Oznaczanie ozonu w obecności dwutlenku azotu

ZESZYTY NAUKOWE FOŁIOBCHNIKI ŚLĄSKIEJ S e r i a : INŻYNIERIA SANITARNA z . 13

1969 Nr k o l . 242

HALINA SIEKIERZYŃSKA, JANINA CZENCZBK K a te d r a T e c h n ik i S a n i t a r n e j

OZNACZANIE OZONU W OIECNOŚCI DWUTIBNKU AZOTU

•

Ozon w s t ę p u j ą c y w p o w ie t r z u a tm o sfe ry czn y m p o c h o d z i z f o t o c h e m ic z ­ n y ch r e a k c j i t l e n u i d w u tle n k u a z o t u . W yższe od n orm aln ych s t ę ż e ­ n i a ozon u p o w s ta ją w z a n ie c z y s z c z o n y m p o w ie tr z u m ie js k im pod w p ły­

wem r e a k c j i fo to c h e m ic z n y c h p om ięd zy s k ła d n ik a m i s p a l i n sam ochodo­

w ych: w ęglow odoram i i d w u tle n k ie m a z o t u . P rzy p r z e c ię t n y m z a n i e c z - s z c z e n i u p o w ie t r z a m i e j s k i e g o , s t ę ż e n i e ozonu waha s i ę w g r a n ic a c h od 0 ,0 0 0 4 d o 0 ,0 0 0 6 m g /l [ 1 ] ,

Ź ródłem ozonu w p o m ie s z c z e n ia c h p rzem y sło w y ch s ą p rz e d e w szy­

s t k im p r o c e s y zw ią za n e z is k r z e n ie m łu k u e l e k t r y c z n e g o , c ic h y m i w yład ow an iam i e le k t r y c z n y m i i prom ien iow an iem R o e n tg e n a . S z k o d l i ­ w o ść o zon u n a u s t r ó j c z ło w ie k a c h a r a k t e r y z u j e t a b l i c a 1 [2J . Maksy-

T a b lic a 1c D z i a ł a n i e ozonu na org a n izm l u d z k i

S t ę ż e n i e 0^ m g /l D z i a ł a n i e n a l u d z i 0 ,0 0 0 0 2 - 0 ,0 0 0 3 3

0 ,0 0 0 2

0 ,0 0 1 - 0 ,0 0 2

0 ,0 0 2 - 0 ,0 2

p ow yżej 0 ,3

p ró g p o b u d liw o ś c i p o w o n ie n ia

p o d r a ż n ie n ie ś lu z ó w e k n o s a i g a r d ła z a b u r z e n ia o d d y c h a n ia i o b n iż e n ie zu ­ ż y c i a t l e n u

b ó l g ło w y , p o d r a ż n ie n ie d r ó g oddecho­

w ych , m o ż liw o ś ć ś p i ą c z k i

w c i ą g u p aru m in u t n a s t ę p u j e ś m ie r ć

58 H a lin a S ie k i e r z y ń s k a , J a n i n a C zenczek

m alne d o p u s z c z a ln e s t ę ż e n i e ozonu w p o w ie tr z u p o m ie s z c z e ń przemy­

s ło w y c h w n ie k t ó r y c h k r a j a c h j e s t normowanej t a k n p . n o m y amery­

k a ń s k ie d o p u s z c z a ją s t ę ż e n i e - 0 ,1 ppm ( 0 ,0 0 0 2 m g / l ) r a d z i e c k i e - 0 ,0 0 0 1 m g /l

P o l s k i e n o m y o d n o sz ą c e s i ę d o n a jw y ż sz y c h d o p u s z c z a ln y c h s t ę ż e ń s z k o d liw y c h s u b s t a n c j i w p o w ie tr z u o ta c z a ją c y m s t a n o w is k o p racy

( P N -5 6 /Z -0 4 0 3 0 ) [3] n i e obejm ują ozonu,*

METODY OZNACZANIA OZONU

O z n a c z a n ie z a w a r t o ś c i ozon u w p o w ie tr z u o p a r te j e s t n a j e g o w ła ­ s n o ś c i a c h u t l e n i a j ą c y c h ;

- u t l e n i a n i e jo d k u p o t a s u i o z n a c z a n ie produktów r e a k c j i równo­

w ażnych i l o ś c i p r z e re a g o w a n eg o ozonu [ 1 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 ] - u t l e n i a n i e bezbarw nych form le u k o -z w ią z k ó w d o form barwnych

i k o lo r y m e tr y c z n e o z n a c z a n ie i c h s t ę ż e n i a z a le ż n e g o od i l o ś c i o z o n u . Są t o r e a k c j e ozonu z f e n o l f t a l e i n ą [ 4 ] , o r t o t o lu id y n ą

[9] i N - f e n y lo - ? - n a f t y lo a m in ą [10J ,

- u t l e n i a n i e barwników n p , in d ygok arm in u [ 7 , 9 ] , fu k sy n y h y d r a z y d u kwasu 3 -a m in o fta lo w e g o [ 9 , 11] lu b f l u o r e s c e i n y

£ l l ] pow odujące zm ian ę i c h z a b a r w ie n ia p r o p o r c jo n a ln ą do s t ę ż e n i a ozonu w p o w ie t r z u ,

- u t l e n i a n i e n ie n a s y c o n y c h zw iązków o le f in o w y c h prow adzące do r e a k c j i o z o n o l i z y , ¥ r e a k c j i z 4 , 4 d w u m e to k sy stilb e n e m [12]

p o w s ta ją a ld e h y d y , k t ó r y c h s t ę ż e n i e j e s t równoważne z i l o ś c i ą p r z erea g o w a n e g o o zo n u j w r e a k c j i n a to m ia s t z kauczukiem [7 ] n a s k u t e k o z o n o liz y u l e g a z n i s z c z e n i u s t r u k t u r a kauczuku c o można obserw ow ać pod m ikroskopem ,

- u t l e n i e n i e s o l i ż e la z a w y c h i o z n a c z a n ie p o w s ta ją c y c h s o l i ż e ­ la z a w y c h równoważnych przereagow anem u o z o n o w i.

W s z y s tk ie w ym ienione m etody o z n a c z a n ie o zo n u , z a w y ją tk iem me­

to d o p a r ty c h n a o z o n o l i z i e , n i e s ą s p e c y f i c z n e d l a o zo n u , gdyż

O z n acz an ie ozom; w o b e c n o ś c i d w u tle n k u a z o tu 59

r ó w n o c z e ś n ie b io r ą u d z i a ł w r e a k c j a c h u t l e n i a n i a r ó w n ie ż in n e u t l e ­ n ia c z e ob ecn e w p o w ie t r z u , z w ię k s z a j ą c tym samym w y n ik i o z n a c z e n ia . I s t o t n e b łę d y wyników pow oduje z w ła s z c z a o b e c n o ś ć w p o w ie tr z u dwu­

t l e n k u a z o t u , w y s tę p u ją c e g o zaw sze w warunkach p o w sta w a n ia o zo n u , w s t ę ż e n i a c h n ie k ie d y z n a c z n ie p r z e w y ż s z a ją c 3rch s t ę ż e n i e o zo n u ,

W n ie k t ó r y c h m etod ach s t o s u j e s i ę u su w a n ie tle n k ó w a z o t u z prób p o w ie t r z a p r z e z n a c z o n y c h d o o z n a c z a n ia o zo n u , p r z e z p r z e p u s z c z e n ie go p r z e z a b so r b e r w y p e łn io n y s i l i k a ż e l e m nasvconyra roztw orem dwu­

ch rom ian u p o ta s u w stę ż o n y m k w a sie siarkow ym [ 1 3 ] , Jed n a k że p r z e ­ prow adzone p r z e z au torów d o ś w ia d c z e n ia w y k a z a ły s t r a t y ozonu na a b s o r b e r z e d o ch o d z ą c e d o o k ,

2Cf6t

n ia c h w ym agających s e r y j n y c h pomiarów wykonywanych r ó w n o c z e ś n ie w w i e l u p u n k ta ch poboru p r ó b ,

Z t y c h powodów o p a r to s i ę n a r e a k c j i u t l e n i a n i a ozonem jodku p o t a s u , n a j c z ę ś c i e j w y k o r z y sty w a n e j w m etod ach o z n a c z a n ia o zo n u , w p row ad zając ja k o m o d y fik a c j ę m etody dodatkow e c z y n n o ś c i a n a l i t y c z ­ ne u m o ż liw ia j ą c e d o k ła d n ą k o r e k t ę w yników , e l i m i n u j ą c ą wpływ dwu­

t l e n k u a z o t u ,

CZĘŚĆ DOŚWIADCZALNA

A p a r a tu r a i

1 , u r z ą d z e n ie d o z a s y n i a p ró b p o w ie t r z a ( o d k u r z a c z ) ,

? , f le o m e t r lu b r o t a m e t r w ycechowany d l a s z y b k o ś c i p rzep ły w u p o w ie t r z a d o 1 ,5 l / m i n , ,

60 Halina Slekierzyiiaka, Janina Czenczek

3» p łu c z k a s z k la n n a o p o je m n o ś c i 100 m l z p ł y t k ą ze s z k ł a s p i e ­ k a n eg o n r 2 ,

4* m ik r o b iu r e t a ,

5 • s p e k t r o f o t o m e t r fir m y Z e i s s - VSU 1 .

O dczynniki»

1 . R oztw ór p o c h ła n ia j ą c y (1 0 g jod k u p o t a s u w 1 1 r o z tw o r u bu­

f o r o w e g o ) ,

2« R oztw ór b u fo ro w y - 1 , 8 g NaHPO^ + 1 ,7 g KH^PO^ w 1 1 wody, 3* 0,856- y wodny r o z tw ó r kwasu s u l f a n i l o w e g o ,

4 . 1 n HC1.

5« 0 ,0 0 1 n Na^S^O^,

6 , 0 ,2 9 * r o z tw ó r n a f t y lo a m in y w 2 7 * k w a sie octow ym . 7 . 7* r o z tw ó r s k r o b i .

W s z y s tk ie o d c z y n n ik i s p o r z ą d z a s i ę w w o d z ie w o ln e j od a zo ty n ó w .

O z n a c z e n ie o zo n u o p a r to n a z a s a d z ie a b s o r p c j i w 7* zbuforowanym jo d k u p o t a s u i mareczkowym o z n a c z e n iu w y d z ie lo n e g o jo d u t i o s i a r ­ czanem so d u [ 1 , 7 , 8 ] . P rzy p r z e p u s z c z a n iu b a d a n eg o p o w ie t r z a z a ­ w ie r a j ą c e g o o z o n i d u w tle n e k a z o t u p r z e z r o z t w ó r jo d k u p o t a s u , z a ­ ch o d z ą n a s t ę p u j ą c e r e a k c j e t

03 + 2KJ + H2 0 — 02 + J2 + 2KGH I

2N02 + 2KJ + H2 0 -r 2 K H 0 2 + J2 + H2 0 I I

O z n a c z a ją c a z o ty n y w r o z t w o r z e jod k u p o t a s u można s t w i e r d z i ć , ja k a i l o ś ć d w u tlen k u a z o t u z o s t a ł a za a b so r b o w a n a , a zatem ja k a i - l o ś ć jo d k u z o s t a ł a w y d z ie lo n a z g o d n ie z r e a k c j ą I I . I l o ś ć t a j e s t

Oznaczanie ozonu w obecności dwutlenku azotu 61

sto s u n k o w o n i e w i e l k a , g d y ż j a k s t w ie r d z o n o w b a d a n ia c h z a le d w ie ?£

tle n k ó w a z o t u z o s t a j e za a b so rb o w a n y ch w w arunkach o p ty m a ln y ch d l a p o c h ł a n i a n i a o z o n u .

O z n a c z a ją c sumę jo d u w y d z ie lo n e g o z obu r e a k c j i i od ejm u jąc od n i e j i l o ś ć jo d u p r z y p a d a ją c ą n a d w u tle n e k a z o t u - n a le ż a ło b y o t r z y ­ mać w końcowym w yn ik u i l o ś ć jo d u w y d z ie lo n e g o p r z e z o z o n .

J ed n a k że tak p r o s t e p o s tę p o w a n ie k o m p lik u je s i ę w momencie zakwa­

s z e n i a ś r o d o w is k a wymaganego p r z y m iareczkow ym o z n a c z a n iu j o d u . W t y c h w arunkach (pH 3 ) za c h o d z ą j e s z c z e u b o czn e r e a k c j e *

r e a k c j a azotyn ów z jo d k ie m p o ta s u

KH02 + KJ + HC1— —NO + J2 + KOH + KC1 I I I

i r e a k c j a t l e n u z p o w ie t r z a k a t a liz o w a n a p r z e z jo n y azotyn ow e

4 KJ + 02 + 4HC1—— 2 J2 + 4KC1 + 2 ^ 0 IV

pow od u jące c i ą g ł e w z r a s t a n ie w y d z ie la j ą c e g o s i ę j o d u . F a k t t e n u - n ie m o ż l i w i a z n d a r e c z k o w a n ie jo d u p o c h o d z ą c e g o z r e a k c j i I i I I . W t r a k c i e m ia r e c z k o w a n ia p ró b a s t a l e c i e m n ie j e i n i e d a s i ę u s t a l i ć p u n k tu zm L areczk ow an ia. U zysk an e w y n ik i s ą tym samym n i e r e a l n e .

S z u k a ją c sp o so b u w y k lu c z e n ia t y c h dwóch r e a k c j i u n ie m o ż liw ia ­ j ą c y c h o z n a c z e n ie ozon u s t w ie r d z o n o , że d o d a ją c d o b a l a n s j próby r o z tw o r u p o c h ła n ia j ą c e g o , z a w ie r a j ą c e j ju ż po p r z e p u s z c z e n iu po­

w i e t r z a w oln y jo d i a z o t y n y , o k r e ś lo n ą i l o ś ć kwasu s u l f a n i l c w e g o , u z y s k a n o d o s k o n a ły p r z e b ie g m ia r e c z k o w a n ia o r a z otrzym an o w y n ik i o z n a c z e n ia jo d u ś c i ś l e o d p o w ia d a ją c e su m ie w y n ik a j ą c e j z r e a k c j i I i I I .

Kwas s u l f a n i I o w y w ią ż e a z o ty n y wg n a s t ę p u j ą c e j r e a k c j i *

SO - C „ H , - KH + IfffO

4 6 3 3r 2H2 ° + ? °2

o

62 Halina Siekierzyriska. Janina Czenczek

D la s p r a w d z e n ia e f e k t u z w ią z a n ia azotyn ów p r z e z kwas s u l f a n i l o - wy p rzep ro w a d zo n o n a s t ę p u j ą c e b ad an ia*

d o » b u fo ro w a n eg o

H

ne d o m ia r e c z k o w a n ia j o d u ) o z n a c z a n o a z o ty n y m e t o d ą G r i e s s ' a - J l o e - v a y -a (P N -6 1 /Z -0 4 7 5 ) [ 3 ] * W yniki badaó z e s t a w io n o w ■ tab licy 2

T a b lic a 2 E f e k t w ią z a n ia azo ty n ó w p r z e z kwas s u l f a n i l o w y

A z o ty n y wprowadzone m g /2 0 m l KJ

A z o ty n y o z n a cz o n e po 15 m in u ta c h p rzy r ó ż n y c h

X 1 2 3 4

0 ,0 1 0 0 0 ,0 2 6 0 0 ,0 3 0 0 ,

0 ,0 0 4 4 0 ,0 1 2 1 0 ,0 1 6 4

0 ,0 0 6 4 0 ,0 1 9 8 0 ,0 2 3 8

0 ,0 0 9 4 0 ,0 2 3 6 0 ,0 2 8 0

0 ,0 0 9 6 0 ,0 2 6 0 0 ,0 2 9 0

i l o ś ć w prow adzonego 0 ,9 * - g o r o z tw o r u kwasu s u l f a n i l o w e g o w m l/2 0 m l K J.

Jak w id a ć z t a b l i c y 2 - d o p ie r o p rzy dawce kw asu s u l f a n i l o w e g o w y n o s z ą c e j 4 m l/2 0 m l KJ n i e s t w ie r d z o n o j u ż u b y tk u azotyn ów c o w sk a z u je n a i c h c a łk o w it e z w ią z a n ie i n i e z a c h o d z e n ie r e a k c j i I I I * R ó w n o c z e śn ie p r z y t e j dawce n i e zaobserw ow ano j u ż c ie m n ie n ia próby powodowanego w y d z ie la n ie m s i ę jo d u wobec s k r o b i , n aw et po k i l k u ­ g o d zin n y m p o z o s t a w ie n iu próby w k o n ta k c ie z p o w ie tr z e m , c o w skazu­

j e n a r ó w n o c z e sn e z a b e z p ie c z e n ie próby p rzed k a t a l i t y c z n ą r e a k c j ą I V .

P rzeb a d a n o wpływ kwasu s u l f a n i l o w e g o n a o z n a c z e n ie jo d u w y d z ie ­ lo n e g o z r o z tw o r u w r e a k c j i ozonu i d w u tlen k u a z o t u z jod k iem

Oznaczanie ozonu w obecności dwutlenku azotu 63

p o t a s u ( r e a k c j a I i I I ) . Do ro ztw o ró w jo d k u p o t a s u wprowadzono znane r ó ż n e I l o ś c i jo d u o r a z 2 m l 0 ,8 $ r o z tw o r u kwasu s u l f a n i l o w e - g o n a 2 0 m l K J. Po z a k w a s z e n iu 1n HC1 d o pH 3 ( o , 5 m l) m ia r e c z k o ­ wano w o ln y j o d . W yniki o z n a c z e ń p o d a je t a b l i c a 3 .

T a b lic a 3 Wpływ kwasu s u l f a n i l o w e g o n a o z n a c z e n ie jo d u w r o z t w o r z e

o r/2 0 ml KJ

Ł p.

X /

wprowadzony ozn a czo n y w obec kwasu

s u l f a n i l o w e g o

1 0 ,0 8 2 0 ,0 8 4

2 0 ,1 3 2 0 ,1 2 2

3 0 ,2 5 6 0 ,2 5 3

4 0 ,3 7 8 0 ,3 7 4

x - jo d wprowadzony b y ł o z n a c z o n y m iareczk ow an iem w obec 1 n HC1 <

(pH 3).

B io r ą c pod uwagą m o ż liw o ś ć b łą d u m ia r e c z k o w a n ia 0 ,0 0 1 n Na^S^S^

w y n o sz ą c ą ok 0,009 mg ( k r o p l a ) można p r z y j ą ć , ż e o zn a c z o n e i l o ś ­ c i jo d u w o b e c n o ś c i kw asu s u l f a n i l o w e g o s ą z g o d n e z i l o ś c i ą jo d u w prow adzonego d o r o z t w o r u .

M etod yk a o z n a c z a n ia ozon u w pow le.trŁ u

P o b 1 e r a n i e ■ p r ó b __p_ o w j e. t

x. z.

P o w ie t r z e badane p r z e p u s z c z a s i ę z s z y b k o ś c ią 1 l / m i n p r z e z p łu c z ­ ką z p ł y t k ą p o ro w a tą z a w ie r a j ą c ą 2 0 m l r o z tw o r u p o c h ła n ia j ą c e g o 1 ,

S p o só b p o b ie r a n ia p o w ie t r z a p r z y j ę t o n a p o d s ta w ie l i t e r a t u r y [ 8 ] s p r a w d z a ją c w b a d a n ia c h u z u p e łn ia j ą c y c h e f e k t z a tr z y m a n ia o z o ­ n u w w y m ie n io n y ch w a ru n k ach .

64 Halina Siekjerzyriska, Janina Czenczek

Z esta w a p a r a tu r y s ł u ż ą c y d o p oboru próby p o w ie t r z a n a ozo n po­

d a j e s c h e m a ty c z n ie r y s « 1«

R y s , 1« Z estaw a p a r a tu r y s ł u ż ą c y d o poboru p rób p o w ie t r z a n a ozo n 1« u r z ą d z e n ie d o z a s y s a n i a p rób p o w ie t r z a - 2 . f l e o m e t r - 3 , p łu c z ­

k a s z k la r n ia

W y k o n a n i e o z n a c z e n i a

O z n a c z e n ie w y d z ie lo n e g o jo d u p rzep row ad za s i ę b e z p o ś r e d n io w c z ę ś ­ c i p ł u c z k i o z n a c z o n e j n a r y s , 1 sym bolem .. Po d o d a n iu d o próby 4 m l kw asu s u l f a n i l o w e g o 3 i po z a k w a sz e n iu 1n HC1 d o pH o k , 3 , ( o , 4 ml HO 1 / 2 0 m l K J) m ia r e c z k u je s i ę w y d z ie lo n y jo d 0 ,0 0 1 n roztw orem

Na2S? ° 3 Wobec s k r o b i 8 , Po z n d a r ę c z k c w a n iu d o d a je s i ę d o c a ł o ś c i 4 m l r o z tw o r u

a

W_łJł j ł.ł w a 1 n o ś Ć m e t o d _v

N a jm n ie j s z a i l o ś ó o z o n u , k t ó r ą można w ykryć z a pomocą t e j m etody w y n o s i o k , 0 ,0 0 4 mg n a 2 0 m l r o z tw o r u p o c h ł a n i a j ą c e g o . Wobec po­

w y ż s z e g o w z a l e ż n o ś c i od s t ę ż e n i a ozonu n a l e ż y p o b ie r a ć p o w ie tr z e w i l o ś c i od 3 0 d o 60 1 ,

2 1

Oznaczanie ozom w obecności dwutlenku azotu 65

P <? Ł 1 .a, A ft .a j . -4 Ł A . t . A . d , x

D o k ła d n o ść o z n a c z a n ia uwarunkowana j e s t m ię d z y in n y m i k a l i b r a c j ą raL k rob iu rety i d o k ła d n o ś c ią w w y z n a c z e n iu p u n k tu rów now ażnikow ego m ia r e c z k o w a n ia . P rzy u ż y c i u b i u r e t y o k a l i b r a c j i 0 ,0 1 m l b łą d o z ­ n a c z e n i a w y n o si o k . 0 ,0 0 2 mg 0^ w p r ó b ie

P o w t a r z _a 1 n o. ś ć _ in .e -1 -0-tl-V-

Zbadano p o w ta r z a ln o ś ć m etod y p r z e p r o w a d z a ją c k i l k a k r o t n e o z n a c z e ­ n i a o zo n u w dwóch r ó w n o le g le p o b ie r a n y c h p ró b a ch p o w ie t r z a z o t o ­ c z e n i a o z o n iz a t o r a s t o s u j ą c r ó ż n e c z a s y p o b o r u . W yniki u z y sk a n e z e ­ s t a w io n o w t a b l i c y 4 .

T a b l i c a 4 P o w ta r z a ln o ś ć wyników o z n a c z e n ia ozon u

L p .

I l o ś ć 0 ,0 0 1 n Na^S^O^ z u ż y t a n a o d m ia rec zk o w a n ie w y d z ie ­ l o n e g o jo d u w p r ó b ie

I l o ś ć a zo ty n ó w w p r ó b ie

mg

O znaczono i l o ś ć o zon u w p r ó b ie

mg

1 0 , 6 7 0 ,0 0 4 0 ,0 1 4 0

0 ,6 6 0 ,0 0 4 2 0 ,0 1 3 6

2 0 , 7 0 0 ,0 0 2 5 0 ,0 1 5 4

0 , 7 0 0 ,0 0 2 5 0 ,0 1 5 4

3 0 ,5 3 0 ,0 0 3 5 0 ,0 1 0 9

0 ,5 2 0 ,0 0 3 4 0 ,0 1 0 7

4 0 , 4 8 0 ,0 0 2 3 0 ,0 1 0 3

0 , 4 9 0 ,0 0 2 3 0 ,0 1 0 5

5 0 ,3 2 0 ,0 0 1 6 0 ,0 0 6 8

0 ,3 3 0 ,0 0 1 8 0 ,0 0 7 0

2JŁJLŁ.C. ,Y. R i fc P w

Hod w y d z ie lo n y p r z e z o z o n i d w u tle n e k a z o t u

1 m l 0 ,0 0 1 Na2 S2 03 - 0 ,1 2 7 a g Jg

a m l 0 ,0 0 1 Na2 S2 03 - a. A

f lj g j , BR J

Jod w y d z ie lo n y p r z e z d w u tle n e k a z o t u

66_______________________ Halina SlekLerzyriska, Janina Czenczek

1 mg no2 - 2 ,7 6 mg J2

b mg N02 - b . 2 , 7 6 mg Jg

Jod w y d z ie lo n y p r z e z o zo n

( a . 0 , 1 2 7 ) - (b . 2 , 7 6 ) » c a g J^

I l o ś ć o zo n u w p r ó b ie

1 mg Jg - 0 ,1 8 9 mg 03

x mg 03 - c . 0 y 189

x mg 03 - 0 ,1 8 9 ( a . 0 , 1 2 7 ) - (b . 2 , 7 6 )

S t ę ż e n i e o zo n u w p o w ie tr z u

x mg 0 / 1 -

J

Oznaczanie ozonu w obecności dwutlenku azotu 67

O b ja śn ien ia )

a - i l o ś ć 0 ,0 0 1 n Na^g^O^ z u ż y te g o n a m iareczk ow an ie, b - i l o ś ć ozn aczonych w c a ł e j p r ó b ie a z o ty n ó r ,

V - i l o ś ć pobranego do o z n a c z e n ia p o w ie tr z a o b li c z o ­ n a ze wskazali f le o n e t r u

W N I O S K I

D o tych czas stosow an o m etody o z n a c z a n ia ozonu jodkiem p o ta su w za ­ l e ż n o ś c i od sto so w a n ej m o d y fik a c ji s ą w m niejszym lu b większym s t o p n iu obarczane błędem wynikającym z w s p ó łd z ia ła n ia w r e a k c j i u - t l e n i a n i a dw utlenku a z o t u , k tó r e zawsze w y stę p u ją w p o w ietr zu wraz z ozonem,

W przeprow adzonej m o d y fik a c ji metody u n ik a s i ę b łę d u spowodowa­

n ego o b e c n o śc ią dw utlenku a z o tu wprowadzając od pow iedn ią k o rek tę wyników. K orekta u zysk an ego w yniku, p o le g a ją c a na o d j ę c iu od i l o ś ­ c i w y d z ie lo n e g o jod u i l o ś c i p o w sta ją c e j z r e a k c j i dw u tlen ku z jo d ­ kiem p o ta s u , pozw ala na d okład ne o zn a cz en ie ozonu w p o w ie tr z u ,

Do o b li c z e n i a i l o ś c i jod u p o w sta ją c eg o z r e a k c j i dw utlenku azo­

t u wymagane j e s t o z n a c z e n ie azotynów p o w sta ją c y ch w r o z tw o r z e . O zn aczen ie t o przeprow adza s i ę metodą Q r ie e s , a -I lo s 'v a y * a .

Wprowadzony do ro ztw o ru zg o d n ie z metodą G r ie s s 'a - I lo e v a y * a kwas s u lf a n ilo w y s p e ł n i a zarazem inn ą ważną p rzy m iareczkow aniu jod u r o lę ,w ią ż ą c p o w sta łe w r e a k c j i a z o ty n y , a tym sasym n ie d o p u sz­

c z a ją c do ubocznych r e a k c j i ró w n ież w y d z ie la ją c y c h jod z jodku po­

t a s u t j . , do r e a k c j i azotynów z jodkiem p o ta su o ra z k a ta liz o w a n e j p r z e z n ie r e a k c j i t l e n u z p o w ie tr z a z jodkiem p o ta s u .

68 Halina Siekterzyńska, Janina Czenczek

LITERATURA

[1] S tolm an A .t P r o g r e ss i n ch em ic a l to x ic o lo g y * Akademie P ress N.Y ork-Lond on, 1963*

[2] P alu ch B ot T o k sy k o lo g ia Przem ysłowa, Warszawa, 1954, [3 ] PN-56/Z-04030

[4] Jacob s M.B.* Die a n a l y t i c a l ch em istry o f i n d u s t r i a l p o iso n s h a z a r d s , and s o lv e n t s * I n t e r s c ie n c e P u b lis h e r s New York, Lon­

don 1949,

[5] BLeriegud B*A*, G i e r n i e t E.W .* Chemiczna a n a li z a p o w ietr za w za k ła d a c h przem ysłow ych, Warszawa, 1965*

[6] P raca zb iorow a pod r e d a k c ją B.M, Złobinskowo* Metody badań i pomiarów w te c h n ic e b e z p ie c z e ń stw a p r a c y . T łum aczenie z b io ­ rowe z ję z y k a r o s y j s k ie g o wyd. CRZZ Warszawa 1967*

[7] Jacob s M.B.* The c h e m ic a l a n a ly s i s o f a i r p o llu t a n t s * I n t e r ­ s c ie n c e P u b lis h e r s , N, York - London, i960,

[8] I g i e n a (B u k a r e sz t) 1 5 , 9 , 1966.

[9] P ie r ie g u d B .A ., B iech ow sk aja M .C,, G i e r n i e t - B i s t r i e B .W .t M ietod o p r l e d i e l e n i j a w riedn ych w ie s z c z e s tw w w ozdu ch ie.

G oech im izd at, Moskwa 1962*

[10] P a te n t USA nr 2 8 4 9 2 9 1 . [11] Ż .a n a l. chim . 1 , 9 6 , 1 9 6 0 . [12] A n a l. chem. 3 , 6 7 1, 19 6 4 . [13] G ig . S a n . 8 , 4 1 , 1 9 5 4 .

S t r e s z c z e n i e

Opracowano m od yfik ację metody jodkowej o z n a c z a n ia ozonu, p o le g a ją ­ cą na korygowaniu wyników o zn a cz a n ia w y d zielo n eg o jodu o i l o ś ć j o ­ d u , uzysk aną z r e a k c j i dw utlenku a zo tu z jodkiem p o ta s u . I l o ś ć t ę

o b li c z a s i ę ja k o równoważną azotynem oznaczonym rów n ocześn ie w ro z tw o rz e metodą G r ie s s ’ a - I l o s v a y ’ a , przy czym zg od n ie z t ą metodą

Oznaczanie ozonu w obecności dwutlenku azotu 69

wprowadzony d o r o z tw o r u kwas s u l f a n i l o w y s p e ł n i a za ra zem d r u g ie z a ­ d a n ie - w ią ż e a z o t y n y , a tym samym n i e d o p u s z c z a d o s z k o d liw y c h u - b o c z n y c h r e a k c j i a zo ty n ó w i t l e n u p o w ie t r z a ( r e a k c j a k a t a liz o w a n a p r z e z a z o t y n y ) z jo d k ie m p o ta su *

OIlPEflEJIEHKE rt.KTK3H0r0 KHCJIOPOfla

P e

n m e

P a

p a

TaHO MoaH$HKax;HD MeTO.ua onpeaeaeH H a aKTHBHoro K ncjiopo- j a (o a o H a ) n pz noMomu n o ś n a Kajina njrreM Koppe

p e 3 y x b - TaTOB onpeaeaeH H a odocofijieHHoro ń o s a KOJinnecTBOM Moja no ay y eH -

peaKiiHH sByoKuca a 3 0 T a .

O to KOJIMUeCTBO BbPIMCJiaeTCH KaK 3 KBHBajie HTHaa a30THCT0KHCJIbIM cojihm, onpeseaeHHLiM oaHOBpeMeHHO b pacTBope mctosom G r i e s s a - K osyaya npw tie u BBeseHHaa b pacTBop cynb^aHUJioBaa

o t s

HcnoflHaeT osHOBpeuehho BTopoe 3aaaHHe, CBaaHBaa a30TncTOKncjiBie cojiu TaKHU o6pa30M He jo n y c K a a B peahłix, iio<5ohhhx peaici;nii a 3 0 - THCTOKHCjibDC ccuieH u KHCJiopoja B03syxa (peaKuwa KaTajiH3npyeMaa a 30THCT0KHCJIHMM COJIHMM ) H MOJHeM KaJIHa.

OZONE DETERMINATION IN 3HE PRESENCE OP NITROGEN DIOXIDE

S u m m a r y

A m o d y f ic a t io n o f i o d i c m ethod o f ozon e d e t e r m in a t io n i s worked o u t . The i n v e s t i g a t e d m ethod b a sed upon d e ta c h e d i o d i n e d e te r m in a ­ t i o n c o r r e c t e d by th e amount o f i o d i n e o b t e in e d form th e r e a c t i o n w it h n i t r o g e n d i o x i d e . T h is l a s t amount was c a l c u l a t e d a s a e q u i­

70 Hallna Sieklerzyriaka, Janina Czenczek

p ond erant t o n i t r i t e s determ in ed s im u lta n e o u s ly i n th e s o l u t i o n a c c o r d in g t o th e G r ie s s - I lo s v a y method* At th e same tim e th e s u l - p h a n il a c id s o l u t i o n added a c c o r d in g t o th e above method h a s a seco n d ta sk * l i n k th e n i t r i t e t o avoid th e h a r m u fu ll s i d e r e a c t io n from o f n i t r i t e s w ith oxygen from th e a i r ( n i t r i t e s c a t a lip e d r e ­ a c t i o n ) w ith p o ta ssiu m i i o d i d e .