Narkotyki halucynogenne. Część I: Klasyczne halucynogeny (indoloalkiloaminy i fenyloaminy)

Bogdan Szuk

aiski

Narkotyki halucynogenne

Część

I: Klasyczne halucynogeny

(indoloalkiloaminy i tenyloalkiloaminy)

Halucynogeny są to substancje chemiczne, które w dawkach nietok-sycznych wywołują zmiany funkcji poznawczych człowie ka , tj. percepcji i myś lenia, a także nastroju, jednak bez cech spląta nia , utraty pami ęci czydezorientacji co do własn ej o so-by, miejsca i czasu.Te subiektywne odczuciatłumaczą stosowanie halu-cynogenów podczas rytualnych ob-rzędów oraz uroczystości religijnych. Ludz kość znałaiwykorzystywałaha -lucynogenneroślinyi grzybyodtysię­ cylat, jednakdopierowostatnich de-kadach udało si ę usta l i ć strukturę substancji odpowiedzialnych za ich działanie, a także- niestety - o trzy-mać nielegalnie metodami syntezy chemicznej wiele nowych substancji halucynogennych,które w prowadzo-no na rynek narkotykowy i które są nadużywa ne przez współczesne społeczeństwa [7].

Najczęstszeobjawyobserwowane poprzyjęciuhalucynogenów to:

- utrata zahamowań emocjo nal-nych;

- spontaniczny śmiech ; - łzy iśmiech bez przyczyny; - naprzemienne stany napięc ia

iodprężenia; - euforia;

- zaburzeniepercepcjiczasu; - halucynacje;

- irracjonalnezachowania; - synestezje (osoba będąca pod

wpływem środków h alucyno-gennych "widzi" dżwięki , "sm a-kuje"kolory i"słyszy"ruch). Zmiany emocjonalne, np.nastroju zeuforii wrozpacz,poprzyjęciu nar-kotyków halucynogennych są nie-przewidywalne - mogą pojawić się bardzoszybko i zbardzobłahych

po-PROBLEM YKRYMINALISTYKI2S8107

wodów,np.schowaniasię słońca za chmury.Wpływająna to takie c zynni-ki,jak dawkiprzyjmowanego na rkoty-ku, częstość jego zażywania, wcze-śniejszyz nimkontakt,równoczesne przyjmowanie innych narkotyków, fi-zyczne i psychologiczne cechy b ior-cy,jego stan psychiczny (szczęści e, załam an ie ), czy środowisko (otocze-nie), w jakim narkotyk jest p rzyjmo-wany [2]. Do najważ n i ejszych e fek-tów wywoływanych przez środki h a-lucynogenne należą, oczywi ście , ha-lucynacje(omamy), jednaknierzadko pojawiają się takż e tzw. re trospek-tywne przebłys ki (f/ashbacks) i złe podróże(bad trips).

Halucynacje (łac. hal/ucina/ia, złudne spostrzeż eni e czegoś n ieist-niejącego) są to patologiczne zjawi-ska psychiczne przejawiaj ące się w doznaniach o charakterze s po-strzeżeń niewywołanychprzezżaden przedmiotznajdujący sięw percepcji człowieka. Mogą to być halucynacje wzrokowe,słuchowe, smakowe, wę­ chowe,czuciowei inne [14].

O retrospektywnych prz eb ły­ skach mówimy,gdyze sp ółobjawów intoksykacyjnych, występujących podczas przyjmowania środka halu -cynogennego, pojawia się ni espo-dziewanie w okresie abstynencji, długi czas (miesiące , a nawet lata) po przerwaniu przyjmowania n arko-tyku. Są to: zniekształcone w idze-nie,zatarcie granic ego,intensywne przeżyciaemocjonalne,atakż ewie -leobjawów somatycznych. Niekiedy flashbacki przyjmują postać

przera-żających halucynacji,którewek stre-malnych przypadkach prowad z ą do zabójstw lub samobójstw. Występo­ waniu flashbacków sprzyjają stres, choroby oraz używanie alkoholu

i marihuany. Może je wywołać jakiś dżwięk, zapach lub inneimpulsy ko-jarzące się z przyjmowaniem ha lu-cynogenów w przeszfości. F lash-backi występują u ok. 25% osób przyj m ujących halucynogeny,trwają od kilku sekund do kilku godzin i częstokroć dokładni e o dzwiercie-dlają wcześniejsze objawy działania narkotyków; występują najczęści ej po wielokrotnym ichzażyci u,alem o-gą poj awi ć się rów n i eż po p ierw-szym z nimikontakcie.

Intoksykacja środkam i h alucyno-gennymi moż e wywołać równi eż wspomniane tzw. złe podróż e , któ-rych główn e efekty oddzi aływan ia na psychikę to: lę k , napady paniki, poczucie utraty kontroli nad sytu-acją , zaburzeniepercepcjiwłasnego ciała, dziwaczne i przerażające omamy, strach przed obłęd e m iśmiercią,myś lisamobójcze,zacho -wania autodestr ukcyjne, takie jak wyskakiwanie przez okno,ostre psy-chozy i ciężkie objawy depresyjne. Do objawów somatycznych należą intensywne poty, kołatanie serca i nudności. U osób, które przyjęły wysokie dawki halucynogenu, wy-stępująobjawy bardzo silnego pobu-dzenia układu sympatycznego: hi -pertermia,koagulopatia,zapaść krą­ żeniowa i zatrzymani e oddychania. Wkrótce po przyjęciu h

alucynoge-nów mogą pojawić się zaburzenia afektywne lub zaburzenia nastroju (stany depresyjne lub maniakalne, stany lękowe) ut rzymujące si ę z wy-kledłużej niż dobę. Doświad czaj ąca ich osoba jest przekonana,że nigdy nie powrócido stanunormalnego.

Halucynogeny różnią si ę od i n-nych narkotyków szybkim w ytwarza-niemtolerancji inieuzależniają .

Termi nologia

Dość powszechnie dziś stosowa-ny i akceptowany termin . halucyno-geny' ,który poraz pierwszy wprowa-dziłA.Holler [15],nie bez trudu prze-bijał się na strony publikacji i mono-grafiinaukowych,rywal izującz takimi okreś len iamijak.psychodeliki', .psy-choto mimetyki', .psychotogeniki' czy .psychoheurestyki'. Propag atorem najbardziej kontrowersyjnego termi-nu - psychoheurestyki, był Stephen Szara, kierownik Biomedical Rese-archBranch wNarodowym Instytucie Uzależnień (NIDA).

Słowo.heuresnc" pochodziz grec -kiego .heurestiken" - wymyślać, od-krywać. Na podstawie tego terminu autor przyjął defin icję środków psy-choheurestycznych. Jego zdaniem sątozwiązki pomagającebadaći od-krywać mechanizmy powstawania efektów psychotropowych,otwierają­

ce pole badań złożonych funkcji mó-zgu.

Lata 50. można uznać za począ­ tek ery badań psychiatrycznych, któ-re opierały się na przekonaniu, że substancje określanejako halucyno-geny wywołują uzdrowych ludzi ob-jawy schizofren ii i innych psychoz. Terminu .środki psychedeliczne' lub "psychodeliczne' ("otwierające umysł")po raz pierwszy użyłHumph -rey Osmond w roku 1957.

Nie było łatwe osiągn ięcie kon-sensusu w sprawie definicji pojęcia

.haiucynogeny". Według L.E. Holli-stera [13]sątośrodki , które wykazu-ją następuwykazu-jącecechy:

• efektamiichdziałaniasąprzede wszystkim zmiany w myśleniu ,

percepcji inastroju.Zaburzenia sprawności intelektualnej i pa-mięci sąminimalne ;

• głód narkotykowy (craving

-.chclca") jest po ha

lucynoge-nach minimalny lub nie wystę­

puje wcale.

• stupor i narkoza zwykle nie wy-stępują;

Spośródlicznych substancji owła­ ściwościach halucynogennych wy-różnia sięzwykle dużą grupętzw. ha-lucynogenów klasycznych, które

ce-6

chuje podobny mechanizm wywoły­ wania halucynacji. Są to m.in. od dawna znane halucynogeny natural-ne, tj.występujące wprzyrodziejako

skład niki rośl in igrzybów,atakże in-ne,którespełn iają dwawarunki:

- wykazują wysokie powinowac-two do receptorów serotonino-wych 5-HT_{2 ;}

- są rozpoznawa ne przez

zwie-rzęta laboratoryjne .uczulone" dz ię ki specjal nemu treningowi na DOM (4·metyI0-2,5-dimeto-ksyamfetamina).

Definicjatawyłącza zgrupy halu-cynogenów klasycznych takiezwiąz­

ki,jak antagonista receptorów seroto-ninowych - ketanseryna, która wprawdzie wiąże się z dużym powi-nowactwemz receptorami5-HT2,ale nie jest rozpoznawana przez zwie-rzęta"uczulone" na DOM,atakżelek uwalniający serotoninę - fenflurami-na, która jest rozpoznawana przez zwierzęta, ale nie wiąże się z recep-torami 5-HT2' Do grupy tej nienależy również wiele innych halucynoge-nów,jak fencyklidyna, ketamina, sal-winoryna A i THC, które wywołują

efekty zapośrednictwemoddzielnych układówreceptorowychi niedziałają na receptory 5·HT2'

Podziałklasyc znyc h halucynogenów

W oparciu o budowę chemiczną klasyczne halucynogeny dzieli się zwykle na dwie duże grupy: halucy-nogeny indolowe (indoloalkiloaminy) oraz halucynogeny feny loalkiloami-nowe (fenyloalkiloaminy).Do indole-aikiloamin należą pochodne ergoliny, tryptaminyikarboliny[8J.Ważniejsze z nich zestawiono poniżej .

Pochodne ergoliny:

-Iizergid (N,N·dietyloamid kwa-su 9,10-didehydro-6-metylo-er-golino-813-karboksylowego;LSD; LSD-25);

- amid kwasu lizergowego; Pochodne tryptaminy: - dimetyiotryptamina (3-(2-dimety-loamino)-indol;DMT); - N,N-dietylotryptamina (DET); - N,N-dipropylotryptamina (DPT); - 5-metoksy·N,N·d imetylotrypta-mina (Meo-DMT); - 5-metoksy-N,N-diizopropylotryp-tarnina (5-MeO-DIPT;.Foxy"); - N-metylotryptamina;

- 5-met oksy- a-metylotryptamina (5-MeO-AMT);

- a-metylotryptamina(AMT); - bufote nina

(5-hydroksy-N,N--dimetylotryptamina; 5·0H·D MT; N,N-dimetyloserotonina); - psylocybina (4-fosfo

ryloksy-N,N--dimetyl otryptamina, indocyb i-na);

- psylocyn a (4hydroksyN,N --dimetylotryptamina ; 4-hydro -ksy-DMT) ;

- baeocystyna (norpsylocybina; 4--fosforylo ksy N metylotrypta -mina).

Pochodne karboliny:

- harmina (t-rnetyto-z -rnetoksy-karbolina);

- harmalina (3,4-dihydroharmina) ; - harman (1-metyiok arbolina) ; - ibogaina.

Druga grupa halucynogenów kla-sycznych - fenyloalkiloaminy - dzieli się na pochodne fenyloetyloaminy i pochodne fenyloizopropyloaminy.

Pochodne fenyloetyloaminy (fene-tylaminy): - meskalina (3,4,5-trimetoksyfe-nyloetyloamina; 3,4,5trimeto -ksytenetylamina); - 2,5-dimetoksy-4-bromofenetyla-mina (2C-B,NEXUS); - 2,5-dimetoksy-4-jodofenetylami-na (2C-I). Pochodne fenyloizopropyloaminy (amfetaminy): - 2,5-dimetoksy-4-metyloamfeta-mina (DOM/STP) ; - 3,4-metylenodioksyamfetamina (MDA); - 3,4-metylenodioksymetamfeta-mina (MDMA);

- 2,5-dimetoksy-4-ety

loamfetami-na (DOET); - 2,5-dimetoksy-4-bromoamfeta-mina (DOB); - 2,5-dimetoksy·4·jodoamfetami· na (DOI); PROBLEMY KRYMINALISTYKI258107

Ryc.1. Ergolinai jej halucynogennapochodna- lizergid (LSD) Fig. 1.Ergolineand itshaJlucinogenicderivative-Iysergide (LSD) - 4-metoksyamfetamina(PMA);

- 2,5-dimeto k syamfetamina (DMA); - 3,4,5-trimetoksyamfetam ina (TMA), - 3-meto ksy-metylenodioksyam-fetamina (MMDA).

Narkotyki halucynogenne można

również podziel ić, stosując kryterium czasu, jakiupływaod podanian arko-tyku do pojawienia się efektów jego działania, osiągnięcia ich maksyma l-nego nasilenia oraz zaniku. Ha lucy-nogeny .ultraszybkle" (np. podana dożylniedimetylotryptamina) to takie, których efektypojawiająsię jużm inu-tę po zażyciu, osiągają apogeum po 5 minutach, utrzymują się przez 30 minut i zanikają przed upływem go-dziny. Efekty działania halucynoge-nów "szybkich" (np. podana domię­ śniowoN,N-dietylotryptamina)wystę­ pują po 5-15 minutach, osiągają maksymalne nasilenie po 15-60 mi-nutach izanikają po 1-2 godzinach. Przykładem "ś red n i o szybkich" halu-cynogenów jest psylocybina,dla któ-rej czasy charakteryzujące szybkość działania wynoszą odpowiednio : 15-30minut,1-3 godziny i 6 godzin.

Dla"długo działających" halucynoge-nów (np. podane domięśniowo LSD imeskalina)czasy tewynosząodpo -wiednio: 30--90 minut,

3-5

godzin i 8-12 godzin.Halucynogenem dzia -łającym "u ltradługo" jest ibogaina, której efekty utrzymują się przez 18-24 godziny.

HalucynogenyIndolowe (indoloalkiloamlny)

Pochodne ergoliny

Halucynogeny o strukturze i ndo-loalkiloamin występują w wielu ga-tunkachroślin , grzybów i mikroorga-nizmów, jednak najsilniej działają­ cym i najlepiejznanym związkiemtej grupy jest otrzymywany półsynte­ tycznie lizergid. Jest on pochodną ergoliny zbudowanej z pierścienia

indolowego skondensowanego zpierścieniami cykloheksanu i pipe-rydyny (ryc.1).

Lizergid (LSD) otrzymuje się z substancji występujących wspory -szu. W skróciejego syntezawygląda następująco:

alkaloidy sporyszu- NH₂-NH₂ ...

hydrazyd kwasulizergowego

hydrazyd kwasu Iizergowego + NaN0₂...azydkwasuIizergowego

azydkwasuIizergowego

+

die tyIo-amina ... dietylamid kwasu Iizerg

o-wego(LSD).

Lizergid jest to biały krystaliczny proszek bez zapachu i smaku, roz-puszczalny wwodzie,dzialający200 razy silniejod psylocybiny i5000 ra -zy silniej od meskaliny. Jego dawki mierzysię w mikrogramach (10-6 g),

czyli milionowych częściach grama.

Dla porównania,dawki kokainy i he-roiny są mierzone w miligramach (10-3 g).Dawka skuteczna lizergidu wynosi od 50 do 300 ~g(od 0,00005

g do 0,0003 g).

Krystaliczną postać LSD zwykle rozpuszczasię w wodzie i tak otrzy-manym roztworem nasyca różne substancje:kostki cukru,tabletki sa-charyny,bibułki, papiery itp. Z jedne-go grama LSDmożna więc otrzymać od 3300 do 20 000 skutecznych da-wek narkotyku, który jest rozprowa-dzany w tej "rozcieńczonej" postaci. LSD nie nadaje siędo palenia,gdyż w wyższej temperaturze ulega roz -kładowi. Moc zachowuje, gdy jest przechowywany wniskiej temperatu-rzeiw ciemnympomieszczeniu. Wy-wołanejegodziałan iem efekty utrzy-mują się od 4 do 6 godzinizanikają

N

B~

N

H

ergolina

po 8 godzinach. Okres półtrwan ia wynosiok. 8 godzin.

Przy typowym dawkowaniu LSD,

czyli 25-150~g,jegostężeniewm o-czupacjentajest bardzomałei wyn o-siod 100 do200 pg/ml (pikogramów na mi). Narkotyk bardzo trudno wy

-kryć metodami analizy chemicznej,

tym bardziej że jego szybki metab

o-lizm sprawia,żetylkook.1%podanej dawkiLSD wydalasię

w

moczuw po-staci niezmienionej.Stosunkowoma -ła jest również wydajność ekstrakcji

moczu przed wykonaniem badania stosowanązwykle w tym celumetodą chromatografii gazowej sprzężonej

zespektrometriąmas(GC/MS). Po alkoholui marihuanieLSD za

j-muje trzecie miejsce wśród narkoty-ków najczęściej zażywanych przez młodych ludzi.Jest on nazywany nie-kiedy LSD-25, ponieważ był 25 związkiem z serii połączeń otrzyma -nych przezpracującegowBazylei dr. Alberta Hofmanna, który badał sub-stancje wytwarzane przez pasożytu­

jący nakłosach żyta grzybek - buła­

winkę czerwoną (Claviceps purpu-real i gromadzone w przetrwalniko-wej formie grzyba - sporyszu (Seca-le comutum; Ergo~, oraz ich wpływ

naukład krążenia .

Sporysz zawiera wiele silnie dzia -łającychsubstancji,m.in.ergotaminę

wywołującą obkurczenie macicy po porodzie, skurcz naczyń włosowa­ tych, a także substancje łagodzące

migrenowe bóle głowy. Hofmann są­ dził, że LSDbędzie poprawiał krąże­ nie,niewywołując przy tym to

ksycz-tizergid(LSD)

nychetektówtypowych dlasporyszu. BadaniawpływuLSD naukład krąże­ nia, które przeprowadził w 1938 r., były jednak zniechęcające. Pięć lat pó źniej Hotmann powrócił do bada -nia tego związku i podczas jednego z doświadcze ń przypadkowo połkn ął niewielką dawkę LSD. W ten sposób odkryłjego halucynogennedziałanie . Po doustnym przyjęci u LSD poja -wi ają się stopniowo następujące o b-jawy:

- zdrętwien ie (utrataczucia); - mrowieniekończyn; - uczuciezimna (dreszcze); - anoreksja(jadłowstręt); - mdłości;

- wymioty(rzadko).

Wystę p uj ą równieżzaburzeniabę­ dące wynikiem pobudzenia układu sympatycznego: rozszerzone żreni­ ce,tachykardia, hipertonia, h

iperter-miai zaczerwienienie twarzy, atakże drgawkiiwz m ożen i e odruchów. LSD marównieżdziałaniepirogenne.W y-wotuje zaburzenia regulacji tempera-tury ciała i jej wzrost do 41-42oC. Może to doprowadzić do us zkodze-nia mózgu, jeśli nie nastąp i szybkie ob niżenietemperatury.

Zarówno psychiczne, jak i soma -tyczne efekty LSDzależąodprzyjętej dawki. Jeśli jest ona duża, efekty spożycia narkotyku - zaburzenie po -czucia czasu, zmieniona percepcja wrażeń wzrokowych i bardzo jaskra -we widzenie kolorów,a także niepo-kój i lęk - mogą utrzymywać się przez 24 godziny (niekiedy nawet przez 48 godzin).

Kontakt z LSD bywa szokujący, gdy zniekształcone przedm ioty idżwiękiorazzłudne myśli wywołują poczucie zagrożenia i przerażenie. Niejednokrotnieludziedręczeni kosz-marami podpalalisi ęlub skakaliz du-żych wysokości.

Toksyczne efektywywołane przez przewlekłeprzyjmowanie LSD lo:

- długotrwałe psychozy, zwłasz­ cza u osób cierpiących wcze

-śniej na zaburzeniapsychiczne; - długotrwafe lub przerywa ne

okresyciężkiej depresji; - dysrupcjaosobowości;

8

- pohalucynacyjne zaburzenia percepcji (post-halluc inogen

perceptual disorders, w skr.

PHPD).

Inne objawy wywoływane przez LSDto:

- depersonaiizacja;

- zaburzeniepercepcjiczasu;n ie-możność rozróżnienia teraźnie] ­ szości, przyszłościiprzeszłości; - trudności z ko n centracją: z dol-ność koncentracji może ulegać szybkim zmianom;

- obfitość mglistych ideiinatrętne zainteresowanie problemami f i-lozoficznymi.

Nierealistyczne widzenie świ ata połączonezbłędnymi sądami i nie lo-gicznymi procesami myś lowym i mo-że wywołać u zażywających LSD przekonanie, że są odkrywcami no -wych, nieznanych dotąd, "prawd" [17]. Inny rodzaj zagrożeń związa­ nych zespożywan iem LSDstanowi ą wypadki drogowe, które mogą sp o-wodować osoby będące pod wpły­ wem narkotyku.

Podstawowymi skutkami przyj mo-waniazwi ąz kówhalucynogennychsą zn i e ks ztał ce n i a bodżców wz roko-wych i akustycznych przenoszące biorcę w "królestwo niezwyktej rze-czywistoś ci" . Nie ma jednak do wo-dów, że "rozsze rzają one świad o ­ mość" lub "otwierają nowe możliwo­ ści" - raczejzmieniają lubzakłócają odbiórwrażeń.

Niektórzy artyści i intelektualiści zażywaj ącyLSDuważali,żenarkotyk ten uczynił ich bardziej twórczymi, jednak obiektywni obserwatorzy nie stwierdzali żadnych korzystnych zmian w dziełach tych osób.Trudno więc uznać, że LSDwywołujewzrost

możliwościtwórczych.Żadneuznane dzieło sztuki nie powstało podwpły­ wem tego narkotyku czy w konse-kwencji doświadczeń psychod elicz-nych.

U biorców LSDmogą występować pewne postaciezależności psychicz-nej, brak jednak prze ko nywających danych o wywoływaniu przez lizer-gid, a także inne halucynogeny, za-leżnościfizycznej,apo ich odstaw

ie-niu zes połu abstynencyjnego. Mi ę­ dzy LSD,mes kali n ąipsylocyb i nąwy -stę p ujetolerancjakrzyżowa ,comoże ws kazywać na podobny mechanizm

działaniatych narkotyków.

Stosowanie LSD przez kobiety w ci ąży moż e doprowadzić do uszkodzeniapłodu,a nawetporonie -nia. Nie jest tozaskakujące ,jeśl isi ę

pamięta , że LSD wykazuje podo

-bieństwostrukturalne do ergotaminy, która występ uje w przetrwalniku b u-ławi n ki czerwonej i jest stosowana do wywoływan ia porodu. Głównym miejscem działan ia LSD, podobnie jak iinnych klasycznych halucynoge-nów,jest serotoninergiczny receptor 5-HT_2·

Układ serotoninergiczny wpływa na sen, nastrój, hamulce psychiczne i uczestniczywpowstawaniustanów depresyjnych.Jądroszwu w pniu mó -zgu skierowujebodżce zmysłowe do odpowiednich jego regionów, LSD wył ącza jednak ten regulator, co sprawia, że bodżce docierają do in -nych obszarówmózgu.To uszkodze-nie filtrasortującego informacje w l o-gicznymporządku powodujen iezdol-ność oddzieleniawsp o m n i e ń od r ze-czywistości.

Prekursor LSD - kwas lizergowy zaliczonodo grupyIII,a LSD do gru-pyIsubstancji kontrolowanych.Amid kwasulizergowego (lizergamid, LSA) róż n i sięod LSD brakiem dwóch grup metylowych przy azocie aminowym. Występuje w nasionach rosnących w Meksyku - lian Rivea corymbosa z rodziny Convolvulaceae. Indianie

żują te nasiona lub rozcierają je iprzygotowująz nichnapój, któryza -czyna działać już po 20 minutach -wprowadza w stan marzeń sennych przy całkowicie zachowanej świado­ mości. Efektytypowe dlaLSD obser -wujesię rzadko.

Pochodnetryptaminy

Tryptamina nie wywiera działania

ośrodkowego nawet w dawkach

przekraczających 1 g.Najprostszymi jej pochodnymiwykazującymi działa­ nie na OUN u ludzi,są:a -metylotryp-tamina (AMT) i N,N -dimetylotrypta-mina (DMT) (ryc.2)

Dimetylotryptamina występuje wroślinach Psychotria viridis i Pipta-denia peregrina (Mimodaceae) [30]. Jest ona aktywna,gdy stosuje sięją w postaci iniekcji, pali lub wdycha. Podana doustnie traci aktywność,

gdyż ulega rozkładowi pod działa­ niem obecnej w przewodzie pokar -mowymmonoaminooksydazy (MAO)

[l].

Ryc. 2. N,N-dimelylolryplamina(OMT)

Fig.2.N,N -dimethyltryptamine(OMT)

Parenteralne podawanie DMT w dawkach 25- 135mgwywołuje ha-lucynacje o nagłym początku i k rót-kim okresie trwania (15-30 minut). Jej metoksylowapochodna, s-meto-ksy-N,N-dimetylotryptamina (MeO--DMT),jest również aktywna, wyka-zuje podobną do DMT dynamikę działaniai podobniejak DMT traci ak-tywność przy podaniu doustnym, gdyżulegarozkładowi podwpływem MAO. Związki te zachowują nato-miastaktywnośćhalucynogennąprzy podaniu doustnym, jeśli p rzyjmowa-nesązinhibitorami MAO,np.a lkalo-idami ~-harmalowymi. Stosowane dość powszechnie wAmeryce Połu ­ dniowejhalucynogennenapoje,obok substancji wywołujących h alucyna-cje, zawi erają właśnie te inhibitory. Najbardziej znanymnapojemtego ty-pu jest ayahuasca (caapi, yag, ho -asco) przygotowywana od czasów

starożytnych z liści krzewu Psycho-tria viridis orazkory rośliny Baniste-riopsis eaapi (Malpighiaeeae). Oba składniki gotuje się kiika godzin, a następnie dekantuje, otrzym ując brązową, oleistą ciecz stosowaną w celach leczniczychorazdo wywo

-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

ływaniastanów odurzenia i halucy na-cji podczas uroczystości religijnych i rytualnychobrzędów[4,26J. Ayahu-asca zawiera zarówno silnie halucy-nogenną dimetylotryptaminę, jak i al-kaloidy harma/owe:harminę, harma-lin ęitetrahydroharminę (THH)będą­ ce słabymi halucynogenami, ale sil-nymi inhibitorami MAO chroniącymi DMT przeddziałaniem tego enzymu.

Zawartość DMT w wysuszonej rośli­ nie Psyehotria virid is wynosi od O,l-{),66%, a w suchychliściach od 3-95 mg na gram suchej masy. Za-wartość alkaloidów ~·harmalowych

w Banisteriopsis eaapiwaha się zaś od 0,05do 1,95%suchej masy.A lka-loidy harma/owe wykryto również w pustynnym krzewie Peganum har-mata (Zygophy/laceae) rosnącym w Azji Centralnej [6].

Dożylne podanie DMT znacznie przyśpiesza akcję serca orazwzrost skurczowego i rozkurczowegociśn ie­ nia krwi. Dawka 0,5 mg/kg podana w iniekcji wywoł uje w ciągu 2 minut przyśpieszeni e akcji sercao 26 u de-rzeń na minutę, wzrost skurczowego ciśnieniakrwi o 35,a rozkurczowego o 35 mmHg. DMT oraz ~-karboliny przyjętew postaci napoju ayahuasca w dawce 0,48-1 mg/kg w ciągu

90-120 minutdoprowadzajądop rzy-śpieszenia akcji serca i wzrostu ci-śnienia krwi o 1/3 wartości wywoły­ wanych przez DMT.Dla porównania - kokaina wdychana w postaci prosz-ku w dawce 1,37 mg/kg wywołuje

przyśpieszenie akcji serca o 17 ude -rzeńnaminutęi wzrostskurczowego ciśnieniakrwi

o

14 mmHg[4].Dawka ecstasy (MDMA) wynosząca 1,5 mg/kg przyśpiesza czynność serca o 28 uderzeń na mi nutę i powoduje wzrost skurczowego ciśnienia krwi

o

25, a rozkurczowego

o

7 mmHg. Hemodynamiczne efekty typowych dawek napojuayahuascasą słabsze imniejniebezpieczneniż skutki d

zia-łaniawielu obecnychna rynku n arko-tykowym substancji ps ychoaktyw-nych[17].

W wyniku hydroksylacji DMT wpozycji 4 powstajehalucynogenna psylocyna. Jej izomerem zawierają­ cym grupę hydroksylową w pozycji 5 jest bufotenina,która nie wykazuje

działania halucynogennego lub wy-kazujeje w stopniu znikomym, praw-dopodobnie wskuteksłabego przen

i-kania przez barierę krew-mózg [la, 27].

5-metoksy-N,N-di izopropylotrypta-mina ("Foxy";.Poxy-Methoxy") nale-ży do narkotyków zmodyfikowanych o właściwościach halucynogennych i lekko euforyzujących [34J. .Foxy" jest diizopropylowym analogiem 5--metoksy-N,N·dimetylotryptam iny . W latach 2001-2002 pojawił się on na narkotykowym rynku kilku amery-kańskich stanów: Kalifornii, Arizony,

Wirginii i Teksasu, gdzie sprzedawa -no go w postacikapsułek orazt able-tek zwytłoczonym wizerunkiempają­

kazawierającychok.4 mg narkotyku [16]..Foxy" wprowadzaw stan niepo-hamowanej gadatliwości, powoduje zaburzenia wzroku i słuchu . Jego działanie wykazuje pewne analogie do dzi ałania MDMAi praw dopodob-nie ztego powodu narkotyk tenjest

częstosprzedawanyprzezdilerów ja-ko (droższe) ecstasy [28]. Najwięk­

sze nasilenie efektówjego działania obserwujesię1-1 ,5 godziny po przy -jęciu,ponastępnych2 godzinach ob-jawy zaczynają ustępować, a 6 go-dzin późn i ej znikają całkowicie. Wodróżnieniu odDMT i jejważniej­

szych pochodnych .Foxy" nie ulega rozkładowi pod działanie m MAO,

działawięctakżepoprzyjęciu do ust-nym. Jegogłówny szlak metabolicz-ny to dezaminacja oksydatywna z utworzeniem kwasu 5metoksy -indolooctowego (·MeO·IAA)[22, 23].

Psylocybina (4-fosforyloksy-N,N --dimetylotryptamina) (ryc. 3) wystę­

pujew wielugatunkachgrzybów, któ -rezewzg lędunawywoływaneefekty są często nazywaneczarodziejskimi grzybkami (magie mashrooms).

Naj-ważniejszez nich to Psiloeybe mexi-cana, Psilocybe cubensis, Paneo/us subalteatus i Stropharia comilla [30]. Dynamikę zmian stężeń psylocybiny ipsylocyny w przebiegu wzrostu ha -lucynogennych grzybkówop isał S.T. Gross [12].

Psylocybinę izolował w r. 1957 z grzyba Psilocybe mexieanarosną­ cego w Ameryce Centralnej znany chemik szwajcarskiAlbert Ho/mann.

CH₃₀

Ryc. 5. Harmina- pochodna karboliny Fig.5.Harmine- derivative ot carboline

na i harman,będące jej metylowymi i metoksylowymi pochodnymi.

Harmina (t -rnetyto-z-metoksykar-bolina) (ryc. 5) jest alkaloidem z gru-py p-karbolin izolowanym z nasion rośliny Peganum harmala (Zygophyl-laceae). Jest ona identyczna z bani-steryną i telepatyną występującymi w Banisteria caapi (Malpighiaceae)

oraz zjegeiną z Haemadictyon ama-zonicum (Apocynaceae). Harmina i jej uwodorowana pochodna - har-malina,sąinhibitorami MAO,hamują wi ęc przemiany serotoniny i innych monoamin, zwiększając ich stęźenie w neuronach. Nadmierne gromadze-nie się serotoniny w zakończeniach nerwowychmoźe wywołaćwiele nie-poźądanych i groźnych objawów określanych mianemzespołu seroto-ninergicznego: drgawki,biegunkę, hi-pertermię, nadmierne pocenie, skur-czemięśniowe, a nawetdoprowadzić dośmierci[3J.Harmalinę wykorzystu-je się do otrzymywania zwierzęcego modelu drźenia samoistnego. W przypadku szczurów uzyskuje się go wciągu 3-7 minut.

Zawartość harminy w Banister/op-s/s caapi waha się od 0,31-8,43%, harmaiiny 0,03-0,83%, a tetrahydro-harminy 0,95-2,94%[5J.

Inny alkaloid tej grupy - harman, powstającyw wynikuodłączenia gru-py metoksylowej od harminy, wykryto w zielu męczennicy - Passiflora in-carnata (Passif/oraceae).

Ibogaina jest alkaloidem indoIo-wym o silnymdziałaniu halucynogen-nym,któreutrzymuje sięprzez ponad 12 godzin.Występuje wafrykańskiej roślinie Tabernathe iboga (Apocyna-ceae),której sproszkowana kora jest stosowana w Afryce Zachodniej jako środek pobudzający i wywołujący charakterystyczne barwne

halucyna-H

N

9

- psylocynę; - glukuronian psylocyny; - aldehyd 4-hydroksyindoI0-3--octowy: - kwas 4-hydroksyindoI0-3--octowy; - 4-hydroksytryptofol [31].

Psylocyna (4-hydroksy-N,N- dime-tylotryptamina) jest aktywnym meta-bolitem psylocybiny o podobnej sile działania : ekwimolarne dawki obu zwi ąz ków wywołują u ludzi bardzo podobne efekty.

Do elementów struktury cząste­ czek pochodnych tryptaminy, które decydują o ich halucynogennej ak-tywności, naleźą: pierścień indolowy, dwuwęglowy łańcuch boczny oraz obecny w nim atom azotu. N-alkilo-homologi DMT, w których N,N-dime-tylopodstawnikizastąpiono podstaw-nikami dłuższymi i silniej hydrofobo-wymi, jak N,N-dietylotryptamina (DET), N,N-dipropyiotryptamina (DPT) czy N,N-diallilotryptamina (DAT) i N,N-dibutylotryptamina, są więc równieź halucynogenne [27].

Obecność grupy hydroksylowej w pozycji 4, tak jak w psylocybinie, zwiększanaogół intensywność dzia-łania pochodnych N,N-dialkilowych o rząd wielkości w porównaniu ze związkaminiepodstawionymi. Metok-sylacja pierścienia w pozycji 5takźe zwiększa siłę działania halucynogen-nego, jednocześnie nasila jednak działanie stymulujące ośrodkowy układnerwowy(działanie .amtetarni-nopodobne").

Pochodne karboliny

Karbolinaskłada się z pierścienia indolowego i skondensowanego z nim pierścienia pirydynowego (ryc.4).Wywodzą sięz niej tzw. alka-loidy harmanowe: harmina,

harmali-Ryc.4. Karbolina Fig. 4.Carboline Rok później wykonano jej syntezę

chemiczną. Toźsamość syntetycznej psylocybiny i aktywnego związku występującegow grzybkachPsi/ocy -be mexicanapotwierdzano wówczas w sposób dla nas raczej groteskowy. Próbkę syntetycznej psylocybiny przesłano bowiem do miejscowości Huautla de Jimenez w stanie Oaxa-ca w Meksyku, gdzie legendarna szamanka Maria Sabina potwierdzi-ła, źe identyczna substancja ("ten sam bóg") jest składnikiem znanych jej haiucynogennych grzybków [29]. W latach 60.czystą psylocybinę, ja-ko preparat Indocybin,wypuścił kon-cern Sandoza [25].

Halucynogenne działanie psylo-cybiny jest dziesięciokrotnie silniej-sze od meskaliny i stukrotnie słab­ sze od LSD. Po podaniu doustnym na pusty źołądek 4-5 mg psylocybi-ny jej mierzalne stęźenie pojawiasię we krwi po ok. 20 minutach. Kiedy w osoczu wynosi ono 4-6 Ilg/ml efektydziałaniapsylocybinyosiągają maksymalną intensywność po 1,5-2 godzinach iutrzymują się przez 5--B godzin [19].

Przyśredniej doustnej dawce wy-noszącej 12-20 mg psylocybina po-wedujezwęźenie źrenic, wzrost skur-czowego (średnioo 25 mmHg) i roz-kurczowego(średnioo 10 mmHg) ci-śnienia krwi, tachykardię (średnio o 10 uderzeń/min), przyśpieszenie oddychania, nasilenie odruchów ścięgnistych, wywołuje mdłości. Efekty teutrzymują sięod 3 do 6 go-dzin. Substancja nie wpływa nato-miast na poziom kortykosteroidów, prolaktyny isomatotropiny [9].

Zidentyfikowano 5 metabolitów psylocybiny powstających w organi-zmie ludzkim:

Ryc. 3. Psylocybina Fig. 3.Psilocibin

cje.Syntetyczną ibogainę otrzymano

po raz pierwszy w roku 1966 [20]. Przyjmowanie dużych dawek n

arko-tykumożedoprowadzićdowystąpie­ nia tzw. złych pod róży, jakie często towarzyszą stosowaniu LSD. E

ks-trak1 zawi e rający wszystkiealkaloidy

kory Tabernathe iboga bywa często

nazywany.Jndraekstrak1" i s

tosowa-nywterapiiuzależnień odheroiny. Ibogainawzbudziłaza

interesowa-niezewzg l ęd unawłaściwoście limi-nowania łub łagodzen ia zespołów

odstawiennychzwiązanychzuzależ­ nieniem od opioidów, kokainy, me -tamfetami ny, alkoholu i nikotyny. Chociaż wszystkie właściwości ibo

-gainy nie są jeszcze znane, wi

ado-mo,żejej podanie przerywa wci ąg u

kilku godzin objawy abstynencyjne

i trudne do opanowania pragnienie

przyjęcia opiatów. Zanik objawów

głodu narko tykowego może się

utrzymywać przez kilka dni lub dłu­

żej, co ułatwia przeprowadzeniede

-toksykacjipacjenta.Ibogai nęstosuje się w dawce od 5 mg/kg wagi ciała

w przypadku słabych objawów

od-stawiennych, do 30 mg/kg w

przy-padkach ciężkiego, wie

lonarkotyko-wegouzależnienia .Nie wiadomo, ja-kie objawy niepoż ądane wywołują

dawkiprzekraczające30mglkgi czy

dopuszczalne jest ich stosowanie.

Dane wskazujące na skuteczność

ibogainy w łagodzen iu objawów

od-stawiennych u narkomanów o piato-wych przedstawili Mach i wsp. [18], jednak jak dotąd nie przepr

owadzo-no pogłębio nych badań na dużym materiale.

Ibogainaulegaw organizmieczło­ wieka metabolizmowi pod wpływem enzymu P450 206, a jej głównym metabolitemjestnoribogaina (t ż-hy­ droksyibogaina), k1óra różni się od

ibogainy tym, że w pozycji 12,

za-miast grupy metoksylowej,maf

eno-lowyhydroksyl. Metabolit tenjest s

il-nym inhibitoremzwrotnego wychwytu serotoninyidziałajakoumiarkowanie silny agonista receptora K (kappa) isłabyagonistareceptora II(mi), wy-kazujewięccechy podobne do me ta-donu stosowanego powszechnie wterapiisubstytucyjnej narkomanów opiatowych. Póło kres trwania ibo

qa-PROBLEMY KRYMINA LISTYKI 258/07

iny oraz noribogainy jest podobny i wynosiok.30 minut.

Zwolennicy i propagatorzy

lecze-nia uzależnień za pomocą ibogainy

tworzą formalne i nieformalne grupy kliniczne i samopomocowe w Ka

na-dzie, Meksyku. Republice Czeskiej, Słowenii, Francji, Holandii, Brazylii,

Afryce Połud n iowej, Anglii i Nowej

Zelandii, gdzie iboga i nę podaje się

jako lekdoświ adczalny.Niektóre

oso-by leczone ibogainą wymagają kilku sesji terapeutycznych,częśćp acjen-tów wracajednakdo nałog upo kilku

dniach lubtygodniach.

Obecnie wUSA,Kanadzieiwięk­

szości krajów europejskich ibogaina

ma status substancji dopuszczonej

do eksperymentalnych testów kli

nicz-nych, wolno ją więc stosować tylko w ramach programów zatw ierdzo-nych przez odpowiednie komisje

etyczne,niejestjednaknigdzie z

ale-galizowana jako ogólnie dostęp ny lek. Cena ibogainy jest wysoka,

wy-nosi ok.500 dolarów amery ka ń s kich

zagram, co sprawia,żeleczenienią uza leżn ieńjestkosztowneidla wielu pacjentów niedostępne . W USAi

bo-gai nę wolnostosować w ramach

za-akceptowanego przez FDA leczenia

klinicznego. Posiadanie jej przez osobyprywatne jestprzestępstwem .

JOrg Schneider, farmakolog

pra-cujący w koncernie Ciba,stwierdził, że ibogaina nasila przeciwbólowe

działan ie morliny.Kroupa iWells z a-uważyli natomiast,żezmniejszaona tolerancję wobec leków opiatowych [24J. Przyjmowaniu ibogainy t owa-rzyszą często mdłości i wymioty,co

znacznie zmniejszajej at ra kcyjn ość jako tzw. narkotyku rekreacyjnego. Nie stwierdzono natomiast uza leż­

niających właściwości ibogainy.

Obok działan ia na receptor 5-HT2

ibogaina wykazuje spore p owino-wactwo do receptora opioidowego K (kappa)(Ki= 2 llM),czym przyp

omi-nasalwino rynęA.

W ostatnich latach "czarodzi

ej-skie grzybki" odgrywają coraz wię k­

sza rolęisąjednym zgłównych źró­ deł substancji halucynogennych

[19]. Według meksykańskiego eko-loga Gastona Guzmanaw Meksyku rośnie ok. 200 tys i ę cy gatunków

grzybów, z których wiele zawiera substancje psychoak1ywne, jednak dotychczas udało się zbadać skład­ niki chemiczne zaledwie u 5%z nich [26,29].

Haluc yn ogeny

lenyl oalklloaminowe Pochodnefenetylaminy

Jedynym halucynogenem zgrupy

fenetyloamin występ ującym w p

ro-duk1ach naturalnych jest meskalina (3,4,5-trimetoksyfenetylamina)(ryc.6),

którąznaleziono w ok. 20 gatunkach

kak1usa (Cactaceae) rosnących na terenach pustynnych w północnym

Meksyku i połud niowych stanach USA. Rośl iny te są używane od

nie-pamiętnych czasów przez ludność

wymienionych regionówdo łagodze­ nia uczuciagłodu,usuwaniazm ęcze­

nia, leczenia różnych chorób oraz

wywoływa nia stanów oszoł omienia

podczasuroczystościreligijnych[21].

Głównym żródłem meskalinyjest

kaktus Loph ophora williamsii.

Na-lewka z niego figuruje w katalogufir -my Park ę -Davi s zroku 1889.Napój

jest zalecanyjako środek pobudza

-jący układ krążeniaiukładoddecho

-wy, w leczeniu dusznicy bolesnej (choroby wieńcowej) i odmy opłuc­

nowej.

Meskalin ę izolowano z kaktusa

w roku1896,alejejsyntezęche micz-ną wykonano dopiero w roku 1918.

W roku1940inastępnych latachm

e-skalinabyłajednymz kilku halucy no-genów stosowa nych w badaniach nad modelem psychozy [32]. O bec-nie jest jednym z nielegalniep

rodu-kowanych i rozprowadzanychnark

o-tyków halucynogennych. Dilerzy sprzedają częstojakomeskalinę

pro-dukty zafałszowane , zawie rające amfetaminy, DOM, alkaloidy b ella-donny, LSD lub fencykli dynę . Sp

o-śród objawówintoksykacji meskal iną

trzebawymien ićskurczeżołądkai j

e-lit, mdłości . wymioty i inne objawy przypominające ostre zapalenie żo­ łądka i jelit, zapalenie wyrostka ro-baczkowego lub zapalenie trzustki. Halucynogenna dawka meskaliny wynosi500-1500 mg.

Ayc.6. Meskalina (3,4,5'lrimeloksyfenety!amina)

Fig.6.Mescaline(3,4,5-tn'meth oxyphenethyla·

mine)

Meskalina jest stosowana doust-nie lubdożyln ie. Mechanizm jej dzia -łania nie został dotąd dokładnie po-znany,jednak prawdopodobnie pole-ga nazmianieaktywnościreceptorów serotoninowych, noradrenalinowych i dopaminowych. Efekty działania substancjipojawiają się około 30 mi-nut po jej przyjęciu , osiągają apo-geum po 3-5 godzinach i utrzymują się przez 8-12godzin. Efekty som a-tyczne, którepojawiają się w wyniku pobudzeniaukładu adrenergicznego, to rozszerzenie żren ic , zlewne poty, pod wyższone ciśnienie skurczowe krwi ipodwyż szonatemperatura.D u-że dawki meskaliny mogą wywołać hypoto nię ,bradykardięorazdepresję układu oddechowego. U niektórych osóbmogąwystąpić mdłości,wymio -ty, zawroty głowy, które ustępują po około godzinie. Efekty psychiczne pojawiają się kilkagodzin po przyję­ ciu narkotyku. Zwykle jest to uczucie euforii,poczuciesiłyfizycznej,aleteż zaburzenia odbieranych wrażeń, h a-lucynacje (głównie wzrokowe i do ty-cz ące jaskrawych kolorów), de z-orientacja, depersonalizacja, n iepo-kój, lęki, chwiejność Ulub wybucho-wośćemocjonalna.Antagoniścis ero-toniny hamują efekty działan i a me-skaliny, co wskazuje, że jej a ktyw-ność farmakologiczna ujawniasię za

pośredn ictwem receptorów s erotoni-nowych.

Metabolizm meskaliny badano na kilku gatunkach zwierząt. Gł ównym metabolitemjestkwas 3,4, 5-trimetok-syoctowypowstającyw wynikuo ksy-datywnej dezaminacji poprzez etap aldehydu, którymoże również ulegać

redukcji do 3,4,5-trimetoksyetanolu. Ten ostatni zaobserwowanowmoczu itkance mózgowej szczura otrzymu -jącego meskalinę, chociaż samego

działan ia .Stosowanyw dawkach 2-3 mg łagodnie pobudza układ sympa-tyczny, wywołuje euforię i powoduje zaburzenia percepcji. Dawki wyższe działają halucynogennie ok.50 razy słabiej niż LSD.

• 4-bromo-2,5dimetoksyamfe -tamina (DOS):zastąpieniegrupy me -tylowej w cząsteczce DOM atomem bromu wywołuje bardzo znaczny

wzrost własności halucynogennych. DOS (bromo-DOM)jestjed ną z n aj-silniej halucynogennych pochodnych amfetamin,sto razysil n i ejsząodme -skaliny.Efekty jejdzi ałani apojawiają się godzi nę po przyj ęciu, osi ągają apogeum po 3-4 godzinach i utrzy -mują się do 10 godzin. Skutkamijej spożycia są wzmożenienastroju, za-burzeniawidzenia,halucynacjei bar-dzo silnepobudzenieukładu sympa -tycznego. Skutki działania DOS przyjmowanego w wysokichdawkach są podobne do efektów działania sporyszu.Substancjawywołujetakże silny uogólniony skurcz naczyń ob -wodowych powod ujący ni edokrwie-nie tkanek.

• Para-metoksyamfetamina (PMA): silny środ ek halucynogenny istymulującyOUN.Opróczh alucyna-cji powoduje znaczny wzrost ciśn ie­ nia krwi (do 240/130 mmHg) i p rzy-śpi esza akcję serca. Działa halucy -nogennie pięciokrotni e silniej odm e-skaliny i trzykrotnieodMOA.C harak-terystyczną cechą PMA jestwywoły­ wanie gwałtowneg o wzrostu te mpe-ratury ciała - do 42-430C. _Aktywna

dawkaPMA wynosi 0,75mgikg,czyli 52 mg dla osoby ważącej 70 kg. Przedawkowanie powoduje bardzo silną stymulację układu sympatycz -nego z drgawkami, hipotermią, ko-agulopaliąirabdomiolizą(jak w przy-Ryc.7. OOMlSTP-halucynogennapochodna amfetaminy Fig.7.DOWSTP - hallucinogenic derivativeotamphetamine aldehydu nie udało się wy kryć.

Uczłowiekaprzemianymeskaliny nie są intensywne, gdyż 55-60% poda-nej dawkiwydalasięw moczuw po-staci niezmienionegozwiązku mac ie-rzystego.Kwas 3,4,5-trimetoksyocto -wy stanowi jedynie

27-30%dawki.Około dzie-sięciu innych metabolitów występuje w moczu w ilo -ściach znikomych.

Zażywanie meskaliny nie prowadzido fizycznego uzależ nien ia,chociażkolej -ne dawki narkotyku wywo-łują tolerancję. Stwierdzo-no równ ież tolerancję krzy-żową między meskaliną,

LSDi psylocybiną. Niektóre leki,jak insulina i barbiturany, nasilają tok-syczneefektymeskaliny [33]. Pochodnefenyl oizopr opyloamlny

(amfetaminy)

Halucynogenne f enyloizopropylo-aminy to związ ki należ ące do tzw. narkotyków zmodyf ikowanych, po-wstających w wyniku zmian struktu-ralnych dokonanych w cząsteczce amfetaminy lub metamfe taminy. Opróczzdolnościwywoływaniaha lu-cynacji,którepojawiają się w wyniku dokonanych modyfikacji struktura l-nych (wprowadzenia do pierście nia amfetaminy grupmetylowych,m etok-sylowych lub innych podstawników), zachowują onezwykle działanie p o-budzająceOUN,właściwea mfetami-nieimetamfetaminie.Z tegopowodu ww.związki nazywasię niekiedyha -lucynogennymistymuiantamilub st y-mulującym ihalucynogenami [11 J.Na -leżądo nich:

• 2,4,5-tr imetoksyamfetamina (TMA-2): syntetyczny analog m eska-liny i amfetaminy. Działa podobnie jak meskalina, alesilniej;

• 4 -metyI0-2,5-dimetoksyamfeta-mina (DOM/STP) (ryc. 7): narkotyk zmodyfikow any, wywod zący się z amfetaminy, alewykazujący podo-bieństwo strukturalne do meskaliny, cotłumaczyjegodziałan iehalucy no-genne. Początkowo oznaczano go akronimemSTP (Serenity, Tranquili

-ty,

Peace),nawiązującymdo efektów NH₂

OCH₃ CH₃0

CH₃₀

Ryc. 8. MDA (metylenodioksyamfeta mina)

Fig. 8. MDA(methy/enedioxyamphetamine)

Doustnemu przyjęciu 75-150 mg

MDMA towarzyszy uczucie euforii

Ryc. 9. Ecstasy (MDMA)- halucynogenna pochodna metamfetaminy

Fig. 9.Ecstasy (MDMA) - hallucinogenic derivativeot methamphetamine

- a-metylopochodne działają

kil-kakrotnie silniej niż ich n

iepod-stawione analogi; a-podstawniki

o masie cząsteczkowej większej

okresie przyjmowania ecstasy utrzy-mują się więc niepokój, agresja, sta

-ny depresyjne,obniżenie sprawności

intelektualnej oraz napady manii prześladowczej. Skutki wywołanego przez ecstasy zmniejszenia liczby

neuronów serotoninowych, czyli

wczesna utrata sprawności ogólnej

i intelektualnej, dają o sobie znać

szczególnie silnie w póżniejszym

wieku. Wartopodkreślić, że zażywa­

nie ecstasy prowadzi do uzależnie­

nia.

Ecstasy, .Foxy" i inne środki psy

-choaktywne stosowane w ceiu

popra-wienia samopoczucia i wywoływania

stanów oszołomienia przez

uczestni-ków różnychimprez klubowych,

spo-tkań towarzyskich, całonocnych

za-baw tanecznych, dyskotek itp. są

często, w zależności od charakteru imprezy, nazywane eufemistycznie

narkotykami rekreacyjnymi

(recre-ational drugs), klubowymi (club

drugs) lub imprezowymi (party

drugs). Nazwy te wprowadzają

w błąd potencjalnych nabywców

i konsumentów, sugerując, żechodzi

o związki nieszkodliwe lub mało

szkodliwe, sprzyjające wypoczynko

-wi i regeneracji sił, podczas gdy

w rzeczywistości są one

substancja-.mi o wysokiej toksyczności ogólnej,

destrukcyjnie działającymi na ludzką

psychikę.Nieistnieją więc

"rekreacyj-ne" narkotyki, tak jak niemogą istnieć

"rekreacyjne" trucizny [9].

Tabela przedstawia wykaz dawek

oraz zestawienie czasu isiłę działa­

nia ważniejszych halucynogenów in-doloalkiloaminowych i

fenyloalkilo-aminowych i receptoryuczestniczące

wwywoływaniu ich efektów.

Z porównania budowy ważniej­

szych fenyloalkiloamin: DOM, MDA,

MDMA, MBDB, PMMA isiłyich

halu-cynogennego działania można

wysnuć następujące wnioski doty-czące wpływu poszczególnych

ele-mentów struktury na działanie

biolo-giczne: i podwyższona zdolność

komuniko-wania. Pojawiają się również

kompli-kacje neuropsychiatryczne, jak nie

-pokój, bezsenność, depresja, para

-noja, stan splątania, napady paniki

i psychozy.Przewlekłeprzyjmowanie

MDMA wywołuje stany depresyjne, senność, lęk, wybuchy agresji,

psy-chozy i jestźródłem zaburzeń pamię­

ci [28].

Efekty działania narkotyku są wi

-doczne nawet przy małych dawkach

i należą do nich: wzrost ciśnienia

krwi, przyśpieszenie akcji serca,

ob-niżenie łaknienia, suchość w ustach, a także mdłości, wymioty, szczęko­ ścisk, zgrzytaniezębami, wzmożenie

odruchów,bóle mięśni, oczopląs,

za-mazane widzenie i tiki oraz uczucie

drętwienia i mrowienia. Obserwowa-norównież arytmięizapaść sercowo--naczyniową.Inne efekty, któremogą prowadzićdozejścia śmiertelnego,to

drgawki, hipertermia i rabdomioliza

(rozpad tkanki mięśni szkieletowych)

z ostrą niewydolnością nerek, udar (zarówno niedokrwienny, jak i

krwo-toczny), krwotoki podpajęczynówko­

we, zakrzepica naczyń mózgowych.

Opisano kilka przypadków

toksycz-nego uszkodzenia wątroby oraz

nie-prawidłowej sekrecji wazopresyny

(hormonu antydiuretycznego - ADH)

z obniżeniem stężenia sodu w suro

-wicy i drgawkami.

Szczególnie niebezpieczne jest

stosowanie MDMA w zatłoczonych

dusznych pomieszczeniach, np.

pod-czas tzw. raving parties, czyli cało­

nocnych imprez tanecznych z gło­

śną, żywiołową muzyką. Występuje

wtedy zespół objawów, które często

prowadzą do śmierci: hipertermia, odwodnienie, rabdomioliza, drgawki, koagulacja w naczyniach krwiono-śnych mózgu i ostra niewydolność nerek [16].

Chociaż dokładny mechanizm

działaniaMDMA nie jest dotąd

zna-ny, zgromadzone wyniki badań na

zwierzętach i obserwacje osób sto-sujących ten narkotyk wskazują, że uszkadza on neurony

serotoniner-giczne, które pełnią niezwykle waż­

ną funkcję, gdyż regulująpobieranie

pokarmu, sen, aktywność seksualną

i odczuwanie bólu. Po dłuższym

o

<

_O

• 3

,4-metylenodioksymetamfeta-mina (MDMA) (ryc. 9): jeden z naj-częściej stosowanych narkotyków

zmodyfikowanych, wykorzystywany

przez młodzież na dyskotekach,

zna-ny jest pod nazwami .Ecstasy",

"Adam", "M&M" [33]. W latach 70.

próbowano go wykorzystywać jako

środek pomocniczy w psychoterapii, jednak z powodu jego wysokiej tok-syczności szybko z tego zrezygno-wano [16].

padku intoksykacjiamfetaminą) iczę­

sto prowadzi dozejścia śmiertelnego.

W roku 1973 w Kanadzie opisano

9 przypadkówśmiertelnegoprzedaw

-kowania PMA.Większośćofiar

przyj-mowała PMA w przekonaniu, że

za-żywaznacznie mniej toksyczny MDA.

• 3,4-metylenodioksyamfetamina

(MDA) (ryc. 8):MDA jest również

am-fetaminopodobnym narkotykiem

zmodyfikowanym. W małych

daw-kach wywołuje łagodną intoksykację

i uczucie euforii. Duże dawki mogą

natomiast wywoływać halucynacje,

pobudzenie i delirium. MDA powodu-je również silną stymulację układu

sympatycznego z nadciśnieniem,

ta-chykardią, drgawkami i hipertermią

[11].

Tabela Dawka, czasisiła działaniaindoloalkiloamini fenyloalklloamln oraz receptory

uczestniczące wichaktywności(wg 12, zmodyf.)

Dose, time and activityot indoloalkiloamines and phenyfalkiloamines and receptors taking

part in thelr aetivity (afler12,modified)

Nazwa lub Dawka Receptory Siła

akronim Iw~g Czasdziałania uczestniczące halucynogennego

w wywoływaniu związku Ikgl efektu działania LSD 1,5 8 12 godzin 5-HT1A, 5-HTZ 1600 Psvlocvna 300 3~6godzin 5-HT1A,5-HTZ -DMT 400 10-15minut 5-HT1 A,5-HTZ

-5-MeO-DMT ZOO 10-20minut 5-HT1 A, 5-HTZ

-5-0H-DMT

50 10-20minut 5-HT1A, 5-HTZ

(buf ot enina)

-,

Meskalina 5000 8-12godzin 5-HT 1

MDMA(ecstasvl 1800 8-12godzin 5-HT1A,5-HT

-ZC-S 300 4-8godzin 5-HTZA, 16

5-HTZC

ZC-I 300 4-8godzin 5-HTZA, 16

5-HTZC

DOS 30 18-30godzin 5-HTZA , ZOO

5-HTZC

DOI 30 1B-30godzin 5-HtZA, 5-HTZC 150

niżgrupa metylowaobniżają siłę

działania;

- istotny, pozytywny wpływ ma

grupa metoksylowa w pozycji 2pierścienia;

- związki niepodstawione w

pozy-cji 3 działająsilniej niż

zawiera-jącepodstawnik;

- małe polarne podstawniki (-OH,

-COOH) znacznie zmniejszają

powinowactwo związku do

re-ceptorów 5HTZA, natomiast

podstawniki niepolarne (-CH3,

-CzHs) nasilają halucynogenne

działanie związku. Podstawniki

alkilowe o większej masie czą­

steczkowej mogą nadać związ­

kowi cechy antagonisty recepto-rów 5HT2A;

- grupa metoksyiowa w pozycji

5 nasiiadziałanie związku;

- prawoskrętne izomery optyczne (R-) działają dwukrotnie silniej

niż racematy, a te 2-5 razy

sil-niej niż lewoskrętne izomery optyczne (S+);

Oprócz opisów zaburzeń

proce-sów myślenia i percepcji wywoływa­

nych przez halucynogeny tej grupy,

któreuzyskiwano od ochotników,

nie-którzy wybitni i powszechnie znani w tym okresie badacze substancji psychoaktywnych (Albert Hofmann,

14

Stephen Szara, Aleksander i Anna Shulginowie) wykonywali

ekspery-menty na sobie i opisywali własne

doznania po przyjęciu określonej

dawki badanego preparatu

halucyno-gennego.

Szczególną rolęw tych badaniach

odegrał pracującyw Kalifornii

bioche-mik, prof. Aleksander Shulgin, który

jako ekspert i doradcaamerykańskiej

Drug Enforcement Agencymiał

licen-cję na syntezę i badanie związków

psychoaktywnych. Przez dziesięcio­

lecia zsyntetyzował on setki nowych

preparatów psychotropowych, któ

-rych właściwości badał na sobie

i grupcewspółpracującychz nim i

za-przyjaźnionych osób nazywanych

psychonautami. Dokładneopisy

syn-tezy preparatów zamieścił w dwóch

tomach swej słynnej monografii

A

Chemical Love Story, zatytułowa­

nych TINKAL - Tryptamines I have

Known and Loved oraz PIHKAL -Phenethylamines I Have Known And

Loved. ("Tryptaminy/fenetylaminy,

które poznałem ipokochałem").

Kie-dy jednakokazało się, żewyniki jego

pracwskazujądrogi syntezy

nielegal-nym producentom iułatwiają

wytwa-rzanie nowychgroźnych narkotyków,

odebrano mu licencję na

prowadze-niebadań.

Równocześnie z poznaniem nar-kotyków halucynogennych odkryto

klasę leków znanych jako środki

an-typsychotyczne, takie jak chloropro

-mazyna, haloperidoiiinne, które

sku-tecznie łagodziły lub eliminowały

psychozy u chorych z zaburzeniami psychicznymi. Obserwacja i analiza

efektów wywoływanych przez

halu-cynogeny i leki antypsychotyczne

przyczyniła siędo korygowania przez

lekiniektórych patologicznie

zmienio-nych funkcji mózgu.

Serotoninergiczne halucynogeny

Wlatach 50., wkrótce po odkryciu

LSD przez Hofmanna, zauważono,

że kliniczne zespoły wywoływane

przez halucynogeny fenetylaminowe - meskalinęi DOM oraz indoloamino

-we - LSDiDMTsąbardzo podobne,

cowskazywało, żefenetylaminy i

in-doloaminywywierają działanieza

po-średnictwem tego samego

mechani-zmu.O tym,żejest to mechanizm

se-rotoninergiczny,świadczybardzo

wy-soka korelacja (r~924)między

powi-nowactwem indoloaminowych i fene-tyioaminowych halucynogenów do receptora 5HT oraz ich

halucynogen-ną aktywnością u ludzi. Ponadtomię­

dzy LSD imeskaliną, zarówno w

ba-daniach na ludziach, jak i nazwierzę­

tach, występuje tolerancja krzyżowa,

a obie grupy halucynogenów

wywo-łują podobne efekty pobudzenia

układu serotoninergicznego i

wywie-rająpodobnywpływna poziom

meta-bolicznego obrotu serotoniny.

Znala-zło to wyraz w stosowanym niekiedy

dla określenia indoloamini

fenetyia-min terfenetyia-minie .serotoninerqiczne

halu-cynogeny".

Można przyjąć, że mechanizmem (prawdopodobnie niejedynym)

wa-runkującym działanie halucynoge-nów indoloaminowych i fenetyloami-nowych jest stymulacja receptorów

5-HT2A' którewystępują głównie na

komórkach piramidowych kory nowej (neocortex). Poza mózgiem

recepto-ry 5-HT2 znaleziono wpłytkach krwi

i w komórkachmięśni gładkich, dzię­

ki czemu mogą wywierać wpływ na

ciśnienie krwi. Aktywacja receptorów

5-HT2Awywołuje również wzrost

ziomu kwasu glutaminowegow korze

mózgowej. Istnieje spora zbieżność

elektów wywoływanych przez halu-cynogeny i niektórychobjawów ostrej psychozy, comoże stanowićkluczdo

zrozumienia zarówno mechanizmów

działaniatych substancji,jak i lokali-zacji neuroanatomicznych regionów uczestniczącychw zaburzeniach sta-nów świadomości. Metody obra zo -wania mózgu in vivo U ludzi z uży­ ciem fluorodezoksyglukozy wykazały, żehalucynogenynasilaj ąmetabolizm w korze przedczołowej. Pozwoliły także ustalić korelację między aktyw-nością specyficznych regionów

rnó-zgu i psychologicznymi elementami

zmien ionych stanów świadomości

wywoływanychprzez halucynogeny. Receptory 5HT2A odgrywają tu istotnąrolę, a ic h lig a nd y mogą stać

się cennym narzędziemw podejmo-wanych badaniach neurobiologicz-nych.

BIBLIOGRAFIA

1. Blackledge R.O., Taylor C.M.:

Psychotria Viridis- A BotanicalSource

o

t

Dimethyltryptamine (DMT), "Microgram

Joumal"2003,nr l, s.18;

2.Boyer E.W.,snennenH., Hlbberd P.L.:Theinternetand psychoactive

sub-stanceusa among lnnov ativ edrug users, .Pediatrics"2005,nr115,s.302;

3.BoyerE.W.,Shann on M.:The

se-rotonin syndrome: "N. England J. Med"

2005.nr352, s.1112;

4. BrushD.E.,BirdS.B., BoyerE.O.: Monoamine oxidase inhibitor poisoning resulting trom Internet misinformationon Wicitsubsłances, "J. Clin.Toxicol"2004,

nr 42,s. 191;

5. Calloway J. C.: Various alcaloid

profiles in decoctious

ot

Banisteriopsis

caapi,"J.Psychoaet.Drugs"2005, nr27, s.151;

6. Callo way J.C., Brlto G.s., Neves E.S.:Phytochemicalanalysisot

Baniste-riopsis caapi and Psychotria viridis,

"J.Psychoacl.Drugs"2005,nr 37,s.145;

7. Oelgado P.L., Moreno F.:

Halluci-nagens, serotonin and obsessi

ve--compulsive disorder, "J. Psychoact. Drugs" 1998,nr 30, s.359;

8. Fantegrassl W.E., Waads J.H., Wlnger G.:Transient reinforcing effects

PROBLEMYKRYMINALISTYKI 258107

ofphenylisopropylamineandi ndolealky-laminehallucinogensin rhesusmonkey,

.Behav, Pharmacol."2004,nr15.s. 149; 9. Gable R.s.: Acute toxic elfectsol

club drugs,"J. Psychoact. Drugs" 2004.

nr 36,s.303;

10.Gable R.S.:Aisk assessmentol

ri-tualuseoforal dimethyltryptamine(DMT)

andharmała alkalolds,.Addictlon"2007. nr 102.s. 24;

11.Gauzaulis-Mayfranc E., Schrec-kenberger M.: Neurometaboliceffects ot psiłocibin,3,4-m ethylendioxyethyiamphe-tamine (MDE) and d-methamphetamine in healthyvolunteers, "Neuropsychophar -macol."1997,nr16, s.357;

12.Gross s.T.: Psychotropicdrugs in developmentalmashrooms:Acasestudy review, .,J. Forensic Sci." 2002, nr47,

s.1298;

13.HoilIster L.E.:Chemical

Psycho-ses: LSDand related drugs. Springtield.

lllinois ,CharlesC. Thomas 1968;

14.HolIIsterL.E.: Elfectsot hallucino-gens in humans. In. B.L. Jacobs (Ed.), Hallucinogens:Neurochemical, behavio -ral andclinical perspectives, New York:

Aaven Press 1984, s.19-33;

15.Holfer A.,Osmond H.,smythles J.: Schizophrenia: a new approach. II. Resultsota year research..,J. Manta!.

Sci."1954,nr100,s.29;

16.Kalant H.:The pharmacology and

toxicologyot.ecstasy"(MDMA) andrel

a-ted drugs, "Can. Med. Assoc.J." 2001,

nr 165,s.917;

17. Karch s.B.: Drug Abuse Hand-book, GRC Press,Boca Raton,Boston, London, New York, Washington 1997, s.485-490;

18. Kroupa P., Wells H.: Ibogaine in the 21st Century. Multidiscipiinary

Asso-ciation for Psychodelic Studias,2005,vol.

XV,nr 1,s.21;

19. Lee J.C., Kole M" Llnacre A.: JdentificationolMembersotthe Genera PanaeolusandPsilocibe bya DNATest, A Preliminary Test for Hallucinogenic

Fungi, "Forensic Sci. Intern." 2000, nr

112,s.143;

20.Mach R.H.,Smith C.R., Chllders S.R.:Ibogainepossesses aselective affi-nityfor sigma 2 receptors, "Lile Sciences" 1995. nr 57,s. 57;

21.Malaney D.C.:Extraction ot me-scaline trampeyote, .Microqrarn" 2001, nr 34,s.205;

22.Meat herall R., Sharma P,:Foxy,

a designer tryptamine hallucinagen,

"J.Anal.Toxicol."2003,nr 27,s.313; 23. Muller A.A.: New Drug of Abuse Update: Foxy Methoxy, "J. Emergency Nursing"2004,nr 30,s.507;

24. Pace C.J., Gllck 5.0.,

Malson-neuve I.M., LI-Wen Heb., Jaklei P.A., FleckM.W.:Noveliboga alcaloidc onge-ners bloeknieotiniereeeptors and reduee selt-administration, .European J, Ph ar-maco1."2004, nr 492.s. 159;

25.PassieT., SeifertJ., Schneider U.,Emrlch H.: The pharmaco logyotpsi·

locibin, .Addtction Biology" 2002. nr 7,

s. 357;

26.Rlba J" Barbanoj M.J.: Bringing ayahuasca tothe c1inicalresearchl abora-tory, "J. Psychoaet. Drugs" 2005,nr 37, s.219-229 ;

27.Rlchards C.: Chinese Love s to-nes-8 ulotenine. "Mierogram Bulletin",

2002,nr 35,s.238;

28. Rodgers J.:Cognltiveperf orman-ce amongst reereational usersot .ecsta-sy",.Psychopnarrnacoloqy"2000,nr151, s.19;

29.Ryna J,: Grzyby ułatwiające kon-takt z bogami, "Globtroter"2007, nr 11,

s.30;

30.Shlrata O., HakarnetaW., Gada Y.:Concise larqe-scalesynthesisot psilo-cinand psilocibin, princłpal hallucinoge· nie eonstituents of "Magie Mashroom",

"J.Nat.Products"2003,nr66,s.885; 31. SlIcht G., Kaferslein H,: Detec-tlen ot psilocin inbody fluids, .Forensic Sci.Intern."2000,nr 113,s. 403;

32.Szukaiski B.: Narkotyki halucyno-genne, "Alkoholizm i Narkomania" 1998, nr31,s.161;

33. Trachsel D.: Synthesis of novel

(Phenylalkyi)amines for the investigation

ot structura-aetivity relationship. Part 1.

Mescaline derivatives,.Helv,Ghirn.Acta" 2002,nr85,s.2019;

34.WilsonJ.M.,McGeorge E, sme-IInske S., Meatherall R.:A foxy intoxica

-tion,"Forensic.Sci,Intern."2005,nr 148,

s.31.

e-mail: clkpk@polic

ja.gov.pl