R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
Tom (Volume) XXV — 1955 Z eszyt (Fascicule) 3 Kraków 1957
F . B IE D A
Z B A D A Ń N A D D U Ż Y M I OTWORNICAMI GÓRNEGO EO CENU KARPAT
(T abl. X I—X I I I i 1 tab e la)
Об исследовании крупных форэминифер в верхних эоценовых отложениях Карпатских гор
(Табл. X I—Х Ш и 1 таб.)
Contribution a la connaissance des grands Foraminiferes de Г Eocene superieur des Kar pates
(PI. X I—X I I I e t 1 tabl.)
S t r e s z c z e n i e . A u to r p o d a je w ia d o m o ść o w y s tę p o w a n iu ro d z a jó w d u ż y c h o tw o r- n ic G r z y b o w s k ia , S p iro c ly p e u s, O p e rc u lin o id e s w g ó rn y m e o cen ie flisz u K a r p a t P o l
ski, C zech o sło w acji i B u k o w in y (USRR), o p isu je 6 g a tu n k ó w o ra z p o d a je n o w ą p o p r a w io n ą d iag n o z ę ro d z a ju G r z y b o w s k ia o p isa n e g o p rz e z a u to r a w r . 1950.
W utw orach górnego eocenu K a rp a t fliszowych oraz w apieni n um uli- tow ych T atr i innych trzonów krystalicznych i mezozoicznych K arp at zachodnich napotyka się n a niektóre rodzaje dużych otw ornic nie w y stę
pujących w starszych p iętrach eocenu; m ają one przez to duże znaczenie stratygraficzne. M ateriały, których opracow anie je st przedm iotem n in ie j
szej notatki, pochodzą z różnych serii fliszow ych i niefliszow ych Polski, Czechosłow acji i USRR,
Rodzaje, o których poniżej będzie mowa, są:
G rzybow skia, Spiroclypeus, Operculinoides.
Poza pierw szym rodzajem , którego jeden g atu n ek był opisany szcze
gółowo ( B i e d a 1950), wiadomości o pozostałych dwóch rodzajach są szczupłe, jeżeli chodzi o obszar K arpat. Również zostały poczynione nowe spostrzeżenia co do rodzaju G rzybow skia, k tó re obecnie zostaną przed sta
wione. W zw iązku z ty m now ym rodzajem będzie omówiona sp raw a ro
dzaju H eterostegina, albow iem okazuje się, że niektóre g atu n k i tego o stat
niego rodzaju należą już to do rodzaju G rzybow skia, już to d o rodzaju Spiroclypeus.
- 204 -
Omówione i opisane zostaną następujące gatunki:
G rzybow skia m u ltifid a B i e d a ,
„ reticulata (R ii t i m e y e r), Spiroclypeus granulosus B o u s s a c,
„ carpaticus ( U h l i g), Operculinoides nassauensis C o l e ,
„ vaughani ( C u s h m a n ) .
Część m ateriałów zebrałem sam, część pęchodzd ze zbiorów prof.
D. A n d r u s o v a z B ratysław y, prof. M. K s i ą ż k i e w i c z a i prof.
H. S w i d z i ń s k i e g o . D ziękuję uprzejm ie w yżej w ym ienionym za ich współpracę. D ziękuję rów nież drow i J. M a ł e c k i e m u za w ykonanie fotografii.
S praw a rodzajów H eterostegina i G rzybow skia
P rzeglądając diagnozę rodzaju H eterostegina podaną przez różnych autorów widzimy, że ten rodzaj w edług D o u v i l l e g o (1905), G a l l o - w a y a (1933) i C u s h m a n a (1950) je st ew olutny, p rzynajm niej w o stat
nim skręcie. G l a e s s n e r (1945) w yraża się, że skorupka je st ew olutna w gatunkach typow ych.
Na spraw ę ew olutności i inw olutności heterostegin zw rócił uw agę S i l v e s t r i (1937) proponując nazwać inw olutne heterosteginy nazw ą H eterosteginella, k tó ra to nazw a jest niew ażna w edług reg u ł nom enkla
tury, ponieważ autor ten nie podał opisu ani rycin tego rodzaju.
W pracy sw ojej o rodzaju G rzybow skia (1950) zaznaczyłem, że ten ro dzaj je s t i n w o l u t n ą „ h e t e r o s t e g i n ą “, ale diagnoza rodzaju zo
stała zb y t wąsko ujęta, na podstaw ie jednego tylko gatunku. Obecnie do
chodzę do przekonania w oparciu o dalsze nowe m ateriały, że inw olutne (w całości) „heterosteginy“ przedstaw iają rodzaj G rzybow skia, a nazw ę rodzajow ą H eterostegina należy stosować do form ew olutnych. P rz y jm u ję zatem pogląd S i l v e s t r i e g o .
Wobec powyższego podaję obecnie now ą diagnozę rodzaju G rzy
bowskia:
O tw ornica w apienna, soczewkowatego kształtu, dwubocznie sym e
tryczna, płasko spiralnie zw inięta, ostatni sk ręt całkow icie p rzy k ry w a sk ręty starsze. Na pow ierzchni zn ajd u je się cen traln a brodaw ka, z której w ychodzą prom ienisto przedłużenia przegrodow e. P rzekrój rów nikow y w ykazuje sp iralę o luźnych skrętach. Przegrody i kom ory liczne. W środku p rzekroju równikowego, w najstarszej części odpow iadającej pierw szej fazie rozw oju osobnikowego sk ręty m ają przegrody zgięte i kom ory po
jedyncze. W części skrętów odpow iadającej stanow i dojrzałości organizm u pojaw iają się w tórne przegrody, które oddzielają w tó rn e kom ory ułożone n ieregularnie drzew kow ato lub w reg u larn y ch szeregach. Te w tó rn e ko
m ory i w tórne przegrody zw ykle zaznaczają się w ostatn im skręcie n a powierzchni.
G enotyp: G rzybow skia m u ltifid a B i e d a , 1950.
W ystępowanie: b a r t o n.
- 205 -
G rzybow skia m u ltifid a B i e d a
(T abl. X I, ry c. 1—5, 8—9)
1950. G r z y b o w s k ia m u ltifid a n . sp.; B i e d a F. O n o w y c h otw . R o c z n ik Pol. Tow . G eol. t. X V III, s tr. 153— 156, ta b l. I I I , fig. 1—9, ta b l. IV, fig. 1—3.
1955. G r z y b o w s k ia m u ltifid a B i e d a ; B i e d a F. D uże o tw . w e fliszu , P rz e g l.
G eol. zesz. 6, s tr. 272, ry c. 9.
G atunek ten opisany (1950) na podstaw ie okazów z fliszu K arp at pol
skich, a w szczególności fliszu podhalańskiego w Szaflarach, skąd pochodzi ty p tego gatunku, później został stw ierdzony w w ielu innych obszarach.
M iejsca w ystępow ania są w ym ienione w tabeli I. J e s t to zatem gatunek szeroko rozprzestrzeniony we fliszu karpackim , znam ienny dla górnego eocenu.
Opis obydwóch form — m akrosferycznej i m ikrosferycznej — został poprzednio podany. Obecnie zostały dołączone nowe ryciny, w szczegól
ności nie podane poprzednio ryciny przekroju osiowego form y A (tabl. XI, fig. 2, 8), na których widać w yraźnie obejm ow anie się skrętów .
G rzybow skia reticulata ( R i i t i m e y e r )
(T abl. X I, fig. 6, 7)
1850. H e te ro ste g in a re tic u la ta R i i t . ; R i i t i m e y e r L., U b e r d a s schw eiz. N u m - m u lite n te r r a in , s tr. 109, ta b l. IV, fig. 61.
1868. H e te ro ste g in a r e tic u la ta R i i t . ; G i i m b e l C. W., B e itr. z u r F o r a m in if e re n - f a u n a d e r n o rd a lp . E o c a n g eb ild e, s tr . 84, ta b l. II, fig. 110 a, b.
1875. H e te ro ste g in a re tic u la ta R i i t . ; H a n t k e n M., D ie F a u n a d e r C la v u lin a sza b o i S c h ic h te n , str. 81, ta b l. X II, fig. 3.
G atunek ten został pobieżnie opisany przez R i i t i m e y e r a (1850), rów nież rycina podana przez tego au to ra niew iele mówi. G ii m b e 1 (1868) opisuje nieco dokładniej ten gatunek, nie podaje przek ro ju rów ni
kowego. Sądząc z obrazu powierzchni, dosyć schem atycznego, sk ręt ostatni ob ejm u je całkowicie sk ręty poprzednie, je st to zatem rodzaj G rzybow skia.
G ii m b e 1 do tego rodzaju zalicza Het. Helvetica opisaną przez K a u f - m a n n a (1867). B r a d y (1884) ten ostatni gatunek uw aża za synonim Het. depressa. T h a l m a n n (1932) znowuż rozbija Het. depressa podaną przez B r a d y e g o między gatunki Het. antillea i Het. costata.
Het. Helvetica w edług opisu i rycin K a u f m a n n a je st w yraźnie fo rm ą inw olutną, niestety au to r ten nie podaje, ja k w ygląda pow ierzch
nia; jeżeli chodzi o przekrój rów nikow y, to je st on w dużej m ierze po
dobny do Grzyb, m ultifida.
Opis i rycina Het. reticulata podane przez H a n t k e n a (1875) nie wnoszą nic nowego do znajomości tego gatunku. C ytują go z fliszu K arp at U h l i g (1888) i M. de C i z a n c o u r t (1933), nie podają jednak opisu i rycin.
B o u s s a c (1906) po raz pierw szy poddaje w w ątpliwość, czy Het. re ti
culata należy do rodzaju H eterostegina. W opisie Spiroclypeus granulosus B o u s s a c cytuje ten pierw szy gatunek jako ? Spiroclypeus, a wiadomo, że rodzaj ten należy do form o skorupie inw olutnej.
Grzyb, reticulata jest w iększa od G rzyb, m ultifida, średnica okazów
- 206 -
u nas napotykanych w ynosi 3,5— 4,5 mm, ale przew ażnie koniec sk rętu ostatniego, bardzo cienkiego, je st odłam any. Na pow ierzchni (tabl. I, fig. 6, 7) je s t w środku nabrzm ienie położone nieco ekscentrycznie, na nim w idać brodaw kę o niew yraźnych konturach. W ychodzące z niej główne p rze
grody biegną łukow ato ku brzegowi, kom ory głów ne są podzielone dosyć regularnie na w tórne kom ory kształtu prostokąta. Ta regularność je st lepiej zaznaczona na p rzek ro ju rów nikow ym , niestety dobrego takiego przekroju nie można było w ykonać z powodu cienkości i pofałdow ania skorupek.
Dotychczasowe dane z lite ra tu ry m ów ią o górno-eoceńskim w ieku w y stępow ania tego gatunku, trzeba tu ta j w ykluczyć dane, któ re podaje G u m b e l , jako nie dość sprecyzowane. W obszarze karpackim G rzyb, re- ticulata została stw ierdzona w szeregu odkryw ek, w szystkie są w ieku gór- no-eoceńskiego.
Uwagi odnośnie do rodzaju H eterostegina
N ajlepiej naszym zdaniem u ję ta je st diagnoza tego rodzaju u G a l l o - w a y a (1933). Nie mogę tu ta j omawiać, głów nie dla b ra k u m ateriałów , zagadnienia, które g atu n k i dotychczas opisane jak o heterosteginy pow inny pozostać w tym rodzaju, a które należałoby zaliczyć do rodzaju G rzy
bowskia.
Tymczasowy przegląd gatunków zdaje się przem aw iać, że w łaściw a H eterostegina pojaw ia się później, genotyp je st form ą dzisiejszą i w kon
sekw encji tego przynajm niej pow ażna część starotrzeciorzędow ych h ete- rostegin może reprezentow ać grzybowskię. D la p rzy k ład u opisana n a nowo Het. assilinoides przez H e n s o n a (1937), określona jako form a inw olutna, należałaby do rodzaju G rzybow skia. O tej form ie w spom inam dlatego, że pierw otna Het. assilinoides opisana przez B l a n c k e n h o r n a obejm o
w ała różne rodzaje, o czym będzie jeszcze mowa.
W każdym razie należy tu podkreślić, że dotychczas nie napotkałem w m ateriałach fliszow ych z K a rp a t formy, k tó rą by m ożna uznać za przedstaw iającą praw dziw ą heterosteginę. P odana przez G r z y b o w - s k i e g o (1894) H eterostegina sp. nie je st ani heterosteginą, ani grzybow s- kią. M. de C i z a n c o u r t uw aża ten okaz za O perculinella cum ingii, co rów nież nie może być przyjęte, gdyż g atu n ek te n je st form ą w spółcześnie żyjącą.
Także Het. grotriani cytow ana gdzie indziej przez G r z y b o w s k i e g o (1897) z łupków m enilitow ych K rościenka Niżnego je st form ą w ątpliw ą.
R ysunek R e u s s a, na k tó ry pow ołuje się G r z y b o w s k i , może r a czej przedstaw iać operkulinę. Zbiory autora z tej odkryw ki n iestety za
w ierają okazy źle zachowane. Je s t praw dopodobne, że w y stęp u je tu Oper- culinoides, nie widać ani grzybowskii, ani heterosteginy.
Rodzaj Spiroclypeus D o u v.
Rodzaj Spiroclypeus został opisany (1905) przez H. D o u v i l l e g o z akw itanu Bornea, typem tego rodzaju je st S. orbitoideus. J. B o u s s a c (1906) znalazł inny gatunek S. granulosus w priabonie Włoch. A utor ten
- 207 -
stw ierdził m. in., że ściana w części środkowej skorupy rozszczepia się n a szereg blaszek.
Ilość gatunków tego rodzaju w zrasta, szczegółowiej zajęli się nim W. J. K r i j n e n (1931), a następnie T. S. H o k (1937). Ten ostatni stw ier
dził now y eoceński gatunek (S. verm icularis) n a Borneo, podał szczegó
łowy opis m ikroskopow ej budow y skorupy, w ykazał, że w tó rn e kom ory w obrębie jednej głównej kom ory są połączone w tó rn y m i stolonam i. P o
dzielił g atunki na dwie grupy:
1) gatunki o pow ierzchni b r o d a w k o w a t ej ,
2) „ ,, ,, s i a t k o w a t e j , nie podając jednak, czy to są odrębne podrodzaje.
Dane. o budow ie spiroklypeusa pozw oliły stw ierdzić, ,że przedtem ga
tu n k i tego rodzaju były zaliczane do rodzaju H eterostegina. N iektóre n a
w et g atu n k i opisyw ane pod tą ostatn ią nazw ą stanow ią m ieszaninę nie tylko odrębnych gatunków , ale n aw et rodzajów . P rzykładem tego jest H et. assilinoides opisany przez B l a n c k e n h o r n a , potem g atu n ek ten poddał rew izji H e n s o n (1937) i w ykazał, że pod tą nazw ą zostały złączone dw ie różne formy,, jedna w edług H e n s o n a to praw dziw a Het. assili
noides, druga zaś została określona jako Spir. blanckenhorni.
, Podobnie przedstaw ia się spraw a i z m ateriałam i z K arpat. J a k wyżej b y ła mowa, jedne „heterosteginy“ trzeba zaliczyć do rodzaju G rzybow s- kia, inne zaś, jak np. Het. carpatica U h 1 i g do rodzaju Spiroclypeus.
Obok tego gatu n k u w ystępuje także we fliszu karpackim , a szczególnie w w apieniach num ulitow ych drugi gatunek, Spir. granulosus.
Spiroclypeus granulosus B o u s s a c
(T abi. X II, fig. 1, 3, 4, 7, 8)
1906. S p iro c ly p e u s g ra n u lo su s n. sp.; B o u s s a c J ., D e v e lo p p e m e n t e t m o rp h o - lo g ie d e q u e lq u e s F o ra m . de P ria b o n a , B u li. Soc. G eol. d e F r. s tr. 96, ta b l. II, fig.
15— 18, tab i. III, fig. 19.
1933. S p iro c ly p e u s g ra n u lo su s B o u s s . ; C i z a n c o u r t M . de. O tw . p ria b . z B u k o w c a , S p ra w . P. I. G. t. V II, s tr . 766, ta b l. 34, fig. 6.
G atunek ten został opisany z górnego eocenu, priabonu z miejscowości P riab o n a we Włoszech. Opis i ry cin a p rzek ro ju rów nikow ego są niedo
kładne, nie wiadomo, czy jest to form a m akrosferyczna czy m ikrosfe
ry czna. Rysunek przek ro ju osiowego podany przez B o u s s a c a w skazy
w ałby raczej na form ę m ikrosferyczną.
Pow ierzchnia posiada liczne brodaw ki, które ku środkow i skorupki znacznie w zrastają. Widać to dobrze na tabl. II, fig. 1, obraz ten podobny je st do dyskocykliny, w ykonany przekrój rów nikow y tego samego okazu, jakkolw iek niezbyt dobry, pozwolił stwierdzić, że m a się tu do czynienia ze spiroklypeusem .
Pom iędzy brodaw kam i w idać d elik atn ą siatkę złożoną z m ałych oczek.
Nie je st to jednak budow a siatkow ata taka, jak ą znajdujem y u tzw. form siatkow atych (S. orbitoideus, S. leupoldi) w edług w yżej w spom nianego określenia T. S. H o k a.
N a przekroju rów nikow ym widać kom orę em brionalną o średnicy 0,2—
0,3 mm, druga kom ora jest odmiennego kształtu, nerkow atego. K rok skrę
- 208 -
tów w zrasta szybko, kom ory drugorzędne są ułożone n a ogół regularnie i zazwyczaj jednakow ej wielkości. Je s t to więc in n y obraz tego p rzek ro ju od tego, k tó ry znajdujem y w g atu n k u S. carpaticus, w ty m ostatnim g atu n k u kom ory są większe.
S. granulosus został także stw ierdzony przez S i l v e s t r i e g o (1948) w piętrze A uversien w Somali. A utor ten piętro to zalicza do środkowego eocenu, ale większość opinii jest za tym , że je st to górny eocen.
Spiroclypeus carpaticus ( U h l i g)
(T abl. X II, fig. 2 ,5 ,6 )
1888. H e te ro ste g in a ca rp a tica n. sp.; U h l i g V. M ik ro fa u n a d e r w e st.-g a liz . K a r p a th e n , s tr . 201—202, ta b l. II, ffg. 14, 15, fig. 10 w te k ś c ie g ó rn a .
B o u s s a c (1906) zaliczył ten g atunek ze znakiem zapytania do ro
d zaju Spiroclypeus, późniejsi autorow ie nie podzielają tego poglądu, tak np. M. de C i z a n c o u r t cytuje (1933) nadal Het. carpatica w śród otw ornic z Bukowca.
W edług U h 1 i g a S. carpaticus m a średnicę 2,5—3,5 mm. Okazy na
sze są m niejsze, 1,7—2,5 mm, być może, że w iększe okazy, o któ ry ch m ów i U h 1 i g, należą do innego gatunku. Przem aw iałby za ty m także®
obraz przekroju równikowego podany przez tego au to ra (1. c., str. 2 0 2, fig. 10). Sądzę, że rysunek p rzek ro ju rów nikow ego podany u góry przed
staw ia rzeczywiście S. carpaticus, n atom iast ry su n ek dolny raczej S. gra
nulosus, o ile nie jest to jakiś odrębny gatunek.
B o u s s a c określa S. granulosus jako form ę opatrzoną dużym i b ro daw kam i, co zresztą je st widoczne nie tyle na podanej przez tego au to ra pow ierzchni, ile na p rzek ro ju osiowym. U h 1 i g rów nież podaje, że S. car
paticus m a brodaw ki, k tó re są już gołym okiem widoczne. Różnica polega na rozmieszczeniu i wielkości brodaw ek, m ianow icie u >S. carpaticus są one m niej więcej jednakow ej wielkości na całej pow ierzchni, rysunek 5 na tabl. X II jest niestety n iezbyt dobry z pow odu złego sta n u zachowania okazu. U S. granulosus, ja k było powyżej podane, brodaw ki są znacznie większe w części środkowej skorupki.
S. carpaticus został opisany przez U h 1 i g a z Woli Łużańskiej. Ta fau n a obecnie ( B i e d a 1946) jest określona jako górno-eoceńska. Rów
nież inne w ystępow ania tego gatunku podane w tabeli I są tego samego wieku.
Rodzaj Operculinoides H a n z a w a
Rodzaj ten opisał H a n z a w a w r. 1935 podając jako jego genotyp Operculina w ilcoxi ( H e i l p r i n ) . W idzimy tu podobne zjaw isko jak w w ypadku rodzaju H eterostegina, przedtem łączono w rodzaju O percu
lina form y ew olutne, teraz jest to praw dziw a Operculina i form y inw o
lutne, a więc Operculinoides.
Dotychczas rodzaj ostatni podaw any je st z zachodniej półkuli w utw o
rach od górnego eocenu do miocenu. We fliszu K arp at i w apieniach n u m u - litow ych T a tr spotyka się go często, lecz znajdyw ane zw ykle jego prze-
T a b e l a 1 Т а б л и ц а I
T a b l e a u I
Wapienie numuli- towe eocenu Tatr warstwy stropowe wieku doln. priabonu
Нуммулитовые известняки эоцева
Татр Кровельные свиты нижнего
приабона Calcaires nummuli-
tiąues de 1’Ёосёпе de la Tatra couches du toit d’ige de Priabonien
infćrieur
Flisz podhalański Подгалянский флиш
Flysch de Podhale
Flisz serii „okien
nej” Słowacji sensu Świdziński Łupki menilitowe (w-wy malcowskie) Флиш тектоничес
кого окна sensu Świdziński (отло
жения de Malcov Flysch „dc la serie de la fcnćtre tecto-
niąue” sensu Świ
dziński Schistes menilitiąues (couches de Malcov)
(Bieda 1957)
Flisz serii magur
skiej (piask. ma
gurski) Флиш магурских
отложений (ма- гурский песча
ник) Flysch „de la serie
de Magura” (gres de Magura) (Bieda 1946)
Flisz serii menilitowo-krośnieńskiej Флиш менилитово-кросненских отложений
Flysch de la serie des mćnilites ct de Krosno Flisz osłony skałek ze
wnętrznych Флиш по
крова внеш
ней клип- повой зоны Flysch „de couverture”
des Klippes externes (Bieda, in Książkiewicz
1935) Polska
Польша Pologne (Bieda 1950)
Słowacja Словакия
Slovaquie (Bieda 1957)
Łupki menili
towe Менилнтовыо
сланцы Schistes mćnili-
tiąues (Bieda 1946
1950)
Warstwy przejściowe Переходные
свиты Couches de
passage
Warstwy kro
śnieńskie Свиты крос- ненских отло
жений Couches de
Krosno
Flisz nie
określony Флиш нео
пределен
ный Flysch indć-
terminó (Uhlig 1888)
Qrzybowskia multifida B i e d a
liczne odkrywki многочисленные
вскрыши de nombreux
alfleurements
Szaflary Pucov Belanska
doi.
Vaźec Vychodna
Turinek
Lenartów Rychvald Raslavice
Klęczany Kopań
Magdalena Folusz Samoklęski Łysa Góra
Besko Rzepiennik Andrychów
Grzybowskie reticulata (R & t i m.)
it Belanska
doi.
Łysa Góra Seletyn
Bukowioc Andrychów Wola
Łużańska
Spiroclypeus granulosus B o u s s a c
»» Vychodna Rasluvice
Niźni Młyn
Wieprzec Seletyn Andrychów Wola
Łużańska
Spiroclypeus carpaticus ( U h l i g )
» Szaflary Vychodna Raslivice
Lęnartov
Kopań Seletyn
Bukowiec Wola
Łużańska
Operculinoides nassauensis C o l e
»» Rohaćka
Pucov Turinek
Lem.itov Kopań
Samoklęski Łysa Góra
Seletyn
Besko Bukowiec
Rzepiennik Dominikowice
Operculinoides vaughani ( C u s h m a n )
Rohaćka Lenartov Andrychów
Rocznik Pol. Tow. Geol. t. XXV, z. 3 — do s t r 208—209
- 209 -
kro je rów nikow e były określane jako przekroje operkulin, zaś obraz po
w ierzchni przypom inał num u lity lub rodzaj Operculinęlla.
O statnio M. de C i z a n c o u r t (1948) uw aża O perculinoides za pod- rodzaj rodzaju N um m ulites. To stanow isko nie je s t pozbawione pew nej słuszności, ale w ypow iedziany przez G l a e s s n e r a (1945) pogląd, że ten rodzaj zajm uje pod względem m orfologicznym stanow isko przejściow e m iędzy rodzajam i Operculina a N u m m u lites, przem aw ia za utrzym aniem odrębnej nazw y rodzajowej.
W szystkie dotychczasowe dane świadczą, że O perculinoides pojaw ia się dopiero w górnym eocenie i u trzy m u je się do miocen-u.
Operculinoides nassauensis C o l e
(T abl. X III, fig. 1—5)
1944. O p e rc u lin o id es n a ssa u e n sis n. sp.; C o l e W. S. S tra t, a n d p a le o n t. stu d ie s of w e lls in F lo rid a , s tr. 47, ta b l. 1, fig. 6, ta b l. 5, fig. 2—3, 10— 12, 14, 16, ta b l. 7, fig . 8, ta b l. 8, fig. 9— 11, ta b l. 18, fig. 2—3.
G atunek ten został opisany, w r. 1944 przez W. S. C o 1 e ’a z górnego eocenu i oligocenu Florydy. Trzy lata przedtem , w r. 1941, ten sam autor razem z T. W. V a u g h a n e m opisał inny gatunek Op. soldadensis z górnego eocenu Trinidadu, a k tó ry to gatunek w ykazuje pew ne podo
bieństw o do Op. nassauensis.
J e s t rzeczą znam ienną, że w opisach obydwóch tych gatunków auto- row ie zgodnie podkreślają podobieństw o ich do Op. vaughani (C u s h- m a n ) , przez co do pewnego stopnia g atu n k i te stoją blisko siebie. Ale C o l e , w spółautor opisu Op. soldadensis, ani słowem nie w spom ina o sto
sunku między tym gatunkiem a Op. nassauensis.
Zestaw ienie najw ażniejszych cech tych gatunków da nam możność w yciągnięcia odpow iednich wniosków.
Średnica większa Średnica mniejsza
( = szerokość) Ilość skrętów
Ilość kom ór w ostatnim
skręcie Operculinoides
soldadensis 1,9—2,6 mm 1,5—2,2 mm 3—3 1 /4 22—29
nassauensis 1,5—2,2 mm 1,4— 1,7 mm 2 1/4— 2 1/2 19—24
O pierając się na tych danych zaczerpniętych z oryginalnych opisów autorów m ożna by powiedzieć, że te gatunki są rzeczywiście podobne, a poniew aż także w ygląd przegród i kom ór je s t taki sam, je st więc m o
żliwe, że m am y tu do czynienia z jednym i ty m sam ym gatunkiem . Op.
soldadensis je st nieco większy i dlatego je st u niego więcej skrętów i ko
m ór niż u Op. nassauensis, form y m niejszej.
Bez zbadania jednak okazów oryginalnych spraw y tej rozstrzygnąć nie można. G atunek Op. soldadensis nie jest dobrze opisany, gdyż auto- row ie podają (1941), że je st to form a m ikrosferyczna; tłum aczyłoby to różnice wielkości pomiędzy tym gatunkiem a Op. nassauensis, ale patrząc
Rocznik Pol. Tow. Geol. XXV, z. 3 14
- 210 -
się n a ryciny widzimy, że n a trzy przekroje rów nikow e d w a przedstaw iają form ę m akrosferyczną. Z atem pod ty m w zględem Op. soldadensis nie został należycie sprecyzowany.
C o l e podaje, że Op. nassauensis jest form ą m akrosferyczną, o stosun
kowo dużej komorze em brionalnej.
T rzeba zatem powiedzieć, że Op. soldadensis nie jest n a tyle dobrze określony, ażeby do niego można było zaliczyć Op. nassauensis. Są jesz
cze inne podobne gatunki; i tak Op. floridensis ( H e i l p r i n ) m a jeszcze więcej kom ór niż Op. soldadensis, natom iast Op. ocalanus ( C u s h m a n ) ma kom ór m niej od Op. nassauensis.
Okazy Op. nassauensis z eocenu T a tr m ają 20— 24 kom ór w o statnim skręcie, jest więc zgodność z tym , co podaje C o l e . K om ora em brionalna u naszych okazów jest stosunkowo dosyć duża, jej średnica w ynosi 0,15—
0,25 mm, gdy w edług C o l e ’a średnica ta w ynosi 0,07— 0,08 mm. N ie
stety nie wiemy, jak a je st wielkość kom ory em brionalnej u Op. soldaden
sis. M. de C i z a n c o u r t (1947) podaje, że okazy z eocenu K uby m ają bardzo m ałą kom orę em brionalną.
W naszych m ateriałach została stw ierdzona także form a m ikrosfe- ryczna (tabl. X III, fig. 2).
Operculinoides vaughani ( C u s h m a n )
- (T abl. X III, fig. 6—7)
1921. O p e rc u lin a v a u g h a n i n. sp.; C u s h m a n J . A., A m e ric a n sp ecies of O p e r- c u lin a a n d H e te ro s te g in a , s tr. 128, ta b l. 19, fig. 6—7.
1935. O p e rc u lin a v a u g h a n i C u s h m . ; G r a v e l l D . W. & H a n n a M. A., L a r g e r F o ra m . fo rm th e M oody’s B ra n c h M arl, s tr. 334, ta b l. 29, fig. 6, 9, 12, 16—21.
1952. O p e rc u lin o id es v a u g h a n i ( C u s h m . ) ; C o l e W. S., E o c e n e a n d O lig o cen e L a r g e r F o ra m . fro m th e P a n a m a C an al, s tr. 11, ta b l. 2, fig. 12— 16.
G atunek ten je st podobny do poprzedniego, m a jednak znacznie w iększy krok skrętów , stąd ostatni sk rę t je st bardzo wysoki, jego wysokość w koń
cowej części je st w iększa od średnicy pozostałej części skorupki.
Średnica okazów w ynosi 4— 5 mm, są one bardzo płaskie, z lekkim guzow atym w zniesieniem w części środkowej skorupki. Ze w zględu na d elikatną budow ę skorupki nie można w ydobyć okazów w całości.
Odnośnie do ilości kom ór w ostatnim skręcie m am y zgodność z Op.
nassauensis, gdyż ilość kom ór je st praw ie ta sama: 19— 23. Co do śred
nicy kom ory em brionalnej to G r a v e l l & H a n n a podają podobne w ym iary jak na naszych okazach, przeciętnie w ynosi ona 0,15 mm.
G atunek ten został znaleziony w różnych obszarach A m eryki w eocenie górnym.
K a te d ra P a le o n to lo g ii A k a d e m ii G ó rn ic z o -H u tn ic z e j w K ra k o w ie
W Y K A Z L IT E R A T U R Y
1. B i e d a F. (1938), O n u m u lin a c h z łu p k ó w m e n ilito w y c h ze S e le ty n a n a B u k o w i
n ie (Les N u m m u lin e s d es s c h iste s m e n ilitiq u e s de S e lety n ). S p ra w . Pol. In st.
Geol. (B ull, d u S e r v ic e Geol. de P ologne) t. IX , 2, W a rsz a w a .
2. B i e d a F. (1946), S tr a ty g r a f ia flisz u K a r p a t p o lsk ic h n a p o d s ta w ie d u ż y c h o tw o r-
— 211 -
n ic (La Stratigraphie d u F ly sc h des K a rp a te s c e n tra le s p o lo n aise s b a see s u r les g r a n d s F o ra m in ife re s ). R o c z n ik Pol. T o w . G eol. (A n n a le s de la Soc. Geol. d e P o logne) t. X V I, K ra k ó w .
3. B i e d a F. (1950), O n o w y c h i m ało z n a n y c h o tw o rn ic a c h z fliszu K a r p a t p o l
sk ic h (S u r q u e lq u e s F o ra m in ife re s n o u v e a u x o u p e u c o n n u s d u F ly s c h d e s K a r p a te s P o lo n aises), R o c z n ik Pol. T o w . Geol. (A n n a le s de la Soc. G eol. de P olo g ne)
t. X V III, K ra k ó w .
4. B i e d a F. (1953), D uże o tw o rn ic e w e fliszu k a rp a c k im , P rze g lą d G e o lo g ic zn y , zesz. 6, W a rsz a w a .
5. B i e d a F. (1957), F a u n y d u ż y c h o tw o m ic g ó rn eg o e o c en u S ło w a c ji (w d ru k u ).
6. B o u s s a c J . (1906, D e v e lo p p e m e n t e t m o rp h o lo g ie des q u e lq u e s fo ra m in ife re s d e P ria b o n a , B u li. Soc. Geol. de F rance, ser. IV, t. V I, P a ris .
7. B r a d y H. B. (1884), R e p o rt on th e F o r a m in if e ra d re d g e d b y H. M. S. „ C h a lle n g e r “ R e p o rts of th e S cien t. R es. of V o yage of H. M. S. „ C h a lle n g e r“ IX (Zool.) L o n don .
8. C i z a n c o u r t M. de (1933), O tw o rn ic e p ria b o ń s k ie z B u k o w c a w K a r p a ta c h W sch o d n ic h (F o ra m in ife re s p ria b o n ie n s d e B u ko w iec), S p r a w . Pol. In st. Geol.
(B u ll, d u S e r v ic e G eol. de P ologne) t. V II, W a rsz a w a .
9. C i z a n c o u r t M. d e (1948), N u m m u lite s de 1’Ile d e la B a rb a d e (P e tite s A n til
les), M em . Soc. Geol. de F ran ce, N ouv. S e rie , m em . n r 57 P a ris .
10. C o l e W. S. (1944), S tra tig r a p h ie a n d p a le o n to lo g ie s tu d ie s of w e lls in F lo rid a , N o 3, B u ll. F lo rid a Geol. S u r v e y , No 26, T a lla h a sse e .
11. C o l e W. S. (1952), E o cen e a n d O lig ocene L a rg e r F o r a m in if e ra fro m th e P a n a m a C a n a l Z one a n d v ic in ity , U. S. G eological S u r v e y , P ro f. P a p e rs N o 244, W a sh in g to n .
12. C u s h m a n J. A. (1921), A m e ric a n sp e cie s of O p e rc u lin a a n d H e te ro s te g in a a n d t h e i r fa ftn a l re la tio n s , U. S. Geol. S u r v e y , P rof. P apers, N o 128-E, W a sh in g to n . 13. C u s h m a n J . A. (1950), F o ra m in ife ra , t h e i r c la s s ific a tio n a n d eco n o m ic u se,
IV ed. C a m b rid g e , M ass.
14. D o u v i l l e H. (1905), L es F o ra m in ife re s d a n s le T e r tia ir e de B o rn eo , B u ll. Soc.
G eol. d e F ran ce s e rie IV, t. V, P a ris .
15. E l l i s B. F. a n d M e s s i n a A. R., A c a ta lo g u e of F o ra m in ife ra , A m e r ic a n M u s e u m o f N a tu r a l H isto ry , N ew Y ork.
16. G a l l o w a y J . J . (1933), A m a n u a l of F o ra m in ife ra , B lo o m in g to n . 17. G 1 a e s s n e r M. F. (1948), P rin c ip le s of M icro p ą le o n tp lo g y , N ew Y o rk.
18. G r a v e 11 D. W. a n d H a n n a M. A. (1935), L a r g e r F o ra m in ife ra fro m th e M oo
d y ’s B ra n c h m a rl, J a c k s o n E ocene, óf T e x a s, L o u isia n a , a n d M ississip p i, J o u m . o f P a leo n to lo g y, t. 9, M en ash a.
19. G r z y b o w s k i J . (1894), M ik ro fa u n a k a rp a c k ie g o p ia s k o w c a sp o d D u k li. R o zp r.
W y d z . M a t.-p r zy r . A ka d .. U m . t. X X IX , K ra k ó w .
20. G r z y b o w s k i J . (1894), O tw o rn ic e p o k ła d ó w n a fto n o ś n y c h o k o licy K ro s n a , R o zp r. W y d z . M a t.-p r zy r . A k a d . U m . t. X X X III, K ra k ó w .
21. G i i m b e l C. W. (1868), B e iträ g e z u r F o r a m in if e re n f a u n a d e r n o r d a lp in e n E o c ä n - g e b ild e , A b h d . b a yer. A k . d e r W iss. I I CL t. X , M ü n c h en . *
22. H a n t k e n M. (1875), D ie F a u n a d e r C la v u lin a szaboi S c h ic h te n , J a h r b . der u n g . Geol. A n s t. t. IV. B u d a p e st.
23. H a n z a w a S. (1935), S o m e fo ssil O p e rc u lin a a n d M io g y p sin a fro m J a p a n a n d th e th e ir s tr a tig r a p h ic a l sig n ific a n ce , T ö h o k u Im p . U n iv . Sei. R e p o rts, S e n d a i, t. 18.
24. H e n s o n F. R. S. (1937), L a r g e r F o ra m in ife ra fro m A in ta b , T u r k is h S y ria Eel.
geol. H e lv . t. X X X , B äle.
25. H o k T a n S in (1937), O n th e g e n u s S p iro c ly p e u s H. D o u v ille w ith a d e s c rip tio n of th e E ocen e S p iro c ly p e u s v e rm ic u la ris nov. sp. fro m K o e ta i in E a s t B o rn e o , D e In g e n ie u r in N e d e r la n d s c h -In d ie . J a a r g . IV . B a ta v ia .
26. K a u f m a n n F. J . (1867), D e r P ila tu s , geologisch u n te r s u c h t u n d b esch rieb en * B e itr . z. Geol. K a r te d e r S c h w e iz, V L ief. B e rn .
27. K r i j n e n W. F. (1931), H e t g e n u s S p iro c ly p e u s in h e t In d o -P a c ifis c h e G eb ied , V e r h . v . h. geol. M ijn b . G en n o t. v . N e d e r la n d e n K o l. Geol. S e rie d e e l IX . s - G r a - v e n h a g e .
28. K s i ą ż k i e w i c z M. (1935), D ie ä u s se re k a rp a tis c h e K lip p e n z o n e b e i A n d r y ch ów , B u ll, de l’A c. Pol. des Sc. et des L. CI. des Sc. M a th , e t N a t. S er. A .: S c.
M a th - K ra k ó w .
14*
- 212 ~
29. R ü t i m e y e r L. (1850), U b e r d a s sc h w e iz e risc h e N u m m u lite n te r r a in , B e m . 30. S i l v e s t r i A. (1937), (1939), (1948), F o r a m in if e ri d e ll’E o cen e d e lla S o m a lia ,
P a leon t. Ita l. t. X X X II. P isa .
31. T h a l m a n n H. E. (1884), N o m e n c la to r (U m - u n d N e u b e n e n n u n g e n ) z u d e n T a fe ln 1 bis 115 in H. B. B r a d y ’s W e rk ü b e r d ie F o ra m in ife re n d e r C h a lle n g e r- E x p e d itio n , L o n don . Ecl. geol. H e lv . t. 25 (1932), t. 26 (1933), B asel.
32. U h 1 i g V. (1886), U e b e r e in e M ik rö fa u n a a u s d e m A l t te r ti ä r d e r w e s tg a liz is c h e n K a rp a th e n , J a h rb . d er geol. R .- A n s t. t. 36, W ien.
33. V a u g h a n T. W. & C o l e W. S. (1941), P r e lim in a ry r e p o r t o n th e C re ta c e o u s a n d T e r tia r y L a rg e r F o r a m ih if e ra of T rin id a d , B r itis h W e st In d ie s , Geol. Soc. o f
A m e ric a , S p ec. P a p ers No 30.
РЕЗЮ МЕ
С о д е р ж а н и е . Автор сообщ ает о н ах ож д ен и и родов больш их ф орам иеиф ер
•Grzybowskia, Spiroclyp eu s, O perculinoides в в е р х н е м эоцене к ар п атск о го флиш а П ольш и, Ч ехо сло ваки и и Б у к о в и н ы (УССР). О писы вает 6 видов и п одает новы й поправленны й, д и а гн о з р о д а G rzybowskia, сообщ енного автором в 1950 год у.
В верхнеэоценовых образованиях флишевых Карпат а также в нуммули- товых известняках Татр и других кристаллических остовах Западних Карпат можно найти некоторые роды крупных фораминифер, которые отсутствуют в более старых эоценовых ярусах; вследствие этого они имеют важное значение со стратиграфической точки зрения. Материалы — исследование которых состав
ляет главный предмет этой записки — происходят из различных флишевых и нефлишевых серий Польши, Чехословакии и Украинской Союзной Советской Республики. В далнейшем будет речь о нижеследующих родах:
Grzybowskia, Spiroclypeus, Operculinoides.
Только один вид, принадлежащий к первому из вышеназванных родов, был подробно описан ( Б е д а 1950), сведения относительно двух других родов очень скудны, если принять во внимание территорию Карпатских гор.
Но и относительно рода Grzybowskia имеются новые наблюдения, отчет о кото
рых ныне будет представлен. По поводу этого нового рода мы обсудили вопрос рода Heterostegina, так как оказывается, что некоторые виды только что названного рода принадлежат то к роду Grzybowskia•, то к роду Spiroclypeus.
Мы обсудим и опишем следующие виды:
Grzybowskia multifida В i е d а,
Grzybowskia reticulata, (Е й t i m e y e г), Spiroclypeus granulosus B o u s s a c ,
„ carpaticus U h 1 i g, Operculinoides nassauensis Co l e ,
„ vaughani C u s h m a n .
Материалы отчасти я сам собрал, отчасти происходят они из коллекции проф. Д. А н д р у с о в а из Братиславы, проф. К с ё н ж к е в и ч а и проф. Сви- д з и н с к о г о . Я благодарю приветливо все вышепоименованные лица за их содействие. Благодарю тоже доктора И. М а л э ц к о г о за изготовление фото
графических снимков.
- 213 -
Проблема родов Heterostegina и Grzybowskia,
Рассматривая диагноз рода Heterostegina, формулированный разными авто
рами, видим что род этот — по мнению Д у в и л л е я (1905), Г а л л о у е й я (1933) и К у ш м е н а (1950) — имеет развернутую скорлупку, по-крайней мере в по
следнем изгибе. Г л е с с н е р (1945) высказывает мнение, что у типичных видов бывает развернутая скорлупка.
С и л ь в е с т р и (1937) обратил внимание на проблему развернутых и завер
нутых гетеростегин; он предложил дать завернутым гетеростегинам название Heterosteginella, однако — принимая во внимание правила номенклатуры — на
звания этого нельзя принять, так как упомянутый автор не представил ни опи
сания ни рисунков данного рода.
В моей работе о роде Grzybowskia я подчеркнул, что данный род это завернутая „гетеростегина“, но диагноз сей был основан на слишком узком фундаменте, на изучении одного только вида. Нынче — опираясь на дальней
ших новых материалах — я прихожу к убеждению, что вполне завернутые
„гетеростегины“ образуют род Grzybowskia, а название рода Heterostegina следует отнести к развернутым формам. Значит я стою на той же точке зрения, как С и л ь в е с т р и . ■
В виду вышесказанного я формулирую нынче новый диагноз рода Grzybow
skia :
Известковая фораминифера, имеющая форму линзы, двусторонно сим
метрическая, плоско-спирально завернутая, последний изгиб вполне закрывает предыдущие изгибы. На поверхности расположена центральная бородавка, от которой отходят радиально продолжения перегородок. Экваториальное сече
ние имеет форму спирали с просторными изгибами. Многочисленные перего
родки и камеры. По середине экваториального сечения, в самом старшем уча
стке, соответствующем первоначальной фазе индивидуального развития, изгибы имеют согнутые перегородки и единичные камеры. В тех участках изгибов, которые соответствуют фазе зрелости организма, появляются вторичные пере
городки, отделяющие вторичные камеры, расположенные или нерегулярно, деревцевидно или же в регулярных рядах. Вторичные камеры и вторичные перегородки обыкновенно заметны на поверхности последнего изгиба.
Генотип: Grzybowskia multifida В i е d а 1950.
Появление: б а р т о н с к и й я р у с. т
Grzybowskia multifida, В i е d а
(табл. XI, фиг. 1—5, 8—9) (С иноним ика: смотри п ольский текст;
•»
Вид этот описанный (1950) по экземплярам, найденным во флишевых образованиях польских Карпат, а в частности в подгалянском флише в Шаф- лярах, откуда происходит типический экземпляр этого вида — впоследствии был найден в многочисленных других пунктах; местонахождения поименованы на табели I. Следовательно этот вид широко распространен в карпатских фли
шевых образованиях; он характерен для верхнего эоцена.
Описание обеих форм, макросферической и микросферической, было уже
- 214 -
сделано раньше. Ныне добавлены новые рисунки, в особенности отсутствующие прежде рисунки осевого разреза формы А (табл. XI, фиг. 2,8); можно на них отчетливо заметить взаимное обнимание изгибов.
i
Grzyboivskia reticulata ( E i i t i m e y e r )
(табл. XI, фиг. 6, 7)
(С иноним ика: см отри п ол ьски й текст)
Вид этот был поверхностно описан Р ю т и м е й е р о м (1850); тоже и рису
нок, приложенный этим автором, немного нам помогает. Г ю м б е л ь (1868) описал несколько точнее этот вид, но недостает нам экваториального разреза.
Судя по несколько схематическому внешнему виду поверхности последний изгиб обнимает полностью предыдущие изгибы, а следовательно — это род Grzybow- sTcia.
Г ю м б е л ь причисляет к этому виду Heterostegina Helvetica, описанную К а у ф м а н н о м (1867). Б р е д и (1884) считает что упомянутый вид синонимом Heterostegina depressa. Т а л ь м а н н (1932) в свою очередь разделяет указан
ную Бредим форму H. depressa на два вида, именно на И. antillea и H. costata.
Н. Helvetica — судя по описанию Кауфманна и по его рисункам — это завер
нутая форма; однако к сожалению автор не указывает нам, как выглядит её поверхность; что касается экваториального сечения то оно очень похоже на G. multifida.
Описание и рисунок H. reticulata, представленные Ганткеном (1875) не представляют ничего нового, что способствовало бы ознакомлению нас с этим видом. Указывают нахождение этого вида в Карпатском флише У ли г (1888) и М. де С и з а н к у р (1933), но недостает там описаний и рисунков.
Б у с с а к (1906) впервые выразил сомнение в том, принадлежит ли H. reti
culata к роду Heterostegina. Б у с с ак, описывая вид Spiroclypeus granulosus зачисляет этот первый вид к роду Spiroclypeus; известно, что этот род зачислен к формам, обладающим завернутой скорлупкой.
G. reticulata по своим размерам больше, чем G. multifida: диаметр экзем
пляров появляющихся у нас 3,5 — 4,5 мм, но окончание последнего изгиба, очень тонкого, по большей части отломано. На поверхности (табл. XI, фиг. 6,7) по середине находится вздутие, расположенное несколько эксцентрически, на котором видна бородавка с неясными контурами. Отходящие от бородавки главные перегородки пробегают к краям дугообразно; главные камеры разделены до
вольно правильно на вторичные камеры, имеющие вид прямоугольников. Это пра
вильное размещение более заметно на экваториальном сечении; к сожалению однако невозможно было изготовить такое хорошее сечение по поводу тон
кости скорлупок и их морщин.
До сих пор появившиеся в литературе данные указывают на верхнеэоце- новый возраст этого вида; в этом случае не надо принимать во внимание дан
ных, сообщенных Гюмбелем, так как их точность недостаточна. В пределах Карпатских гор G. reticulata найдена была в многочисленных открывках, а все они верхнеэоценового возраста.
Замечания относящиеся к роду Heterostegina
Лучше всего — по нашему мнению — сформулирован диагноз этого рода у Г а л л о у э я (1933). Я не в состоянии — главным образом по поводу недо
статка материала — обсуждать вопрос, которые виды из описанных до сих пор
- 215 -
под названием Heterostegina должны быть оставлены в этом роде, а которые следовало бы причислить к роду GrzyhowsMa.
Предварительный обзор видов повидимойу приводит к заключению, что подлинная Heterostegina появляется позднее, что генотип это современная форма; все эти соображения приводят нас к выводу, что по крайней мере большинство древнетретичных гетеростегин может представлять род Grzybowskia.
Ради примера укажем, что вновь описанная Г е н с е н ом (1937) Heterostegina assilinoides, определенная как завернутая форма принадлежала бы к роду Grzybowskia. Об этой форме я говорю потому, что первоначальная форма Н. assilinoides описанная Б л я м к е н г о р н о м , обнимала разные роды, о чем будет еще речь потом.
Непременно надо здесь обратить внимание на то, что до тех пор я не нашел во флишевых отложениях такого экземпляра, который можно бы наз
вать подлинной гетеростегиной. Указанная Г ж и б о в с к и м (1894) Hetero
stegina sp. это и не гетеростегина и не гжибовския.. М. де С и з а н к у р при
нимает этот экземпляр за Operculinella cumingii, По этого нельзя принять, так как этот вид представляет современную форму.
Тоже и Heterostegina grotriani, описываемая Г ж и б о в с к и м (1897) из другой местности в мелинитовых сланцах в Нижнем Кростенке это форма возбуждающая сомнение. Рисунок Р е й с с а на который ссылается Г ж и б о в-
<; к и, может скорее изображать род Operculina. Коллекции автора, проис
ходящие из того же местонахождения к сожалению содержат плохосохранив- шиеся экземпляры; очень правдоподобно, что там находится Operculinoides, а не видно там ни Grzybowskia ни Heterostegina,
Род Spiroclypeus D o u v i l l e (1905)
Род Spiroclypeus был описан (1905) Г. Д у в и л л е м из аквитанских отло
жений на Борнео, типическим видом для этого рода является Spiroclypeus orbitoideus. Б у с с а к (1906) нашел другой вид S. granulosus в приабонских отложениях Италии. Названный автор между прочим установил, что в средней части скорлупки стенка раскалывается на ряд пластинок.
Количество видов этого рода увеличивается, заинтересовались даже под
робностями, относящимися к нему, В. И. К р и й н е н (1931), а в последствии Т. С. Г о к (1937). Последний из только что названных установил новый эоцен- ский вид (S.vermicularis) из Борнео, описал подробно микроскопическое строе
ние скорлупки, доказал, что в пределах единой главной камеры вторичные камеры соединены между собой вторичными укреплениями. Существующие виды он зачислил к двум группам:
1. виды с б о р о д а в ч а т о й поверхностью,
2. виды с с е т ч а т о й поверхностью.
Однако он не высказался по вопросу принимать ли эти группы за два отдельные подроды.
Данные о строении Spiroclypeus позволяют установить, что раньше виды этого рода зачислялись к роду Heterostegina. Даже некоторые виды, описы
ваемые под только что указанным названием представляют собой смесь нетолько отдельных видов, но даже и отдельных родов. Таким примером можег слу
жить вид Н. assilinoides, описанный Б л я н к е н г о р н о м ; впоследствии описание это подверглось ревизии, исполненной Г е н с о н о м (1937); он же
- 216 -
доказал, что в этом названии соединены были две разные формы; одна из них — по мнению Г е н с о н а — это подлинная Н. assilinoides, вторая же была определена как Spiroclypeus blanckenhorni.
На подобие указанного повыше обстоит и дело с карпатскими материа
лами. Была уже речь о том, что одни гетеростегины следует причислить к роду Grzybowskia а другие — как например — Н. carpatica (Uhlig) к роду Spiro
clypeus. Кроме этого вида появляется еще тоже в карпатском флише, в осо
бенности в нуммулитовых известняках, второй вид Spiroclypeus granulosus.
Spiroclypeus granulosus B o u s s a c
(табл. XII, фиг. 1, 3, 4, 7, 8) (С и н он и м и ка: смотри польски й текст)
Вид этот был. найден в приабонских верхнеэоценовых отложениях в местно
сти Приабона в Италии. Описание и рисунок экваториального сечения— неточ
ны, даже неизвестно, какая э^о форма: макросферическая или микросферичес
кая. Рисунок поперечного сечения, приложенный Б у с с а к о м , указывает скорее на микросферическую форму.
На поверхности находятся многочисленные бородавки, которые по направ
лению к середине скорлупки становятся значительно более высокими. Хорошо это заметно на табл. XII, фиг. 1; изображение это похоже на дискоциклину;
заготовленное экваториальное сечение того же самого экземпляра — хотя не
вполне удачное — позволило установить, что имеем здесь лело с родом Spiro
clypeus. Между бородавками заметна тонкая сетка, состоящая из маленьких петлей. Однако это не сетчатое строение на подобие того, которое мы находим у т.н. сетчатых форм (S. orbitoideus, S. leupoldi) согласно с вышеупомянутым определением Т. С. Г о к а.
На экваториальном сечении видна центральная камера, диаметр которой в 0,2 — 0,3 мм; вторая камера представляет совсем другую форму: она почковидна. Шаг изгиба её увеличивается быстро, вторичные камеры вообще расположены правильно, а по большей части они одинаковых размеров. Сече
ние представляется нам тут совсем иначе по сравнению с тем, которое мы находим у вида S. carpaticus; у сего последнего вида камеры более значи
тельных размеров. I
S. granulosus был тоже найден исследователем С и л ь в е с т р и (1948) в Сомали, в ярусе Оверзском. Названный автор причисляет этот ярус к сред
ним эоцёновым отложениям, но большинство других мнений таково, что это верхний эоцен.
Spiroclypeus carpaticus ( Uh l i g )
(табл. XII, фиг. 2, 5, в)
Б у с с а к (1906) зачислил этот вид (с вопросительным знаком) к роду Spiroclypeus, но позднейшие авторы несогласны с таким мнением; напр.
М. де С и з а н к у р цитирует (1933) по прежнему Heterostegina carpatica между фораминиферами из Буковца.
Размеры S. carpaticus по У л и г у таковы; 2 ,5—-3,5 мм в диаметре.
Наши экземпляры поменьше; 1,7 — 2,5 мм; возможно, что большие экземпляры, о которых речь у У л и г а, принадлежат к другому виду. В пользу такого
