Źródła zanieczyszczenia oraz sposoby ochrony wód triasowych w rejonie olkuskim

(1)

S e r i a : GÓRNICTWO z . 148 N r k o l . 899

M a łg o r z a ta SOWA

ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA ORAZ SPOSOBY OCHRONY WÓD TRIASOWYCH W REJONIE OLKUSKIM

S t r e s z c z e n i e . W a r t y k u l e p r z e d s t a w i o n o w y n ik i b a d a ń , na p o d s ta w ie k t ó r y c h u s t a l o n o ź r ó d ł a z a n i e c z y s z c z e n i a wód tr i a s o w y c h r e j o n u o l k u s k i e g o i s t o p i e ń i c h u jem nego o d d z ia ł y w a n ia na zm ian ę chem izm u wód p o d z ie m n y c h . P odano r ó w n ie ż m eto d y p r z y w r ó c e n i a d o b r e j j a k o ś c i wodom om aw ianego z b i o r n i k a o r a z o k r e ś l o n o c z a s , po u p ły w ie k tó r e g o wody t e b ę d ą o d p o w ia d a ły wymogom sta w ia n y m w o d z ie p i t n e j . .

Do ź r ó d e ł z a n i e c z y s z c z e n i a z a l i c z o n o i n f i l t r u j ą c e do wód t r i a s o wych ś c i e k i p rz e m y sło w e ( 1 3 ,9 m ^ /m in ), z a n ie c z y s z c z o n e ś c i e k a m i wo

dy B i a ł e j P rz e m sz y ( o k . 15 m 3/m in) o r a z o s a d y p o f l o t a c y j n e i z w ią z k i li g n o s u l f o n o w e zakum ulow ane w s k a ł a c h c z w a rto r z ę d o w y c h i t r i a s o w ych w o b s z a r z e P u s t y n i B ł ę d o w s k i e j . _

I n f i l t r a c j a ś c ie k ó w i z a n ie c z y s z c z o n y c h opadów a tm o s f e r y c z n y c h z a c h o d z i p o p r z e z o k n a h y d r o g e o l o g i c z n e w k a j j j r z e .

Na p o d s ta w i e p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń s t w i e r d z o n o , że u s z c z e l n i e n i e m i e j s c z r z u t u ś c ie k ó w p o z w o li w k r ó t k im c z a s i e w y elim in o w ać z wód t r i a s o w y c h p o d w y ższo n e z a w a r t o ś c i m e t a l i c i ę ż k i c h o r a z ż e l a z a , co z n a c z n i e p o p ra w i j a k o ś ć t y c h wód o r a z u m o ż liw i s z e r s z e i c h wyko

r z y s t a n i e d l a c e ló w p i t n y c h .

1 . W stęp

R e jo n o l k u s k i n a l e ż y do p ó łn o c n o - w s c h o d n ie j c z ę ś c i m o n o k lin y ś l ą s k o - k r a k o w s k i e j ; pod w zględem h y d r o g r a f ic z n y m j e s t t o o b s z a r l e ż ą c y w d o r z e c z u B i a ł e j P rz e m s z y o r a z j e j dopływ ów ( r y s . 1 ) .

Z aso b y d y n a m ic z n e wód tr i a s o w y c h w y n o szą o k . 335 m / m i n . Wody t e s t a now ią g łó w n e ź r ó d ł o z a o p a t r z e n i a w wodę p i t n ą l u d n o ś c i w s c h o d n ie j c z ę ś c i w ojew ództw a k a t o w i c k i e g o , m ię d z y in n y m i m i a s t : O lk u s z , J a w o r z n o , S o s n o w ie c , B ę d z in i Dąbrowa G ó r n i c z a . Wody z b i o r n i k a tr i a s o w e g o d ren o w an e s ą p r z e z k o p a l n i e r u d c y n k u i o ło w iu : " O lk u s z " , " B o le s ła w " i "P om orzany"

(259 m ^ /m in .) o r a z s t u d n i e g łę b in o w e ( o k . 75 m ^ /m in j.

'Wody t r i a s o w e r e j o n u o l k u s k i e g o w m ia r ę ro z w o ju p r z e m y s łu na tym t e r e n ie s ą s y s t e m a t y c z n i e z a n i e c z y s z c z a n e p r z e z ś c i e k i p rz e m y s ło w e : p a p i e r n i c z e , h u t n i c z e i z z a k ła d ó w p r z e r ó b c z y c h ru d c y n k o w o -o ło w io w y c h . Z a n ie c z y s z c z e n i e n a s t ę p u j e w w yn ik u i n f i l t r a c j i ś c ie k ó w w o b s z a r a c h , w k t ó r y c h w odonośne w a rstw y c z w a rto r z ę d o w e k o n t a k t u j ą s i ę b e z p o ś r e d n io z w odonośnym i u tw o ra m i t r i a s u , c z y l i w m i e j s c a c h , w k t ó r y c h i z o l a c y j n e o sa d y k a j p r u zo

s t a ł y w y e ro d o w an e, tw o r z ą c tz w . " o k n a h y d r o g e o l o g ic z n e " ( r y s . 1 ) .

(2)

160 M. Sowa

Wody t r i a s o w e r e j o n u o lk u s k ie g o w w a ru n k a c h n a t u r a l n e g o u k ła d u h y d r o g e o l o g i c z n e g o , j a k w y k a z a ły b a d a n i a h y d ro c h e m ic z n e p rz e p r o w a d z o n e w, l a t a c h 1 9 5 9 -1 9 6 9 , a z a w a r te w d o k u m e n ta c ja c h h y d r o g e o l o g i c z n y c h , pod w z g lę dem s k ł a d u c h e m ic z n e g o o d p o w ia d a ły wodom p it n y m . Z a w a r to ś ć m e t a l i c ię ż k ic h

•* "Z

w t y c h w odach w y n o s i ł a : Zn do 0 ,1 9 mg/dm , Pb do 0 , 1 0 mg/dm , a kadm wy

s t ę p o w a ł w i l o ś c i a c h ś la d o w y c h .

O b e c n ie wody t r i a s o w e s ą w znacznym s t o p n i u z a n i e c z y s z c z o n e , a g łów ny

mi s k ł a d n i k a m i z a n i e c z y s z c z e ń s ą : c y n k , o łó w , kadm, ż e la z o i z w ią z k i l i - g n o s u lf o n o w e . Z a w a r to ś ć t y c h p i e r w i a s tk ó w w l a t a c h 1 9 8 1 -1 9 8 4 w y n o s i ł a : Zn od 0 ,3 2 do 7 ,8 5 m g/dm ^, Pb od 0 ,0 4 do 1 ,6 9 m g/dm ^, Cd od 0 ,0 0 1 do 0 ,1 2 mg/dm"*, Fe od 0 ,0 5 do 1 3 ,3 mg/dm^, a zw iązków li g n o s u l f o n o w y c h od i l o ś c i ś la d o w y c h do 3 5 , 0 m g/dm ^.

N a j b a r d z i e j z a n i e c z y s z c z o n e wody ujm owane s ą w r e j o n i e s z y b u "M ieczy sław "

i z a w i e r a j ą o n e : Zn od 1 2 ,6 do 6 0 2 ,0 m g / i a P , Pb od 0 ,1 8 do 4 ,2 4 mg/dsi^

i Cd od 0 ,3 6 do 1 ,1 1 m g/dm ^. Z n a c z n ie z a n ie c z y s z c z o n e wody ujm owane s ą ró w n ie ż w r e j o n i e k o p . " B o le s ła w " i k o p , " P o m o rz a n y " , a s to s u n k o w o n a j l e p s z e j j a k o ś c i wody ujm owane s ą w k o p . " O l k u s z " .

O b e c n ie t y l k o 3 5 $ zaso b ó w d y n a m ic z n y c h wód t r i a s o w y c h może by ć wyko

r z y s ty w a n y c h d l a c e ló w p i t n y c h , a p o z o s t a ł a i l o ś ć z e w z g lę d u na z n a c z n e z a n i e c z y s z c z e n i e o d p ro w a d z a n a j e s t do B i a ł e j P rz e m s z y i j e j dopływ ów , co z k o l e i p o w o d u je z n a c z n e p o g o r s z e n i e j a k o ś c i wód c ie k ó w p o w ie rz c h n io w y c h . Ze w z g lę d u na z n a c z n y d e f i c y t wody p i t n e j w GOP n a l e ż y p o d ją ć d z i a ł a n i a m a ją c e na c e l u o c h ro n ę t y c h wód p r z e d d a ls z y m z a n ie c z y s z c z a n ie m o r a z p r z y w r ó c e n ie d o b r e j j a k o ś c i wodom om aw ianego z b i o r n i k a p o p r z e z u s z c z e l n i e n i e m i e j s c , w k t ó r y c h n a s t ę p u j e i n f i l t r a c j a ś c ie k ó w o r a z o c z y s z c z a n i e ww. ś c ie k ó w .

W n i n i e j s z y m a r t y k u l e p r z e d s ta w i o n o w y n ik i p r a c b a d a w c z y c h [ 1 * 2 ] wyko

n a n y c h w Z a k ł a d z i e H y d r o g e o l o g i i i G e o l o g i i I n ż y n i e r s k i e j I n s t y t u t u Geo

l o g i i S t o s o w a n e j . P o l i t e c h n i k i Ś l ą s k i e j w c e l u o k r e ś l e n i a ź r ó d e ł z a n ie c z y s z c z e n i a wód t r i a s o w y c h r e j o n u o l k u s k i e g o o r a z p o d a n ia m eto d e l i m i n a c j i i c h wpływ u na d a l s z e z a n i e c z y s z c z e n i e t y c h wód.

2 . Ź r ó d ła z a n i e c z y s z c z e n i a

Ź r ó d ła z a n i e c z y s z c z e n i a wód tr i a s o w y c h w r e j o n i e o lk u s k im p o d z ie l o n o n a t r z y g r u p y :

1 a ) z a n i e c z y s z c z o n e ś c i e k a m i wody c ie k ó w p o w ie r z c h n io w y c h , 1 b ) ś c i e k i p rz e m y s ło w e ,

2 ) o s a d y p o f l o t a c y j n a ,

3 ) z w ią z k i li g n o s u l f o n o w e zakum ulow ane w p i a s k a c h c z w a rto r z ę d o w y c h i s k a ł a c h t r i a s o w y c h , a p o c h o d z ą c e z i n f i l t r a c j i łu g ó w p o s u l f i t o w y c h na P u s t y n i B ł ę d o w s k ie j .

(3)

na

y -

y-

Okradzionów ^

□ ^

Uj. Łazy Błęcbwskie

) Tl J % <

“s k o k r „ •

' S S B f S S ?

Objaśnienia

hydroizohipsy O -ujęcia głębinowe

- rzeki i kanały odwadniajgce

rz.Sztoło

-ttyby

- wyrobiska gór n.

. j--*- . uskoki

- zasiąg wychodni triasu - zasiąg utworów kajpru .2— - aktualny zaswg leja

depresji

© - miejsce opróbowania 0 0.5 1km ii »i i* i

R y s. 1 . Mapa h y d r o g e o l o g i c z n a r e g i o n u o lk u s k i e g o F i g . 1. H y d r o g e o l o g i c a l map o t t h e O lk u s z r e g i o n

i

(4)

Źródła zanieczyszczenia oraz sposoby ochrony.. 161

L o k a l i z a c j e m i e j s c d e p o n o w a n ia ś c ie k ó w i osadów s ta n o w i ą c y c h ź r ó d ł a z a n i e c z y s z c z e n i a p r z e d s ta w io n o n a r y s . 1 .

2 . 1 . a . Wody p o w ie rz c h n io w e

Wody B i a ł e j P rz e m s z y z a n ie c z y s z c z o n e s ą na o d c in k u O k radzionów -S ław ków ś c ie k a m i p rzem y sło w y m i i wodami k o p a ln ia n y m i o d p ro w ad zan y m i K anałem Dą

brów ka z KGH " B o le s ła w " . P ow oduje t o w z r o s t z a w a r t o ś c i w w o d zie r z e c z n e j cynku od 1 ,3 2 do 1 ,8 3 mg/dm3 i o ło w iu od 0 ,5 6 do 0 ,7 2 mg/dm3 ( t a b l i c a 1 ) . Wody B i a ł e j F rz e m s z y i n f i l t r u j ą w i l o ś c i 15 m3/m in [ 4 ] do w y r o b is k z a c h o d n ie g o r e j o n u k o p a l n i " B o le s ła w " i " P o m o rz a n y " , p o w o d u ją c w z r o s t z a w a r t o ś c i m e t a l i c i ę ż k i c h w w odach t r i a s o w y c h te g o r e j o n u .

2 . 1 . b . ś c i e k i p rz e m y sło w e

K o le jn e ź r ó d ł o z a n i e c z y s z c z e n i a s t a n o w i ą ś c i e k i p rz e m y s ło w e , k t ó r e i n f i l t r u j ą do wód p o d z ie m n y c h i s t a n o w i ą głó w n e ź r ó d ł o i c h z a n i e c z y s z c z e n i a . S k ła d c h e m ic z n y ś c ie k ó w p o d a n o w t a b l i c y 1 .

Ze w z g lę d u n a p o c h o d z e n ie można w y r ó ż n ić :

- ś c i e k i p o f l o t a c y j n e i n f i l t r u j ą c e z .o s a d n ik a odpadów p o f l o t a c y j n y c h w i l o ś c i 8 ,6 5 m3/ m i n , a p o c h o d z ą c e Z; z a k ła d ó w p r z e r ó b c z y c h k o p a l ń : " O l

k u s z " i " B o le s ła w " . Ś c i e k i t e z a w ie ir a ją z n a c z n e i l o ś c i m e t a l i c i ę ż k i c h o r a z ż e l a z a ( t a b l i c a 1 ) . I n f i l t r u j e one w r e j o n z a c h o d n i k o p a l n i " O l

k u s z " , r e j o n w s c h o d n i k o p a l n i " B o le s ła w " i p ó łi io c n o - z a c h o d n i k o p a l n i

"P o m o rz a n y " , p o w o d u jąc w z r o s t z a w a r t o ś c i w w odach t r i a s o w y c h w y żej wy

m ie n io n y c h p i e r w i a s t k ó w ;

- ś c i e k i z F a b r y k i Kwasu S ia r k o w e g o , deponow ane n a h a ł d z i e ż u ż lo w e j na t e r e n i e k o p a l n i " B o le s ła w " , i n f i l t r u j ą do wód t r i a s o w y c h w i l o ś c i 1 ,7 5 m3/ m i n ;

- ś c i e k i p o h u t n i c z e i n f i l t r u j ą c e w g ó r o t w ó r z u s z k o d z o n e j k a n a l i z a c j i p rz e m y s ło w e j na t e r e n i e k o p a l n i " B o le s ła w " w i l o ś c i ś r e d n i e j 3 ,4 5 m3/m in

Ś c i e k i p o c h o d z ą c e z p r o d u k c j i kw asu s ia r k o w e g o i ś c i e k i p o h u t n i c z e z a w i e r a j ą b a r d z o d u ż e i l o ś c i m e t a l i c i ę ż k i c h ( t a b l i c a 1 ) ; ś c i e k i t e powo

d u j ą z n a c z n e z a n i e c z y s z c z e n i e wód t r i a s o w y c h g łó w n ie w r e j o n i e sz y b u

"M ie c z y sła w " o r a z w r e j o n i e w schodnim i c e n tr a ln y m k o p a l n i " B o le s ła w " . Z p rz e p r o w a d z o n y c h b a d a ń w y n ik a , że w y m ien io n e r o d z a j e ś c ie k ó w p o w o d u ją w z r o s t z a w a r t o ś c i w w odach t r i a s o w y c h g łó w n ie t 8 k i c h s k ła d n ik ó w z a n i e c z y s z c z e ń , j a k : c y n k , o łó w , kadm i ż e l a z o .

N a jw ię k s z e z a n i e c z y s z c z e n i e p o w o d u ją ś c i e k i z p r o d u k c j i kw asu s i a r k o - vego i ś c i e k i p o h u t n i c z e , s t a n o w i ą c e 1 8 # w s z y s t k i c h i n f i l t r u j ą c y c h ś c i e - k ków ( t a b l i c a 1 ) . Z a w a r to ś ć m e t a l i c i ę ż k i c h p o c h o d z ą c y c h z ww. ś c ie k ó w wy

n o s i : 9 9 ,6 # Zn, 9 8 ,5 # Pb i 9 9 ,6 # Od ( t a b l i c a 2 ) .

(5)

Tablica

•Hs ii

033

i i

O

T -3

,dO OI ’

CQ

•Hco - pP 'OT i

Oat T-3

3 p

d

•H

'OM a>

o

03O

&

¿ i

T i

rMcd

¿ica

P h o

r—11

'tf*. O O CT* o

•H CO •k Ok •k

'H ^ &d 0 '0 T~ C\JLO oco UD T—-T~ oo

•H >łii O OJ

'O Ctf-H d irv 10 LO LO

'CQ -n oo 3 ^ •HS o LO r- co

r~i P \ OJ 10 03 *o co

•H -P CO T— T- c\j

O B ?

CS CO

cd B Ng* co

H 0 rd x—

0) f*< T- 1 o o» LO

•N *50

B

B COB LO

•3 idcd otj \Ti*50

V-

o 1 CO o O

B cT

c-

fe COB

NO iMO rQ /d\*50 Ol C"—V0■> o»cg•k KD v0

B O <r" C-

ś.> co

kS

iid d TiB oto CJ cg

>5 tS3 co » *

o *50

s

T—

cg co

cg

•oLO

1 co CO o co CTN

H C ^ S

ak

cd cd o Ti

T“

o

Ng-

k

D

•H N CO03 O *50 ^ł- C\J c- c~

B T~ OJ

r- c\j CO

1 co

p B

T—

O -H Ti •k

r-i ii \ U3 C\J O- O CO

.d h1 *50 C\J CJ v0 LO

o. o s

'O CO

'03 Cd B

o c Ti

Ti r-iPSD \i-

ł

10 C\l

•k

o

•k

co CO•k

Cd *50 cd vO cg LO

T—

£ o >

T—

cg cg

-p B

wPł C\1+ + + +

c-co

CTvt— c - o

CTvVO

t- C\J

O'» CU _J___ .

03 co

•H i da TiE o•k oOk CU VD

cd -H co co LO CD O

N 03 t50

a LO co o-

co cD

i cd

Cd *r3 co T- o\ O O

P O B *k

ą> cd /d vO c~ cT O

d N \ C\J in LO CO nJ-

•H *HS «-* *50s *g- CTNT_ LO**d‘ LOT—

i cd N

0) •H 03 1 1 1

n d •H B o O 3 P

^ Cdo ii OJ

OJ CSJ H

<H P 03

Pł co o 3

cd d N P O fe UD O

& N PfP Pł N ii OJ Pł s

N O 0)

P w- N T-3OJ •h i i *r-3d •H-H Oii -«"a ii •Hi i OJ OJ

>>rM . OJ >j ( D O M OJ N LSI

•|-3NQ 3 CO •H O •H id cd •H O

CO ii O -H O CO O 3 -H O *H cd

CSJ OJ PP ^{h o} -P h o T i ca HO d

T i -H p=;

5 ° • «

s

•

OŚ 'CQ cg CO ■Ng-

(6)

Wzrostzanieczyszczeniawód triasowychnaskutek infiltracjiściekówprzemysłowych

- o — --- r —

• 8 • .Cj. s 3 5

P t 5»

i o d s P« • t o >» . o CO E

5 1 O P t ¿0 d r*ł fM 1 -H 5

e j A* co co CO . S i c o CO w co N 10 d -H CO ta r*» © d *H fM

1 •H N M fM N N A* rM

’. 3 u

d r - I n •H d W •H ca ca d n o r*ł d d ta

O H O d d O - HU d d 3 • <u d r 4 o d o d O r-C <D TJ o tJ e 1—i o t 3 a s . d r-J «nc ca p o © n h 3 c o <—i 01 d d • r ^ O O o •«-» O r-4 0 o P t P t O •ra-wj co C5 O P t O o i 5 d d ta o w

d -H 4» C U iJ P ł PP ai A O 10« O P t

d C S c d O S f e s -H A iS d c 0 4 » 5 A 2 C

tA CM tA

1 o \ CM ocT O

S

«M- O

TJs IA o

1

K \ vO c o

et a )

9 O * T“ T” IA

"«#■ CM '**■

1 O C -

C~

CM

CM o

o r i

o ł* \

a

oo a

1

900*0

•M-

0,33 co

'T '

CA t* - CM CM

c T c T CO O o

C - CM o

Pd K \ "

_

^{r :}

_

a IA

3 ^O ^tO ^IA

/ d • O tA T " C -

*a0

«» e>

o o «*■ T-* tA

e

IA lA

CM T" JA »A

*

O O r -

V£> CM

«A O O

d T -

M IA

a T—

8 t*- o

T J •t

N O O t n l > . IA

t*0a ^CA ^{* *} ^IA

IA N VÓ CA

|e>

T“ IA c*~ IA

100

IA IA

O a i a 00 r - C^ t ' -

r/ł KaOa

c T O

< • rA

IA

"•¡f CM CO CM

C—

CO C^

1 ^{i a} CA CO O

ta ■*

o a> * CM tA r - o

d fi

t . IA IA o

■H U W "

O O a C - ir\ 00 IA IA

•tQ N TJ Sk

N a IA v0 •M- CA ■M-

O P t a f - •<ł- IA

1 i 0d ^•H

-03 ' T» O

3 3 o h O O N

>» Pł O Ai W) O

h -H 5 N C8 3 OJ

£C C A O a 4» TJ 5 d

ft 1JO w

3 g ^O ^{o o} 4»

CO CO 0co r l d Ai 3 a

4» 0) 5 4 » d P t Pt N - H P t

w to N

O - H

d O N n

N 5 © © 03 a>

& •r-3'O TJ CO •H •H CO •H ca

co A! O -H

_

^O

£ £ o

N <L> e? fO •V j •40

* 3 -h

o O •

« -CQ

• T~ CM I A I A

(7)

S t o p i e ń w z r p s t u p o s z c z e g ó ln y c h s k ła d n ik ó w z a n i e c z y s z c z e ń w w odach t r i a s o w y c h w w y n ik u i n f i l t r a c j i ś c ie k ó w o b l i c z o n o z a pom ocą w z o ru :

Qi n f . a 1

— s t ^{ó j}

g d z i e :

a - s t o p i e ń w z r o s t u m i n e r a l i z a c j i wód t r i a s o w y c h (mg/dm^*), Qi n i - i l o ś ć ś c ie k ó w i n f i l t r u j ą c y c h w g ó r o t w ó r ( ę ^ / m i n ) ,

a.j - z a w a r to ś ć d a n e g o s k ł a d n i k a z a n i e c z y s z c z e ń w ś c i e k a c h ( m g /d m ^ Q0 - i l o ś ć zaso b ó w d y n a m ic z n y c h wód t r i a s o w y c h ( m ^ /m in ) .

W y n ik i o b l i c z e ń z e s t a w i o n o w t a b l i c y 2 .

2 . 2 . O sady p o f l o t a c y j n e

Do d r u g i e j g r u p y ź r ó d e ł z a n i e c z y s z c z e ń wód t r i a s o w y c h n a l e ż ą o s a d y p o f l o t a c y j n e zdeponow ane w o s a d n i k a c h p o f l o t a c y j n y c h ( r y s . 1 ) . O sady t e z a w i e r a j ą z n a c z n e i l o ś c i m e t a l i c i ę ż k i c h , w tym c y n k u od 0 ,9 1 do 1 , 2 $ , o ło w iu od 0 ,3 1 do 0 ,4 5 $ , kadmu od 0 ,0 0 5 do 0 ,0 0 7 $ o r a z z n a c z n e i l o ś c i ż e l a z a od 7 , 2 7 do 9,07$ . Na p o d s t a w i e b a d a ń l a b o r a t o r y j n y c h [[2 ] o k r e ś l o n o , że o s a d y t e z a w i e r a j ą 1 ,3 $ c z ę ś c i r o z p u s z c z a l n y c h . R o c z n ie w o s a d n i k a c h d e p o n u je s i ę 2 .1 0 6 t t y c h o sa d ó w ; z a w i e r a j ą one 26.10"* t s k ł a d n i ków r o z p u s z c z a l n y c h , k t ó r e łu g o w a n e p r z e z o p ad y a tm o s f e r y c z n e z a n i e c z y s z c z a j ą wody p o d z ie m n e .

O b lic z o n o na p o d s t a w i e b a d a ń l a b o r a t o r y j n y c h , że z r o c z n e j m asy osadów p o f l o t a c y j n y c h może u l e c w y łu g o w a n iu 500 t ż e l a z a , 200 t c y n k u , 20 t o ł o w iu , 2 , 4 t kadmu i 1 , 9 t m i e d z i .

C zas t 2 łu g o w a n ia zw iązków r o z p u s z c z a l n y c h z odpadów p o f l o t a c y j n y c h w wa

r u n k a c h n a t u r a l n y c h o b l i c z o n o z a pom ocą w z o ru : li

t g = t i • C . , (2)

g d z i e :

t.| - c z a s łu g o w a n ia c z ę ś c i r o z p u s z c z a l n y c h z odpadów w w a ru n k a c h l a b o r a t o r y j n y c h ( d o b a ) ,

C - s t a ł a w y r a ż a ją c a s t o s u n e k o b j ę t o ś c i wody do masy p r ó b k i w b a d a n i a c h l a b o r a t o r y j n y c h ,

Kq - s u c h a masa odpadów p o f l o t a c y j n y c h s k ła d o w a n y c h w o s a d n i k a c h ( t ) , Oyy - r o c z n a o b j ę t o ś ć opadów a t m o s f e r y c z n y c h i n f i l t r u j ą c y c h p r z e z s k ł a

d o w isk o (m'i ) :

0 ^ = F . W . 0C , (3 )

(8)

g d z i e :

p - p o w ie r z c h n i a s k ł a d o w i s k a odpadów , (m ^ ), W - r o c z n a w y so k o ść opadów a t m o s f e r y c z n y c h , (m ), oC - w s p ó łc z y n n i k i n f i l t r a c j i .

P r o c e s łu g o w a n ia w s z y s t k ic h c z ę ś c i r o z p u s z c z a ln y c h z osadów p o f l o t a c y jn y c h b ę d z i e t r w a ł o k . 30 l a t od c h w i l i z a k o ń c z e n i a s k ł a d o w a n i a , j e d nak że j u ż po u p ły w ie o k . 2 l a t p r z y r o s t z a w a r t o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h w sk a ź ników z a n i e c z y s z c z a n i a w w odach t r i a s o w y c h j e s t n i e w i e l k i i n i e b ę d z ie m ia ł wpływu n a z n a c z n e p o g a r s z a n i e s i ę j a k o ś c i wód p o d z ie m n y c h .

W początkow ym o k r e s i e (d o 2 l a t ) u tr z y m u je s i ę j e d n a k z n a c z n e z a n i e c z y s z c z e n i e wód t r i a s o w y c h p r z e z o s a d y p o f l o t a c y j n e p r z e j a w i a j ą c e s i ę p o d w y ższo n ą z a w a r t o ś c i ą ż e l a z a (d o 4 , 0 m g /d m ^), c y n k u (d o 0 ,9 3 m g/d m ^), o ł o wiu (d o 0 ,1 7 a g / d t ? ) i kadmu (d o 0 ,0 1 2 m g/dm ^).

2 . 3 . Z w ią z k i l i g n o s u l f o n o w e

K lu e z e w s k ie Z a k ła d y P a p i e r n i c z e w l a t a c h 1 9 3 0 -1 9 8 0 d e p o n o w a ły ł u g i p o s u l f i t o w e n a P u s t y n i B ł ę d o w s k ie j ; z a w i e r a ł y one o k . 200 t y s . t o n zw iązków lig n o s u l f o n c w y c h .

Ł ugi p o s u l f i t o w e s ą t o je d n e z n a j b a r d z i e j s tę ż o n y c h ś c ie k ó w p rz e m y sło w y c h , a p o w s t a j ą p r z y p r o d u k c j i c e l u l o z y z d re w n a m e to d ą s i a r c z y n o w ą . S p o śró d s u b s t a n c j i o r g a n i c z n y c h p r z e w a ż a ją c y c h w t y c h ś c i e k a c h d o m in u ją c e m i e j s - i ce z a jm u je l i g n i n a w p o s t a c i z ł o ż o n e j m i e s z a n i n y kwasów l i g n o s u l f o n o w y c h i i c h s o l i , k t ó r e o g ó l n i e nazw ano z w ią z k a m i lig n o s u l f o n o w y m i. Z w ią z k i t e z o s t a ł y zakum ulow ane p r z e z s k a ł y c z w a rto r z ę d o w e i t r i a s o w e . Ługowane p r z e z opady a tm o s f e r y c z n e p o w o d u ją z n a c z n e z a n i e c z y s z c z e n i a wód t r i a s o w y c h ujm o

w anych w k o p a l n i " P o m o rz a n y " .

P rz e p r o w a d z o n e b a d a n ia w y k a z a ły , że po z a p r z e s t a n i u s k ł a d o w a n i a w o b r ę b ie o b s z a r u s k a ż e n i a ( r y 3 . 1 ) p i a s k i c z w a rto r z ę d o w e z a w i e r a ł y j e s z c z e 6 .1 8 8 ,7 t zw iązków li g n o s u l f o n o w y c h , a s k a ł y t r i a s o w e 3 2 ,0 4 .1 0 ^ t t y c h zw iązków

Na p o d s t a w i e w yników b a d a ń l a b o r a t o r y j n y c h łu g o w a n ia t y c h zw iązków z p r ó bek s k a ł p o b r a n y c h w m i e js c u s k a ż e n i a o k r e ś l o n o p r z e b i e g te g o p r o c e s u we

d łu g w z o ru ( 2 ) ; u w z g lę d n ia ją c n a t u r a l n e w a ru n k i i c h łu g o w a n ia p r z e z o pady a tm o s f e r y c z n e o b l i c z o n o c z a s , w k tó ry m z w ią z k i t e b ę d ą z a n i e c z y s z c z a ł y wody t r i a s o w e . P ro g n o zo w an e z a w a r t o ś c i zw iązków lig n o s u l f o n o w y c h w w odach k o p a ln i "P o m o rzan y ? w p o s z c z e g ó l n y c h l a t a c h p r z e d s ta w io n o na r y s . 2 . J a k w y n ik a z b a d a ń j. o b l i c z e ń , o k r e s z a n i e c z y s z c z e n i a wód ujm ow anych w k o p a l n i "P o m o rzan y " b ę d z i e w y n o s ił o k . 30 l a t , a po tym c z a s i e ś r e d n i a z a w a r to ś ć zw iązków l i g n o s u lf o n o w y c h w t y c h w odach n i e b ę d z ie p r z e k r a c z a ł a 1 ,2 m g/dra^, c z y l i z a n i e c z y s z c z e n i e b ę d z ie n i e w i e l k i e . P o n ie w a ż je d n a k z w ią z k i l i g n o s u l f o n o w e u l e g a j ą b io c h e m ic z n e m u r o z k ła d o w i [ 5 ] , można p r z y p u s z c z a ć , że p r o c e s z a n i e c z y s z c z a n i a wód t r i a s o w y c h ty m i zw ią z k a m i b ę d z ie k r ó t s z y , n i ż w y k a z a ły b a d a n ia l a b o r a t o r y j n e .

(9)

R y s. 2 . W ykres p ro g n o z o w a n y c h z a w a r t o ś c i zw iązków l i g n o s u l f c n o w y c h w wo

d a c h t r i a s o w y c h w p o s z c z e g ó l n y c h l a t a c h

F i g . 2 . C h a r t o f t h e p r o g n o s t i c a t e d c o n t e n t s o f l i g n o s u l f o n a t e com pounds o y e r t h e p a r t i c u l a r y e a r s

3 . S p o so b y o c h ro n y wód p r z e d z a n ie c z y s z c z e n ie m

Z n a c z n ą p o p raw ę j a k o ś c i wód t r i a s o w y c h w r e j o n i e o lk u s k im można u z y s k a ć p o p r z e z p o d j e c i e d z i a ł a ń m a ją c y c h na c e l u o g r a n i c z e n i e i n f i l t r a c j i ś c ie k ó w z p r z e d s t a w i o n y c h ź r ó d e ł z a n i e c z y s z c z e n i a . S pow oduje t o z n a c z n y s p a d e k z a w a r t o ś c i w w odach tr i a s o w y c h p r z e d e w s z y s tk im c y n k u , o ło w iu , ż e l a z a i kadm u, s t a n o w i ą c y c h g łów ne s k ł a d n i k i z a n i e c z y s z c z e n i a t y c h w ód.

R o z w ią z a n ie t o można u z y s k a ć p o p r z e z :

- u s z c z e l n i e n i e o s a d n ik ó w wód p o f l o t a c y j n y c h z K o m b in atu G ó r n i c z o - H u t n i c z e g o " B o le s ła w ” ,

- u s z c z e l n i e n i e k o r y t a r z e k i B i a ł e j P rz e m s z y na o d c in k u O k ra d z io n ó w -S ła w - ków,

- u p o rz ą d k o w a n ie g o s p o d a r k i w o d n o -ś c ie k o w e j na t e r e n i e K o m b in atu G ó r n ic z o - - H u tn i c z e g o " B o le s ła w " , ze s z c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m u s z c z e l n i e n i a lu b p rz e b u d o w y s i e c i k a n a l i z a c j i p r z e m y s ło w e j,

- z a p r z e s t a n i e o d p ro w a d z a n ia ś c ie k ó w z F a b r y k i Kwasu S ia r k o w e g o na h a łd ę ż u ż lo w ą , a p r z e p r o w a d z e n i e i c h n e u t r a l i z a c j i w s z c z e l n y c h z b i o r n i k a c h ,

(10)

- p o d d a w a n ie p r o c e s o w i o c z y s z c z a n i a ś c ie k ó w p o h u t n i c z y c h o r a z p o w s t a j ą cy ch p r z y p r o d u k c j i kw asu s ia r k o w e g o i ś c ie k ó w p o f l o t a c y j n y c h w c e l u u s u n i ę c i a z n i c h m e t a l i c i ę ż k i c h o r a z s ia r c z a n ó w .

4 . W n io sk i

1 . h o z b i o r n i k a wód tr i a s o w y c h i n f i l t r u j ą z a n ie c z y s z c z o n e ś c i e k a m i wo

dy B i a ł e j P rz e m s z y ( o k . 15 m ^ /m in ), ś c i e k i p rz e m y sło w e ( o k . 1 3 ,9 m ^/m in) o ra z wody opadowe ł u g u j ą c e m e ta le c i ę ż k i e z osadów p o f l o t a c y j n y c h i z w ią z k i li g n o s u l f o n o w e ze s k a ł c z w a rto r z ę d o w y c h i t r i a s o w y c h .

2 . Głównymi s k ła d n i k a m i z a n i e c z y s z c z e ń w y żej w y m ie n io n y c h ś c ie k ó w s ą : Zn, P b , Cd, Pe o r a z z w ią z k i li g n o s u l f o n o w e .

3 . I n f i l t r a c j a wód p o w ie rz c h n io w y c h i ś c ie k ó w z a c h o d z i p r z e z okna h y d r o g e o l o g ic z n e w k a j p r z e , t o j e s t w m i e j s c a c h , w k tó r y c h ze w z g lę d u na e r o z j ę i z o l u j ą c y c h osadów k a j p r u wody c z w a rto r z ę d o w e k o n t a k t u j ą s i ę z wo

dami t r i a s o w y m i .

4 . O k res z a n i e c z y s z c z e n i a wód t r i a s o w y c h p r z e z o s a d y p o f l o t a c y j n e wyno

s i 2 l a t a , a z w ią z k a m i llg n o s u lf o n o w y m i o k . 30 l a t .

5 . I s t n i e j e m o ż liw o ść p r z y w r ó c e n i a d o b r e j j a k o ś c i wodom tria s o w y m r e jo n u o l k u s k i e g o p o p r z e z o g r a n i c z e n i e i n f i l t r a c j i ś c ie k ó w p rz e m y sło w y c h .

LITERATURA

[ O S z t e l a k J . i i n . : K o n c e p c ja o c h ro n y wód w r e j o n i e o lk u s k im . P o l i t e c h n ik a Ś l ą s k a , G liw ic e 1982 ( n i e p u b lik o w a n a ) .

[ 2 ] Sowa M .: R o d z a je z a n i e c z y s z c z e ń wód t r i a s o w y c h r e j o n u o lk u s k i e g o o r a z p ro g n o z y w z a k r e s i e p r z y w r ó c e n i a p i e r w o t n e j j a k o ś c i t y c h w ód. P r a c a d o k t o r s k a . P o l i t e c h n i k a Ś l ą s k a , G liw ic e 1 9 8 4 .

[ 3 ] W ilk Z . , M otyka J . : K o n ta k ty m ięd zy poziom am i w odonośnym i w o lk u s k im r e j o n i e k o p a ln i c tw a r u d . R o c z n ik P o l s k i e g o T o w arzy stw a G e o lo g ic z n e g o 4 7 , s . 1 1 6 -1 4 3 , 1 9 7 7 .

[ 4 ] P r u s s a k E . , P r u s s a k W .: Zm iany e le m e n tó w b i l a n s u w odnego z le w n i B i a ł e j P rz e m sz y pod wpływem k o p a l n i "P o m o rz a n y " , ZBiPM "C u p ru m ", W rocław 1982

( n i e p u b li k o w a n a ) .

[ 5 ] Z i e l i ń s k i J . i i n . : P rz e m ia n y b io c h e m ic z n e kwasów lig n o s u l f o n o w y c h m agazynow anych w p i a s k a c h P u s t y n i B łę d o w s k i e j . P o l i t e c h n i k a ś l ą s k a , G liw ic e 1978 ( n i e p u b li k o w a n a ) .

R e c e n z e n t: Doc d r h a b . i n ż . J a n B o ro w sk i

W płynęło do R e d a k c ji w lu ty m 1986 r .

(11)

HCTOHHHKH 3ArPH3HEHHiI A TAKSĘ METOJUi 3A1ĄHTH TPHACOBIK BOJI B PAłtOHE CJIbKyHA

P e 3 k> m e

B o ia T b e npeACTaBJieHti peayjibT aTu HccjieAOBaHHS, Ha ocHOBaHHH KoiopiDc ycTaHOBjieHH hctohhhkh 3arpa3HeKHH rp a a c c B u x boa b paiłoBe OmbKyma a ław ce c ie n e H b hx oip n u aT ejib H o ro bjihshhh Ha HSMeHeHHe xnMimecKoro c o o ia B a iijia- 3euiiŁ[x bo a. AaH MeioA BoccTaHOBJieHHH x o p o n e ro KanecTBa boah o ro B a p n sa e iio ro pe 3 e p o y a p a a TaKxe onpeAeaeHO BpeMH, noo.ie kot o p o ro BOAa OyAeT uparoA Ha A AB IIHTHilo

K HCT OHHHKaM 3arpH3HeHHH BKJIIOHBHa HHljHjrbTpaUKH B TpHaC OBH6 BO AU npOMUm- Jieiu!ux oS pocoa 1 3 ,9 m3/mhh , 3aipa3K§HHne boau peKH Eajia rineuma ok. 15 /mhh a TaK*e no OoramaBniHe ocbakh h AHrHocyjibiJiaHOBŁie ocaAKH HaKonHBmKeoa

b CKaxax HeTBepTHHHoro nepHOAa h ipnacoB ba: Ha TeppmopHH Bakhaobcko» OycTUHH.

K H iJ a i A b T p a U H B O Ó p O C O B H 3 a r p H 3 H e H H U X a T K O C ( } )e p H U X O C a A K C B n p o H O X O A H T H e p e 3 r H A p o r e o j i o r H H e o K H e o K H a b K a i i n e p e . H a o o H O B a H H H n p o H 3 B e A e H H u x H C C J ie A O B a H K it n o K a 3 a H O , h t o y n j i o T H e H H e m k o t c 6 p o c a 3 a r p a 3 H e H H a A a c i b o3m o x h o c t b b K o p o T - K H 0 O p O K H C K JIIO H H T b H 3 T p A O O B h U C B O A n O B b m ie H H U a COCTaB T H X e A U X M e T a .T A O B H

a e x e 3 a .

SOURCES OF POLLUTION aND METHODS OP PROTECTING TRIASSIC WaTERS IN THE OLKUSZ REGION

S u m m a r y

I n t h e p a p e r a r e p r e s e n t e d some t e s t r e s u l t s on t h e b a s i s o f w h ic h th e s o u r c e s o f p o l l u t i o n o f T r i a e s i c w a t e r s o f t h e O lk u s z r e g i o n a n d t h e d e g r e e o f t h e i r n e g a t i v e i n f l u e n c e on t h e c h a n g e o f t h e chem ism o f u n d e r g ro u n d w a t e r s h a v e b e e n d e t e r m i n e d . A ls o t h e m e th o d s o f r e s t o r i n g good q u a l i t y t o t h e w a t e r s o f t h e b a s i n d i s c u s s e d h a v e b e e n g i v e n , a s w e l l a s t h e tim e a f t e r t h e p a s s i n g o f w h ic h t h e w a t e r s w i l l m e e t t h e r e q u i r e m e n t s f o r d r i n k i n g w a t e r .

The s o u r c e s o f p o l l u t i o n i n c l u d e i n d u s t r i a l w a s t e s ( 1 3 ,9 m ^ /m in ) i n f i l t r a t i n g t h e T r i a s s i c w a t e r s , w h i c h 'a r e p o l l u t e d by t h e sew age w a t e r o f B i a ł a P rz e m sz a ( a b o u t 15 a ^ / m i n ) , a s w e l l a s p o s t - f l o t a t i o n s e d i m e n t and l i g n o s u l f o n a t e com pounds a c c u m u la te d i n Q u a te r n a r y an d T r i a s s i c r o c k s i n t h e a r e a o f P u s t y n i a B łę d o w s k a .

The i n f i l t r a t i o n o f sew age a n d p o l l u t e d p r e c i p i t a t i o n s u a k e s p l a c e t h r o u g h h y d r o g e o l o g i c a l o p e n in g s i n K e u p e r s e r i e s .

On t h e b a s i s o f t h e c o n d u c te d r e s e a r c h i t h a s b e e n fo u n d t h a t t h e s e a l i n g o f t h e p l a c e s o f sew ag e th r o w w i l l s o o n p e r m i t t o e l i m i n a t e from t h e T r ia a - s i c w a t e r s t h e i n c r e a s e d c o n t e n t s o f heaw y m e t a l s a n d i r o n w h ic h w i l l s i g -

(12)

n i f i c a n t l y im p ro v e t h e q u a l i t y o f t h e s e w a t e r s a n d w i l l make p o s s i b l e t h e i r w id e r u t i l i z a t i o n f o r d r i n k i n g p u r p o s e s .