nr 5(258) • 23 maja 2019 zagadnienia społeczno-gospodarcze
Znaczenie geostrategiczne Azji Południowej, istniejące tam zagrożenia dla bezpieczeństwa, a także dyna- mika ekonomiczno-społeczna sprawiają, że region ten jest istotnym punktem odniesienia dla polityki Unii Europejskiej, w tym także Polski. Relacje polityczno-ekonomiczne i kulturalne Polski z głównymi państwa- mi Azji Południowej mają duży potencjał rozwojowy.
Agnieszka Kuszewska
Unia Europejska wobec Azji
Południowej
SPECYFIKA REGIONU AZJI POŁUDNIOWEJ
Wielokulturowa, multiwyznaniowa i wieloetniczna Azja Połu- dniowa (AP) jest pod wieloma względami wyjątkowym regionem na mapie świata. Składa się z ośmiu państw o zróżnicowanych ustrojach politycznych1, pozycji na arenie międzynarodowej i problemach wewnętrznych. Głównymi państwami są dwaj nu- klearni rywale: Indie i Pakistan, zaangażowani od ponad siedmiu dekad w konflikt o Kaszmir.
Podział subkontynentu indyjskiego na Indie i Pakistan w sierpniu 1947 r. po wycofaniu się Brytyj- czyków, a następnie oddzielenie się Bengalu Wschodniego od Pakistanu po krwawej wojnie domowej w 1971 r. i utworzenie Bangladeszu ukształtowały mapę polityczną regionu. Niestety, utrzymujące się wrogie relacje między Indiami i Pakistanem, któ- re niejednokrotnie eskalowały do poziomu konfliktu zbrojnego, decydują o specyfice regionu.
Południowoazjatyckie Stowarzyszenie Współpracy Regional- nej nie spełnia funkcji platformy aktywizującej współpracę po- lityczną i ekonomiczną. Skłania to do określenia tej organizacji
jusze, mające na celu rozbudowę istniejących potencjałów, aby stawić czoła zagrożeniom2. Dla Pakistanu takim sojusznikiem od lat 50. XX wieku były Stany Zjednoczone, potem także Chiny, któ- rych rola wzrasta, m.in. za sprawą obecnych inwestycji w ramach Chińsko-Pakistańskiego Korytarza Ekonomicznego (CPEC). Dla Indii partnerem strategicznym i dostawcą uzbrojenia w okresie zimnej wojny był ZSRR, obecnie pozycję tę utrzymuje Rosja3. Trwający konflikt sprawia, że wydatki na cele militarne stanowią kluczową część budżetu indyjskiego i pakistańskiego. Indie są obecnie drugim, a Pakistan jedenastym światowym importerem broni. W latach 2009–2018 wydatki na cele militarne wzrosły w Indiach o 29% i aż o 73% w Pakistanie.
Jeżeli chodzi o wielkość światowych wydatków na zbrojenia, to Indie plasują się na wyso- kim czwartym miejscu, Pakistan zaś na dwudziestym4. Dla Indii jednym z głównych dostawców broni i najważniejszym spośród państw Unii Europejskiej jest Francja.
Unia wspiera inicjatywy i procesy pokojowe w AP, w tym rozwiązanie konfliktu o Kaszmir. W 2007 r. Parlament Europej-
mianem „papierowego tygrysa” o dużym, choć niewykorzysta- nym potencjale. Brak zaufania w dwustronnych relacjach Indie–
Pakistan sprawia, że AP pozostaje jednym z najmniej zintegro- wanych pod względem politycznym i ekonomicznym regionów świata. Państwa regionu zawierają zewnętrzne strategiczne so-
1 Azja Południowa obejmuje państwa tworzące Południowoazja-
tyckie Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej (SAARC): Indie, Pakistan, Afganistan, Bangladesz, Nepal, Bhutan, Sri Lanka i Malediwy.
IS SN 2 08 2- 06 66
2 A. Kuszewska, Indie i Pakistan w stosunkach międzynarodowych. Kon- flikty, strategie, bezpieczeństwo, Warszawa 2013, s. 9–12.
3 Trends in International Arms Transfers, 2018, SIPRI
Fact Sheet, March 2019,
https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-03/fs_190 3_at_2018. pdf [dostęp: 1 maja 2019 r.].
4 Trends in World Military Expenditure, 2018, SIPRI
Fact Sheet, April 2019,
https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-04/fs_19 04_milex_2018. pdf [dostęp: 30 kwietnia 2019 r.].
2
ski przyjął rezolucję w sprawie Kaszmiru, w której podkreślono konieczność respektowania praw człowieka, budowę zaufania, m.in. w drodze wymiany gospodarczej między Indiami i Pakista- nem jako ważnego czynnika rozwoju gospodarczego5.
Azja Południowa to jeden z najszybciej rozwijających się re- gionów świata ze wzrostem szacowanym na ok. 7% PKB w roku 20196. Istotne wyzwanie stanowią problemy demograficzne i kulturowe, przyczyniające się do dziedziczonego ubóstwa czy braku dostępu do edukacji, zwłaszcza dla dziewcząt. Trzy kraje AP znajdują się w pierwszej dziesiątce najludniejszych państw świata: Indie, drugie po Chinach z ludnością ponad 1,3 mld7, Paki- stan szósty na świecie z ludnością ponad 207 mln8, a także liczący ok. 167 mln mieszkańców Bangladesz (ósma pozycja).
Zagroże- nia płynące z działalności terrorystycznej sunnickich islamskich ekstremistów, którzy funkcjonują m.in. na terenie Afganistanu czy Pakistanu i zagrażają zarówno współobywatelom (zamachy na tak zwane miękkie cele, np.
szkoły, parki, świątynie sufickie), jak i całemu regionowi (np. tegoroczny zamach na Sri Lance czy w indyjskim Kaszmirze), oraz zła sytuacja bezpieczeństwa w Afganistanie, uzupełniają listę wyzwań, przed którymi stoi AP.
UNIA EUROPEJSKA I AZJA POŁUDNIOWA
Relacje Unii Europejskiej z Azją Południową są istotnym ele- mentem obecnych uwarunkowań międzynarodowych.
UE to najważniejszy partner handlowy Azji Południowej.
Wymiana z UE stanowi 16% ogólnej światowej wymiany handlowej krajów na- leżących do SAARC. UE jest odbiorcą 23% południowoazjatyckie- go eksportu. Indie i inne państwa AP korzystają z systemu prefe- rencji handlowych GSP (Generalised Scheme of Preferences), który umożliwia rozwijającym się gospodarkom zmniejszenie opłat celnych za eksportowane do Unii określone towary, przyczynia- jąc się do rozwoju ekonomicznego i tworzenia nowych miejsc pracy w państwach objętych tym systemem.
Unia podejmuje działania na rzecz pogłębienia wielowymia- rowej współpracy ze wschodzącymi azjatyckimi mocarstwa- mi, w tym Indiami. Partnerstwo strategiczne, zainaugurowane w 2004 r. i zintensyfikowane podczas 13.
szczytu Indie–UE w No- wym Delhi w 2017 r., jest ważną częścią tej kooperacji. Istotnym w kontekście obecnych wyzwań bezpieczeństwa polem działań jest m.in.
współpraca z Indiami w dziedzinie zwalczania nienawi- ści, ekstremizmu i terroryzmu. Wspólne oświadczenie dotyczące intensyfikacji współdziałania w tych kwestiach wydane zostało podczas wspomnianego szczytu w 2017 r. Komisja Europejska opublikowała w 2018 r. elementy strategii wobec Indii, podkre- ślając konieczność konsolidacji partnerstwa i wielowymiarowej współpracy w różnych dziedzinach9.
W 2017 r. wzajemne obroty handlowe UE–Indie wyniosły ponad 86 mld euro, z nadwyżką handlową ok.
2,5 mld euro po stronie Indii. Indie eksportują np. produkty rolne, m.in. owoce i warzywa, herbatę, poza tym chemikalia, artykuły odzieżowe, wyroby rzemieślnicze (biżuteria);
importują np. maszyny, urzą- dzenia mechaniczne, metale nieszlachetne (miedź, aluminium),
5 Rezolucja PE nr P6_TA(2007) 0214.
6 Http://www.worldbank.org/en/region/sar/overview [dostęp: 4 maja 2019 r.].
7 Http://www.indiapopulation2019.in [dostęp: 1 maja 2019 r.].
8 S. Rana, 6th Census Findings: 207 Million and counting, „The Express
żeliwo, stal, artykuły chemiczne, paliwa i oleje mineralne. W od- niesieniu do relacji bilateralnych Indii z poszczególnymi pań- stwami UE, to największym importerem towarów z Indii jest Wielka Brytania (ewentualny brexit będzie miał istotny wpływ na bilans i wartość obrotów handlowych UE–
Azja Południowa), Niemcy są zaś największym w Unii eksporterem towarów do In- dii. Po wyborach w 2014 r., w wyniku których w Indiach przejęła władzę Indyjska Partia Ludowa z premierem Narendrą Modim na czele, UE podjęła inicjatywę wznowienia wcześniej przerwanych rozmów w sprawie podpisania z Indiami umowy o wolnym han- dlu, funkcjonującej również pod nazwą Wszechstronnej umowy o handlu i inwestycjach między UE a Indiami. Umowa wdrożona w życie stworzyłaby jedną z największych stref wolnego han- dlu na świecie, zarówno pod względem demograficznym, jak i poziomu rozwoju gospodarek.
Kwestiami spornymi pozostaje ochrona własności intelektualnej i danych (Unia nie przyznała In- diom statusu„data secure nation”, czyli nie uznaje Indii za państwo gwarantujące w tej dziedzinie wystarczające bezpieczeństwo, a to kluczowe dla indyjskich przedsiębiorstw IT, chcących wejść na europejskie rynki), otwarcie rynków i zmniejszenie przez Indie wysokich stawek celnych na samochody i ich części, alkohol oraz produkty mleczne. UE podkreśla swą dbałość o to, by porozu- mienie opierało się na zasadzie„win-win”, czyli przyniosło korzyści obydwu stronom. Indie domagają się od Unii liberalizacji reżimu wizowego, zwłaszcza dla pracowników wykwalifikowanych, oraz dostępu do rynku usług i sektora farmaceutycznego. Rozmowy na ten temat zostaną zapewne wznowione z nowo wybranym rządem w Indiach (wg exit polls wybory wygrywa Modi). Ich kon- tynuacja jest w interesie obu stron.
Unia Europejska jest drugim po Chinach partnerem handlo- wym Pakistanu, który eksportuje głównie artykuły odzieżowe, tekstylia, tkaniny itp. – ok. 35% eksportu Pakistanu trafia do państw unijnych (głównie Wielkiej Brytanii, Niemiec, Hiszpanii i Holandii). Import z UE to np.
maszyny, urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz ich części, paliwa i oleje mineralne. Pakistan jest jednym z 10 państw świata objętym preferencjami handlowymi w ramach unijnego systemu GSP+ dla wrażliwych gospodarek i państw o niskim lub średnim rozwoju. Charakter relacji UE–
Pa- kistan zależał od tego, czy władzę w Pakistanie sprawował rząd cywilny, czy dyktatura wojskowa. Unia pozostaje donatorem pomocy humanitarnej i rozwojowej dla Pakistanu: w ramach programu ukierunkowanego wsparcia zaplanowanego na lata 2014–2020 dla Pakistanu przeznaczono 653 mln euro. Pomoc jest podzielona na trzy sektory: rozwój wsi (ok. 52%), edukacja (ok. 32%), praworządność i prawa człowieka (ok. 15%).
Unia Europejska wspiera procesy pokojowe w Afganistanie, gdzie talibowie wciąż stanowią poważne zagrożenie dla bezpie- czeństwa. Afganistan jest największym odbiorcą unijnych fun- duszy rozwojowych w Azji. UE przeznaczyła dla tego państwa 1,4 mld euro w latach 2014–2020.
Fundusze wspierają rozwój rolnictwa, poprawę sytuacji ludności wiejskiej, służby zdro- wia, demokratyzację, rządy prawa. Porozumienie o współpracy w dziedzinie partnerstwa i rozwoju między UE a Afganistanem podpisane zostało w 2017 r. Unia prowadzi też współpracę w ramach „Dialogu na rzecz praw człowieka” oraz wspiera roz- wój społeczeństwa obywatelskiego zgodnie z „mapą drogową”
3
na lata 2018–2020, przyjętą przez państwa członkowskie Unii w sierpniu 2018 r.10. W 2017 r.
Komisja Europejska opublikowała
Tribune”z 25 sierpnia 2017 r., https://tribune.com.pk/story/1490674/57- increase-pakistans-population-19-years-shows-new-census/ [dostęp:
3 maja 2019 r.].
9 JOIN(2018) 28.
10 EUCountry Roadmapfor Engagementwith Civil Society in Afghanistan 2018–2020, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/cso_roadmap_2018- 2020_final.pdf [dostęp: 3 maja 2019 r.].
elementy strategii UE wobec Afganistanu, w której akcentowane jest wspieranie pokoju i stabilizacji w tym państwie oraz koniecz- ność dalszego udzielania przez UE politycznego i finansowego wsparcia w obliczu istniejących zagrożeń11.
Bangladesz również jest beneficjentem unijnej pomocy,
zaplanowanej na blisko 690 mln euro na lata 2014–2020.
Unia wspiera procesy demokracji i poszanowania praw człowieka. W kwietniu 2018 r. zorganizowano spotkanie UE–
Bangladesz dotyczące praw człowieka i praworządności. W tym samym roku w lipcu odbyły się konsultacje dyplomatyczne UE–Bangladesz, podczas których dyskutowano nad rozwojem relacji handlo- wych, rządów prawa oraz omawiano kryzys uchodźczy Rohindża (ponad 650 tys. muzułmańskich uchodźców z tej grupy etnicznej uciekło przed prześladowaniami z Birmy do Bangladeszu). Bilans handlowy jest korzystny dla Bangladeszu. Unia jest jego głów- nym partnerem; ok. 90% regularnie rosnącego importu z Bangla- deszu to artykuły odzieżowe, UE eksportuje maszyny, urządzenia elektryczne itp.
Unie Europejska jest drugim po Indiach partnerem handlo- wym Sri Lanki. W 2017 r. wartość dwustronnej wymiany han- dlowej wyniosła 4,4 mld euro (import do UE obejmuje głównie tekstylia, herbatę, owoce i przyprawy). Rozwój relacji nastąpił po zakończeniu wieloletniej (1983–2009) wojny domowej na Sri Lance (konflikt syngalesko-tamilski). W maju 2017 r. UE wprowa- dziła znaczne ułatwienia dla towarów ze Sri Lanki, obejmując ją systemem GSP+.
Platformą rozwoju współpracy między Unią Europejską a Ne-
palem jest Wspólna Komisja UE–Nepal, której dziesiąte spotka- nie odbyło się w 2018 r. Pomoc unijna dla Nepalu w latach 2014–2020 wynosi 360 mln euro. UE jest jednym z największych donatorów pomocy rozwojowej dla tego państwa.
Bhutan, niewielkie księstwo położone między Chinami i India-
mi, otrzyma ok. 42 mln euro w ramach pomocy unijnej na lata 2014–2020. 24 maja 2019 r. uruchomiono nową inicjatywę pod nazwą„Projekt Wsparcia Handlu UE–Bhutan”, w celu zwiększenia dwustronnego handlu i inwestycji.
Unia Europejska jest czwartym partnerem handlowym dla Ma-
lediwów i posiada blisko 10% udziału w obrotach handlowych tego niewielkiego, wyspiarskiego państwa, którego gospodarka opiera się w przeważającej mierze na rybołówstwie i rolnictwie oraz turystyce. Programy pomocowe Unii koncentrują się na zmianach klimatycznych (na które archipelag jest bardzo narażo- ny), rozwoju turystyki, poprawie sytuacji ludności wiejskiej.
RELACJE POLSKI Z AZJĄ POŁUDNIOWĄ
Polska ma historię dobrych relacji z Indiami i Pakistanem, głównymi państwami Azji Południowej.
Zimnowojenne uwa- runkowania sprawiły, że rozwijały się one w różnych wymiarach. Ostatnie spotkanie Polska–Indie na najważniejszym szczeblu politycznym miało niestety miejsce w 1979 r., kiedy Polskę od- wiedził premier Morarji Desai12. Wcześniej z wizytą przebywał Ja- waharlal Nehru i Indira Gandhi. Wizyty przedstawicieli tak wyso- kiego szczebla to ważny krok w rozwoju bilateralnej współpracy, a także wyraz rosnącego zainteresowania Polską w Indiach. Po upadku żelaznej kurtyny zorganizowano kilka wizyt na wysokim
szczeblu13. Obecne relacje mają charakter polityczny, gospodar-
11 JOIN(2017) 31.
12 Prezydent Indii Pratibha Patil była w Polsce w 2009 r.; warto jednak
czy i kulturowy i stopniowo rozwijają się. W 2003 r. podpisano porozumienie w sprawie współpracy w dziedzinie obronnej, np.
wymiany doświadczeń w zakresie planowania wojskowego, edu- kacji i szkolenia personelu militarnego, zwalczania terroryzmu, modernizacji sprzętu wojskowego, logistycznego wsparcia dla sił zbrojnych, badań naukowych związanych z tymi zagadnieniami.
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. nasz kraj stał się ważnym partnerem dla Indii w Europie Centralnej. W Łodzi swoje call center otworzyła firma outsourcingowa Infosys, a Hol- ding Polskie Huty Stali SA został przejęty od Skarbu Państwa przez indyjskiego potentata stalowego, Lakshmiego Narayana Mittala. W 2013 r. Mittal uhonorowany został tytułem doktora honoris causa Akademii Górniczo-Hutniczej za wkład w restruk- turyzację przemysłu hutniczego w Polsce. W 2014 r. Polska i Indie obchodziły 60.
rocznicę nawiązania dwustronnych stosunków dyplomatycznych. W obu państwach zorganizowano wiele wy- darzeń, aby promować rozwój współpracy w dziedzinie gospo- darki, kultury itp.
(popularyzacją Polski zajmuje się w Indiach od 2012 r. Instytut Polski, jedyny w Azji Południowej). W 2015 r. do- szło także do spotkania wicepremiera Janusza Piechocińskiego z premierem Narendrą Modim w Gandhinagarze podczas szczy- tu Vibrant Gujarat. W 2016 r. w Indiach przebywała misja gospo- darcza, której przewodniczył wicepremier Piotr Gliński. Jej ce- lem było pogłębienie kontaktów z indyjskimi przedsiębiorcami i udział w tamtejszych
targach Make in India. W kwietniu 2017 r. prezydent Andrzej Duda spotkał się w Warszawie z wiceprezy- dentem Indii Mohammadem Hamidem Ansarim.
W odniesieniu do relacji z Pakistanem warto wspomnieć, że po II wojnie światowej polscy lotnicy walczący wcześniej w Anglii i nie mogący powrócić do Polski, tworzyli Pakistańskie Siły Lot- nicze. Szczególnie zaznaczył się tu generał Władysław Turowicz, wielokrotnie nagradzany w Pakistanie za udział w budowaniu programu rakietowych pocisków balistycznych.
Ożywienie relacji z Pakistanem nastąpiło po 11 września 2001 r., kiedy za sprawą tzw. wojny z terroryzmem Polska i Paki- stan – przynajmniej w teorii – znalazły się w po tej samej stronie barykady. W 2004 r. Pakistan otrzymał status głównego sojuszni- ka spoza NATO (major non-NATO ally).
W kwietniu 2007 r. oficjalną wizytę w Polsce złożył ówczesny przywódca Pakistanu generał Pervez Musharraf, który spotkał się z prezydentem Lechem Ka- czyńskim.
Polskie wojska brały udział w międzynarodowej kampanii wojskowej NATO/ISAF w Afganistanie. Niestety w 2014 r.
mini- ster spraw zagranicznych Radosław Sikorski podjął decyzję o za- mknięciu ambasady RP w Kabulu. Obecnie Afganistan obsługuje ambasada w Nowym Delhi. Taka decyzja znacznie ograniczy- ła szanse na rozwój wielowymiarowych dwustronnych relacji z Afganistanem i uczestnictwo Polski w odbudowie zniszczone- go wieloletnimi konfliktami państwa.
W kontekście dalszego rozwoju relacji Polski z państwami AP warto prześledzić wartość dwustronnych obrotów handlowych w ostatnich latach. Dane pochodzą z Internetowego Systemu In- formacji Gospodarczej Insigos.
Najważniejsi partnerzy eksportowi Polski z Azji Południowej to Indie, Pakistan, Bangladesz i Sri Lanka. W latach 2016–2018 można odnotować zauważalny i stały wzrost eksportu do Indii i Bangladeszu. Pozostałe cztery państwa Azji Południowej (Afga- nistan14, Malediwy, Nepal i Bhutan) mają śladową obecność w polskim eksporcie.
podkreślić, że prezydent w Indiach pełni głównie funkcje reprezentacyjne.
13 Na przykład prezydent L. Wałęsa odwiedził Indie w 1994 r., prezy- dent A. Kwaśniewski w 1998 r.
14 Zaobserwować można duży spadek po 2014 r., a więc po zakończe- niu polskiej misji w Afganistanie.
4
Tab. 1. Eksport z Polski do państw Azji Południowej w latach 2015–2018 (w mln dolarów US)
Rok Indie Pakistan Bangladesz Sri Lanka Afganistan Malediwy Nepal Bhutan
2018 819,62 112,95 73,24 38,13 9,60 9,04 2,71 0,19
2017 736,06 115,24 46,69 48,00 7,88 7,55 5,11 0,00
2016 669,69 125,50 31,24 30,25 5,28 10,09 1,22 0,25
2015 464,61 98,55 23,21 18,23 9,41 5,46 0,62 0,09
Źródło: www.insigos.mg.gov.pl [dostęp: 4 maja 2019 r.].
Tab. 2. Import do Polski z państw Azji Południowej w latach 2015–2018 (w mln dolarów US)
Rok Indie Bangladesz Pakistan Sri Lanka Afganistan Malediwy Nepal Bhutan
2018* 2 124,02 1 841,25 424,26 150,69 1,50 0,69 0,49 0,88
2017 2 444,03 1 350,84 374,20 108,85 0,52 0,74 0,34 0,40
2016 2 099,64 1 049,59 310,03 94,01 0,24 0,71 0,39 0,05
2015 1 747,09 856,92 262,97 71,10 0,12 0,58 0,29 0,19
* Dane wstępne, ostateczne zostaną opublikowane w sierpniu 2019 r. Źródło: www.insigos.mg.gov.pl [dostęp: 4 maja 2019 r.].
Najważniejsi partnerzy importowi Polski z Azji Południowej to przede wszystkim Indie, Bangladesz, a także Pakistan i Sri Lanka; import z tych państw rokrocznie wzrasta.
Przełomowym był rok 2016, kiedy import z Indii przekroczył 2 mld dolarów, a z Ban- gladeszu – jednego miliarda. Współpraca w dziedzinie importu z pozostałymi państwami jest niewielka.
W relacjach z najważniejszymi południowoazjatyckimi part- nerami (Indie, Bangladesz i Pakistan, Sri Lanka) bilans obrotów handlowych jest dla Polski ujemny.
PODSUMOWANIE
Unia Europejska i państwa SAARC współpracują w wielu dziedzinach, jednak istniejący potencjał nie jest w pełni wy- korzystany. Rozwój wielowymiarowych relacji leży w interesie obydwu regionów. Czołowi gracze UE, tacy jak Wielka Brytania (do czasu brexitu), Francja i Niemcy, prowadzą wszechstronną, bilateralną współpracę z państwami Azji Południowej. Państwa południowoazjatyckie przykładają wielką wagę do budowy i roz- woju tego typu dwustronnych relacji. Polska nie jest i nie będzie w przewidywalnej przyszłości w europejskiej pierwszej lidze południowoazjatyckich partnerów polityczno-gospodarczych.
Niemniej polski rząd i instytucje państwowe powinny intensyfi- kować starania mające na celu po pierwsze, wspieranie unijnych inicjatyw zmierzających do rozwoju relacji z Azją Południową, z którą łączą nas historyczne tradycje walki o niepodległość (Po- lacy są postrzegani bardzo pozytywnie), po drugie, rozwijanie re- lacji o charakterze bilateralnym. Kraje Azji Południowej, zwłaszcza Indie, Pakistan czy Bangladesz, to ogromne rynki zbytu, z rosną-
cą wykształconą klasą średnią, dające możliwości zagranicznym inwestorom. Dla polskich przedsiębiorców większa liberalizacja tamtejszych rynków byłaby korzystna i pomogłaby w zmniej- szeniu deficytu w dwustronnym handlu np. z Indiami. Istnieje wiele obszarów, w których współpraca mogłaby się rozwijać, są to m.in. energetyka, przemysł maszynowy, wydobywczy, a także rolno-spożywczy (polskie jabłka, cenione w Indiach, mogłyby zdobywać także inne rynki). Na poprawie relacji z AP mogliby skorzystać polscy producenci nawozów, środków ochrony ro- ślin, branża meblarska, kosmetyczna, chemiczna, cukiernicza. Ważnym uzupełnieniem jest dalszy rozwój relacji kulturalnych, kontaktów międzyludzkich, wymiany akademickiej. Dobrym roz- wiązaniem ukierunkowanym na rozwój relacji z Afganistanem byłoby podjęcie działań na rzecz uruchomienia w Kabulu misji dyplomatycznej.
Stosunki Polski z Azją Południową powinny być oparte na spójnym, długofalowym planie ich rozwoju, dostosowanym do bieżących uwarunkowań. Dobrym krokiem jest uruchomienie bezpośredniego połączenia lotniczego na trasie Warszawa– Nowe Delhi, planowane na wrzesień 2019 r. Przyczyni się to do ożywienia kontaktów i ułatwi wyjście inwestorów poza dobrze im znane rynki europejskie, lepsze wypromowanie polskiej marki w regionie, co z punktu widzenia polskiej gospodarki przyniesie wymierne korzyści. Rozwinie także dwustronne relacje turystycz- ne – zainteresowanie polskich turystów Indiami stale wzrasta. Stosunki Polski z AP w trzeciej dekadzie XXI wieku powinny być ukierunkowane na to, by lepiej wykorzystać istniejący potencjał zarówno jakościowy, jak i ilościowy.
Dr hab. Agnieszka Kuszewska – prof. nadzw. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu, na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych.
Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu służy eksperckim wsparciem posłom i organom Sejmu.
„INFOS” w zwięzłej formie podejmuje aktualne zagadnienia istotne dla polskiego społeczeństwa i gospodarki.
Poglądy autora wyrażone w artykule nie mogą być utożsamiane ze stanowiskiem Biura Analiz Sejmowych.
Wydawca: Wydawnictwo Sejmowe dla Biura Analiz Sejmowych
ul. Zagórna 3 · 00-441 Warszawa · tel. 22 694 17 27 · faks 22 694 10 05 · www.bas.sejm.gov.pl Projekt graficzny: Bogdan Żukowski
Redakcja: Jolanta Adamiec · Szymon Bachrynowski · Natalia Firlej (sekretarz redakcji) · Leszek Graniszewski · Mirosław Gwiazdowicz · Daniela Kupis (sekretarz redakcji) · Konrad Kuszel · Justyna Osiecka-Chojnacka · Jarosław Szymanek
4 (redaktor naczelny)
Kontakt: tel. 22 694 17 55 · 22 694 17 34; e-mail: natalia.firlej@sejm.gov.pl · daniela.kupis@sejm.gov.pl
