Rozmieszczenie pierwiastków śladowych w osadach triasu w Magnuszewie

(1)

Irena GAJEWSKA

Ret, wapień muszlowy i kaiper w zachodniei i środkowei części monokliny przedsudeckiei

WSTĘP

Tematem artykułu jest wykształcenie i stratygra!fia retu, wapienia muszloweg.o i kajpru w zachodniej i środkowej części monokliny prz.ed- sudeckiej. Utwory triasu stwierdzono tu w trzech otworach: Gorzów Wlkp. lIG l,· Sulechów lG l, Książ lG II oraz w sz,eregu o!1;worów wykonanych przez lP.P.!P.N. w 1?ile. Dane z tych ostatnich są na ogół bardzo fragmentaryczne, gdyż 'Są to wiercenia przewaim.ie. rdzeniowane w !bardzo

małym procenci,e. Można się więc z nich dowiedzieć i to niezbyt do-

kładnie o miążsZO\ŚCi przewierconego triasu oraz na małych odcinkach i o j~go litologili. Spośród tych otworów wybrano kil!ka, z których mQżna otrzymać stosunkowo najpełni,ej,gze dane o rozwoju retu, wapienia muszlowego i kajpru. Są to otwory: Chlebowo, Świebodzin 1, Wschowa geo. 2, 3, 8, 9 (fig. 1). Dla wapienia muszlowego i retu w otworze Gorzów Wlkp.

wykorzystano dane z wstępnego profilu litologicznego wykonanego przez W. Ka'raszewskiego.

RET

Utwory retu ;poIkrywają prawie ^całyobszar monoklliny przedsudeckiej z ^wyjątkiemnajibardziej południowego jej fragmentu, gdzie pod trzecio-

rzędem występują wychodnie dolnego i środkowego piaskowca pstrego.

W nielktórych wierceniach wykonanych ;na 'Omawianym terenie, poza Gorzowem Wlkp., gdzie według ustnej informacji H. Senkowiczowej istniej,e luka między retem a środkowym piaskowcem pst'rym, nadwiercono

serię piaszczysto'-ilastą, która prawdopodobnie odpowiada piaskowcowi chiroteriowemru.

Pozycja 'Stratygraficzn.a .tego poz'iomu jest dość 'Szeroko dyskutowana.

W Niemcz,ech ostatnio stosuje się, między innymi, podział piaskowca pstrego na szereg ,cykli g,edymentacyjnych, rozpoczynających się mate-

riałem grubszym, a lmńczących materiał'em pelitycznym i częściowo wę

glanowym. W tym ujęciu piaskowiec chiroteriowy należałoby zalico/ć do górnego piaskowca pst're.go, .gdyż zaczyna on nowy cylkl sedymentacyjny,

(2)

Ret, wapień muszlowy

..

' i kaJper 599

kontynuujący się w szarym r,ecie. W. Hoppe {19.59), J. Kłapciński (1959,) i J. 'Wo1burg (vide H. Boig!.k, 1959) widzą granicę między środkowym

piaskowcem pstrym a retem IW' wyraźnej zmianie litofacjaInej między

piasżczyst?ilaStyrni osadami dolnego i środkowego piaSkowca pstrego a siarczanowo-węglanowymi osadami piaskowca pstrego.

Na omawianym terenie przyjęto między reitem a środkowym piaskowcem pstrym tę drugą gram,icę, postawioną powyżej iłowców i pias- kowców na początku serii siarc,zanowo-węglanowej. Całą serię górnego piaskowca pstr~go podzielono na trzy poziomy: doIny, środkowy i górny.

RET DOLNY

Na utworach piaszczysto-iłowcowychśrodkowego piaskowca pstrego

leży pakiet anhydrytów miąższoŚci 30-;.-35 m z cienkimi w!k.ładkami dolomitu lub iłowca, tżw. anhydryt podsltawowy (K. B. Jubitz, 1958~.

W

zachodniej ,części monokliny przedsudeckiej na obszarze między Odrą a Su- lechowem dbserwujemy w anhydrycie podstawo'wym sól ^kamienną('I. Ga- jewska, 196¹1). Naj.grubsze jej wkładki stwierdzono w otworze Chlebo-wo, gdzie cała seria solna osiąga w sumie olkoło 22 m miążsZ'OŚci. W kierunku wschodnim miąższość ser.iisolnej stopniowo ma1ej'e.W Świe'bodzinie wynosi około 13 m, w SulecholWie występują już tylko cienkie, kilikucenty- metrowe wkładki a. wpryśnięcia soli. a więc mniej więcej w okoUcy SuI echowa facja SOlIna retu. za:n:ika. W Goit'imwie Wlikp. i w otwoTach W rejonie Wschowej tnie obserwujemy już w!k.ładek halitu.

!Powyżej anhydrytu podstawowego występują dolomity z żyłami i prze- rostami an:hydryltu, oraz wkładki wapieni ooUtowo-detryttycznych, iłow

ców i margli szarych. Na ^ogółspotyka ^siętu ubogą, źle zachowaną faunę.

J:edynie w rejonie Wschowej i Gorzowie Wlkp. w wapieniach lub dolo- mitach występuje !baTdzo lic:zma fauna (Myophoria ,sp. i Lingula sp.). Jest to odpo,wiedni'k dolomitu myoforiowego (V. B.Ju1bitz, 1958).

- RET ŚRODKOWY

Najniższą część retu środkowego staJIlowią iłowce ci.ernnoszare i szaro- oliwkowe oraz dolomity ^beżowez licznymi w1kładkami anhyldrytu. ^Miątż

szość tej serii waha -się 25-;.-30 m. Fauna jest tu uboga i słabo zachO'Wana.

W Sulechowie T.o I oznaczono jedynie Myophoria costata Z e n k. Po-

wyżej tej serii ^zalegająmargle i ^iłowceszare i ciemnoszare z ^wkładkami wapieni szarych. W otworach Wschowa geo. 8 i Gorzów WIkp. w spągu

tego poziomu występuj-ą wkładki dolomitów i anhydrytów. Wśród szarych utworów 'tej serii obserwujemy we wszystkich otworach chal"ak- ' terystyczny poziom brunatnofio'letowych margli ,i iłOlWCów 20+3.0 m miąż

szości, Iktóre w otworze Su'lechów były przepełtn.ione fauną rodzaju Myo- phoria costata.

Strop środkowego retu tworzą albo maTgle dolomili:yczne szare i cie-, mnoszare, naprzemianległe z dolomitem beżowym i anhydrytem, jak np_

w Sulechowie, albo margLe i wapienie szare obseTwowane we Wschowej

gro.

8, lU:b wreszcie dolomity i wapienie ze sporadycznymi wpryśnięciami

anhydrytu, występujące w profilu Gorzowa. Poziom ten osiąga 15-;.-3.0 ID miąższości. Ret środkowy na omawianym obszarze swym wyksz:tałcem.iem

(3)

600 Irena Gajewska

•

^Ksiqz^IG-li

Wschowo geo 8 _

Fig. 1. Kore'lacja wa:bniejszy{!h profilów kaJpru, wapienia mus~loweg(} i retu z otwo- rów lWiertniczych wykonany-ch w za-chodniej i środkowej części monokUny przedsud'eckiej

CorrelaUon of more irnportant profiles of Keuper, Muschelkalk and Roethian of bore holes made in the western and central parts of the Fore-Sudeltic monD{!1ine

<1 - wapienie; 2 - dolomity; 3 - mar.g1e; 4 - iłowce; 5 - mułowce; 6 - iPiaskowce;

7 - anhydryt; 8 - gips; 9 - Ból; 10 - muszloWiec

J. - l1me9tones; 2 -'- dolom!tes; 3 - mMls; 4 - cla.ystonea;, 5 - s!1tetones; 6 - eand- stonea; 7 - anhydr1tes; 8 - gypsum; 9 - saLt; :10. - mell rock

zbliża się dO' retu środkowego z obszaru Niemiec '(H. Weber, 19'55). Zasad- niczo' różni się tylko brakiem wkładek piaskowców ~ mniejszą ilością Wlk!ładek margli czerwonobrunatnych.

(4)

Ret, walPień ,muszlowy i kajper

Tabela porównawcza retu

Straty-

grafia Niemcy - Turyngia

~

^.-..

~

wapienie szare, margle,

~ ~ wkładki piaskowców, w

~.g spągu wapienie glaukoni-

E' '8

towe; liczne Myophoriae

~

·s

około 14 m margle szare, zielone, miejscami brunatne z ła

wicami dolomitu i gipsu;

w spągu wkładki piaskow- ców i pseudomorfoza soli kamiennej

około 52 m

wapienie, dolomity, margle, sporadycznie gips i piaskowiec

około 20m

gipsy z nielicznymi wkład

kami iłu szarego

około 20 m'

piaskowce szare, wkładki iłów

8-;.-20m

Monoklina przedsudecka -

część zachodnia i środkowa

ł

margle szare z wkładkami

wapieni, sporadyczne

wpryśnięcia anhydrytu;

liczne Myof1horiae 20 -;.- 30 m dolomity beżowe, margle ciemnoszare, wkładki iłowców i anhydrytów

15 -;.- 30 m margle jasnoszare z wkład

kami wapieni szarych, margle brunatnofioletowe, sporadycznie anhydryt

20 -;.- 30 m dolomity, iłowce, mArgle, anhydryty

25 -;- 30 m wapienie szarobeżowe,

miejscami dolomityczne,.

wapienie oolitowo-detry- tyczne, wkładki margli sporadycznie anhydryt

15 -;.- 20 m.

anhydryt szary, przeławi

eony dolomitem, miejscami wkładki soli

30 -;- 35 m

piaskowce szare i brunatne z wkładkami iłowców

szarych i czerwonobrunatnych

O-?

RET GÓRNY

601

Tabela 1

.1::

Górny Śląsk

wapienie jamiste,

płytkowe

E: dolomity, ...s:

~ piaskowce

:c·

^wapniste

Q::;

brak danych

Ret górny na omawianym te'renie stwierdzono w otworach wiertni- czych: Sul,echów, Gorzów Wlkp. oraz Książ.

w:

wierceniach P.P.P.N. retu gó.mego nie rdzeniowano. Miąl:hszość retu górnego naomawianyltl ,terenie waha się 15-:-27 m. Jest on wykształcony W postaci margli ciemnoszarych i szarych, przeławiconych wapieniem szarym, niekiedy marglistym, miej-

(5)

602 Irena Gajews.ka

scami z Ibal'dZio ohfitą fauną: Myophoria laevigata A l h., Gervilleia (Hor- -nesia) socialis S c h lot h., Gervilleia mythloides S oC h l Q t h., Lingula

tenuissima B r Q n n.

Ret >górny z·a.chodniej i środkowej części mOonOokrim.y przedsudeckiej jest odpowi,ednikiem "Myophorienschichten w Niem.czeclh (H. Weber,

1955).

Ret GórnegOo ŚląSka wyk'ształ.ceniem swym różni się od wykształcenia ,retu na omawianym przeze mnie Oobszarze. Zasadnicza różnica. polega :na braku w części dolnej r.etu Górnego Śląska warstw anhydrytowych i an-

hydrytowo~doiOomitowych, które na obsza'rze monOllcliny przedsudeckiej

osiągają zna·czne miąższości. W związku z

tym

jego stratygrafia j.es't inna i Ikocel'a!cja między ipIOdlzliałem jednym a d!r:u1gim jest urtruUld!nd.Oina.

WAPIEŃ MUSZLOWY

Wapień muszlo.wy stwierdzono, między innymi, w Ootworach: Sule- chów, Gorzów Wlkp., Książ, Wschowa geo. 1, 2, 3.

Osady wapienia muszlo.wego zachowują ciągłość sedymentacyjną

.z osadami retu, co w znacznym stopniu utrudnia ·wyznaczenie między

nimi granicy. Granica dolna wapienia muszlOlWego prowadzona jest prawie zawsze w miejscu wy\S'tępQwania mniej lUlbbardziej cienkiej ławicy

krystalicznego wapienia, rQzpooCzynającego utwory facji f,alis1lej. Granica ta przehiega prawie" zawsze równo.legle ze zmniejszaniem się zawartości

iłu i zwiększaniem z·awartości węglanów.

Na podstawie zmian litolo.gicznych w wapieniu muszlowym wydzie- lo.no. trzy piętra: dolne, środkowe i górne. . ... ~" " . "

W APIE~ MUSZLOWY DOLNY

Osady wapi,enia muszlowegOo reprezentowane są przez wapienie, w których na podstawie -bardzo chMakterystJ"cznych różnic w wykształ-·

.ceniu m01żna wydzielić dwa poziOomy: .poziom dolny - wapień falisty i 'poziom górny - wapień po.rowaty.

IP Q Z i Q m d o l n y - w a p i e ń f a l i s t y. Na· l,1ltwo.rach retu spo-

.czywają rwapienie szare i jasnoszare, miejscami drobnosmugowane lub grubokrystaHczne ze skalcytyzo:Waną :fauną,· przeławioone -·wkładkami

mar.gli ciemnoszarych i szary.ch, 'których ilość stQpniowo mal,eje ku górze.

Wyżej występuj.e znacznej miąższości kompleks wapieni. szarych, miJkro- ziarnistych, . droibnoprzeławiconych iłowcem oraz marglem, o baTdzo charakterysty-cznej tekstuxzef.alistej .. Cędhą chairakterystyczną te'j serii, prócz tekstuxy, j'em wielokrotne powtarzanie się kllkunastocentymetI-o- wy·eh wkładek wapieni jasnoszarych i szarOobeżowych ze skalcytyzowaną fauną. Miąższość poziomu dolnego w.ahaęię od 45 m w Książu dOo okołOo

70 m we Wschowej.

Poziom górny.,...- wapien pOTOowaty. !POowyżej serii.wapieni· falistych . występują wapienie szare i ·beżQwe, które w południowej częśCi omawianego terenu· tSuleehów, Wschowa) wykazują znacZIIląpo::"

l"owatość. Wa:pienie temiejscarili zawierajEioolity lub p§eudo-oolity,

'przeła·wicenia. wa'pieniz bity.ch szarych, jasnoszarych, drolbnokrystalicz~

(6)

>-

~

l-<

'o

>-I/:)j)

~

o

N

CI)

:::I

El

't:i

(!) >-

I::i p.

ro

~ _o

"C:I

Stratygrafia

(!)

~§ t'J) _l-< _...,>-

d ro

~ li) u

(!)

(!) ~

.,... o

~ .~

... ,.c::

o. u ro o

~ .b

>-

~ o

~

'"O

o ....

'rJl

>- ,~ ~

>'1 .~ ^]

~ o.. ~

~ ~ .~

~ o.

't:i .~ I

~

>-

El

'o /:)j)

>.

't:i

>. (!) >-

~ ... -+->

,l) §' ~ 01)~~

>-

~ ('j' I

-'~ o .~ t:: ro) ... ~~..o~

o.. t:i Ct;I (!) o

Ct;I ro ... l-< ...

~

.s.

^N 2 2

't:i v >- .-. ....

§'J:J

~~

ro ~

ro o

u ....

.~ ~

~

g

.~ I ---

~

,~

.~

§'

,~

(!) >- .~]

~I---~~

'O 2

"C:I

ro ~

.~

Oll .~ ro

~ ~

Tabela porównawcza wapienia muszlowego Niemcy - Turyngia Monoklina przedsudecka

- cZQŚć zachodnia i środkowa

Wapienie szare, miejscami z

ławiczkami terebratul, iłołupki,

margle

około 35 m

Ławice wapieni szarych oraz wapienie krastyliczne szare z glaukonitem, często oolitowe

4-;-7m

Dolomity, wapienie margliste, margle, anhydryt, gips, miejscami sól

30 -;- 60 m

Wapień piankowy z ławicami

wapieni płytkowych i zbitego marglu

Wapienie

12 -;- 20 m

Wapienie krystaliczne z licznymi skorupami terebratul

około 5 m

Wapienie szare faliste z "Konglo- meratkbiinke"

18 + 25 m

Wapienie krystaliczne, oolitowe 8-;-6m

Wapienie faliste szare 30 + 40 m

Wapienie źółte lub konglomerat wapienny

0,5 -;- 2 m

>-

t:i

l-<

'o '>;

'o E /:)j)

8 o

·N o

c

~-

b ~

~

Wapienie szare z ławicami terebratul oraz wapienie jasnoszare z wkładkami iłowców

marglistych, mułowców, margli;

iłowce zielonawoszare o pokroju łupkowym z wkładkami

wapieni i mułowców wapnis- tych

Wapienie jasnoszare i szare z kawernami i laminami iłowców

około 25 m

/:)j)1---I---

>-

t:i

o

'"O

El _o

>- .-_{N _}t:i

o o

0.'"0

>-

~

o

~ '"O

o

l-<

'CI)

~

_ro

~

o.

:@ o.

~

·E

~

.~

~

:@ o.

~

·E

~

Wapienie jasnoszare, nieliczne

wkładki marglu szaro oliwkowego, bardzo liczny glaukonit

15 -;- 20 m

Wapienie dolomityczne, ciemnoszare z wkładkami dolomitu szarego, pojedyncze wpryśnię

cia anhydrytu; anhydryt szary naprzemian z dolomitem szarym i pojedyncze wkładki iłow

ców

55 -;- 60 m

Wapienie szare i ja~noszare,

wapIel1le beżowe, porowate, z kilkunastocentymetrowymi

wkładkami wapieni falistych.

Liczne sutury 40 -;- 80 m

Wapienie jasnoszare i szare, faliste, z wkładkami wapieni i margli ciemnoszarych

45 + 70111

Wapie nieszare, miejscami ze

ska1cytyzowaną fauną i wkład

kami marglu

>-

~

....

'o

>-.

~ ~ .~

~ CI) ~

a

2 .~

~ ,o ~

>. .~

~,....; ~

~ o ~ ro~;;:::

~ ^N ~ .§2 u

>- o

~;::J

~~ _ro

~ N

Tabela 2

Górny Śląsk

Dolomity szare z wkładkami margli, miejscami z cienkimi wkładkami piaskowca wapniste- go

8 -;- 10 m

Wapienie dolomityczne, dolomity wapniste niekiedy z oolitami

5m

Wapienie szare, drobno-i grubo- krystaliczne i konglomerat wapienny

5m 01)1---

>-

.:::

o

'"O

~ v :9

~ ~

!

~

Ct;I

~

.§2 u

>. o

~

E

~ ro

~~ ~ N

>-

~

o

~ '"O

o ....

'rJl

(!)

>..§2 ~

~ o tiifł

~ ~

~ ~-

~

>-3

~ ro

.... l-<

CI),o

l-< (!) Ct;I l-<

~ -2

(!)

>. ~8 v

~'"O

; . J N

<:J'J Ct;I

.... ....

ro o

~ 01)

(!)

e

'o /:)j)

<D I=l

"O

"C:I

Wapienie szare i wapienie do~

lomityczne z fauną, wkładki

dolomitu i marglu 25 m

Dolomity i wapienie szare 25 -;- 34111

Wapienie jasnoszare, drobno- krystaliczne, miejscami mini- malnie zabarwione na żółto

20 -;- 25 m

Wapienie faliste i wapienie krystaliczne z cienkimi wkładkami

marglu

8-;-lOm

Wapienie oolitowe z wkładkami

wapieni krystalicznych, stylo- lity

20 + 25 m

Wapienie faliste z cienkimi

wkładkami wapieni krystalicznych

12m

Wapienie margliste szare z nielicznymi ławicami wapieni krystalicznych

6m

Wapienie gruboławicowe z

wkładkami wapieni falistych 15111

Wapienie margliste

około 2 m

Wapienie krystaliczne, wapienie margliste, wapienie faliste

około 2 m

War;ie.::1ie z cienkimi wkładkan

margli ilastych, względnie w pieni marglistych

6+8m

(7)

Ret, wapień muszlowy i kajper 603

nych Z obfitą skalcytyzowaną fauną oraz iWkładki margli ciemnoszarych.

W serii tej spoityka się poj,eidyncze, nieznacznej miąższości WIldadki wapieni ialistYch. W północnej części monokliny prredsudecklej (Gorzów Wlkp.) poziom górny ma nieco odmienne wykształcenie. Brak tu typowo

wykształconego wapienia porrowatego, występują natomiast wapienie z oolitami miejscami wyługowanymi oraz wapienie j.asne, drOlbnOikrysta- liczne ze ,stylolitami. W stropi,e spotyka się pojedyncze wkładki wapieni

falistych. ' .

'W Sulech()lwie w poziomie górnym występuje fauna: Myophoria laevigata A l b., Avieula tenuiS'sima A s s m., Coenothyris vulgaris S c h l o rt h., Pecten sp., człony luynoidów.

Miąższość poziomu górnego na oma.wialIlym terenie waha się od około 40 f i w 'części północnej do o:koło 80 m w części środkowej .i południowej.

. Og6lny charakter litologiczny dolnego wap1en'ia muszlowego zachod- , niej i środ.ilwwej części monokliny przedsudeckiej wskazuje na znac'zne

podobieństwo do wykształcenia dolnego wapienia muszlowego z o·bszaru Górnego Śląska I(P. Assman, 1944). IPoziom do,lny - wapień falisty należy uważać za odpowiednik warstw' gogolińskich dolnych i górnych, po,ziom górny natomiast - wapień porowaty odpowiada1!by warstwom: ,goraz-

deckim, terebratulowym, karchowickim. Odpowiednikiem poziomu dolnego na obszarze Niemiec będzie dolny wapień fal'isty, odpowiednikiem po-ziomu górnego natomiast - górny wapień falisty (H. Weber, 1955).

WAPIEŃ MUSZLOWY SRODKOWY

Na omawianym terenie w środkowym.wapieniu muszlowymzaz:n.acza

się pewne zróżnicowanie w wykształceniu litologicznym. W północnej

. części monokliny przedsudeckiej (Gorzów Wlkp.:) wapień muszlowy środ

kowy tworzą dolomity szare i jasnobeżowe z dość licznym anhydrytem oraz wkładkami margli i iłowców ..

,W rejOlIlie Sulechowa w stropie wapienia mU'szlowego środkowego poj,awiają się wśróddQlomitów wkładki wapieni dolomitycznych, szarych i ja,snoszarych. W części środkowej i południowej (Książ Wlkp. iWscho- wal wkładki w.apieni szaryC'h występują w całym profilu i

to

w znacznej

ilości.

Wapień muszlowy środkowy osiąga Wszędzie podobną miąższ{)śĆ rzędu

55-;-60 m. Fauna jest tu uboga i sła'bo zachowana. Swymwyks:z:tałceniem

odbiega nieco .od środkowę'go wapienia muszlowe:g9 ,na Górnym Śląsku,

gdzie b~ak jest w.kładekanhy1drytów (p. Assmann, 1944), wykształceniem

facjalnym naltomiaS't zhliża się do środkowego wapienia muszlowego z obszaru Niemiec (H. rwe:beT, 19'55).

W.AiNEŃ MUSZLOWY GÓRNY

W gÓrnym wapieniu muszlowym-

można J,yrÓ'Ż11ić

-dwa poziomy:

dojny i górny. . , . . .

P.o z i o m d o},n y złożony Jest z wapieni szarych i jasnoszary:eh, miejscami detry:tycznychi krynoidQiWYch z laminami ,mar,glu' szar{)- oliwkowego i mniej lub więcej licznymi skupieniami glaulkonitu I(Su1~"..

(8)

604 1rella Ga'jewska

chów, Gorzów Wlkp., Wschowa). Spotyka się tu obfitą, ale przeważnie sła!bo zachow.am.ą faunę: Myophoria laevigata A l b., . M. vulgaris S c oh .} Q t h., Pecten discites S c h l {j t h. W Książu Wlkp. poziom dolny wapienia muszloweg.o .górnego różni się .nieco swym wykszitałceniem.

Występują tu wapienie szare z laminami marglu szarego, z przemazami iłowców, w których spoty'ka sj,ę liczne Ungule, o:raz wkł·adkami wapieni

szarobeżowyc'h, ,gnubokrystaHcznych. Brak tu jest .glaukonitu, który na

pozostałym dbszarze tworzy licZlne nagromadzenia w wapieniach. Og.ólna

mią'żswsć poziomu odo·lnegO' waha się w granicach 15-+-2.0 m.

IP ^QZ i .cm gór n y zbudowany jest z wapieni szarychcienkO'płyto

wych, naprzemianległych z iłowcami ciemncszaryrrni o teksturze łupko-.

wej, z ~ad'kami mułowców ,niekiedy piaszczystych oraz margli. W .serii tej występuje kilka wkładek zlepu muszlowegO', przepełnionego terebra- tulami. W poziomie górnym spot1ka się poJedyncze szczątki flory. Fauna jest ltu dość liczna, lecz małO' urozmaicona. Z .otworu Sul'echów w poziomie tym oznaczo.no: Velopecten alberti G o l dr f., Pecten laev~gatus

S c h lot h., Myophoria sp., Ceratites sp., Gervilew sp., Pecten discites S c h lot h., w zlepie muszlowym - Coenothyris vulgaris S c h lot h.

Mią~szość poziomu -gór.nego wynosi około 25 m.

. WyróŻInione wyżej dwa poziomy S'tratYigraficzne wwa:pieniu muszlowym górnym można korelować z odpowiednimi Warstwami stratygraficz- nymi z Gór Świętokrzyskich (H. Senkowiczowa, 1961). Poziom dolny odpowiada'l'by warstwom z Pecten discites, 'po·ziom .górny natomiast war- stwomceratytowym wraz z ławicą terebratulową. Na omawianym terenie w górnym wapieniu ,muszlowym nie wydzielone ławicy ter,ebratulo- wej Ja:kc odrębnej jednO'stki stratygraficznej, jak ,czyni to H. Se.nko.wi- czowa 1(196'1:).Poniewa·ż łaWice ite powtarzają się kilkakrotnie

w

po.zio- mi'e gÓT.nym, potraktow,ano je jako część tego. poziomu~

Górny wapień muszlowy zachodniej i środkowej części monokliny przedsudee'kiej daje sIę także korelowć z wapieni,em muszlowym gór:nym z obszaru Niemiec

· fK.

Magdefran, 1957), natomia'st zasadniczO' różni się

swym wykształceniem od wapienia muszlowego Górnego. Ślą~a

(P. Assinan, 1944).

KAJPER

Kajper na monoklinie przedsudeckiej przewiercono w szeregu otwo- r.ach. Najpełriiejsze Jego profile otrzymano z O'tWiOTÓW Sulechów, Gorzów Wlkp., Ksią'ż, Swiebodzin. Na :podstawie istniejących profilów meżna stwierdzić, że ich o.gólny schemat litologiczno-stratY'graficzny jest jedno- lity na :caŁym tym obszarze i z łatwością można powiązać go ze schema- tem ,stratY'graficznym przyjętym dla ~ajpr'U niemieckiego {O. Settz, C. A. Wicher, 19511).Zasadnic2la różnica między stratygrafią !kajpru w PO'lsce i Niemczech polega na włączeniu do ·triasu górnego o'sadów

~etykJu, który w lPoLsce uznany jest jako piętro jury dolnej. W tym uję

ciu !kajper środkoWy w Niemczech odpowiada polskiemu kajprowi

górnemu. .

Podział kajpru na monoklinieprzedsudectkiej, oparty na zróimicowa- 'niu liitologicznym osadów, przedstawiony został niżej. .

(9)

Ret, w.apień ,muszlowy i kajper 605

---

---~---

!KAJPER DOLNY

Kajper dolny osiąga miąższość 90-:-1'00 m. Składa się on wspągu

z iłowców, mułowców i piaskowców szaryCh, ciemnoszarych, drobno'- laminpwanyoh, miejscami z olbfitą sieczką roślinną, szczątkami ryb i fauną: Placunopsis ostracina S c h lot h., Myophoria transversa B T Q n., Gervilleia sp., Myophoria sp. (SuleChów). Wyżej zalegają iłowce, mułowce pstre, bru.naitnofioletowe, zgniłożółte, !brunatnoczerwone i szare oraz piaskowce dro.bn.oziarniste, ci emno brunatne. Miejscami wy-

stępuj'e dość liczna. flora. W osadach tych spotyka się Inni·ej lub lbar- dziej liczne czerwone konkrecje żelaziste o średnicy doohodzącej do 5 cm.

Podobne czerwone buły 'żelaziste spotyka się w Niemczech, w "Haupt- lettenkohlensandstein", gdzi:e występują pojedynczo lub w skupieniach

tw,orzącY'Ch rodzaj pokładu (G.· Kiihle, 1958). iW półIIlocnym olbrze'Żeniu

Gór Świętokrzyskich w osadach kajpru dolneg.o występują także mniej lub bardziej liczne konkrecje żelaziste, dające lokalne poziomy Tudo-

nośne (J. Salffisono.wicz, 1929).

Najwyższy poziom kajpru dolnego tworzą ił.oWlce ciemnoszare i ·szaro- zielone, zwięzłe, niekiedy Q pokroju łUpkowym, z !bardzo licmlymi ,wkład

kami dolomitu szardbeżowego od kilku do kilkudziesięciu centymetrów

miąższości, pojedynczymi wpryśnięciami anhydrytu. W dolomicie wystę

pują skupienia Iglaukonitu .oraz nielisczna, źle· zachowana fauna. Poziom

iłowców z wkładkami dolomitów ob~rwujemy w .otworac'h: Suieohów,

Ksdąż, Świebosdzin. StanOlWi O\ll poziom graniczny między dio[nym a gór- nym kajprem i odpowiada poziomowi. "Grenzdolomit" :(dolomit· graniczny) z ,obszaru niżowego środkowych Niemiec.

W północnej części. monokłliny przedsudeckiej , w otwocze Gorzów Wlkp. w stropowej partii kajpru dolnego nie obserwujemy 'wyraźnego

poziomu dolomitu granicznego, co w znac'znysm stopniu utrudnia po-sta- wienie gó:rmej granicy ddlnego kajpru. W takim przypadku prowadzimy . prowizoryczną granicę w miejscu przejścia przeważnie szarych osadów ilassto-.pi.aszczystych kajipru dolnego() w osady pstre ·z licznymi skupieniami i gniazdami anhY'drytu (I. GaJeWsma, 1962).

KAJPER GÓRNY

Na mon:oklinie przedsudeckiej na całym obszarze występowania kajpru górnegoOlbserwujemy ,charakterystyczną trójdzielność jego. osadów:

dolina seria gipsowa, piaslrowi'ec trzcinowy or:az górria seria igipSOWa..

D o 1 n a s e' r i a g i P s o w a ,składa się z iłowców szarych i ciemno- szarrych niekiedy pstry-ch, dolomitycznych, miejscami z laminami mułow

ców. W serii gipiSO'W!ej dO/lnej na omawianym terenie nie obserw.ujemy grubszych wkładek anhydrytu czy też gipsu, jedynie w ŚTOid'kOlWej części

monOIkliny w OItw;orze KSią'ż IG II odwiercono kilkumetrowe Wkładki

anhyd.rytu, przeławioone dolomitem oraz o1ooło 60 m kompleks solny (I. Gaj,ewSka, 1961). O zasięgu facji solnej kajpru niestety nic nie można

jeszcze obecnie ;powiedzieć ze IWzsględu na brak wierceń w tym rejOlIlie.

Należy przypuszczać, ile facja ta może przedłużać się

w.

kierunk'u wsc!hod- nim od Książa, tj.· w ~erunlku przypusreza1nych _. największych lIlliąZsZO-_.

(10)

6106 Irena Giljews.ka

ści kajpru. Serię gipsową dolną od górnej oddziela poziom pia,skowca trzcinQwegQ. LitQl.ogicznie seria ta przypomina kajper dolny. Składa się

.ona' z piaskQwców, -roułowców' i' iłowców, w spąga prz:eważnie 'Szarych, szaroIbrunatnych, w stropie pstrych z rdzawymi plamami. Występuje tu

ńiniej lub baT'dziej .obfita· sieczka rOiŚlinna. W Sulechowie i Świebodzinie

w spągu serii or;az w Książu nieco powyżej występuj,e 'fauna małżów:

Anoplophora letticaQ u e n s t.; Myoconcha gastrochaena D u n ker.

Miąższość pia,skowca trzcilllowegQ' waha się 7D07-S0m.

. . S e r i a .g i P s Q w a górna osiąga rmiąjlsmść od 120m w części

zachodniej monokliny przedsudeckiej ~Sulechów, Go:rz6w Wl1{.p.) do

okołQ 200 m w części środkowej {Książ). Seria ta wykształceniem swym przypomina serię ,gipsową do1'ną. Są to czerwonobrunatne, . ceglaste oraz

śzare i szarooliW'kQwe iłQwce i wkładkaani muł.owców .oraz z bardzo licznymi wpryśnięciami i żyłami anhydrytu lub gipsu . . WstTO'pie górnej serii gipsowej występuje znacznej miąższooci l(oikoło 30 m) wkładka

anhydrytu (Gorzów Wlkp. i Ksiąz) lub gipsu (Sulechów). IPo,wy.żej górnej serii gitpoowej na mOllloiklinie prze.dSudeckiej leży różnej mięższośd kom-

pleksrożnobarwnych iłowców, zawierających drobny żwirek wrupienia t marglu. Seria ta w Niemczech nazywa się "Konglomeratmergel" i za- liczana j,est do górnego ogniwa kajpru śrddJkowetgo (O. Seitz, C. D. Wi-

cher, 195'1). .

: 'PQzycja str;atygraficzna tych utworów była dość szcz:egółowo. Olna- wiana przez geologów polSkich (J. Znosk.o" 1954; A. Szyperko~'liwczyń

ska, 1961; R. Dadlez, 1962), którzy utwory te zgodnie zaliczają do dolnego

retyku. . ' . . ..

Za.kład GeoIog1i Niżu I. G.

Nadesłano' dnia 24 września 1963 r.

PISMmNNICTWO

AlSSMAN P. ~1944) - nie Stratygra"phi:e der oQerschlesischen Trias. A:bh. Reicooamt.

~Bodenfor&ch., N.F., z. 208:tp:' 6-124. Berlin.

BOrGK H. ,(1959) - Zur Gliederung l,md Fazies ·des BWlbsandsteins '7lWischen Harz . . Wld Emsland. Geol. 'Jtb., 76, p. 597~636. Hamover.

DA:nLEZ R. '(1962) - Zagadnienie granky> ~ędzy triaąema. jurą w zachodniej

. Polsce. Pol. Akad:Nauk;Księga"Pamiątkową ku cż.(:i prof. J. Samso;no-

. . wicza, p. 261-'-270, War~zawa. ·'

,:

^~^.

" .. . '.:, ,.", . ,

GAJEWSKA L (1'961) - Nowe punkty facjisaiinarnejw itriasie na terenie PoIski ..

, . (Prz. geol., 9, p. 661~62,m 12.' Warsząwa. '

GAJEWSKA I. (1002) ...,.Stratygratia tka'jpruw ot:W9rach Gorzów WH~p. IG l. oraz Sulech6w IG :r w nawiązimiu do stratygrafii kajpru .niemiectklego. Prz.

geol., ID, p. 192-19ą, nr ~fj.

WarSzaWa. , .

HOPP;E

w;

^1(1'!~59)^- ^ZyklischeGlięderlllig

des

Untereąund Mtitte're~' iBunt.sandsteins in . Thiiringen. Ber. Geol.GeS., 4; p.' ~5il,: z. 1. B'erliri: ' - . JUiBI'rZ 'K. B. (i95!l). - ZU,r feinstratigra.phisch- 'Geochelllisehen' Horizontlerungs-. methodik . j,n Kalkisedime'rilten:.. (Trias)~, Ge<ii'O'gie; -"7, :.p .. 863-91ł3, nr 7.

(11)

IStreszczenie 607

KŁAPCIŃSKI J; (1959) - Trias· na ,półlnocny wschód od wału przedsudeck:iego •.

iRo'cz. 'Pol. Tow. Geol., 28, lP. 3'61-399,z. 4. Kraków.

KOHIJE G. (1958) - Stratigraphisch - fazielle Un1iersuchung im Lettenkohlen- keuper zwischen Osning und Harz. Braunschweig.

MA.GDEFR.A!U K. (1957) - Geologilscher Fiihrer durch die Trias rum Jena. Jena.

SAllVlSONoQlW[CZ J. l~li929) - Cechsztyn, tnias i lias na ,północnym zoocru Łysogór ..

Sprawozd. lPaństw. Lnst. Geol., nr 5, p. 1-281. War,sZlawa.

SCHMIDT M. (1928) - Die Lebewelt unsere Trias. Ohringen.

SEJlTZ 00., WliOHER C. A. (1951) - Ober die im Bereich Tem,peloorger struktur- gestossenen Tief,oohrungen und ihre Bedentung fiitStratigraphde der TriaJs. Geol. Jb., 65, p. 463-496. Berlion.

SENKoQWrozoWA H. (1959) - W sprawie pozy,cji stratygrafkznej retu. Kwart.

,geol., 3, lp. '901~912, nr 4. Warszaw,a.

SENKOWrCZiOWA H. (1961) - Ret i wapień muszlowy na 'zachodnim obrreżeniu.

'G6rŚwiętokrzysltioch.Biul. Inst. GeoL, 167, p. 41-99. Warszawa.

SZYPERKO"'ŚLIWCZYlIlSKA A. (1960)- O stratygrafii i rozwoju kajpru w Pol- sce. Kwart. geol., 4, p. 701-712, nr ,3. Wansm.wa.

SZYPERKO-ŚLFWiCZYŃSKA A. (1961) - W sprawie wieku brekcji lisowskiej.

'Klwa'rt. geol., 5, p. 331--'337, nr 2. Warszawa.

WEBER H. (1955) -EinfUhrwng in die Geolog,ie Thiiringens. Berlin.

ZNOSKO J.C1'9514) - Uwagi o wieku brekcji Hsow.skiej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 22.

nr 4, p. 451-471; Kraków.

HpeHa r AEBCKA

P3T, P AKOBHHHLIO 1ł.3BECTBHK Ił KEilIIEP 3ADA~OO Ił

•

D;EHTP AJILBOO:

qACTEOUPE~CY~ETCKOOMOBOKHHHAJIIł Pe3lOMe

06pa30BaHHH p3Ta, paxoBHHHoro H3BecTHHKa H KeHnepa 3ana)l;HoH H IJ;eHTpaJIb-' HoH 'łaCTetł IIp~CY)l;eTCKOH MOHOKJIHHaJIH Xapa'KTep:w3yJOTCH nOJIHbl'M CTpaTHrpaqm- 'łeCKHM npa<PHJIeM H pa3BHTJireM CXO)l;HbIM c TpHaCOBbIMH OTJIOOKeInmMH TeppHTOpHK repMaHHH.

P3TcKHe OTJIOJKeHHH paCCMaTPHBaeMOH TeppHTopHH pa3BHTbI B aHI'K)l;p);f'rO-)l;OJIO-' MHTOBOH H H3BecTHHKOBo-MePTe.IDfCTOH Q;>aIJ;HHX. BbI)l;eJIeHHbIe B 3THX nopo)l;ax CTpa- THrpaQ;>H'lecKHe ropM3OHTbI HMelOT 3KBHBaJIeHTbI B CTpaTHrpa<PHH p:;ITa repMaHHI%!.

Ha OCHOBaHHH JIHTOJIOrH'leCKHX oco6eHHOCTeH B paKOBHHHOM H3BecT.WJ:Ke BbI)l;eJIH-' IOTCH TPH HPyca: HHJKHHH, cp€)l;lmH K BepxHHH. HHJKHHH paKoBHHHbIt1 H3BecTHHK pa3BHT B H3BecTKOBOH Q;>aIJ;HH; ero HWKHHH 'łaCTb xapaKTapH3yeTCH BOJllHHCTOH TeK-' C'l'Y1>OH, a BepXHHH - THIlH'IHbIM neHHCTbIM H3BeCTWiKOM. 06pa3oBaHHH cpe)l;Hero, paKOBHHHOI'O H3BeCTHHKa pa3BHTbI B aHrK,ZU>HTO-Kap6OHaTHOH, a BepXHero paKOBUH- HOro M3BeCTImKa B H3BeCTIIHKOBO-rJIHHHCTOt1 Q;>aIJ;HHx.

Ha OCHOBaHHH cyro;eCTByJOIIJ;HX npoQ;>HJIeH KeHnepoBbIX o6pa30BaHKil: B 3ana,ll;- HOH H IJ;eHpaJIbHOH qaCTHX IIpe,ll;CY)l;eTCKoH MoHOKJIHHaJIH MOJKHO KOHCTaTHPOBaTb.

(12)

608

'~TO me o6I1¥1ft JmTOJIOl'O-C'l'paTm'paqm:qecKaR CXeMa o~opo,llRa Ha· Bcefl 3TOfl TePPH~

"TOpHH. ORa npe,llcTaBJIeHa RWKe:- H BepXHeKetinepoBbIMH OTJIOJKeHHRMJ{ c xopowo 'pa3BHTOfI lUOEHe:ti: H BepXRetJ: rHnCOBhIMH CBHTaMK H HrOJIhqaTbIM necqaHmtOM.

:Irena GAJEWSKA

ROETlDAN, MUSCBELKALK AND KEUPER IN THE WESTERN AND CENTRAL PARTS OF THE FORE-SUDETIC MONOCLINE

Summa ry

The Roethian, the !M'UlSChelkalk and the Keuper deposits of the western and .central parts of the Fore-Sudetic monocline are char,acteriBtic of a complete strati-

.gr~hicaa ~ofile. In their lithological development they are similar to the Triassic deposits of the German territory.

Within the area discussed here, the Roethian is developed in .the anhyddte- -dolomdtic facies and cakareous-marly fades. Its stratigraphical horizons are ^equi~

valents of those of Roethian 5'tratigra,phy in Germany.

On lithological cha,nges three sts'ges have been distinguished in the Muschel- .kalkl, ,i.e. ~ower, middle and upper. The Lower Muschelka·lk J~ developed in the

calcareous fac'ies. Its deposits of the bottom pad are chal'8cteristic of undulated .strurcture, these ,of the top part, are de,veloped as typical foamy limestones (Schaum- .kalk).

The deposits of the Middle Mus'chelkalk Bre developed in the anhydrite-calca- ,reous facies, those of the Upper Muschelkalk - in the calcareous-argillaceous

.fades. ...

It may be stated on the basis of existing profiles of the Kewper formations in the western and central pa·rts of the Fore-Sudetic Ihonoofine that their general Jithological and stratigraphi-cal .schemes are uniform over the entire area under

.study. These schemes are represented by the Lower and Upper Keuper deposits

-containing well developed lower and upper gypsum. series and reed sandstones ,(Schillfsanrdstein).

Rozmieszczenie pierwiastków śladowych w osadach triasu w Magnuszewie

Ret, wapień muszlowy i kaiper w zachodniei i środkowei części monokliny przedsudeckiei

..

W

gro.

•

~

~

E' '8

·s

ł

:c·

w:

tym

>'1 .~ ]

~

.s.

g

c

b ~

~

~

~

·E

~

·E

a

!

E

~

e

to

można J,yrÓ'Ż11ić

w

· fK.

---

w.

,:

" .. . '.:, ,.", . ,

WarSzaWa. , .

w;

des

•

>'1 .~ ^]