcząt (2% stada), sprawdzano również ich stan zdrowotny, wybra- kowane i padłe sztuki diagnozował lekarz opiekujący się stadem. Prowadzono również dokumentację fotograficzną ze szczególnym uwzględnieniem objawów chorobowych i stanu kończyn kurcząt. Na koniec odchowu wyliczono wykorzystanie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała oraz europejski wskaźnik wydajności (EWW) według wzoru: masa ciała [kg] × przeżywalność [%] / wiek [dni] × wykorzystanie paszy ogółem na jednego ptaka [kg] × 100. Na 5 dni przed ubojem przeprowadzono wizualną ocenę jakości skóry podeszwy stóp kurcząt według 5-stopniowej skali [Butterworth 2009]. Do badań wybra- no 200 ptaków z różnych miejsc na halach (blisko karmideł, blisko poideł, blisko ścian oraz z dala od poideł i karmideł).
Uzyskane wyniki opracowano statystycznie za pomocą analizy wariancji, liczonej metodą najmniejszych kwadratów, w której został przyjęty czynnik różnicujący, tj. sy- stem ogrzewania. Początkowa masa ciała został przyjęta jako współzmienna (mc 1–37 g).
Obliczenia wykonano w programie statystycznym SPSS 19.0 PL for Windows.
Tabela 1. Wartość pokarmowa mieszanek paszowych Table 1. The nutritional value of feed mixture
Składniki Ingredients
Starter 1.–9. dzień – day
Grower 10.–37. dzień – day
Finisher 38.–44. dzień – day
EM [kcal] 2 980 3 100 3 200
Białko ogólne
Crude protein [%] 21,5 19,0 18,0
Metionina
Methionine [%] 0,55 0,53 0,49
Lizyna
Lysine [%] 1,28 1,19 1,15
Włókno surowe
Crude fiber [%] 3,2 3,6 3,8
Oleje i tłuszcze
Oils and fats [%] 4,9 6,5 8,0
Witamina A
Vitamin A [j.m.·kg–1] 12 500 11 000 10 000
Witamina D3
Vitamin D3 [j.m.·kg–1] 3 000 2 500 2 000
Witamina E
Vitamin E [mg·kg–1] 150 45 40
WYNIKI I DYSKUSJA
W czasie trwania doświadczenia masa ciała kurcząt była kontrolowana czterokrot- nie, w pierwszej dobie życia, a potem w czasie zmiany mieszanki paszowej. Różnica w końcowej masie ciała między grupą kontrolną kurcząt a grupą doświadczalną wynio- sła średnio 84 g (rys. 1). Jednak po kontroli masy ciała jednodniowych piskląt w czasie zasiedlania wykazano, że kurczęta w grupie doświadczalnej były cięższe o 7 g od kur- cząt z grupy kontrolnej, można więc przypuszczać, że początkowa masa ciała będzie miała wpływ na masę ubojową ptaków. Wykonano analizę w programie statystycznym SPSS, celem wyeliminowania wpływu początkowej masy ciała na wyniki doświadczenia – gdzie masę piskląt 1-dniowych przyjęto w modelu statystycznym za współzmienną (mc1 = 0,3757). Analiza ta wykazała, że jeśli pisklęta 1-dniowe w obu grupach miałyby masę ciała 37,57 g, to wyniki kształtowałyby się odwrotnie do otrzymanych, czyli więk- szą masę ciała na koniec chowu osiągnęłyby kurczęta z grupy kontrolnej. Jednak wyniki wykorzystania paszy liczone do rzeczywistych mas ciała kurcząt wykazały wpływ ogrze- wania mieszanego na mniejsze wykorzystanie paszy (tab. 2).
Tabela 2. Wpływ systemu ogrzewania na wybrane wyniki produkcyjne kurcząt Table 2. Effect of heating system on chickens selected production results
System ogrzewania Heating system
Wykorzystanie paszy*
Feed Conversion Ratio [kg]
Śmiertelność Mortality
[%]
EWW**
EBI [–]
Centralne (grupa kontrolna)
Central (control group) 1,80 3,79 325
Mieszane (grupa doświadczalna)
Mixed (experimental group) 1,75 3,82 345
*1 kg paszy na 1 kg przyrostu masy ciała / 1 kg of feed per 1 kg of body weight gain.
**Europejski wskaźnik wydajności / European broiler index.
Przez cały okres odchowu kurcząt prowadzona była dokumentacja poddawanych sekcji padłych ptaków oraz określono przyczyny ich brakowań. Nie wykazano wpływu stosowanego systemu grzewczego na śmiertelność kurcząt, różnica wyniosła zaledwie 0,03 punktu procentowego. Może to świadczyć o wyrównanym stanie zdrowia kur- cząt w obydwu grupach. Od czwartego tygodnia, gdy ściółka uległa znacznemu zuży- ciu, zaczęto dokładnie obserwować spodnią płaszczyznę podeszwy i palców ptaków, sprawdzano czy występują na nich odgniecenia, pęknięcia, pęcherze itp. Na 5 dni przed ubojem ptaków przeprowadzono wizualną ocenę jakości skóry podeszwy stóp kurcząt według 5-stopniowej skali [Butterworth 2009]. Do badań wybrano 200 ptaków z róż- nych miejsc na halach (blisko karmideł, blisko poideł, blisko ścian oraz z dala od poideł i karmideł). Wyniki badania przedstawiono na schemacie 1.
Stwierdzono wpływ systemu ogrzewania na jakość skóry podeszwy stopy. Najlep- szej jakości skóra podeszwy stopy była obserwowana w grupie kurcząt utrzymywanej w budynku z systemem mieszanego ogrzewania. Ulepszony system ogrzewania gazo- wego nie wpływał na wzrost wilgotności ściółki i pogorszenie warunków zoohigienicz- nych w budynku, co często diagnozują i zgłaszają producenci drobiu. Podsumowując, wyniki produkcyjne stada kurcząt według EWW były satysfakcjonujące. Większą war- tość EWW (o 19,23 pkt.) oszacowano jednak dla grupy doświadczalnej.
Rys. 1. Średnia masa ciała kurcząt [g]
Fig. 1. Average body weight of chickens [g]
Grupa kontrolna – Control group
Grupa doświadczalna – Experimental group
Wiek [dni] – Age [days]
Masa ciała – Body weight [g]
1 9 37 44
3000 2500 2000 1500 1000 500
0 34 41 218 244
1993 2062
2681 2765
Analiza statystyczna wyników wykazała brak istotnych różnic między temperatu- rą panującą w obydwu budynkach w kolejnych tygodniach życia ptaków, która wy- nosiła od 33°C w pierwszym dniu życia do 18°C w ostatnim tygodniu życia. Czyn- nikiem mającym wpływ na przewodzenie ciepła jest wilgotność powietrza. Analiza statystyczna wyników wykazała istotne różnice (P ≤ 0,01) w wilgotności powietrza w południe, różnica ta wyniosła 9,75 punktów procentowych więcej w grupie kontrol- nej pod koniec okresu utrzymania kurcząt, choć przez pierwsze 2 tygodnie więcej pary wodnej w powietrzu wykazano w grupie doświadczalnej. Było to spowodowane pracą nagrzewnic gazowych, podczas której w procesie spalania gazu produktem ubocznym jest para wodna. Większa zawartość pary wodnej w powietrzu w pierwszych dniach odchowu korzystnie oddziaływała na prawidłowy rozwój piskląt. Wykazano również, że w budynku z ogrzewaniem centralnym trudno jest w pierwszym okresie odchowu utrzymać odpowiednią wilgotność powietrza. Przy ogrzewaniu centralnym zazwyczaj na początku odchowu wilgotność jest zbyt mała, a od 3. tygodnia wzrasta i jest zbyt duża, dlatego ogrzewanie mieszane w budynkach dla brojlerów jest korzystniejsze pod tym względem, w porównaniu z ogrzewaniem centralnym. Badając wpływ systemów ogrzewania, wykazano wzrost emisji amoniaku po 21. dniu odchowu w grupie kon- trolnej, co potwierdzają również badania Mitran i innych [2008]. Wyniki codziennej kontroli powietrza w obu halach nie wykazały obecności siarkowodoru podczas całego cyklu produkcyjnego, a poziom dwutlenku węgla nie przekroczył zalecanej normy (2500 ppm), co świadczy o czystym i higienicznym utrzymaniu tych pomieszczeń.
Ocena jakości skóry podeszwy stopy według 5-stopniowej skali Quality evaluation of foot sole skin by 5-point scale
System ogrzewania Heating system
Centralne (grupa kontrolna) Central (control group) Mieszane (grupa doświadczalna) Mixed (experimental group)
14 22 15
18 2
27 1
19 0
Odparzenia – indeks 3 Score – index 3
Pęknięcia i odparzenia – indeks 4 Cracks and score – index 4
3 4
29 20
23 13
Schemat 1. Ocena nasilenia zmian jakości skóry podeszwy stopy
Schema 1. Scale for manual (visual) observation of lesions in skin of the foot pads in broilers
W dostępnej literaturze brak jest informacji łączących system ogrzewania budynku z jakością skóry podeszwy stopy kurcząt. O tym problemie coraz częściej dyskutują na- ukowcy, o czym świadczą wyniki ich badań dotyczące zmian chorobowych skóry pode- szwy stopy (FPD) w zależności od jednostek chorobowych uaktywniających pogorszenie stanu zdrowia ptaków [Abd El-Wahab i in. 2012] oraz w zależności od okresu odchowu [Bergmann i in. 2013] czy wielkości obsady ptaków [Estevez 2007, Škrbić i in. 2009].
W ostatnim czasie pojawiła się nowa możliwość ogrzania budynków inwentarskich dzię- ki wykorzystaniu energii termicznej skał znajdujących się we wnętrzu Ziemi. Energię geotermalną wykorzystuje się najintensywniej na Islandii i Filipinach. Choi i inni [2012]
porównywali wpływ zastosowania ogrzewania geotermalnego w budynku z systemem konwencjonalnym stosowanym powszechnie w Korei. Badania wykazały, że ogrzewanie geotermalne zwiększa liczbę upadków kurcząt ze względu na zmniejszenie zawartości tlenu w powietrzu w ostatnich 2. tygodniach odchowu oraz wzrost (P ≤ 0,05) zawartości CO2 i NH3, pogarszający warunki zoohigieniczne panujące w budynku.
WNIOSKI
Wykazano, że lepsze wyniki produkcyjne (większą masę ciała oraz mniejsze wyko- rzystanie paszy na kilogram przyrostu masy ciała, a przez to wyższy wskaźnik EWW) uzyskano w przypadku kurcząt odchowywanych w hali ogrzewanej systemem mie- szanym w porównaniu z kurczętami utrzymywanymi w hali z centralnym systemem ogrzewania. Zastosowanie mieszanego systemu ogrzewania pozwoliło również stwo- rzyć lepszy mikroklimat w hali, co miało korzystny wpływ na jakość ściółki. Dzięki temu u kurcząt z grupy doświadczalnej rzadziej występowały problemy z zapaleniem skóry podeszwy stopy i zmniejszyła się liczba przypadków choroby kwalifikowanych do 4. i 5. skali oceny.
LITERATURA
Abd El-Wahab A., Visscher C.F., Wolken S., Reperant J.M., Beineke A., Beyerbach M., Kam- phues J., 2012. Foot-pad dermatitis and experimentally induced coccidiosis in young turkeys fed a diet without anticoccidia. Poult. Sci. 91, 627–635.
Bergmann S., Ziegler N., Bartels T., Hubel J., Schumacher C., Rauch E., Brandl S., Bender A., Casalicchio G., Krautwald-Junghanns M.E., Erhard M.H., 2013. Prevalence and severity of foot pad alterations in German turkey poults during the early rearing phase. Poult. Sci.
92, 1171–1176.
Butterworth A., 2009. Animal welfare indicators and their use in society. W: (red.) H. Smulders, B. Algers. Welfare of production animals: assessment and management of risks. Food Safety Assurance and Veterinary Public Health Series 5. Wageningen Academic Publish- er, Wageningen, 371–389.
Choi H.C., Salim H.M., Akter N., Na J.C., Kang H.K., Kim M.J., Kim D.W., Bang H.T., Chae H.S., Suh O.S., 2012. Effect of heating system using a geothermal heat pump on the production performance and housing environment of broiler chickens. Poult. Sci. 91, 275–281.
Ekstrand C., Algers B., Svedberg J., 1998. Rearing conditions and foot-pad dermatitis in Swedish broiler chickens. Prev. Vet. Med. 31, 167–174.
Estevez I., 2007. Density allowances for broilers: Where to set the limits? Poult. Sci. 86, 1265–
–1272.
Greene J.A., McCracken R.M., Evans R.T., 1985. A contact dermatitis of broilers – clinical and pathological findings. Avian Pathol. 14, 23–38.
Haslam S.M., Knowles T.G.,. Brown S.N., Wilkins L.J., Kestin S.C., Warriss P.D., Nicol C.J., 2007.
Factors affecting the prevalence of foot pad dermatitis, hock burn and breast burn in bro- iler chicken. Br. Poult. Sci. 48, 264–275.
Meluzzi A., Fabbri C., Folegatti E., Sirri F., 2008. Survey of chicken rearing conditions in Italy:
Effects of litter quality and stocking density on productivity, foot dermatitis and carcase injuries. Br. Poult. Sci. 49, 257–264.
Mitran L., Harter-Deisis J.M., Meisinger J.J., 2008. Determining the nitrogen budget and total am- moniacal nitrogen emission from commercial broilers grown in environmental chambers.
Poult. Sci. 17, 34–46.
Škrbić Z., Pavlovski Z., Lukić M., 2009. Stocking density – factor of production performance, quality and broiler welfare. biotechnology in animal husbandry. Biotech. Anim. Hus. 25 (5–6), 359–372.
SPSS, 2010. SPSS 19.0 for Windows user’s guide, by SPSS Ins. USA.
THE INFLUENCE OF HEATING SYSTEMS ON THE PRODUCTION RESULTS AND FOOT PAD DERMATITIS OF BROILER CHICKENS
Summary. One of the factors influencing the performance of broiler chicken production is to ensure proper temperature and humidity in the house. Zoohygienic conditions prevailing in the building as well as the quality of the bedding depend to a large extent on the type of heating. Incorrect litter quality can lead to Foot Pad Dermatitis (FPD), which is a big problem in the great scale production of broiler chickens.
The aim of this study was to determine the effect of heating system of a chicken house on performance and quality of the skin of foot pads in chickens.
The study was conducted on 41 900 chickens Cobb 500 line, divided into two groups de- pending on the heating system used in building during rearing. Central heating system for chickens from control group and mixed heating system (gas heating and central heating) for experimental group of chickens were used. Zoohygienic conditions inside the house and the production results of chickens were controlled. 5 days before slaughter 200 birds were selected randomly from different places in the building for detailed evaluation of the quality of the skin of the foot pads. The influence of the heating systems on the humidity level in buildings and increase of ammonia emissions after 21 days of rearing in the control group was confirmed.
Throughout the period of chickens rearing, the documentation of dead birds autopsy was conducted and there were defined reasons for their culling. The results showed no effect of the heating system used on mortality of the chickens; the difference was only 0.03 per- centage point.
In the experimental group production results of chickens (increased body weight and dec- reased feed converse ratio, and the higher values of the European Broiler Index – EBI) was confirmed.
The influence of the heating system on the result of FPD was stated; the best quality of the feet sole skin was observed in the group of chickens kept in a building with a mixed system of heating. It In this group fewer cases of skin defects of the foot sole, which are rated as 4 and 5 degree of quality, were found. Improved gas heating system did not affect the increase in litter moisture and deterioration of zoohygenic conditions in the building.
Air monitoring results did not reveal the presence of hydrogen sulfide during the entire production cycle, and carbon dioxide levels did not exceed 2500 ppm. The test results cle- arly show, that in the national climatic conditions, using a combination of gas and central heating of the halls, where rearing of broiler chickens takes place, leads to a reduction in defects of the foot sole skin of the birds.
Key words: broiler chickens, rearing conditions, Foot Pad Dermatitis, production results
