1
^ W A R T O Ś C % i . . . t ó o ^ . ...
....^..9 ..^...
I./1. Relacja 5 £ / " 40
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora
I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora ---- ' II. Materiały uzupełniające relację —
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. ---
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945)!{a3 t?,
III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 -— • III./5. Inne —
IV. Korespondencja
/l J A . S ... !k;A ... §*
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
M ówi pani Agata Ogrodnik z Uzdowa:
— Jak zobaczyłam w telew izji ten serial, to zaraz sobie pomyślałam : m y jesteśm y tacy, jak 1’astem ik o - wie. T yle >e z Warmii...
G d z ie B zy nil, g d z .c K ry m , g d u le d z ia łd o w s k ie U z d o w o i g d z ie W a r m ia ? A tu k ! — p o w t a r z a p a n i A g a ta . — J e s te m z d o m u K u ś p ie i. R o d z in a K u - ś p ie ló w w y w o d z i sit; z W a rm ii, z G u tk o w a i m ie s z k a ła ta m o d 500 la t . C ó r k i w y c h o d z iły za m ą ż , s y n o w ie się ż e n ili, K u ś - p ie lo w ie ro z e s z li się w szę d zie . M ój d z ia d e k , A u g u s t, p r z e n ió s ł Się d o N a te r e k , je g o b r a t , W ik to r , p o z o s ta ł w G u t- k o w ie . U d z ia d k a b y ło s p o ro d z ie c i, je d .ia z m o ic h c io te k m ie s z k a ła w D o ro to w ie . d r u g a w y je c h a ła aż za B is k u p ie c . R o d z in a — to ta k ż e H a n s o w ie . J e d e n z K u ś p ie ló w m ia ł H a n s ó w n ę . a H a n s — K iu śp ie - łó w k ę . T e ż m ie s z k a li w N a t e r - k a c h . T a k a r o d z in n a c ie k a w o s tk a : w k a ż d y m p o k o le n iu j e d e n z s v n ó ’v n i . im ię W ik lo -
— O jcie c m o j, J a n , w y c n o w a ł s ię w B a r w i n a c h k . D o r o to - w a . I p ro s z ę p o w ie d z ie ć , czy n ie m a t u p o d o b ie ń s tw a z P a - s t e r n ik a m i? D z ia d k o w i, k tó r y p r z e n ió s ł się ta m z N a te r e k , te ż n ie p o z w o lo n o b u d o w a ć w B a r w in a c h , p o d o b n o , aż p r z e d s ą d m ię d z y n a r o d o w y t r a f i ł a s p r a w a te j b u d o w y . A za co?
Z a p o ls k o ś ć . G o r ą c y P o la k b y l t e n m ó j d z ia d e k . W p le b is c y c ie b r a ł u d z ia ł. M ó j o jc ie c też . I m a tk a , M a r ia n n a . D z ia ła li w L e w a ld z ie D u ż y m . O jc ie c w ż e n ił się t a m d o m a tk i. A le n ie d łu g o t a m m ie s z k a li. K ie d y p o I w o jn ie ś w ia to w e j m ię d z y P o ls k ą i N ie m c a m i w y ty c z o n o g r a n ic ę , do P o ls k i z o s ta ła p r z y łą c z o n a D ziałcło- w szezyzm a. O jc ie c o p to w a ł za P o ls k ą i p r z e n ió s ł się do U z d o w a , 1 z n ó w j a k u P a e te r - n ik ó w , je d n i c z ło n k o w ie r o d z in y p o t e j , in n i p o d r u g ie j s tr o n ie . D w ó ch H a n s ó w te ż się p r z e n io s ło d a P o ls k i, b y li n a u c z y c ie la m i. P a n i p y t a o ty c h , k tó r z y p o z o s ta li n a W a r m ii? N ie p r z e s t a li b y ć P o l a k a m i. B a b k a A n n a z d z ia d k ie m A u g u s te m p r z y je ż d ż a ła d o n a s , do U z d o w a . P a m i ę ta m b a b k ę , - ja k p ł a k a ł a p r z y k a ż d y m w y ie ź d z ie . M ó w iła , że c h c ia ła b y u m r z e ć w P o ls c e . A u c io tk i w D o ro to w ie , M a r ii K lim e k , w id z ia ła m c a łe p a k i p o ls k ic h g a ze t...
W śród n a z w isk d zia ła cz y p o lsk ich , c zło n k ó w Z w ią zk u P o la k ó w w N ie m c z e c h w la ta c h 1922— 1939 je s t d zia d e k i b a b k a : A n n a K u śp ie i ur. 16 X I 1859 N a te r k i, za m . B a r w in y ; A u g u s t K u śp iei ur. 31 X I I 1858 R e d y k a jn y , zam . B arw Jny. I H a n so w ie też są : A u g u s t z D a jtc k , A u g u st, F ra n ciszek i J ó z ef z N a te re k .
— J a k się n a m ż y ło w U z d o w ie ? N ie p o w ie m , do-brze.
M ie liś m y g o s p o d a r s tw o . M ie j
s c o w a lu d n o ś ć — to M a z u rz y . p r z y ja c ie le , c h o ć p a te m
o k a z a ło się, że n :e k t ó r ż y p o n ie m ie c k u m y ś le li. W ie ś b y ła d u ż a , ta k ic h r o d z in j a k m y . z d e c y d o w a n y c h P o la k ó w ze 30, in n y c h w ię c e j.
O jc ie c m ia l t a k ą . p a s ję , że m u s ia ł d z ia ła ć . B y ł w L O K , n a s z k o le n ia go w y s y ła n o do M o d lin a . D o p ie ro p ó ź n ie j się o k a z a ło , j a k i e to m ia ło s k u tk i.
I h itle r o w c ó w n ie lu b ił. W sz y s tk o u m ia ł, w s z y s tk o z ro b ił, b y l tr o c h ę i w e te r y n a r z e m . K ie d y ś t a k się z b ie g ło , ż e k to ś c h c ia ł, b y z a b ić m u , cielaik a, ą k to ś z ty-ch m a z u r s k ic h s ą s ia d ó w m y ś lą c y c h p o n ie m ie c k u — b y s p u ś c ić k r e w k o n io m . O jc ie c p o w ie d z ia ł w t e d y p r z y ty m n ie m ie c k im s ą - sie d z ie : — M u szę n a j p i e r w s p u ś c ie ju c h ę , tyo się H i t le r G d a ń s k ie m o c h w a c i... B y ło to
p r z e d w y b u c h e m w o j n y . ' 1 to o jc u z a p a m ię ta n o . T a k ż e te s z k o le n ia .
— P r z e d w o jn ą m ie liś m y w U z d o w ie d o ż y n k i. W ieś le ż a ła tu ż p r z y g r a n ic y , .p o m n ik ta m s t a l u p a m i ę tn i a j ą c y n ie d a le k i G r u n w a ld . W ie lk a to b y ła m a n i f e s t a c ja , p r z y p o m n ik u , tu ż n a d s a m ą g r a n ic ą . U c z e s tn ic z y ło w n ie j w o js k o . D o p ie r o z n a c z n ie p ó ź n ie j d o w ie d z ie liś m y się, że w ty m w ł a m ie c z a s ie n a w ie ż y k o ś c io ła w U z d o w ie s ie d z ie li n ie m ie o '- ' c y ż o łn ie rz e i o b s e r w o w a li, c
się d z ie je...
d ożyn k i. C z ło n k o w ie Z w ią z k u M azu rów w y s tą p ili w stro ja ch lu d o w y ch p r z y g o to w a n y c h —s sp e c ja ln ie n a ten d zień . Źn w ia r ze n a w o z a c h d r a b in ia sty ch ... N a u r o c z y s to ś ć p rzy b y ły tłu m y lu d zi z D z ia łd o w a i p o w ia tu . G d y im p r ez a do?
c h o d ziła do p u n k tu k u lm in a c y jn e g o , n a g le... p o szła szarża k a w a le r y js k a w str o n ę o d le g łe j o k ilk a s e t m e tr ó w g r a nicy... (Z e w s p o m n ie ń E m ilii S u k e r to w e j-B ie d r a w in y „ D a w n o a n ie d a w n o ”).
---K o le jn a p r z e d s ta w ic ie lk a r o d z in y K u ś p ie ló w z a b ie r a g ło s: F r a n c is z k a Z a jd z iń s k a , s ta r s z a s i o s t r a p a n i A g a ty . G d y i w y b u c h ła w o jn a m ia ła la t 16, a w ię c le p ie j p a m ię ta .
A d ż ia ły się w ro d z in ie r z e c z y w a ż n e i ró w n o c z e ś n ie s tr a s z n e . J a k u P a s te r n ik ó w . T a m c i w p o w s ta n ia c h ś l ą s k ic h w a lc z y li, a J a n K u ś p ie i z W a r m ii ro d e m ... A le tr z e b a p o w o li i d o k ła d n ie .
— W ięc w e w rześn iiu 1939 u c ie k liś m y z U z d o w a i aż p o d P ło c k d o ta r liś m y . W ró c iliś m y , bo n ie b y ło d o k ą d d a le j u c ie k a ć . O jc a n ie b y ło , b a ł się m ie js c o w y c h h itle r o w c ó w , z a t r z y m a ł się u s i o s t r y , m a tk i, w P r io m ie . Z n a la z ła się w ię c w U z d o w ie m a t k a , ja , b r a t F r a n c is z e k i s io s tr a , A g a ta . M ie js c o w i z w o le n n ic y H i t le r a n ie d a w a li m a tc e s p o k o ju , d w u k r o t n i e s t a w ia li ja p o d ś c ia n ę , b y p o w ie d z ia ła g d z ie j e ; t o jc ie c . M ó w iła , że n ie w ie . że z a g in ą ł w c z a s ie d z ia ła ń w o je n n y c h . G d z ie ś p o d je s ie ń d o s ta liś m y k . ir t ę w y s ie d le n ia M a tk a c h c ia ła się p rz e n ie ś ć do r o d z in y o jc a , n a . W a rm ię , w r e s z c ie z d e c y d o w a li .o b o ie , że p r z e p r o w a d z im y się d o O lsz e -
n ie d a le k o Ż u r o m in a . Z lu d ź m i z te j w s i p o z n a liś m y się, g d y w ę d r o w a liś m y p o d P ło c k . P o d łu g ic h t a r a p a t a c h dotsta- liś m y się d o O lsu e w a . O jc ie c z d ą ż y ł w o s t a t n i e j c h w ili, b o N ie m c y , s z u k a ją c go i do P r io - m u w p a d li, n a s z c z ę ś c ie tu ż p o je g o w y je ź d z ie .
— M y , d /.:eci, n ie o w s z y s t
k im w ie d z ie liś m y , co d z ia ło się w O ls z e w ic . C zai«A n o jc ie c coś p o w ie d z ia ł, n i e r a z - co ś zo b a c z y liś m y , a le n a le ż a ło m il
c zeć. A d z ia ła ła t a n i b a r d z o s iln a g r u p a k o n s p ir a c y jn a . P u n k t c e n t r a l n y z n a jd o w a ł się w n a s z y m d o m u . B y ło ra d io , u lo tk i. R a d io s ta c ję k to ś k ie -
d o m N ie m c y ; m a t k a w r z u c iła r a d io s ta c j ę do p iw n ic y , a n a s z a p a k o w a ła d o łó ż e k , że n ib y to je s te ś m y c h o rz y . A le o k a z a ło się, że n i e p rz y s z li w z ły c h z a m ia r a c h , n ik o g o i n i c ze g o w k a ż d y m ra z ie n ie s z u k a li. O jc ie c n a z y w a ł się w te d y K o s e k , k o r z y s t a ł z c u d z y c h p a p ie r ó w , o b a w ia ł się, że u z d o w s c y N ie m c y o n im n ie z a p o m n ie li. O le w e d o k u m e n t y b y ło z r e s z tą ła tw o , w y d a w a li je u r z ę d n ic y z Ż u r o m in a .
— P a m ię t a m n ie c o n a z w is k t e j k o n s p i r a c y j n e j g r u p y , c h o ć n ie w ie m , j a k a t o b y ła o r g a n iz a c ja . ^ e c P ^ j J j J s z e m i y ^ p r z e d w o 5 n ą i | x 5 \ v o j m e ,?H !P '
m y n a u c z y c ie li w D z ia łd o w ie , Ł u c ja W r ó b le w s k a , te ż n a u c z y c ie lk a , S t ą n ^ ł ą w _ _ M a j ^ - nialŁ— 122—
*■ u SOi- l y s a iNowłCK.ego o y i z a m a s k o w a n y s c h ro n , a p r z e c h o w y w a n o w n im je ń c ó w w o je n n ;. c h k tó r z y . u c ie k li z n ie w o li.
W ie m , że b y ło t a m tr z e c h A n g lik ó w , k tó r y c h n a s tę p n ie p rz e rz u c o n o * d a le j...
W o p o w ie ś c i p a n i F r a n c is z k i pad a te ż n a z w isk o W o j
c ie c h o w s k i. B y l to je d en z l i c z ą c y c h s ię c z ło n k ó w o r g a n i
za cji. N a z w isk o to fig u r u je r ó w n ie ż w k s ią ż c e R y sza rd a J u s z k ie w ic z a „ M ła w sk ie M a z o w sz e w w a lc e ” — w ś ró d w ie lu in n y ch n a z w isk c z ło n
kówz i c j f " ^ ł r o T n c j c l y T J S a ę 5 D f t
'łWęf3fff?^TF“T5łHWaTo\vTnlaw-
s k ie ? o i s ie r p e c k ie g ^ O r g a n i za cja ta — p is* e R y sza rd J u - s z k ie w ic z — „ g r o m a d z iła b roń, p rzerzu ca ła p rzez g r a n icę ra d z iec k ą je ń c ó w fr a n c u sk ic h i a n g ie ls k ic h , z b ier a ła in fo r m a
c je w y w ia d o w c z e ”... W lis t o p a d zie 1942 r o k u d o szło do w c ie le n ia je j do A K .
— F r a n c is z k a Z a jd a iu s k a d a le j: — D o o r g a n iz a c ji d o s t a ł się k to ś j a k o n ie m ie c k a
w ty c z k a . D u żo lu d z i w te d y a r e s z to w a n o , d u ż o z g in ę ło . O j c a z a b r a n o 19 lu te g o 1943 r o k u ,
w s o b o tę m ię d z y g o d z in ą 7 —8 w ie c z o re m . Z n a le z io n o p r z y n im b r o ń . N ie m c y w ie d z ie li o n im w s z y s tk o , anal.i te ż je g o p r a w d z iw e n a z w is k o . N ie b y ło d la n ie g o r a t u n k u ^ O r g a n iz a c ja c h c ia ła go c ć w d r o d z e, a le n ie z d ą ż y ia . S ie d z ia ł w w ię z ie n iu w S ie r p c u . B y ł s ą d , s k a z a n y z o s ta ł n a k a r ę ś m ie r c i. B ito gd> - s tra s -d iw .e ...
--“ - A g a ta O g r o d n ik : — J e ź d z iła m do S ie r p c a , w id z ia ła m ra z o jc a , g d y go p r o w a d z o n o . W y g lą d a ł s tr a s z n ip - ^ c a ły o p u c h n ię ty ... Z Ś i e t ; p r z e t r a n s p o r to w a n o go do K r ó le w c a , w r e s z c ie do C ie c h a n o w a . S t a m t ą d p rz y s z e d ł d o n a s lis t, p is a n y 6 g o d z in p r z e d e g z e k u c ją . 19 lip c a 1943 r o k u p o w ie sz o n o o.ica n a z a m k u w C ie c h a n o w ie . ra ż e n > z c z t e r e m a ifln y m i o s o b a m i. B y ła w ś ró d n ic h k o b ie ta , n a u c z y c ie lk a . K to ś , k to w id z ia ł, o p o w ia d a ł n a m p ó ź n ie j, że o jc ie c b y ł t w a r d y d o k o ń c a , że się n ie z a ła m a ł...
— P o w o jn ie w r ó c iliś m y do U z d o w a , p o d o b n ie j a k in n i m ie s z k a ń c y w y w ie z ie n i do r ó ż n y c h la g r ó w . B r a t m ia ł 17 w i . r > s i o r n e c k i e t r o
PASTERNIKOWIE Z UZDOWA
W U z d o w ie n ie d a lek o p o m n ik a... u rzą d zo n o w d ru -
g ie j p o ło w ie sie r p n ia 1929 ro k u d v ś p r z y w ió z ł z W a rs z a w y . A k u r a t w te d y n a s z li n a n a s z
... i n i >i i i
15
l a t ; je d y n y m ę ż c z y a r a w r o d z in ie . Z a c ią ł g o s p o d a ro w a ć . Z c aa se rii w i ę .e j n a s b y ło , z a F r a n c is z k ą p rz y b y ł n a r z e c z o n y , I g n a c y Z ajdiż.iński, k t ó r y m ie s z k a ł 5 k m o d O Lszew a.
G o s p o d a r s tw p o n :e m :e ;k i c h b y ło d u żo , o b e jm o w a li je róż*
n i lu d z ie p r z y b y w a ją c y sp o d W y s z k o w a , P rzasnysza..-;
— A nalogiie do P a & te m i- k ó w : ile o só b z t a m .‘e j r o d z i
n y z g in ę ło . -— W n a s z e j, p ró c z o jc a , je d e n z .H a n s ó w , P a w e ł.
U czy ł n a P o m o r z u , p o te m p r a c o w a ł w p o ls k im s z k o ln ic tw ie w N ie m c z e c h — w Z a k r z e w ie i w P r u s k ie j D ą b r ó w c e , w p o w ie c ie s z tu m s k im . P o w y b u c h u w o jn y u k r y w a ł się w S iln ie p o d T o r u n ie m . Z o s ta ł z a m o r d o w a n y p rz e z h i tl e r o w c ó w p o d k o n ie c 1939 l u b n a p o c z ą tk u 1940 r o k u . D ru g i z H a n s ó w , W ik to r . d z ia ła c z p le b is c y to w y w N .tte r k a c h , p o p le b is c y c ie p r z e b y w a ł p r z e * j a k i ś c za s w D z ia łd o w ie , w s tą p ił do P u ł k u W a r m iń s k o - M a - zun-rkiego. P o te m b y ł n a u c z y c ie le m n a P o m o rz u . P rz e ż y ł.
T u ż p o w o jn ie w r ó c ił n a W a r m ię i b y l pierw -s-zym p o ls k im n a u c z y c ie le m w B a r tą g u .
— B y ła je s z c z e je d n a o f i a r a w o jn y w n a s z e j r o d z in ie . W B a r w in a c h m ie s z k a ł b r a t o jc a , E d w a r d K u ś p ie l. Z o s ta ł p o w o jn ie s o łty s e m . W id z ia ł, że N ie m c y z a to p ili , w J e z io r z e D a r o to w s k im c e n n ą a p a r a t u r ą m e d y c z n ą i p a in f o r m o w a ł o ty m w ła d z e p o ls k ie . B y ło d u ż o ta k ic h , k t ó r y m s ię to n ie p o d o b a ło , o s k a r ż y l i . w ię c g o n ie w ia d o m o o co, n ie b r a k o w a ło ta k ic h , k tó r z y d o n o s ili i t a k ic h , k t ó r z y d o n o s ó w s łu c h a li.
X 5 l a t d o s ta ł. Z o n a p o z o s ta ła z p ię c io rg ie m d r o b n y c h d z ie c i, o* m a ło z g ło d u n ie u m a r li.
G d y w ró c ił, ż o n a ż y ła t y lk o m ie s ią c , ta k b y ł a w y k o ń c z o n a . T a k a r o d z in n a tr a g e d ia ...
. — Z r o d z in ą n a W a r m ii z a w sze u tr z y m y w a liś m y k o n ta k t y , t a k ż e w c z a s ie w o jn y . U c io tk i, M a r ii K lim e k w D o ro to w ie . k t ó r a m ia ła ty le p o ls k ic h g a z e t, p r z e b y w a ła F r a n c is z k a i F r a n c is z e k . C io t
k a m ia ła o t w a r t y d o m , a t a k że s e r c e d la je ń c ó w w o j e n n y c h w s z y s tk ic h n a ro d o w o ś c i.
Z b ie r a li się u n ie j. s łu c h a li r a d ia , d o k a r m i a ł a ic h . T y lk o , że te r a z , n i e s te ty , n ik o g o ju ż z IC u śo ie ló w n a W a r m ii n ie m a . W y je c h a ł i W ik to r K u ś p ie l. J e g o o jc ie c , te ż W ik to r , m ó w ił m u g d y u m ie r a ł w 1968 ro k u : — P a m ię t a j , ż e b y ś p o z o s ta ł. P a m ię tn i, że je s te ś m y tu o d 500 la t... C io tk a t a k r o z p a c z a ła p r z e d w y ja z d e m , że b r u z d y n a t w a r z y w y p ła k a ła ...
T a m , g d z ie ich g o iso o d a rstw ó , ie s t to r a z le ś n ic z ó w k a ...
K u ś p ic lo w ie są w ię c tera z ty lk o w U z d o w ie . F ra n cisz ek m a 4 s y n ó w , A g a ta — 3 córk i i sy n a , F ra n cisz k a — 2 sy n ó w i 3 córk i. — M ó w im y n a szy m d ziec io m , b y n ie z a p o m n ia ły , że są z W a rm ii ro d em . I że ród n a sz ta k i w ie r n y ja k P a - ste r n ik o w ie .
Z o fia D U D Z IŃ S K A
16
Kom«nda Główna P.C.Z.
M.P.dnia 28.VIII.42 r.
Odpis
L . h . W l f l f i l
u f h O i , O l . m u .
Kol, O b e r e k
Wyciąg z rozkazu Nr 4T
\
Na podstawie upoważnienia Komendanta Gł.P.O.JŁ,- Komendant Gł.P.O.Z mianował Was z dniem 15.VIII.42 r. - st.strzelcem.
Za zgodność odpisu K.Ckr .III.,'Mazowszeł'
Roman
za zgodność odpisu:
Komendant Główny P.C.Z,
/ * / S z e l i g a
Pieczątka '-krągła ’
z Godłam Państwa Polskiego napis: P.O.Z,Komenda Okręgu
I
SEKRETARZ KOŁA
\ i
17
18
19
Wpłynęło dnia ł' ' ■ l j z
. -n u .* j t m
_______Andrzej Bąk Olsztyn dnia : 20,1 l,1997r.
10-145 OLSZTYN
FUNDACJA
( ARCHIWUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ ul. Wielkie Garbary 2
87-100 T O R U Ń
Szanowna Fundacjo.
Uprzejmie informuję , że ojciec mój Antoni Bąk zmarł 24,05,1995r. W związku z powyższym proszę o nie przysyłanie już biuletynów Waszej Fundacji.
(J <V ( X 'V
