OWADY 2020-10-191

(1)

Podstawy parazytologii ogólnej.

Interakcje w układzie pasożyt - żywiciel.

Charakterystyka wybranych pasożytów człowieka i wywoływanych przez nie chorób.

dr n. med. Małgorzata Blatkiewicz Zakład Biologii Medycznej

OWADY

• wywołuje wszawicę.

• Wszy są stawonogami,pasożytami zewnętrznymi, bytującymi na skórze, żywią się krwią;

•W obrębie skóry owłosionej głowy obecne są żywe pasożyty, ich jaja i larwy (gnidy);

•Ich obecność wywołuje zmiany skórne sączące i ropne, obecne są liczne nawarstwione strupy;

•Wesz głowowa ma długość 2 - 3 mm;

•Dorosła samiczka składa od 100 do 300 jaj, w rytmie 8 -10 dziennie, które przylegają mocno do włosów dzięki substancji klejącej;

•Z jaj wciągu 6 - 10 dni wykluwają się larwy (gnidy), które przeradzają się w dorosłe pasożyty. W miejscu ukłucia przez wesz powstaje niewielka grudka, której towarzyszy świąd

Wesz głowowa (Pediculus humanus capitis)

(2)

Gnidy Dorosłe wszy

Wesz głowowa

•

Wywoływana przez wesz odzieżową;

•

Wesz odzieżowa rozmnaża się znacznie szybciej i krócej żyje (10 dni) niż wesz głowowa ;

•

Wszy i gnidy obecne są w obrębie ubrania, szczególnie w szwach i w fałdach;

•

Na skórze głównie karku i pleców mogą być obecne grudki obrzękowe i wykwity ropne;

•

W dłużej trwającej wszawicy skóra wykazuje brunatnożółte przebarwienia i uporczywy świąd

Wszawica odzieżowa

(3)

Wszawica odzieżowa

•Owad brunatny, spłaszczony, o skrzydełkach zderukowanych i czułkach 4-członowych.

•Żywi się krwią zwierząt ciepłokrwistych, w tym człowieka. Była prawie wytępiona w krajach rozwiniętych (z użyciem DDT), ale współcześnie obserwowany jest jej powrót. Potrafi być uciążliwa w warunkach domowych, często poprzez aktywność nocą w łóżkach.

OBJAWY:

•Nieprzyjemny zapach miejscu żerowania owadów, alergiczne zmiany skórne, grudki zapalne, świąd, pokrzywka, katar, kichanie.

Pluskwa domowa (Cimex lactularius)

(4)

•Pchła nie posiada skrzydeł,

•ciemnobrunatne ciało jest bocznie spłaszczone, a nóżki bardzo skoczne.

•Pchła ludzka ma kłująco-ssący aparat gębowy.

•Samice w przeciągu 24-48 godzin po pobraniu krwi składają 25-50 jaj dziennie przez okres ok. 100 dni, w miejscach brudnych i zakurzonych.

•Pełny cykl rozwojowy trwa ok. 3-4 tygodni. Dorosłe osobniki opuszczają kokon, gdy poczują dwutlenek węgla, wzrost temperatury. Jest to dla nich sygnał, że w pobliżu znajduje się żywiciel.

•Pchłę ludzką od innych odróżnia brak na głowie i przedtułowiu chitynowych grzebyków.

Jest to gatunek kosmopolityczny,

spotykany również na ptakach, świniach, gryzoniach, zwierzętach domowych i drapieżnych.

Pchła ludzka (Pulex irritans)

PIERWOTNIAKI

(Protozoa – Pierwotniaki zwierzęce)

Organizmy jednokomórkowe (samodzielny organizm) Podziału dokonujemy na podstawie ich organelli ruchu:

- pełzaki: nibynóżki (pseudopodia) - wiciowce – wici (undulopodia, falagellae)

- orzęski – ktrótkie undulopodia o charakterze rzęsek (cilia)

Możemy zaobserwować postać wegetatywną – trofozoit, oraz przetrwalinikową – cysta.

Pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica)

• Entameboza

• Pełzakowica jelitowa może mieć charakter ostry lub przewlekły (z owrzodzeniem jelita grubego)

• Pełzakowica pozajelitowa – na skutek przebicia się pełzaka z jelita grubego do naczyń krwionośnych i limfatycznych, może on dostać się do innych narządów. Najczęściej lokalizuje się w wątrobie, a także skórze, płucach i mózgu.

(5)

Rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis)

• pierwotniak z grupy wiciowców;

• pasożyt bytujący w drogach moczowo-płciowych człowieka

• Wywołuje przenoszoną drogą płciową chorobę – rzęsistkowicę

Rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis)

Objawy: zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej, punkcikowate zaczerwienienia – ubytki nabłonka, uporczywy świąd, ból, pieczenie, wydzielina bardzo obfita, pienista o nieprzyjemnej woni

Może wnikać do cewki moczowej praz pęcherza moczowego oraz do kanału szyjki macicy, trzonu i jajowodów.

Mężczyzna – nosiciel, brak objawów klinicznych, konieczne leczenie partnera

Toksoplazmoza

Wywoływana przez pierwotniaka Toksoplasma gondii

Zarażenie przez spożycie niedogotowanego mięsa zawierającego cysty bądź pokarmów zanieczyszczonych kałem, moczem bądź śliną zwierząt zarażonych

Według danych WHO zarażenie dotyczy 1/3 ludności świata; Polska -25%zbadanych osób

U osób z prawidłową odpornością brak objawów; najbardziej niebezpieczna dla kobiet ciężarnych

W Polsce odczyny dodatnie u około 70%kobiet z zaburzeniami przebiegu ciąży (poronienia)

U noworodków, które zostały zakażone przez łożysko choroba ma charakter nabyty Występuje u nich triada objawów tzw. triada Sabina- Pinkertona,

do których należą: małogłowie, i/lub wodogłowie, zapalenie siatkówki oraz naczyniówki, często znacznego stopnia opóźnienie rozwoju umysłowego

(6)

Toksoplasma gondii

Pierwotniak, ma kształt rogalikowaty, na przodzie zaostrzony

Żywicielem ostatecznym jest kot, a pośrednim wszystkie ssaki oraz ptaki

Wyróżniamy dwie postacie kliniczne toksoplazmozy :

nabytą iwrodzoną

Pasożytuje w miocytach i neuronach

Postacią inwazyjną jest trofozoit

1.

Przestrzeganie zasad higieny w kontakcie z kotami, zwłaszcza muszą uważać kobiety młode i ciężarne;

2.

Wykonywanie okresowych badań zwierząt u weterynarza;

3.

Dbałość o czystość środowiska (zwłaszcza miejsc zabaw dzieci np. skwerów, piaskownic);

4.

Okresowe badanie na toksoplazmozę kotów dla sprawdzenia czy nie są siewcami cyst. Stwierdzenie u kota w kale oocyst toksoplazmy nie jest wskazaniem do uśpienia zwierzęcia lecz do jego leczenia;

5.

Spożywanie mięsa po obróbce termicznej. Natomiast mięso przeznaczone do spożycia na surowo powinno być zamrożone przynajmniej przez dobę.

Zapobieganie toksoplazmozie:

•

Wywoływana przez lamblie (Giardia lamblia, Lamblia intestinalis)

•

Choroba brudnych rąk

•

Co 20-ty Polak jest zarażony; w tym na 3 dzieci 2

•

Najczęstsze objawy: nawracające, przewlekłe bóle brzucha, biegunki z dużą ilością śluzu, ogólne osłabienie

•

Zakażenie lamblią może utrzymywać się przez wiele lat

Lamblia (Giardia lamblia, Lamblia intestinalis)

(7)

Lamblia

•bytuje w jelicie cienkim-szczególnie w dwunastnicy oraz drogach żółciowych

•Krążek czepny na stronie brzusznej ,

•Cysta-zawiązek pałeczki osiowej, 2-4 jąder

•u człowieka występuje w dwóch postaciach:

trofozoitu-aktywnej postaci pasożyta cysty -wydalanej z kałem postaci przetrwalnikowej

•trofozoityokresowo przekształcają się w cysty, które następnie są wydalane z kałem

Cysta Trofozoit

PŁAZIŃCE (Platyhelminthes)

Wyróżniamy trzy gromady, z których dwie są chorobotwórcze dla człowieka:

- przywry (Trematoda), oraz - tasiemce (Cestoda).

Charakterystyka morfologiczna: spłaszczone (najczęściej grzbieto- brzusznie) ciało, okryte worem powłokowo mięśniowym.

Tasiemce mają ciało segmentowane (segmenty to proglotydy),

przednia część ciała posiadająca narządy czepne to skoleks, za którym

znajduje się szyjka (niesegmentowana). Każdy proglotyd stanowi

jednostkę autonomiczną z kompletem narządów wewnętrznych.

(8)

PRZYWRY

•

Ciało spłaszczone (dł. 51 mm) posiada otwór gębowy z przyssawką

•

Odżywia się krwią

•

Żywiciel ostateczny: owce, kozy, konie, króliki, zające lub człowiek;

•

żywiciel pośredni: ślimak wodny (błotniarka moczarowa)

•

W wyjątkowych przypadkach może umiejscowić się w miąższu płuc, mózgu lub w mięśniach

•

Jest hermafrodytą

Motylica wątrobowa (Fascjola hepatica)

Fascjoloza-choroba wywoływana przez motylice wątrobową- pasożyta przewodu żółciowego. Charakteryzuje się uszkodzeniem ścian przewodów żółciowych i występowaniem marskości wątroby

CYKL ROZWOJOWY MOTYLICY WĄTROBOWEJ

- Człowiek zaraża się metacerkariami żując źdźbła traw, jedząc szczaw lub zioła

(9)

wydalenie jaja z odchodami przez żywiciela ostatecznego - krowę, owcę, człowieka

jajo dostaje się do wody

wykluwa się swobodnie pływająca, orzęsiona larwa miracidium

miracidiumwnika do ciała żywiciela pośredniego - ślimaka wodnego

larwy rozmnażają się (prawdopodobnie partenogenetycznie) i przeobrażają się w sporocysty, potem w redie

ostatnie pokolenie tych larw to cerkaria

cerkaria opuszcza ciało ślimaka i albo znów trafia do żywiciela pośredniego, albo osiada na roślinach, otarbia się i przeobraża się w metacerkarię

po zjedzeniu przez żywiciela ostatecznego, uwolniona z otoczki larwa przebija ściankę jelita cienkiego, przedostaje się do naczyń krwionośnych i z krwią wędruje do wątroby

CYKL ROZWOJOWY MOTYLICY WĄTROBOWEJ

TASIEMCE

•

wywoływane przez tasiemce:

1. tasiemca uzbrojonego (Taenia solium), 2. tasiemca nieuzbrojonego (Taenia saginata), 3. bruzdogłowca szerokiego (Diphyllobothrium latum) i inne

•

Zarażenie często przebiega bezobjawowo, niekiedy występują bóle brzucha, nudności, bóle głowy, uczucie osłabienia, nadmierna pobudliwość nerwowa, utrata masy ciała

Tasiemczyce

(10)

•

Dorosłe tasiemce zbudowane są z:

główki (skoleksu)- oparzonej przyssawkami (tasiemiec nieuzbrojony) i wieńcem haczyków (tasiemiec uzbrojony),

szyjkii szeregu powtarzających się segmentów (członów), inaczej proglotydów

•

ciało tasiemców nazywamy strobilą,w której w zależności od stopnia rozwoju układu rozrodczego wyróżniamy człony:

niedojrzałe, dojrzałe i maciczne

Tasiemce

•

Ciało dorosłego tasiemca może składać się nawet z 6000członów- jeden osobnik może wyprodukować nawet 600 mln jaj rocznie

•

są hermafrodytami

•

posiadają żywicieli pośrednich

Tasiemce

Tasiemiec nieuzbrojony

•

bytuje w jelicie cienkim człowieka

•

długość 4–10 m, 4 przyssawki

•

człony dojrzałe płciowo odrywają się i są wydalane z kałem

•

żywiciel ostateczny: człowiek, pośredni: bydło domowe

•

zarażenie poprzez spożycie surowego bądź niedogotowanego mięsa (wołowiny) zawierającego larwy (wągry)

(11)

•wydalenie członu wypełnionego jajami przez żywiciela ostatecznego -człowieka

•zjedzenie jaja przez żywiciela pośredniego -bydło rogate

•w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego z jaj wydostaje się onkosfera- larwa

•onkosfera przebija ścianki jelita, dostaje się do naczyń krwionośnych i z krwią wędruje do mięśni

•w mięśniach osadza się, otarbia i przekształca w wągra- postać larwalną tasiemca, którą zaraża się człowiek

•po zjedzeniu mięsa z wągrami przez człowieka, w jego jelicie następuje rozpuszczenie otoczki, a tasiemiec osadza się w jelicie cienkim i zaczyna produkować człony

CYKL ROZWOJOWY TASIEMCA NIEUZBROJONEGO

Tasiemiec uzbrojony

•

jeden z najgroźniejszy spośród wszystkich tasiemców bytujących w organizmie człowieka

•

długość 2-4 m, 4 przyssawki

•

Trójpłatowy płatowy jajnik – cecha diagnostyczna, do 15 par odgałęzień macicy

(12)

Tasiemiec uzbrojony

•człowiek jest jedynym żywicielem ostatecznym, żywicielem pośrednim świnia lub dzik

•wągry z prądem krwi mogą dostać się do mózgu, gałek ocznych, wątroby lub mięśni

•zarażenie po spożyciu surowego bądź niedogotowanego

mięsa wieprzowego

•może żyć nawet do 20 lat

1.wydalenie członu wypełnionego jajami przez żywiciela ostatecznego – człowieka 2. zjedzenie jaja przez żywiciela pośredniego – świnię

3. w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego z jaj wydostaje się onkosfera – larwa

4. onkosfera przebija ścianki jelita, dostaje się do naczyń krwionośnych i z krwią wędruje do mięśni,

tam otarbiasię

i przekształca w wągra-postać larwalną tasiemca, którą zaraża się człowiek

5. po zjedzeniu mięsa z wągrami przez człowieka, w jego jelicie następuje rozpuszczenie otoczki, a tasiemiec osadza się najczęściej w jelicie cienkim i zaczyna produkować człony

CYKL ROZWOJOWY TASIEMCA UZBROJONEGO

1 5

3 2 4

Bruzdogłowiec szeroki

bytuje w jelicie cienkim, 2 przyssawki

długość do 15 m

dojrzałe jaja wydostają się z członów już w jelicie i z kałem wydostają się do środowiska

żywiciel pośredni I : raczek, oczlik, żywiciel pośredni II: szczupak, okoń żywiciel ostateczny: człowiek,

zarażenie przez spożywanie surowej ryby

(13)

Bruzdogłowiec szeroki

zarażenie przez spożywanie surowej ryby

po 5-6 tyg. larwy przekształcają się w dorosłe osobniki i produkują po kilkaset tyś. jaj dziennie

jego obecność powoduje ciężką niedokrwistość (spowodowaną utratą witaminy B12) w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmierci

Bruzdogłowiec szeroki

Człony bruzdogłowca

Skoleks bruzdogłowca

Bruzdogłowiec szeroki

(14)

Tasiemiec bąblowiec

tasiemiec ten posiada 3-4 człony (niedojrzały, dojrzały i maciczny)

długość ok. 6mm;

żywiciel pośredni: człowiek, owce, bydło, świnie, konie, dziki, psy, sarny, jelenie, zające, króliki.

żywiciel ostateczny: pies, wilk, lis, kot.

dojrzałe jaja wydostają się z ustroju żywiciela ostatecznego wraz z kałem na zewnątrz i zanieczyszczają wodę lub rośliny.

zarażenie przez spożywanie pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami bąblowca.

po połknięciu jaj przez żywiciela pośredniego onkosfera przedostaje się z jelita do naczyń krwionośnych i wędruje dużym krwioobiegiem do wątroby, płuc, mięśni, mózgu i gałki ocznej

wzrost pęcherza bąblowcowego w organizmie żywiciela pośredniego – człowieka, może trwać nawet 20 lat.

Tasiemiec bąblowiec

Klasyfikacja pasożytów:

OBLEŃCE (Nemathelminthes)

Pasożyty o wydłużonym, niesegmentowanym ciele.

Nicienie (Nematoda) są przeważnie rozdzielnopłciowe, większość z nich jest jajorodna.

Pasożyty te można dostrzec gołym okiem.

(15)

GLISTNICA

Najczęstsza choroba pasożytnicza układu pokarmowego

Wywoływana przez glistę ludzką (Ascaris lumbricoides)

Zachorowania najczęściej u dzieci

Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez połknięcie jaj

Szczególny rodzaj pasożyta gdyż bytuje tylko na człowieku!

Jelito ludzkie wypełnione dużą ilością glist ludzkich

Glista ludzka

długość samców: 15-35 cm; samic: 20-50cm

bytuje w jelicie cienkim człowieka

odżywia się nabłonkiem zniszczonej ściany jelita i treścią jelitową

dojrzała samica składa od 100 – 200 tyś. jaj na dobę

larwa może się rozwijać tylko w obecności tlenu i wilgoci

w jelicie cienkim może żyć od 1- 1,5 roku

 zjedzenie jaja z nie umytych warzyw lub owoców

 Jajo inwazyjne przedostaje się do jelita cienkiego

 wgryza się w ścianki jelita, przedostaje się do naczyń krwionośnych

 płynie żyłami do krwioobiegu (przepływa przez serce)

 dostaje się do pęcherzyków płucnych (powoduje zapalenie płuc podczas którego chory odksztusza krew z larwami)

 dostaje się do oskrzelików, oskrzeli, do tchawicy

 w nocy (gdy występuje u nas samowolne przełykanie) z tchawicy przez jamę ustną przedostaje się do układu pokarmowego

 po około 2 miesiącach samica rozmnaża się w jelicie cienkim

CYKL ROZWOJOWY GLISTY LUDZKIEJ

(16)

OWSICA



Wywoływana przez

owsika ludzkiego (Enterobius vermicularis)



Choroba brudnych rąk



Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową



Objawem jest swędzenie okolicy odbytu szczególnie wieczorem i w nocy



Najczęściej występuje u dzieci



Choroba pasożytnicza końcowej części jelita cienkiego oraz jelita grubego i odbytnicy

Owsik ludzki

Dorosłe osobniki są wydalane z kałem

Są widoczne jako ruchliwe, niewielkie, o szaro-białawej barwie robaki

Dł. samca: 3-5 mm; samicy: 9-12mm

Żywią się wyssana treścią i substancjami zawartymi w jelicie

Dojrzałe samice składają ok.

10 000 jaj w okolicy odbytu a następnie same giną

(17)

Trichinelloza (włośnica)



Wywoływana przez

włośnia krętego (Trichinella spiralis)



Zarażenie poprzez spożycie zakażonego mięsa



Choroba jest przewlekła i może prowadzić do zgonu



Larwy mogą przetrwać żywe nawet 40 lat!



Larwy w ciele człowieka można zabić środkami farmakologicznymi ale nie da się ich usunąć!



Charakterystyczne objawy to bóle brzucha, a następnie bóle mięśni

Włosień kręty



Formy dojrzałe bytują w jelicie,

larwy w mięśniach poprzecznie prążkowanych



Dł. samca: 1,4-1,6 mm; samicy 3-5mm



Do organizmu człowieka dostaje się w postaci larwalnej



Samce po zapłodnieniu giną a samice wdrążają się w ścianę jelita i przebywają tam 7-8 tyg.



Samice produkują od 1000 do 1500 larw



Samice rodzą od razu żywe larwy (jajożyworodność)

(18)

 Spożycie mięsa zawierającego wapienne cysty ( otorbione larwy)

 w przewodzie pokarmowym larwy wydostają się z osłonek i wgryzają w ścianki jelita, tam dojrzewają i rozmnażają się( jajożyworodność)

 larwy przedostają się do naczyń krwionośnych i z krwią wędrują do mięśni poprzecznie