T o m (V o lu m e ) X X X V I — 1986 Z e s z y t ( F a s c i c u l e 1) K r a k ó w 1966
FRANCISZKA SZYMAKOW SKA
PŁATY MAGURSKIE Z OKOLICY JASŁA ORAZ ICH STOSUNEK DO STREFY PRZEDMAGURSKIEJ *
(5 fig.)
Outliers of the Magura nappe in the Jasło area and their relation w ith the Fore-Magura śeries
(5 Figs.)
T r e ś ć . A utorka om aw ia stosunek p łatów m agurskich z okolicy Jasła do serii przedm agurskiej Karpat Zachodnich, do serii okiennych z Karpat środkow ych oraz do fałd ów dukielskich i dochodzi do w niosku, że p łaty te tak tektonicznie, jak i lito - logiczno-stratygraficznie należą do strefy podm agurskiej. Zwrócono uw agę na szerokie poziom e rozprzestrzenienie w a p ien i łużańskich jako horyzontu k orelacyj
nego oraz przeprowadzono pom iary kierunków transportu tak w w apieniach łużań
skich, jak i w piaskow cach glaukonitow ych.
WSTĘP
P ła ty m agurskie położone na północ od półw yspu harklow skiego opra
cow yw ano z przerw am i od roku 1959 do 1963 włącznie, w którym tó czasie zebrano dość obfity m ateriał zarówno do rozw ażań straty g raficz
nych, jak i paleogeografioznych.
Szczegółowe opracow anie straty g ra fii tego teren u z uw zględnieniem w yników badań m ikropaleontologicznych będzie tem atem oddzielnej p rą cy. T utaj natom iast zostanie omówiony stosunek utw orów budujących p ła ty do osadów serii przedm agurskiej oraz w arunki paleogeograficzne.
Na w stępie pragnę zaznaczyć, że w szystkie oznaczenia m ikrofauni- styczne zamieszczone w poniższej pracy zostały w ykonane przez m gr J a dw igę B 1 a i c h e r, za co w ym ienionej składam podziękowanie. P rofe
sorowi drow i F. B i e d z i e i profesorow i drow i M. K s i ą ż k i e w i c z o - w i serdecznie dziękuję za uw agi i przeglądnięcie ipracy przed jej odda
niem do druku. D ziękuję rów nież za dyskusję kolegom drow i R. G r a - d z i ń s k i e m u , drow i A. R a d o m s k i e m u i drow i W. S i k o r z e oraz tym w szystkim kolegom z K arpackiej Stacji Terenow ej, którzy za
bierali głos w czasie odczytu wygłoszonego na powyższy tem at na jed
nym z posiedzeń S tacji *.
HISTORIA BADAŃ
N ajbardziej południow ą jednostką fliszową w K arpatach polskich je st płaszczowina m agurska. U czoła tej płaszczowiny została wydzielona
* Praca ta była referow ana w dniu 15 grudnia 1863 roku na Posiedzeniu N auko
w y m Karpackiej Stacji Terenow ej w Krakowie.
— 42 —
odrębna strefa, która pod względem w ykształcenia litologicznego po
szczególnych ogniw stratygraficznych leży na pograniczu pom iędzy p ła - szczowiną śląską a płaszczowiną m agurską. S trefa ta w K arpatach Za
chodnich z uw agi na jej litologię, położenie oraz stosunek do brzegu płaszczowiny m agurskiej została w ydzielona jako nowa, odrębna jednost
ka tektoniczna i nazw ana serią tprzedm agurską (J. B u r t a n ó w n a , K. K o n i o r , M. K s i ą ż k i e w i c z , 1937). P rzeprow adzony ostatnio w jej obrębie szereg badań, głównie przez J. B u r t a n i S. S o k o ł o w s k i e g o (1956) wykazał, że na podstaw ie różnic widocznych w profilu północ-południe można podzielić ją n a dw ie części, z których północna litologicznie bliższa jest serii śląskiej, a południowa serii m agurskiej.
W K arpatach środkowych, na wschód i południow y-w schód od pół
w yspu harklow skiego aż po granice państw a i jeszcze dalej ku wschodowi rozciągają się fałdy dukielskie. F ałdy te w stosunku do płaszczowiny m agurskiej zajm ują podobne położenie jak seria przedm agurska w K a r
patach Zachodnich.
M. K s i ą ż k i e w i c z (1956, p. 388— 398) w ypowiada pogląd, że p rze
dłużeniem serii przedm agurskiej w kierunku wschodnim są fałd y dukiel
skie. W kilka m iesięcy później, J. B u r t a n i S. S o k o ł o w s k i (1956) w skazują na istnienie podobieństw a pom iędzy niektórym i ogniwami lito
logicznym i z serii przedm agurskiej K arp at Zachodnich a utw oram i w y stępującym i w serii okiennej M szany Dolnej i Klęczan oraz w fałdach dukielskich. Jeszcze bardziej szczegółowo zagadnienie to jest przedsta
wione w pracy M. K s i ą ż k i e w i c z a i B. L e s k i (1959).
Okna tektoniczne w płaszczowinie m agurskiej ukazują się ogólnie na wschód od południka Krakowa. Serie okienne, jak już wyżej podkreślo
no, w ykazują duże podobieństw o litologiczne tak do serii przedm agur
skiej, jak i do fałdów dukielskich. S tąd też nasuw a się wniosek, że w ok
nach widoczne są utw ory, w których obrębie następuje przejście od facji przedm agurskiej znanej z K arp at Zachodnich do facji dukielskiej z K a r
p a t środkowych.
W K arpatach środkowych, na północ od brzegu płaszczowiny m agurs
kiej (na południku półw yspu H arklow ej) na w arstw ach krośnieńskich jednostki śląskiej w ystępuje kilka niew ielkich i odosobnionych płatów zbudowanych głównie z osadów w ieku paleogeńskiego. P łaty : Skołyszyna, Lipnicy i Kluczowej zostały odkryte przez K. T o ł w i ń s k i e g o (1921), a przez następnych badaczy (H. S w i d z i ń s k i , 1934; Z. P a z d r o , 1934) uznane za erozyjne resztki płaszczowiny m agurskiej, któ ra w tym obsza
rze tak daleko w ąskim językiem w ysunęła się ku północy. O statnio, w ro
ku 1961 został przez J. J a s i o n o w i c z a stw ierdzony jeszcze jeden p ła t m agurski na wschód od p łatu K luczowej, w m iejscowości Sowina.
O statnio J. J a s i o n o w i e z, F. S z y m a k o w s k a (1963) przedstaw ili próbę w yjaśnienia genezy płatów z okolicy Jasła. Do płatów z okolicy Jasła należy również zaliczyć niew ielki p ła t K rygu, położony na zachód od półw yspu H arklow ej. Je st rzeczą znam ienną, że wszystkie w ym ienione p ła ty spoczywają na najm łodszych osadach jednostki śląskiej, tj. na w ar
stw ach krośnieńskich.
Osady biorące udział w budow ie w ym ienionych płatów są praw ie identyczne zarówno pod względem rozwoju litologicznego, jak i cech petrograficznych, co w skazuje na wspólne środowisko sedym entacyjne, oraz posiadają znacznie więcej cech w spólnych z serią przedm agurską czy okienną niż z płaszczowiną m agurską, co zostanie szczegółowo p rzed sta
w ione w dalszej części tej pracy.
S t r a t y g r a f i a
M agurskie p łaty K rygu, Skołyszyna, Lipnicy, Kluczowej i So winy pod w zględem rozw oju litologiczno-stratygraficznego poszczególnych oiginiw w ykazują praw ie że identyczność. M iędzy innymi, jedna z (takich wspólnych i ibardzo charakterystycznych cech to w ybitnie łupkow y i łupków o-m arglisty rozwój k red y i paleogenu.
K r e d a
K reda w obrąbie płatów rep rezen tu je najstarsze ogniwo stratygraficz
ne, p rz y czym u tw o ry te zostały stw ierdzone jak na razie tylko w płacie K luczowej.
U tw ory kredow e w ykształcone są tu ta j głównie w facji m arglisto- łupkow ej ptrzy równoczesnym bardzo słabym roziwoju Wkładek piaskow
cowych.
Osady w ieku kredowego stw ierdzono w k ilku płytkich w ierceniach oraz w profilach powierzchniowych. Je st to osad głów nie łupkow y barw y stalow opopielatej i szaropopie 1 a te j. W yjątek stanow i odsłonięcie z drogi polnej w miejscowości Bukowa, -z połudinioiwego Obrzeżenia płata, gdzie u tw ory kredow e wykształcone są jako naprzem ianlegle w ystępujące m iękkie mlargliste łupkii 'barwy czerw onej ze sm ugam i zielonymi (pstre) i ilaste łupki zielonożółte. W stropow ej części te j serii w ystępuje 1 m miąższości w arstw a łupków m iękkich na m okro b arw y czam opopielatej, a po w yschnięciu o odcieniu biaław ym . Łączina miąższość ty ch utw orów w om awianym odsłonięciu wynosi 15,5 m (fig. 1).
W kładki piaskowcowe w obrębie utw orów kredow ych zostały zaob
serw ow ane w w ierceniu K luczow a n r 8 oraz w profilu potoku spływ ają
cego na W od puinktu wysokościowego 362 w Kluczowej. T u taj w śród szarych i szaropopielatych m argli i łupków m arglistych (widoczne są cien
kie ław ice piaskow ca drobnoziarnistego, w apnistego i mikowego barw y jasnopopielatej, niekiedy pociętego żyłką kalcytow ą. Są to piaskowce w arstw inoceramowych.
M ikrofauna pochodząca z tych utw orów — z w yjątkiem Bukowej — złożona jest z form aglutynujących i: w apiennych. Spośród1 form agluty- nujących należy w ym ienić:
Proteonina complanata ( F r a n k e )
Saccammina placenta ( G r z y b o w s k i ) Dendrophrya robusta (G r z y b.)
Reophax pilulijera ( B r a d y ) Hormosina ovulwm ( G r z y b . )
Hormosina ovulum ( G r z y b . ) v ar. gigantea G e r o c h Hormosina excelsa (D y 1 ą ż.)
Nodellum velascoense ( C u s h m . ) Am m odiscus indet.
Glomospira charoides ( J o n e s et P a r k e r ) Glomospira irregularis (G r z y b.)
Trochamminoides irregularis (W h i t e)
Cribrostomoides trinitatensis ( C u s h m a n et J a r v i s ) Dorotlnva bulletta ( C a r s e y )
Rzehakina inclusa ( G r z y b.)
44 —
W zespole form w apiennych reprezentow ane są następujące gatunki:
Gumbelina globulosa ( E h r e n b e r g) Pseudotextularia varians R z e h a k Globotruncana arca (C u s h im a n)
Glóbotruncana lapparenti tricarinata (Q u e r e a u) Globotruncana aff. calcarata (C u s h m a n)
Abathom phalus mayaroensis (B o 11 i) Globigerina cretacea d ’0 r b.
Hastigerina aequilateralis (B r a d y )
Przytoczony powyżej zespół form w edług J. B l a i c h e r posiada cechy m ikrofauny z w arstw inocer amo w ych.
M argliste łupki pstre o przew adze łupków czerw onych znane ,z Buko
wej zaw ierają natom iast m ikrofaunę wyłącznie aglutynuljącą, wśród:
której m iędzy innym i licznie jest reprezentow any gatunek Hormosina ovulum ( G r z y b . ) . Zespół w ystępującej tu m ikrofauny nie w ykazuje podobieństwa ani do zespołów znanych z k red y inoceram owej płaszczo
w iny m agurskiej, ani do fałdów dukielskich. W edług J. B l a i c h e r jest on może najbardziej zbliżony do m ikrofauny w ystępującej w osadach kredow ych seriii przedlmaguirskiej.
Podobne imargliste osady kredow e opisują J. B u r t a n i S. S o k o ł o w s k i (1956), z północnej serii przedmagUTskiej K a rp a t Zachodnich ze strefy Istebna-K oniaków -K am esznioa-Szare-M ilów ka-Juraszów -Sipo- rysz, w których stw ierdzono izarówno zespoły m ikrofaunistyczne charak
terystyczne tak dla w arstw inocer amo wych, jak i m ikrofaunę globotrun- kanową. N astępnym , cytow anym w 'literaturze punktem (J. B l a i c h e r , A. Ś ł ą c z k a , 1961), gdzie została stw ierdzona i opisana k red a w facji pstrej (czerwonej), jest p ła t M iłkowej (okolice na N od Nowego Sącza).
U tw ory te w edług J. B l a i c h e r i A. Ś l ą c z k i (1. c.), reprezen tu ją wiekowo dolną część górnej kred^
Je s t rzeczą charakterystyczną, że w w ierceniu K luczowa nr 8 w utwo
rach ofoemujących przejście z kredy do eocenu stw ierdzono konkrecję prom ieniste tego samego typu, jakie wcześnie1]1 zostały opisane przez J. B l a i c h e r . i A. Ś l ą c z k ę (1961), i przez A. S l ą c z k ę (1963), z płatu M iłkowej z szaroczerwonych łupków.
W utw orach kredow ych p łatu Kluczowej w yróżniono następujące form y o znaczeniu stratygraficznym :
Hormosina ovulum ( G r z y b . ) var. gigantea G e r o c h Dorothia bulletta ( C a r s e y )
Gumbelina globulosa (E h r e n Ib e r g) Pseudotextularia varians R z e h a k Globotruncana arca (C u s h r n a n)
Globotruncana lapparenti tricarinata Q u e r e a u Globotruncana aff. calcarata C u s h m a n
Abathom phalus mayaroensis ( B o l i i) Globigerina cretacea d'’O r b .
z których zasięgów wiekowych w ynika, że om aw iane utw ory należą do m astrychtu.
. , PADEOGEN
Osady wieku paleogeńskiego w ystęp u ją we w szystkich om aw ianych płatach. Reprezentow ane są one w dolnej części głównie przez łupki ilaste pstre z w kładkam i i soczewkami jasnych zlepieńcowatych piaskowców
ty p u c i ęż k o w ickiego, w których na przełam ie widoczne są drobne ułam ki w apieni krem ow ych oraz ślady fauny {ułamki litotam niów i num ulity).
U tw ory te znane są głównie z .płata K luczow e]. W obrębie pozostałych płatów , tj. K rygu, Skołyszyna, Lipnicy i Saw iny w tej sam ej pozycji
stratygraficznej w ystępują jedynie ilaste łuipki p-stre i czerwone.
Następne, wyższe ogniwo to łupki w arstw h i e r o g l i f o w y c h barw y zielona woszarej, zielonawooliwikowej,, Ibrunatnej i szarej z cienkim i sm użkam i łupków czerw onych oraz bardzo nielicznym i i cienkim i w kład
kam i zlewnych silnie glaukonit owych piaskowców. W w arstw ach tych w Kluczowej stw ierdzono dw ie cienkie w kładki w apieni łużańskich (fig. 1, 5). W apienie te z uwagi na szerokie rozprzestrzenienie jpoziome zostaną omówione oddzielnie. W stropie w arstw hieroglifow ych w ystępu
ją m argliste łuipki zielona we lub b ru n atn e (Klinczowa) albo krem ow e tw arde płytkow e m argle {Bukowa) będące odpow iednikiem m a r g l i g 1 o b i g e r y n o w y c h z serii śląskiej czy slkolskiej. N ad m arglam i glo- b Ig ery nowymi tak w Bukowej, jak i w Kluczowej rozw ija się kilkum e
trow ej miąższości pakiet w arstw złożony z szarych m ikowych łupków ila- sto-w apnistych i cienkich w apnistych skorupow ych piaskowców zbliżo
nych wyglądem do w arstw krośnieńskich (utw ory te mogą stanowić odpowiedniki analogicznych utw orów z okna Ropy — fig. 2).
N ad w arstw am i ty p u krośnieńskiego w ystępuje zespół w arstw złożony z grubopłytkow yeh m argli i łupków margllistych barw y p opięta tok a wo- wej, niebieskopopielatej,, zielonopopielatej i czekoladowej z nielicznym i różnej! grubości w kładkam i piaskowców silnie glaukonitow ych oraz cien
k im poziomem w apieni łużańskich (fig. 1). W arstw y t e z uwagi na pewne cechy litologiczne (charakterystyczna muszlowa łupliwość widoczna głów
nie w obrębie w kładek m argli brunatnych) oraz na pozycję w profilu p o nad marglaimi gLobigerynowymi mogą w pew nym sensie stanow ić odpo
w iedniki w arstw podigrybowskich z okna Ropy (fig. 2). Miąższość tych w arstw w K luczowej w ynosi około 105 m etrów .
W kładki piaskowcowe wystęipujące głów nie w obrąbie tych w arstw są bardzo charakterystycznym elem entem litologicznym znanym z p łata K rygu, Skołyszyna, Lipnicy, Kluczowej i ISowiny oraz z brzeżnej części półw yspu Łużnej i H arklow ej. Tego sa'mego ty p u piaskow ce obserwował R. G r a d , z i ń s k i {wiadomość ustna) w serii przedm agurskiej w -rejonie na połudlnie od okna żywieckiego {Karłpaty Zachodnie). Ja k zatem widać, wym ienione piaskowce m a ją duże rozprzestrzenienie poziome i z tego też względu zostaną omówione bardziej szczegółowo.
Piaskowce glaukonitow e najczęściej w ystępują w ławicach o miąższo
ści od 5 do 10 cm, p rzy czym z reg u ły są 'bardzo silnie spękane. Po zwie
trzen iu ulegają rozpadowi» na nieregularny i ostrokraw ędzisty gruz. P ra w ie w szystkie pow ierzchnie spękań p o k ry te są cienką w arstew ką (barwy zielonej, k tó ra prawdopodobnie pochodzi od ro ztarty ch ziarn glaukonitu, oraz licznym i lu stram i tektonicznym i. Pod względem petrograficznym dzielą się na dw ie odm iany, tj. a i b.
P i a s k o w c e o d m i a n y (a) są zlewne, drobnoziarniste, b arw y sza
rozielonej na świeżo z nieregularną siecią żyłek zbudowanych z krze
mionki. Żyłki są barw y ciemnozielonej i szarozielonej o grubości od 1 do 3 mm.
W skład om awianych piaskow ców wchodzą drobnoziarniste kw arce, różnej wielkości i kształtu ziarna glaukonitu oraz drobne blaszki m usko- w itu. Na świeżym przełam ie jak i na zw ietrzałych pow ierzchniach wi
doczne są białe plam ki, k tó re są śladam i po .zwietrzałych skaleniach jak
i po d etry tu sie organicznym (ułam ki mszywiołów, drobnych otw ornie itp.).
W płytce cienkiej ziania kw arcu w ykazują w yraźne w yselekcjonow anie oo do wielkości oraz 'bardzo słaby stopień obtoczenia. Zaznacza się duży procent ziarn ostrokraw ędzistych. Lepiszcze je st krzem ionkow o-ilaste.
Z innych m inerałów obecne są: skalenie (ortoklaz i nieliczne plagioklazy), cyrkon, muiskowit, glauikonit {liczny) i ch lo ry t (sporadycznie).
P i a s k o w c e o d m i a n y (b). N ależą tu piaskowce plam iste (brek- cjow ate), które po zwietrzeiniu na pow ierzchni uzyskują charak tery sty cz
n e jasne i ciem ne plam y różnego ksiztałtu i różnych rozm iarów. P lam y te, ja k się okazało z obserw acji p ły tek cienkich, są w ynikiem nierów nom ier
nego rozmieszczenia w skale spoiwa (lujb naw et jego b raku. P artie pozba
wione spoiwa lulb o skąpym spoiwie na zw ietrzałej pow ierzchni zazna
czają isię jako białe plam y, p rz y czym ziarna k w arcu są tu nieco większe niż w partiach o ciem niejszym zabarw ieniu (ze spoiwem głów nie ilastym ) oraz w ykazują w yraźniejsze zróżnicowanie pod względem wielkości. Spoi
wo tych piaskowców jest krzem ionkow e lub krzemionkowo-i<laste.
W ym ienione piaskowce zbudowane są z ziarn kw arcu, k tó re w 90%
w ykazują zupełny lu b praw ie zupełny b ra k obtoczenia oraz w yraźną se
lekcję co do wielkości. ISą to kw arce drobne, rzędu 0,8 mim, ostrokraw ę- dziste, które w płytce cierpkiej w ykazują p ro ste i faliste zanikanie św iatła, p rzy czym większość stanow ią te ostatnie, z czego wniosek, że m ateriału do tych (piaskowców dostarczała jakaś strefa m etam orficzna. O prócz kw arcu w ystępują skalenie (słabo zserycytyzowane), drobne blasżki m u- skow itu i glaukonit. Z grupy skaleni głównie je st reprezentow any o rto klaz, rzadziej, plagioklazy. W śród kw arców w ystępują iziarna czyste oraz ziarna z licznym i chaotycznie rozrzuconym i w rostkam i. Z m inerałów akcesorycznych obecny jest cyrkon. Ponadto dość liczne są tlen k i i wodo-
Fig. 1. [Profile litologiczno-stratygraficzne obszaru Kluczow a — B ukow a. 1 — łupki m argliste i piaskow ce inoceram owe; 2 — m argle pstre; 3 — w a p ien ie łużańskie (pierwszego pozioimlu z w arsfw 1 hieroglifow ych; 4 — łu|pki zielone, ipstre, piaskow ce zielone i w arstw y hieroglifow e; 5 — łupki czerwone; 6 — m argle glob igeryn ow e brunatne; 7 — łupki seledynow e; 8 — margle globigerynow e krem ow e; 9 — zle
p ień ce z drobnym m ateriałem egzotykow ym ; 10 — egzotyki w apienne; lii — łupki d 'cienkie piaskow ce skoru|powe typu .krośnieńskiego; 12 —■ w a p ien ie lużańsfoie d ru
g ie g o poziom u z w arstw podgrybowskich; 13 — m argle i łupki podgrybowskie;
14 — p iask ow ce iglauikonitowe; 15 — łupki memilitowe; 16 — łujpki i m argle g ry - b ow sk ie; 17 — slferosyderyty; 18 — łupki i 'Cienkie p iask ow ce imakowe; 19 — łupki jasielsk ie; A — kreda w facji inoceram owej i w fa cji pstrych rnargli; B — w arstw y hieroglifow e — eocen; iC — w arstw y typu krośnieńskiego w spągu w arstw podgry
bowskich; D — w a rstw y podgrybowskie; E — w arstw y grybowskie; F — w a rstw y krośnieńskie
Fig. 1. Lithostratigraphical proifiles o f the area o f K luczow a and Bukow a (Kluczo
w a outlier). 1 — m arly shales 'amid Sandstones o f Ithe Inoceraimdan beds; 2 — v ariegat
ed imarls; 3 — W ola Łużańsika lim estones, (first -horizon in th e Hienoglyphlic beds);
4 — green shales, variegated shales, green sandstones and H ieroglyphic beds;
5 — red shales; 6 — brow n Globigerina m afls; 7 — ligh t-green shales; 8 — cream - -coloured Gloibigerina m arls; 9 — ifine-grained 'conglomerates w ith ex o tic pebbles;
l'O — exotic lim eston e pebbles; 11 — shailes and thin-bedded sandstones o f the K rosno beds type; 12 — W ola Łużańska lim estones (second horizon in the su b -G ry- bów beds); 13 — marls and shales — sub-G rybów beds; 14 — glauconitic sandstones;
15 — m enilite shales; 16 — s'hales and m arls — Grybów 'beds; 17 — sphaerosideri- tes; 18 — shales and thin-bedded m icaceous sandstones; 19 — Jasło calcareous shales; A — Cretaceous in the facies o f Inoceram ian beds and oif variegated m arls;
B — H ieroglyphic beds — 'Eocene; C — 'intercalation o f Krosno beds type at the base o f the sub-G rybów beds; D — sub-G rybów beds; E — Grybów beds; F — K ro
sno beds
— 48 —
Fig. 2. Porów nanie rozw oju litologiczno-straty- graficzn&go z obszaru Buko w a-K luczow a z o k nem Roipy. 1 — kreda dnoceramowa; 2 — k re
da psitra — mangliista; 3' — a) w arstw y hierogli
fowe; b) w apien ie łu żań sk ie pierw szego poziom u : 4 — a) mapgle iglobiigeryno'we; Ib) wkładiki łUp- ków mangliiSitych; c) eigzotyki w apienne; 5 — waristwy typu krośnieńskiego; 6 — w apien ie łużańsklie ipoziomu drugiego; 7 — w a rstw y pod - grybowsikie; 8 — a) w a rstw y igrytbowekie; ib) ro- gowice; 9 — w a rstw y krośnieńskie dolinę; 1'0 — w arstw y krośnieńskie górne; 11 — w arstw y
k rośnieńskie n ie rozdzielone
Fig. 2. Comparison of th e lithotstrat[graphic developm ent o f th e serfes exjpos'ed in th e B u kowa — K luczdw a area w ith th e series exp o
sed in the Rojpa tecton ic w in d ow . 1 — Creta
ceous — Inoceraimian beds; 2 — Cretaceous — variegated shales: 3 — a) H ieroglyphic beds;
b) Wola Łuiżańslka lim estones — horizon I; 4 — a) Globigerina marls; b) intercalations of m arly shales; c) e x o tic lim estone p eb b les; 5 — Krosno bedls — typ e series; 6 — Wola Łutżańska lita e- stones — horizon II; 7 — 6ub-Grylbów beds;
8 — a) Grybów beds; b) cherts; 9 — Lower Krosno bedls; 10 — Upper K rosno beds; 11 —
Krosno beds undivided
R O P A (wg. W. Sikory I960)
• v :• . '
K L U C Z O W A/
B U K O W A
■ ■
:."ii
■i
_ - r s
- 100 m 75 50
h 25
0
N
a 3 a b ^
10 V_i:- ---'u— 11 ---12
ro t lenki żelaza. G laukonit wiąże się głównie z p artiam i skały pozbawio
nej sipoiwa ilastego, przy czym jego ziarna są dość duże. W niektórych p ły tk ach cienkich widoczne jest w ystępowanie na kontakcie pomiędzy p artiam i [bez spoiw a a p artiam i ze spoi^wem cienkiej obwódki zbudow a
nej z tlenków żelaza. Domieszkę szczątków organicznych stanow ią p ra w ie w yłącznie igły gąjbek (przekroje poprzeczne i podłużne) .jak też i całe ich fragm enty zbudowane z chalcedonu.
Znacznie lepsze obtoczenie poszczególnych ziarn kw arcu oraz b rak se
lekcji ta k co do wielkości ziarna, jak i jego stopnia obtoczenia zaznacza się w niżejległych zlepieńcow atych piaskow cach ty p u ciężkowickiego.
Cedhą ch arakterystyczną niektórych ławic zlepieńcowatych piaskowców ciężkowickich jak też i piaskowców glaukonitow ych w ystępujących w ob
rębie łupków i m argli w arstw grybow skich czy podgrybow skich jest obecność ułam ków m akrofauny (litotam nia, mszywioły, kolce jeżowców, igły gąbek, drobne otworndcfe, itp.). M szywioły szczególnie liczne są w piaskow cach pochodzenia organogenicznego i w w apieniach łużańfcich.
Odpowiedniki w arstw podgrybow skich przechodzą w następne, wyższe ogniwo, którego pozycja w p ro filu odpowiada w arstw om grybowskim z okna Ropy. W arstw y te rozw inięte są jako gruibopłytkowe m argle b a r
w y szaroczekoladowej, beżowoczekoladowej oraz popielatokaw ow ej i sza- ropopielatej, wlśród których sporadycznie w idoczne są cienkie p ak iety ty powych łupków m enilitow ych z charakterystycznym i nalotam i żelazisty- mi, siarkow ym i i ałunowym i oraz blaszkow o-liściastym .rozpadzie. Tego rodizaj'u łulplki m enilitow e stw ierdzono w K luczowej, w dolinie potoku spływ ającego spad punktu wysokościowego 319, oraz w jednej z dróg pol
nych w południow ym obrzeżeniu płata. Ł upki ty p u m enilitow ego opisy
wane są również z płata ISowiny przez J. J a s i o n o w k z a (1961, p. 687).
W śród w ym ienionych utw orów łupkow o-m arglistycb, igłównie w dol
nej ich części obserw uje się nieliczne i cienkie w arstew ki zielonych pias
kowców glaukoniitowych, a w wyższych częściach żó łtaw i sferosydeiryty żelaziste. Miąższość ty ch w arstw w K luczow ej w ynosi około 50 m etrów .
Ponad opisanym i pow yżej w arstw am i, w północnym obrzeżeniu p łata Kluczowej (w ciągłym p ro filu stratygraficznym 1), w odsłonięciu znajdu
jącym się w drodze pdlnej prowadzącej od grzbietu położonego na północ od drogi Januiszkowice-Gogołów w k ie ru n k u południow ym przez p u n k t wysokościowy 362 do drogi B ukow a-K 1 oczowa, stw ierdzono w ystępow a
nie łupkow ej serii krośnieńskiej z k ilk u cienkim i, parum ilim etrow ej g ru bości w arstew kam i łupków jasielskich (fig. 3). W arstw y te odpow iadają łupkow ym w arstw om krośnieńskim z okna Ropy opisanego przez W.-*S i- k o r ę (1960).
W om aw ianym odsłonięciu (idąc od północy ku południowi, tj. od w arstw najm łodszych do coraz starszych) na przestrzeni 13 m etrów w i
doczne są n ajpierw łupki m argliste barw y popielatej1 i szaropopielatej o stalow ym odcieniu, w któ ry ch obrębie w .górnej ich części zaobserw o
w ano w ystępow anie cienkich blaszek łupku jasielskiego (przypuszczalnie 3 w arstew ki) o grubości do 4 m m każda (fig. 3).
Łupki jasielskie są b arw y krem ow obiałej o chropow atej pow ierzchni oddizielności i drobnej falistej lam inacji. Na przełam ie zaznaczają się n a- przem ianlegle w ystępujące lam iny jaśniejsze i ciem niejsze, podobnie jak u łupków jasielskich opisyw anych z serii śląskiej.
Oprócz płata Kluczowej, ułam ki łupków jasielskich zostały s t w i e r dzone również w płacie Skołyszyna w p ły tk im wierceniu, a J. J a-s t o n o w i c z z podobnej sytuacji opisuje je z p łata Sowiny (1961).
4 R o c z n ik
— 50 —
W dalszym przedłużeniu om awianego odsłonięcia w kieru n k u połud
niow ym odsłaniają się łu!pk'i popielatokaw ow e i stalow opopielate ze sm u
gami łupków brudnowiśniow ych, oliwkowozielonych i czekoladowych.
Ponadto widoczne są droibne ułam ki piaskow ca wapnistego i mikowego barw y szar^popielatej o ilekko skorupow ej powierzchni. Piaskow ce1 te są bardzo podobne do piaskowców krośnieńskich z serii śląskiej czy też okiennej. Wsipólnie z nim i w ystępuje druga odmiana piaskowców. S ą to zlewne, glaukonitow e 'piaskowce o intensyw nie zielonej b arw ie (podobny
J a n u s z k o w i c G
N y S
0 10 20 30 W 50m ____1 i_i___ i___ i — i
Fig. 3. P rofil odsłonięcia w drodze do Januszkow ie na przejściu od w arstw gry- bow skićh do w arstw krośnieńskich. 1 — m argle i łupki w arstw .grybowskich;
2 — łupki i piaskow ce krośnieńskiego tyipu w wars!twa,ch grybow skich; 3 — w k ła d ki łupków meniiiliitowyah; 4 — stferosyderyty; 5 — ipia6:kaw.ce ikro śmie ńskie średnio- 1 cienkoławicowe; '6 — łu^ki krośnieńskie z wkładkami margli; 7 — łuipki jasiel
skie; 8 — łupkli krtfśoieńsikiel
Fig. 3. P rofile o f th e outcrop in th e road to Januszkow iee — passage from the Grybów beds to (the K rosno beds. 1 — m arls and shales o f the G rybów beds;
2 — Kroisno bed s-typ e shales and sandstones in th e G rybów beds; 3 — in tercala
tions o f Memiliite shales; 4 — sphaeros id er i t e s ; 5 — Krosno beds, m ed iu m - and thiin-lbedded isands'tonels; 6 — sh a les o f th e Krosno beds «with intercalations of
m arls; 7 — Jasło calcareous shales; 8 — Krosno beds, shales
typ piaskowców jest znany z w arstw m enilitow ych serii, śląskiej). O statni, 25-m etrowy odcinek odsłonięcia to znów łu p k i szaropopielalte, mikowe, m iękkie i w apniste z cienkim i parucentym etrow ej grubości w arstew kam i skorupow ych i w apnistych piaskowców b arw y stalow opopielatej oraz łupki oliwkowożółte b ru n a tn e i kawoiwopopielate.
W opisanym odsłonięciu '(fig. 3) widoczne jest przejście od w arstw krośnieńskich do niżejiległej starszej serii, tj. do bru n atn y ch płytkow ych m argli i m argli kawowooliwkowych.
Nieco odimienne w ykształcenie paleogenu od powyżej przytoczonego obserw uje się w południowym obrzeżeniu .płata na terenie Bukowej, w profilu drogi polnej .prowadzącej od1 głów nej szosy Jasło-Pilzno ku .południowi w kieru n k u W isłoki '(fig. 4). W e w spom nianej drodze na prze
strzeni około 70 m etrów zaznacza się ciągłe odsłonięcie, w którego obrę
bie występulją dw ie łuiski zabudowane z łupkow ych osadów w ieku k red a- -eocen^dolny oligocen. 'Ogólny upad w arstw biegnie ku południow i i w y
nosi około 35°.
Ł u s k a p i e r w s z a (p ó ł n o c n a) obejm uje profil od górnej k re dy po dolny oli)gocen '(fig. 1, 4). U tw ory kredow e to p stre łupki m argliste.
Na przejiściu od1 k re d y do eocenu w ystępuje 1 m m iąższości w arstw a ciem nych łupków, k tó re na m okro sta ją się praw ie czarne. Ł upki te są lekko piaszczyste i mikowe.
Eocen doliny i środkow y to łupki pstre d bielone w ystępujące n aprze- mianLetgle, p rzy czym w dole zaznacza się przew aga łupków ilastych czer
wonych. Nad łupkam i p stry m i rozw inięty jest cienki pakiet mairglistych łupków barw y żółtozielonej i seledynow ej, na k tó ry ch z kolei 'zalegają tw ard e m argle płytkowe, zbite i tw ard e1, b arw y ibiałokremowej. M argle te stanow ią odpow iedniki ;m a r g 1 i g l o b i g e r y n o w y c h z serii ślą
skiej. G rubość p ak ietu m arg li 'globigerynowiych wynosi 4,5 m . W p ły t-
Fig. 4. Szkic .geologiczny odsłonięcia w drodze w Bukowej,. 1 — m argle pstre;
2 — łujplki zielone, czerwone i plsltre; 3 — .margle glofeigerynowe Ikretmowe; 4 — łupikli seled yn ow e m ar glistę; 5 — m argle globigerynow e z egzotykam i w apiennym i;
6 — łupki szare m ikowe; 7 — granica złuskowania; 8 — otw ór w iertniczy; 9 — od słonięcie, kierunek, upad i kąt upadu; A — kreda; B — eocen środ k ow y i dolny;
C — eocen górny; D — oligocen dolny
Fig. 4. G eological sk etch o f th e outcrop in th e road at Bukowa. 1 — variegated m arls; 2 — variegated shales, red and [green; 3 — cream -coloured Globigerina .marls; 4 — light-igreen imarly shales; 5 — Gl.obigerina marls w ith lim eston e exotic pebbles; 7 — overthr.ust; 8 — bore hole 9 — outcrop, dilp and strike, angle o f dip;
A — Cretaceous; B — Lidwer and M iddle Eocelne; C — Upper Eo'cene; D — Low er Oliigocene
kach cienkich widoczne są liczne drobne globigeryny dobrze zachowane oraz bardzo drobne ułam ki litotam niów i nieliczne fragm enty mszywio- łów.
M argliste łupki żółtozielone podścielające wyżej wymienione' m argle posiadają dość bogaty zespół m ikrofauny 'złożony z form aglutynujący-ch, planktonicznych i bentosu wapiennego. C h a ra k te r i skład te j m ikrofauny obrazuje poniżej zamieszczona lista pochodząca z próbki n r 121:
Rhabdam mina discreta B r a d y Reophax pilulifera B r a d y
Reophax subnodulosa G r z y b o w s k i Am m odiscus incertus (d’O r b.)
Glomospira charoides (J. e t P.) Arenobulim ina sp.
— 52 —
Quinquelooullina of. parvatriangularis H u s s ’e Trochamminoides irregularis W h i t e
Eponides pygm eus H a n t . Globigerina cf. pera T o d t Globigerina sp.
Globigerina c f . linaperta F i n l a y Globigerina linaperta F i n 1 a1 y
Globigerina ex. gr. praebulloides B a n n e r e' t B l o w
Tego rodzaj,u zeąpół w serii śląskiej jest charakterystyczny dla dolnej części marigli globigerynow ych oraz d la w kładek łupkow ych rozdzielają
cych ite maingle lub je podścielających (wg J. Blajcher).
M argie globigeryno we p rzykryte są przez łupki m argliste barw y jas- nopopielaltej, czasem lekko mikowe, k tó re w śladach widoczne są w d ro dze. T e same utw ory zostały naw iercone w w ierceniu Kluczowa n r 1, położonym na zachód od w spom nianej drogi w odległości 20 m etrów
(fig. 4).
Badania m ikrofaunistyczne w ykazały, iże w ym ienione łupki m argliste posiadają bardzo bogaty 'zespół m ikrofauny aglutynująco-w apiennej. Je st to m ikrofauna złożona z form drobnych, ale1 dobrze zachowanych. Skład jej przedstaw ia poniższa lista pochodząca :z próbki pobranej z głębokości
18— 19 m etrów:
Bolivina danvilensis H o v e et W a l l a c e var. subtilissima M j a 1 1 u k Bolivina nobilis H a n t k e n
Eponides um bonatus R e u s s
Biapertorbis biaperturata P o k o r n y Biapertorbis alteconica P o Ik o r n y Cassidulina subglobosa B r a d y Cassidulina laevigata d ’O r b.
Globigerina officinalis S u l b b o t i n a Globigerina postcretacea M: j . a 1 1 ul k
Globigerina ex. gr. praebulloides B a n n e r et B l o w Globigerina augustiumbilicata B o 11 i
Pseudohastigerina micra C o l e
Cibicides pseudoungerianus C u s h m a n Svratkina perlata A n d r e e
Kolce jeżowców
Zespół przytoczonej ipowyżej m ikrofauny je st charakterystyczny dla strefy przejściowej z górnego eocenu do oligocenu i wiekowo reprezen
tu je najniższą część dolneigo oligocenu w edług J. B 1 a i c h e r. Tego sa
mego ty p u zespół został opisany ze zlepieńca z Siedlisk (seria skolska) w pracy J. B l a i c h e r i W. N o w a k (1963). W ykazuje on również duże podobieństwo do utw orów ,z Iłow nicy — seria podśląska K arp at Za
chodnich (J. B ' l a i o hi e r — wiadomość uistna). Nie je st on natom iast spotykany ani w serii m agurskiej, ani w fałdach dukielskich.
Ł u s k a d r u g a ( p o ł u d n i o w a ) rozpoczyna się łupkam i m argli- stym i barw y szarozielonawej, wśród k tó ry ch to utw orów w środkowej ich części wyistępulje 40 cm miąższości ławica piaskow ca drobnoziarniste
go b arw y różowofioletowej po ,zw ietrzeniu. W piaskow cu tym — w p ły t
ce cienkiej — stw ierdzono obecność licznych otwornic w apiennych (głów
nie iglobigeryny oraz ułam ki litotam niów i mszywiołów). Pow yżej w y
m ienionych łupków przychodzą dw ie w kładki płytkow ych m argli globi- gerynow ych rozdzielonych pakietem łupków (barwy zielonos-carej. Poziom
pierw szy (niższy) zarówno pozycją, jak i w ykształceniem litologicznym odpowiada m arglom globiigerynowym z łuski pierw szej. Miąższość jego je st tylko tu znacznie m niejsza i w ynosi 2,5 m. 'Natom iast w kładka druga (wyższa) różni się od1 poprzednio opisanych. S ą to bowiem m argle znacz
nie miększe. Barw a ich je st jasnOkremowa, a na przełam ie widoczne są drobne fukoidy. W poziomie ty ch m argli stw ierdzono w ystępowanie oto
czaków w apieni praw dopodobnie ju rajsk ich (?) o średnicy otoczaków od 10—20 cm ze śladam i fau n y — ułam ki rynchonel oraz w apienie organo- geniczne-ibrachiópódowo-algawe. Miąższość tego poziomu m argli globige- rynow ych wynosi 5 m etrów.
P róbki do ‘badań m ikrofaunistycznych zostały pobrane zarów no z łup
ków podścielających w kładkę pierwszą, jak i z łupków w ystępujących pomiędzy pierw szym a drugim poziomem m argli. Ja k się okazało, w ystę
pujące tu zespoły m ikrofaunistyczne isą tego samego ty p u co zespoły po
chodzące z próbki n r 121 z łuski pierw szej. Między innym i stw ierdzono tu ta j również:
Eponides pygm eus H a n t.
Globigerina linaperta F i n 1 a y
Globigerina yeguaensis W e i n z i e r l e t A p p 1 i n
Zespół form przytoczonych z próbki n r 121 został także stw ierdzony w próbce n r 122 i 123 i je st on podobny do zespołów znanych z m argli globigerynow ych fałd u Podzam cza (J. B I a i c h e r , 1961).
Tak w łusce I, jak i II dla zespołu m argli globigerynow ych i tow a
rzyszących im łupków w edług J. B l a i c h e r należy przyjąć w iek gór
nego eocenu.
Łuiskę II (południową) — kończą osady górnego eocenu (m argle globi
gerynowe), na k tó re nasunięty jest jeszcze strzęp dolnego eocenu (pstre
go) stanowiącego fragm ent now ej łuski (fig. 4).
Opisane utw ory można paralelizow ać z m arglam i globigerynow ym i serii śląskiej,, podśląskiej lub fałdów dukielskich zarówno pod w zględem litologicznym, jak i m ikro!aunistycznym . M argle te na terenie Kluczowej zostały stw ierdzone w dw óch punktach, tj. w Bukowej oraz w w ierceniu Kluczowa n r 8 usytuow anym w południowym obrzeżeniu płata.
M argle1 globigerynowe w w ierceniu Kluczowa n r 8, rozw inięte są jako naprzemianle.gle w ystępujące m iękkie m argle b arw y szaropopie 1 a te j, cie- m nopopielatej i zielonawej oraz grubopłytkow e m argle b arw y czekola
dowej i czekoladlowObrunatnej. Te dw ie ostatnie odm iany podobne są do m argli globiigerynowych z jednostki skolskiej, z potoku Sośnice (F. S z y- m a k o w s k a , 1962). N atom iast w Bukowej,, odległej o 1 km w kierun
ku NNW od w iercenia K luczow a n r 8, m argle globigerynow e wyksiztał- cone są jako tw arde, płytkow e m argle barw y krem ow ej lufo szarokre- mowej, które m iejscam i przechodzą naw et w w apienie m argliste z egzo
tykam i w najw yższej części profilu.
Omawiane ultwory osadzane b y ły przypuszczalnie w w ąskich rynnach i tym też należy tłum aczyć to ta k duże poziome zróżnicowanie 'litolo
giczne. Za istnieniem w ąskich rynien przem aw ia także łuskow a budowa tego obszaru i duże zróżnicowanie litbloigiczne w obrębie poszczególnych łusek.
Cechą charakterystyczną osadów w ystępujących pow yżej m argli glo
bigerynow ych jest rozwój w ybitnie łupkow o-m arglisty i m arg listy oraz
— 54 —
naprzemianiległe w ystępow anie cienkich pakietów m argli i łupków barw y brunatnej, oliwkowej, ciem nopopielatej, zielonawej i brudnooliwkowej-.
Zm ienne grubości poszczególnych pakietów a także niekiedy ich charak
te r w ycieniającyćh się sacziewek, wskazujją, że w obrębie płatów zacho
dziło także i boczne w yklinow yw anie poszczególnych typów osiadu, i że sedym entacja odbyw ała się tuitaj już poza głów ną jej strefą, k tó ra poło
żona b y ła przypuszczalnie w dość znacznej odległości od płatów w kie
ru n k u południkow ym . Tym też, m iędzy innym i, nateży tłum aczyć nie
w ielkie miąższości pakietów m argli, łupków czy ławic piaskowcowych, oraz dużą ich różnorodność. W tym sam ym np. czasie, kiedy w „serii Okiennej” osadzają się dość miąższe m argle podgrybow skie czv grybow - skie głównie barw y czekoladowej, czy pakiety łupków m enilitow ych, to w p łatach oddźw iękiem tej sedym entacji są jedynie cienkie w arstew ki m argli, łupków mariglistych i łupków m enilitow ych, o tym sam ym za
barw ieniu. Osady te (tworzyły się zatem n a peryferiach przedm agursklej strefy sedymentacyjlnej.
Obecność egzotyków w apiennych w najw yższej części poziomu m argli globilgerynowych w Bukowej w skazuje, że w okresie sedym entacji tych utw orów niszczeniu ulegał jakiś obszar 'zbudowany ze skał w apiennych (garb podmorski,, pasm o wysp bądź skałka) lub też następow ała erozja starszych osadów zaw ierających egzotyki. ,Z drugiej stro n y ułam ki lito- tam niów dość liczndie Obserwowane w pły tk ach cienkich pochodzących z sam ych m argli wska|zują na bliskie sąsiedztw o z linią brzegow ą lub na istnienie wysp, k tó re o brastane b y ły przez 'litotamnia.
W APIENIE ORGANOGENICIZNIE (ŁUŻAŃSKIE)
W płacie K luczowej w apienie organogeniczne stw ierdzono w zwie- trzelinie w śród w arstw hieroglifow ych oraz „im situ ” w obrębie m argli szarych i czekoladowych rozw iniętych powyżej jpoziomu m argli globige- rynow ych. W podobnej pozycji zostały one stw ierdzone w w ierceniu za
łożonym w południow ym obrzeżeniu p łata Skołyszyna.
W literatu rz e karpackieji „wapileniie łużańskie” po ra z pierw szy zo
stały opisane przez V. U h il 'il g a (1886) z Woli Łużańskiej„ z Szalowej, Mogilna na arkuszu N owy Sącz oraz z Mich alejow ej i Białej na arkuszu Bochnia. V. U h i l i g (l.c.) na podstaw ie w ystępującej w nich fauny d u żych otw ornic (N um m ulites distans, N. budensis i inne) przy jm u je dla ty c h w apieni wiek górnego eocenu di częściowo dolnego oligocenu, oraz podaje, że w ystępują one wśród w arstw hieroglifow ych.
W roku 1894 J. G r z y b o w s k i opisuje tak ą sam ą faunę z w apieni z Dukli.
W łatach następnych w szeregu prac znajdują się w zm ianki o w apie
niach ty p u łuiżańskiego ta k z te re n u K a rp a t Zachodnich, jak i środko
w ych (Z. Pazdro, 1929, H. Switiiziński, 1936; J. B u r t a n ó w n a, K. K o n i o r , M. K s i ą ż k i e w i c z, 1937; A. Tokarski, 1946; J. B u r t a n, S . S o k o ł o w s k i, 1956; A. Slączka, 1950; W. S i k o r a, 1960; F. B i e d a , 1962; F. B i e d a e t al. 1963). Z przytoczonej powyżej lite ra tu ry w ynika, że począwszy od zachodniej granicy państw a (arkusz Żywiec.) wzdłuż czo
ła płaszczow iny m agurskiej lub w oknach tektonicznych rozmieszczony je st szereg punktowi, w któ ry ch zostały stw ierdzone w apienie organoge- niczine ty p u w apieni łużańskich. O statnio, w apienie te autorka stw ier
dziła także d w płatach „m agurskich” Kluczowej i Skołoszyna.
Z w yjątkiem p ła ta Kluczowej (częściowo), okna Ropy, K lęczan i fał
dów dukielskich w apienie te z w szystkich pozostałych punktów pocho
dzą ze zw ietrzeliny; niem niej jednak ta k szerokie poziome ich rozprze
strzenienie wskazuije, że je st to horyzont korelacyjny o znaczeniu paleo- geograficznym i stratygraficznym , którego w ystępow anie związane jest głów nie ,ze strefą przedmaguirską.
W profilu stratygraficznym Kluczowej i Skołyszyna zaznaczają się dw a poziomy detrytycznych w apieni piaszczystych pochodzenia organo- genicznego t(fig. 1, 5). Jed en z nich w ystępuje w w arstw ach hieroglifo
wych, :a d ru g i w w arstw ach stanow iących odpow iedniki w arst podgry
bowskich. Poziom z w arstw hieroglifow ych składa 'się z dwóch w arste
w ek w apienia, w ystępujących w dolnej części tych w arstw , w odległości 7 m etrów jedna od drugiej. Miąższość każdej z w ym ienionych w arstew ek w apienia nie przekracza 12 centym etrów . N atom iast poziom drugi (górny) z w arstw ty p u podgrybowskiego to 'jedna cienka w arstew ka w apienia o m aksym alnej miąższości 5 centym etrów . W arstew ka w apienia organo- genicznego jest przyrośnięta do spąjgu cienkiej ław icy piaskowca glauko- nitowego o przekątnym w arstw ow aniu, któ re w skazuje na kierunek p rą
du idący od północnego zachodu.
Omawiia,ne w apienie są barw y szaro- i ibiałozielonkawej na świeżo, a po zw ietrzeniu fcremowobiałej z zielonym i plam kam i. S ą one średnio- tw ard e i słaibo spoiste. Na zw ietrzałych pow ierzchniach widoczne są dość często szczątki organiczne, głów nie mumulity i litotam nia. Oprócz fauny zaw ierają one niew ielką dom ieszkę m ateriału detrytycznego, jak ziarna kw arcu białego, sizarego i 'popielatego, oraz dość duży procent glaukonitu o iziarnach dochodzących do średnicy 1 m ilim etra. Procentow a zaw artość m ateriału 'terrygeniczlnego jest znacznie większa w w apieniach z w arstw podgrybowskich niż z w arstw hieroglifowych. 'Lepiszcze stanow ią głów
n ie węglan w;apnia, k tó ry w dolnej w kładce z w arstw hieroglifow ych jest dość silnie przekrysta'1'izowany. Również w w apieniach z w arstw hiero
glifowych obserw uje się frakcjonalne w arstw ow anie.
W płytkach cienklich widoczne są liczne S2>czątki organiczne, jak lito- taimnia, mszywioły, duże i drobne otw ornice itp., oraz nieliczne ziarna kw arcu o prostym i falistym zanikaniu św iatła. Z iarna k w arcu są średnio obtoczone o średnicy od 10,,8—1,2 mim. Obok kw arcu, k tó ry stanow i głów
ną domieszkę m ateriału terrygenicznego, sporadycznie w ystępują okru
chy łupków m etam orficznych o średnicy do 3 mm, niekiedy dość silnie spękane i pozle|piane kalcytem oraz liczny glaukonit o kulistym kształcie ziarn barw y ciemnozielonej i średnicy od 0,3— 1 mm. Lepiszcze jest w a
pienne lub ilastowaipienne.
Z obserw acji płytek cienkich w ynika, że w apienie z wtarstw hierogli
fowych zaw ierają głównie num ulity, dyskocykliny i m szyw ioły oraz nie
liczne litotam nia, które natom iast w w apieniach z w arstw podgrybow
skich stanow ią około 30% składu szczątków organicznych.
W czasie opracow yw ania wapieni łużańskich z p łata Kluczow ej w y
konano tak że szereg p ły tek cienkich z piaskowców ciężkowickich oraz z piaskowców glaukonitow ych z w arstw podgrybowskich. P róbki do ba
dań zostały pobrane w kolejności od w arstw starszych do coraz młod
szych wzdłuż pionowego profilu stratygraficznego. W p ro filu K luczow ej (fig. 5) zarów no w piaskowcach poprzedzających okadzenie się w kładek wapiennych, ta k w w arstw ach hieroglifowych, jak i w odpowiednikach w arstw podgrybow skich oraz w piaskowcach w ystępujących blisko ich stro p u — w płytkach cienkich — stw ierdzono obecność szczątków orga
— 56 — ‘
nicznych (ułam ki litotam niów , mszywiołów, drobne otw ornice i duże otwornice), których ilość d rozm iary w przypadku stre fy pod w apieniam i w zrasta w m iarę izlbliżania się do ław icy wapienia, a iw przypadku stro
pu — m aleje pnzy oddalaniu się od niego. M aksim um każdej z nich p rzy pada na okres osadzenia się w spom nianej ławicy w apienia organogenicz- nego. W w yniku przeprow adzonych obserw acji nasuw a się wniosek, że w czasie od zakończenia sedym entacji lutworów kredow ych (w arstw y inoceram owe w facji iiasto-m anglistej j m arglistej — imargle pstre), tj.
przez okres sedym entacji w arstw hieroglifowych, łupków pstrych aż po osadzenie się w arstw ty p u podgrybowskiego istniały w om awianym ob
szarze sedym entacyjnym dw a okresy bujnego rozwoju życia organiczne
go, którego w ynikiem są dw a poziomy w apieni łużańskich.
Pierw szy z nich przypada na czas sedym entacji w arstw hieroglifo
wych, kiedy to w niższej ich częśoi osadzają się w przypadku Kluczow ej (fig. 5) dw ie w arstew ki w apienia organogemcznego. Dalsze p u n k ty z wa
pieniam i z tego okresu pochodizą ;z Woli Łużańskiej (K arpaty środkowe) oraz z K oniakow a (K arp aty Zachodnie). Do pierwszego okresu należy także przypuszczalnie zaliczyć w apienie z fau n ą mszywiołowo-1 itotam nio- wą i num ulitam i ze stre fy Ciśca i Cięciny (seria przedm ągurska) opisane w pracy W. S i k o r y , K. Ż y t k i (1959), o w ieku eocen środkow y de górnego.
W edług F. B i e d y (1962) w apienie — nazw ane przez niego w apie
niam i koniakowskilmi — z miejscowości Koniaków, Sporysz i Wola Ł u
żańska są w ieku górnego eocenu (dolny barton). Tego sam ego w ieku są prawdopodobnie w apienie z Kluczowej z w arstw hieroglifow ych.
D rugi poziom w apieni jest młodszy, gdyż w ystęp u je on powyżej --->
Fig. 5. Sytuacja geologiczna w apieni poziom u pierw szego i drugiego w ystępujących
„in s itu ” w m iejscow ości Kluczowa.
I Objaśnienia do mapki: a — w apien ie poziom u pierw szego z w arstw h ieroglifo
wych; b — w apienie poziomu drugiego z w arstw podgrybowiskich; c — uskok;
d — ilimia przekroju; e — o su w isk o ; f — odsłonięcie, 'kierunek upadu i kąit upadu;
A — kreda inoceram owa; B — łupki pstre, zielone i w arstw y hieroglifow e — eocen;
C — w arstw y typu krośnieńskiego w ystępu jące w spągu w arst podgrybowskich;
D — w arstw y podgrybow skie
II Objaśnienia do przekroju: 1 — łupki i m argle popielatoszare: 2 — piaskow ce inoceramowe; 3 — w apienie łużańskie poziomu pierwszego; 4 — łu p k i czerwone;
5 — .łupki zielone ilaste w arstw hieroglifow ych; 6 — piaskow ce izlewne i zielone z w arstw hieroigliifowych; 7 — zlepieńce; 8 — łupki i cienkie piaskow ce typ u kroś
nieńskiego w spągu w arstw podgrybowskich; 9 — sferosyd eryty żelaziste; 10 — w a pienie łużańskie poziomu drugiego; 11 — p iask ow ce zielone glau k on itow e z zieloną żyłką krzem ionkową; 12 — łupki typ u m enllitow ego; 13 — łupiki i m argle podgry
bow skie
Fig. 5. G eological situation of the tw o horizons of th e Wola Łużańska lim estones occurring in situ at K luczowa
I — Geological map; a — W ola Łużańska lim estones — horizon I in the H ierogly
phic beds; b — -Wola Łużańska lim estones — horizon II in th e su b -G rybów beds;
c — fault; d — crosse-section line; e — landslide; f — outcrop, dip and strike angle of dip; A — Cretaceous — Inoceram ian beds; B — Eocene — variegated shales, green shales and Hieroglypihic beds; C — Krosno b eds-type series at the base of
the sub-G rybów (beds; D — sub-iGrytiów 'beds;
II — Cross-section; 1 — igrey m arls and shales; 2 — Inoceram ian beds — sandsto
nes; 3 — Wola Łużańska lim estones — horizon I; 4 ,— red shales; 5 — H ieroglyphic beds — .green cla y ey shales; '6 — H ieroglyphic beds — green sandstones; 7 — con
glomerates; 8 — sh a les and thin-bedded sandstones — Krosno-bedts-type series at the base o f the sulb-Grybów beds; 9 — sphaerosiderite6 ; 10 — Wola Łużańska lim estones, horizon II; 11 — green glauconitic sandstones w ith green siliceous veins;
12 — M enilite ibeds-type shales; 13 — su b-G ryb ów beds — m arls and shales
K lu cz o w a
m argli globigeryinowych i m ieści się w dolnej części w arstw ty p u pod- grybowskiego, około 25 m etrów nad m arglam i globigerynow ym i (fig. 1 — profil Kluczowa). M argle globigerynow e w edług pracy J. B l a i c h e r (1961) i J . B 1 i a i c h e r , , W. i N o w a k a (1963) wiekowo odpow iadają naj'- wyższej części górnego ©ocenu, a w arstw y podgrybowskie w edług p racy F. B i e d y e t a-l. (1. c.,) zajlmują pozycję nad m arglam i globigerynowym i, a pod łuipkami menilitowyimi z rogowcami ii wiekowo rep rezen tu ją górny eocen-oligocen.
Znaczna dioimieszka szczątków organicznych w osadach paleogenu oraz obecność w kładek1 w apieni detryt,ycznych pochodzenia organogenie,znego wskazuije, że w ty m okresie w om aw ianej strefie (przypuszczalnie wzdłuż w ybrzeży lub wokół wysp) rozw ijały się ra fy utw orzone przez litotam - nia i mszywióły, któ re następnie w w yniku niszczenia przez prądy i falo
w anie dostarczały szczątków do osadów tegoż okresu.
. M aksim um nasilenia w rozwoju życia organicznego lu b m aksim um niszczenia ty c h raf przypada na m om ent osadzenia się ław icy w spom nia
nego wapienia, przy czym na przestrzeni od w arstw hieroglifow ych do w arstw podgrylbowskich włącznie obserw uje się trz y tak ie p u n k ty k u l
m inacyjne. Dwa z nich mieszczą się w dolnej części w arstw hieroglifo
wych, a jeden w w arstw ach podgrybowskich. P o osadzeniu się drugiej w kładki w apiennej w w arstw ach hieroglifowych zaznacza się w yraźna przerw a w dostarczaniu szczątków organicznych do osadlów.
N astępny m om ent ponownego pojaw ienia się dużej ilości szczątków organicznych następuje dopiero po osadzeniu się m argli globigerynowych, kiedy to w śród w arstw podgrybowskich, w oknie Ropy i w K lęczanach osadzają się po raz d ru g i w profilu paleogenu w apienie litotam niow o- -msizywiołowe (drugi poziom w apieni łulżańskich), do którego to okresu należy zaliczyć drugi poziołm w apieni łuiżańskich z Kluczowej.
PORÓWNANIE KREDY I PALEOGENU W YSTĘPUJĄCEGO W PŁATACH Z SERIĄ F1RZEDMAGURSKĄ I SERIĄ OKIENNĄ
O sady budujące p ła t K rygu, Skołyszyna, Lipnicy, Kluczowej i S o wi
ny, jak już wcześniej zaznaczono, w ykazują z jednej stro n y pew ną ana
logię do „serii okiennych”, a z drugiej do serii przedmaguirskiej z K arp at Zachodnich.
Odpowiednikiem w arstw g r y b o w s k i c h i p o d g r y b o w s k i c h z okna Ropy i Świątkow ej są grubopłytkow e marglle o sderpowatym roz
padzie b arw y ciemnop opie 1 a te j i popielatokaW owej w ystępujące naprze^- m ianlegle z cienkim i w kładkam i m argli czekoladow obrunatnych, czarno- b ru n atn y ch oraz brunatnoszarych m ikowych m ułowców i siferosyderytów żelazistych. Sporadycznie wśród opisanych w arstw w ystępują cienkie w kładki typow ych łupków m enilitow ych (Kluczowa, Sowima) z nalotam i żelazistym i i liściastym rozpadzie. Łupki te są identyczne z łupkam i m eni
litow ym i np. z Rudaw ki R ym anow skiej cz,y z fałdu Podzam cza (seria śląska).
N astępnym charakterystycznym osadem są zielone zlew ne glaukonito- we piaskowce z zieloną żyłką i plam am i w ietrzennym i. Piaskow ce te znane są z serii przedm agurskiej z K arp at Zachodnich, z płatów oraz z brzeżnej części półw yspu harklowskiego. Być może, że ich odpowiedni
kiem są glaukonitow e piaskowce opisyw ane z okna Św iątkow ej w pracy M. K s i ą ż k i e w i c z a , B. L e s k i (1959).
— 58 —
Dalsze podobieństw o do „serii okiennych” to obecność głów nie w pła
cie Kluczowej łupkow ych w arstw krośnieńskich oraiz cienkich w kładek łu p k u jasielskiego. Łuipki jasielskie zostały także stw ierdzone w w ierceniu w płacie Skołyszyna oraz są podaw ane z w iercenia z płata Sow iny przez J. J a s i o n o w i c a a i(1961). N ależy tu równocześnie nadm ienić, że wy
żej w ym ienione w arstw y nie w ystęp u ją w obrębie płaszczowiny m agur
skie j, a są natom iast sedym entem charakterystycznym dla całego obszaru rozciągającego się na północ od te j płaszczowiny.
Również bardżio charakterystycznym horyzontem są w apienie łużań
skie, ponieważ jest to osad1 znany zarówno z serii przedm agurskiej, z serii okiennych, jiak i z fałdów dukielskich, przy. czym ta k szerokie rozprze
strzenienie poziome w skazuje na sedym entację w jednym wspólnym środowisku. Przypuszczalnie d arnie litotaminiowoHmszywiołowe obrastały północne stoki kordyliery ograniczającej od północy basen m agurski lub w ystępujące na północ od niego w yspy, <a zatem są one osadem ch arak te
rystycznym dla strefy sedym entacyjnej rozciągającej się na północ od w spom nianej kordyliery.
Odpowiednikam i przedm agurskiej serii północnej są pstre m argle górnokredow e z Buikowej- oraz szare i plam iste m argle (m astrycht) z K lu
czow ej (wiercenie n r 8 i 10). N atom iast eoceńskie łu p k i p s tre z w kładka
m i zle pieńcow atych piaskowców z ułam kam i fauny (nuimulity, otw orni
ce, litotam nia jtp,), łupkow e w arstw y hieroglifowe — to odpow iedniki serii przedm agurskiej południow ej. Również i m argle globigeryinowe z Bukowej zarówno pozycją, jak i rozw ojem litologicznym w skazują na analogię z serią przedm agurską okolic Ciśca i Cięciny n a arkuszu Ży
wiec,, skąd podobne utw ory izostały opisane przez W. S i k o r ę i K. Ż y t - k ę (1959). Różnica pom iędzy profilem z arkuisza Żywiec a profilam i z Bukowej polega na stw ierdzeniu w Bukowej' w kładek tw ardych kre
m ow ych m arglj globigerynowych o większych miąższościach niż miąż
szości m argli z Ciśca d! C ięciny oraz na obecności w ich stropie otoczaków w apieni ju rajsk ich i organogenicznych (brachiopodowo-algowych). W Ciś- c u i Cięcinie w ystępuje ław ica zlepieńca z m ateriałem m etam orficznym (zielone łupki chlorytowe) oraz kw arce i(W. S i k o r a , K. Ż y t k o , 1. c.).
Na podlstawie przytoczonych powyżej obserw acji i porów nań w ydaje się słuszne w ypowiedzenie poglądu, że utw ory obserwow ane w płatach
„m agurskich” w ystępujących w okolicy Jasła ta k litologiczno-stratygra- ficznie, jak i tektonicznie 'są raczej przynależne do stre fy przedm agur
skiej, a rnie m agurskiej.
ROZW AŻANIA PALEOGEOGRAFICZNE
Sedym entacja osadów wchodzących w obręb płatów w św ietle prze
prow adzonych obserw acji odbywała się przypuszczalnie w w arunkach bardzo zbliżonych do tych, jakie panow ały w podśląskiej1 strefie sedy
m entacyjnej;, np. m iędzy O parów ką a Brzostkiem . Podobnie jak w serii podśląskiej, ta k i tu przew ażają osady głównie ilaste i ilasto-m argliste z bardzo nieznaczną dom ieszką m ateriału detrytyczneigo i to w najdrob
niejszej frakcji. Dalsza analogia to obecność m ikrofauny złożonej głów
n ie z forto w apiennych oraz niew ielkie miąższości osadów. W sum ie całość tych obserw acji w skazuje, że sedym entacja była tu pow olna i dłu
gotrw ała i że odbyw ała się poza zasięgiem osiowej stre fy zbiornika o b jętej silną działalnością prądów . Przypuszczalnie strefą tą był podwod
— 60 —
ny grzbiet ge.antykilAnalny, k tó ry m iejscam i -'przechodził w w yniesienia nadw odne i k tó ry stanowili równocześnie kordylierę ograniczającą od północy ibaisen maguirski. Tak w ięc płaty, k tó re osadzały się w n a jb a r
dziej południow ej części stre fy przed m agurskiej na pograniczu pom iędzy w łaściw ą serią m agurską od południa a serią okienną od północy, stano
wią sedym ent pośredni pom iędzy tym i dwom:a seriam i.
I n stytu t Geologiczny
K arpa ck a Stacja Terenowa K r a k ó w
WYKAZ LITERATURY REFERENCES
B i e d a F. (1962), Facja w apienna w górnoeoceńskim fliszu Karpat 'polskich. Rocz.
Pól. T o w . Geol. 32, z. 3, K raków .
B i e d a F., G e r o c h S., K o s ż a r s k i L.., K s i ą ż k i e w i c z M., Ż y t k o K.
(1963), IStratigraphie des K arpat es extern es polonaises Biul. Inst. Geol. 181, W ar
szaw a.
B l a d c h e r J. ,(1961), .Mikrofauna m argli globLgerynowy ch z rejotnu fałd u Podzam cza. K w a r t. geol. 5, z. 3, W arszawa.
B I a i o h e r J., N o w a k W. (1963), M ikrobiostratygrafia zlepieńca z S ied lisk na iSW od Rzeszow a. Prz. geol. nr 7, W arszawa.
B l a i c h e r J., iS ł ą c z k a A. (1961), Zagadnienie czerwonych łupków z M iłkowej (Karpaty środkowe) K w a r t . geol. S praw. Posiedź, t. 5, z. 4 W arszawa.
B u r t a n J., K o n i o r K., K s i ą1 ż k i e w ii c z M. (11937), Mapa geologiczna Karpat Śląskich. P A U W yd. Śląsk ie, Kraków.
B u r t a n J., ' So k o ł o w i s k ! S. (1996), No'we badania nad stosunkiem regionu [magurskiego do krośnieńskiego w Beskidach Zachodnich. Prz. geol. nr 10, W ar
szaw a.
G r z y b o w s k i J. (1894!), M ikrofauny karpackiego piaskow ca spod Dukli. Rozpr.
P A U w ydz. mat.-przyr. 29 Kraków.
J a s i o n o w i o z J. (1961), N o w y płat m agurski iSowiny. K w a r t. geol. 5, z. 3, W ar
szawa.
J a s i o n o w i c z J., IS z y rrt a k o w s k a F. (1963) — Próba w yjaśnienia genezy p ła tó w magurskidh z okolicy Jasła Rocz. Pol. Tow. geol. t. 33, z. 3, Kraków.
K s i ą ż k i e w: i c z M. (1956), Geology o f the Northern Carpathians. Geol. Rdsch.
Bd. 45, H. 2, Stuttgart.
K s i ą żlk i e w i c z M., L e s k o B. (1959), O n th e relation b etw een th e Krosno and M agura-Flysch. Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. chim. geol. et geogr, 7, nr 10, W ar
szawa.
P a z d r o Z. (1929), Ms żyw ioły z łupków m enilitow ych w Skalniku i ich znaczenie stratygraficzne Kosmos, 54, Lwów.
P a z d r o Z. (19314), Sprawozdanie z badań geologicznych w roku 1933 na arkuszu Brzostek nStrzyżów. Posiedź. Nauk. Pań stw . Inst. Geol., N o 33, p. 14, W arszawa.
S i k o r a W. (1960), O stratygrafii serii okiennej w Ropie koło Gorlic. K w a r t. geol.
4, z. 1, Warszawa.
S i k o r a W., Ż y t k o K. (1959), Budowa Beskidu W ysokiego na południe od Żyw ca Biul. Inst. Geol. ,,Z badań geol. w Karp.” 4„ 141, W arszawa.
S z y m a k o w s k a F. (1962), B udow a geologiczna NIW części d epresji strzyżew skiej oraz ijej możiliwośdi roponoiśne. K w a r t. geol. S p r a w . Posiedź. 6, z. 4, W arszawa.
