II I SEKTORA FINANSÓW P UBLICZNYCH TOM W SPÓŁCZESNE PROBLEMY BANKOWOŚCI

W SPÓŁCZESNE PROBLEMY BANKOWOŚCI I SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

TOM II

UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI

W SPÓŁCZESNE PROBLEMY BANKOWOŚCI I SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

TOM II

Redakcja naukowa Ewa Kowalewska

SZCZECIN 2016

Recenzenci:

dr hab. Katarzyna Święch-Kujawska prof. US dr Ewa Janik

dr Wojciech Bożek

Korekta językowa:

Wojciech Bożek

Skład i łamanie:

Justyna Kapusta

Projekt okładki:

Paweł Mańczyk

ISBN 978-83-945471-1-0

Wydawca:

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Szczeciński

ul. Narutowicza 17a 70-240 Szczecin

Druk:

ZAPOL Sobczyk Sp. j.

Szczecin 2016

Spis treści

SŁOWO WSTĘPNE ... 7

PRAWNOFINANSOWE ASPEKTY DZIAŁALNOŚCI BANKÓW

MAŁGORZATA BUTRYMOWICZ –ŁAPIŃSKA CSR jako podstawa funkcjonowania współczesnych przedsiębiorstw bankowych ... 11

MATEUSZ CIEPŁUCHA

III filar Unii Bankowej a bezpieczeństwo finansowe depozytariuszy ... 23 KAMIL DĄBROWSKI

Tajemnica bankowa a obowiązek denuncjacji ... 33 ADRIANNA JERZYK

Bank centralny w Polsce i Niemczech – analiza porównawcza

wybranych zagadnień ... 47 PAULINA KLEPACKA

Rodzaje rachunków bankowych na gruncie ustawy prawo bankowe – zagadnienia ogólne ... 59

MIŁOSZ KŁOSOWIAK

Znaczenie opodatkowania kapitału dla gospodarki ... 69 EWA KOWALEWSKA

Szczególna rola kredytów mieszkaniowych na rynku usług bankowych ... 81 MARTA MUSIAŁ

Wpływ wiedzy i zachowań podatkowych Polaków na zarządzanie

finansami gospodarstw domowych ... 97 MONIKA PETTERSON-SOBCZAK

Bariery wejścia przedsiębiorstwa bankowego na rynek finansowy

w Polsce ... 109

ZASADY GOSPODAROWANIA ŚRODKAMI PUBLICZNYMI I PRYWATNYMI

WOJCIECH BOŻEK

Anglo-amerykański model nadzoru korporacyjnego na tle zasad nadzoru korporacyjnego przyjętych przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – znaczenie dla rozwiązań przyjętych

w Polsce ... 123

ŁUKASZ DUBIŃSKI

Prawnofinansowe aspekty zmian w polityce przestrzennej gminy

(zagadnienia wybrane) ... 139

PRZEMYSŁAW KLEDZIK Podstawy normatywne stosowania ulg w spłacie niepodatkowych należności budżetowych o charakterze publicznoprawnym w stosunku do przedsiębiorców – wybrane problemy ... 153

EWA KONIUSZEWSKA Budżet partycypacyjny jako forma udziału członków wspólnoty samorządowej w planowaniu wydatków publicznych na poziomie lokalnym ... 173

PAWEŁ KUPCZAK,PAWEŁ MAŃCZYK Preferencje podatkowe w zakresie stypendiów w podatku dochodowym osób fizycznych ... 189

ADRIANNA OGONOWSKA Analiza wybranych instrumentów finansowych ochrony środowiska morskiego w prawie polskim ... 203

PRZEMYSŁAW PIETRZAK Zasady funkcjonowania oraz finansowe i demograficzne problemy systemu emerytalnego – wybrane zagadnienia ... 223

PIOTR SYTA Wydatkowanie środków publicznych jednostek samorządu terytorialnego na przykładzie dotacji dla jednostek oświatowych ... 251

KATARZYNA Ś^WIĘCH –KUJAWSKA Praktyczne problemy stosowania ulgi rehabilitacyjnej na przykładzie wydatków na leki ... 267

DOMINIKA WRÓBLEWSKA Procedury ostrożnościowe i sanacyjne ... 279

WYKAZ WYBRANEJ LITERATURY ... 293

WYKAZ WYBRANYCH AKTÓW PRAWNYCH ... 309

WYKAZ WYBRANYCH ORZECZEŃ ... 315

WYKAZ STRON INTERNETOWYCH ... 318

NOTKA O AUTORACH ... 319

Marta Musiał

Wpływ wiedzy i zachowań podatkowych Polaków na zarządzanie finansami gospodarstw domowych

Streszczenie

Celem artykułu jest ukazanie znaczenia wiedzy i zachowań podatkowych dla procesu zarządzania finansami gospodarstw domowych. Zaprezentowane w artykule dane wskazują na niski poziom wiedzy podatkowej Polaków, a także na akceptację społeczeństwa negatywnych zachowań podatkowych mających na celu niepłacenie podatków. Artykuł zawiera rozważania teoretyczne na temat podatków w zarządzaniu finansami osobistymi, opis poszczególnych zachowań podatkowych gospodarstw domowych oraz wybrane wyniki badań wtórnych dotyczących wiedzy i zachowań podatkowych Polaków.

Słowa kluczowe: finanse osobiste, finanse gospodarstw domowych, wiedza finansowa, podatki

Wstęp

Gospodarstwa domowe starają się jak najefektywniej gospodarować finansami osobistymi poprzez podnoszenie dochodów i obniżanie wydatków. Podatki na nie nałożone powodują obniżenie ich dochodów, co powoduje negatywne reakcje i zachowania mające na celu niepłacenie podatków. W literaturze przedmiotu wyróżnia się sześć zachowań podatkowych: dostosowanie się do podatku, czyli spełnienie obowiązku podatkowego, przerzucenie podatku, legalne unikanie podatku, nadrobienie podatku, nielegalne uchylanie się od podatku, wycofanie się z działalności będącej przedmiotem opodatkowania¹⁸⁹. Celem artykułu jest ukazanie znaczenia wiedzy i zachowań podatkowych dla procesu zarządzania finansami gospodarstw domowych. Artykuł składa się z trzech części poświęconych następującym zagadnieniom:

¹⁸⁹ M. Pietrewicz, Polityka fiskalna, Warszawa 1993, s. 65-66.

98

Marta Musiał

 podatki w zarządzaniu finansami gospodarstw domowych;

 zachowania podatkowe gospodarstw domowych;

 przegląd badań dotyczących wiedzy i zachowań podatkowych.

Podatki w zarządzaniu finansami gospodarstw domowych

Problematyka poruszana w artykule dotyczy następujących zagadnień teoretycznych: finansów gospodarstw domowych, zarządzania finansami gospodarstw domowych oraz podatków gospodarstw domowych. W literaturze przedmiotu można znaleźć różne definicje finansów gospodarstw domowych.

Większość autorów utożsamia to pojęcie z pojęciem finansów osobistych¹⁹⁰. Na potrzeby niniejszego artykułu, autorka przyjmuje definicję finansów osobistych sensu largo¹⁹¹: „Finanse osobiste sensu largo to subdyscyplina finansów związana z gospodarowaniem (zarządzaniem) środkami finansowymi przez członków gospodarstw domowych. Inaczej mówiąc, finanse osobiste to z jednej strony pozyskiwanie, z drugiej strony wydatkowanie środków, a także oszczędzanie i inwestowanie środków finansowych przez członków gospodarstw domowych. W tym przypadku pojęcie finansów osobistych sensu largo jest jednoznaczne z pojęciem finansów gospodarstw domowych”. Natomiast pojęcie zarządzania finansami gospodarstw domowych definiuje się jako proces gospodarowania środków finansowych w celu osiągnięcia postawionych celów finansowych poprzez planowanie, organizowanie, wpływanie i kontrolę¹⁹² zachowań finansowych będących efektem podejmowanych decyzji finansowych.

190 J.Y. Campbell, Household finance, „The Journal of Finance”, vol. 61, nr 4, 2006, 1553-1604;

Garman E.T., Forgue R., Personal finance, Houghton Mifflin Company, USA 2008, 3; Korenik D., Korenik S., Podstawy finansów, Warszawa 2004, 17; Melicher R.W., Norton E.A., Finance – introduction to institutions, investment, and management, John Wiley & Sons, Danvers, 2005, s. 3;

Rytelewska G., Gospodarstwa domowe, [w:] System finansowy w Polsce, t. 2, red. B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak, Warszawa 2008, s. 399; Schuchardt J., Bagwell D.C., Bailey W.C., DeVaney S.A., Grable J.E., Leech I.E., Lown J.M., Sharpe D.L., Xiao J.J., Personal finance: an interdisciplinary profession, „Financial Counselling and Planning”, vol. 18, nr 1, Kingston 2007, s. 61-69;

Waliszewski K., Doradztwo finansowe w Polsce, Warszawa 2007, s. 32; Finanse osobiste. Zachowania – produkty – strategie, red. E. Bogacka-Kisiel, Warszawa 2012, s. 10.

191 B. Świecka, Finanse osobiste jako subdyscyplina finansów [w:] Współczesne problemy finansów osobistych, B. Świecka (red.), Warszawa 2014, s. 18.

192 Nogalski B., Białas T., Czapiewski M., Zarządzanie w różnych formach własności, Gdańsk 1994, s. 9.

Wpływ wiedzy i zachowań podatkowych Polaków na zarządzanie…

Zarządzanie finansami gospodarstw domowych (ang. personal finance management) to proces ciągłego gospodarowania pieniędzmi składający się z czynności związanych z przygotowaniem i realizacją operacji pieniężnych.

Do czynności tych można zaliczyć¹⁹³: uzyskiwanie dochodów, wydawanie, oszczędzanie, inwestowanie, pożyczanie, zarządzanie ryzykiem, planowanie emerytalne, planowanie podatkowe, transfer majątku.

Na możliwości zarządzania finansami gospodarstw domowych mają wpływ nie tylko sami konsumenci, ale także polityka podatkowa państwa wyznaczając poprzez podatki poziom dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych.

Każda zmiana polityki podatkowej państwa pozostaje nie bez znaczenia dla struktury podziału dochodów gospodarstwa domowego. Tym samym podatki pełnią w pewnym sensie rolę stymulacyjną w sferze procesu gospodarowania budżetem gospodarstw domowych. Bardzo ważna jest zatem wysoka świadomość i wiedza z zakresu wyboru formy opodatkowania, zarówno w przypadku konsumentów, których źródłem dochodu jest praca najemna, jak i w szczególności tych, którzy prowadzą własną działalność gospodarczą. Problematyka podatków w gospodarstwie domowym jest niezwykle istotna z punktu widzenia analizy zachowania gospodarstwa domowego. Duża liczba przepisów prawnych, w których uregulowano konstrukcje podatków, ich zawiłość i częstotliwość wprowadzenia zmian nie sprzyja efektywnemu gospodarowaniu budżetem gospodarstw domowych. Dlatego wzrost świadomości podatkowej gospodarstw domowych jest kluczową kwestią w procesie gospodarowania dochodem rozporządzalnym konsumenta¹⁹⁴.

W Polsce wyróżnia się 13 rodzajów podatków, w tym 10 rodzajów podatków bezpośrednich: podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)¹⁹⁵, podatek

193 Kapoor J.R., Dlabay L.R., Hughes R. J., Personal finance, McGraw-Hill, New York, s. 4;

Waliszewski K., 2010, Doradztwo finansowe w Polsce, Warszawa 2004, s. 38.

194 Podatki w gospodarstwie domowym w Polsce i zagranicą, http://projektedukacjiekonomicznej.byd.pl/8-blok-ii-6h-podatki-w-gospodarstwie-domowym-w- polsce-i-zagranica (dostęp: 30.03.2016).

195 Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u-2012-361-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

100

Marta Musiał

dochodowy od osób prawnych (CIT)¹⁹⁶, podatek od spadków i darowizn¹⁹⁷, podatek od czynności cywilnoprawnych¹⁹⁸, podatek rolny¹⁹⁹, podatek leśny²⁰⁰, podatek od nieruchomości²⁰¹, podatek od środków transportowych²⁰², podatek tonażowy²⁰³, podatek od wydobycia niektórych kopalin²⁰⁴ oraz 3 pośrednie: od towarów i usług (VAT)²⁰⁵, od gier²⁰⁶ i akcyzowy²⁰⁷. Niektóre podatki dotyczą tylko pewnej grupy osób, jak np. podatek dochodowy od osób prawnych będzie dotyczył osób prowadzących działalność gospodarczą, a podatek od nieruchomości – osoby posiadające nieruchomości. W kontekście gospodarowania finansami osobistymi najistotniejszy jest podatek dochodowy od osób fizycznych liczony według progresywnej skali podatkowej, tj. przy zastosowaniu stawek podatku w wysokości 18% i 32%. W Polsce osoby fizyczne mogą również korzystać z tzw. ulg podatkowych, np. prorodzinnej, rehabilitacyjnej czy na Internet.

Każde obciążenie podatkiem stanowi pomniejszenie obecnego lub przyszłego stanu zasobów pieniężnych lub stanu majątkowego podatnika. W zależności od stosowanych podatków, ich konsekwencje mogą objawić się m.in.²⁰⁸:

196 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u-2014-851-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

197 Ustawa z dnia 29 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, http://www.lex.pl/up-akt/- /akt/dz-u-2015-86-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

198 Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u-2015-626-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

199 Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u-2013- 1381-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

200 Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u- 2013-465-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

201 Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, http://www.lex.pl/up-akt/- /akt/dz-u-2014-849-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

202 Tamże.

203 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u- 2014-511-u (dostęp: 4.04.2016 r).

204 Ustawa z dnia 2 marca 2012 r. o podatku od wydobycia niektórych kopalin, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u-2012-362-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

205 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, http://www.lex.pl/up-akt/- /akt/dz-u-2011-177-1054-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

206 Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u- 2015-612-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

207 Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym, http://www.lex.pl/up-akt/-/akt/dz-u- 2014-752-u (dostęp: 4.04.2016 r.).

208 S. Dolata, Podstawy wiedzy o polskim systemie podatkowym, Warszawa 2011, s. 46.

Wpływ wiedzy i zachowań podatkowych Polaków na zarządzanie…

 zwiększeniem kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, a tym samym zmniejszeniem potencjalnych dochodów podatnika;

 wzrostem cen, a tym samym ograniczeniem poziomu konsumpcji i zakresu prowadzonej działalności gospodarczej;

 bezpośrednim obciążeniem uzyskanego dochodu, a tym samym ograniczeniem skali wydatków konsumpcyjnych lub wydatków na działalność gospodarczą;

 obciążeniem posiadanego majątku, a tym samym pomniejszeniem tego majątku lub ograniczeniem wydatków na inne cele.

Zachowania podatkowe gospodarstw finansowych

Niechęć do płacenia podatku wynikająca z negatywnych z punktu widzenia podatnika konsekwencji tego obowiązku, prowadzi do różnych zachowań mających na celu ucieczkę przed podatkami. Zjawisko to stało się na tyle poważne, iż w teorii finansów mówi się o prawie narastającego oporu wobec podatków. W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwie kategorie zachowań podatkowych osób fizycznych²⁰⁹:

 płacenie podatków (tax compliance) – pełne wykonywanie zobowiązań podatkowych wobec państwa;

 niepłacenie podatków (tax non-compliance) – świadome lub nieświadome niewypełnienie obowiązku podatkowego.

Kryterium intencjonalności umożliwia odróżnienie błędów i pomyłek podatkowych od świadomych zachowań ukierunkowanych na obniżenie podatku, tj. uchylanie się od opodatkowania (tax evasion) – nieujawnianie lub podanie nieprawdziwego stanu faktycznego lub prawnego, z którym jest związany obowiązek podatkowy²¹⁰;

 unikanie opodatkowania (tax avoidance) – działanie zgodne z literą prawa, ale nie z jego duchem, np. zastępowanie umowy sprzedaży nieruchomości umową

209 M. Niesiobędzka, Dlaczego nie płacimy podatków. Psychologiczna analiza uchylania się od opodatkowania, Warszawa 2013, s. 12.

210 Zob. A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2004.

102

Marta Musiał

dzierżawy z jednoczesną pożyczką, której spłatę zabezpiecza się na tej nieruchomości²¹¹.

Uchylanie się od podatku może przybrać formę: zatajenia przedmiotu opodatkowania, zatajenia rachunkowego, fałszywego kwalifikowania, zorganizowania niewypłacalności, jawnego niepłacenia podatków. Natomiast unikanie podatku może przybrać formę: wykorzystania możliwości tkwiących w systemie podatkowym, wykorzystania luk (niedoskonałości) w prawie podatkowym, przeniesienia dzielności powodującej obowiązek podatkowy na inny teren lub do innego państwa, w którym ciężary podatkowe są mniejsze, zaniechanie działalności będącej przedmiotem opodatkowania lub wstrzymania się od posiadania wartości materialnych stanowiących przedmiot opodatkowania²¹².

Przyczyny zachowań podatkowych można podzielić na: ekonomiczne, techniczne i moralne²¹³. Przyczyny ekonomiczne wynikają z obowiązku podatkowego, którego konsekwencją jest pomniejszenie obecnego lub przyszłego stanu zasobów pieniężnych lub stanu majątkowego podatnika. Do przyczyn technicznych zalicza się złożoność i nieprecyzyjność systemu podatkowego, w tym niejasnych przepisów podatkowych. Trzecią grupę przyczyn stanowią przyczyny moralne, do których można zaliczyć: mentalność podatkową i moralność podatkową²¹⁴. Mentalność podatkowa to wypadkowa ogólnych postaw, norm i przekonań na temat państwa, podatków, dystrybucji i finansowania dóbr publicznych, a moralność podatkowa dotyczy postaw wobec obowiązku płacenia podatków oraz oceny uchylania się od opodatkowania na tle innych wykroczeń i przestępstw²¹⁵.

211 Zob. R. Sowiński, Uchylanie się od opodatkowania. Przyczyny, skutki i sposoby zapobiegania zjawisku, Poznań 2009.

212 S. Dolata, Podstawy wiedzy..., s. 49-50.

213 Tamże, s. 53-54.

214 Zob. B. Mróz, Gospodarka nieoficjalna w systemie ekonomicznym, Warszawa 2002, s. 39;

A. Komar, Finanse publiczne w gospodarce rynkowej, Bydgoszcz 1996, s. 137; P. Gaudemet, Finanse publiczne, Warszawa 2000, s. 576-577; A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2004, s. 237.

215 L.P. Feld, A.J. Schmidt, F. Schneider, Deterrence policy and the size of the shadow economy in Germany, CFRSI Working Paper 76, Canberra 2010, [za:] M. Niesiobędzka, Dlaczego nie płacimy..., s. 38.

Wpływ wiedzy i zachowań podatkowych Polaków na zarządzanie…

Wiedza i zachowania podatkowe Polaków - przegląd badań

Od kilkunastu lat w Polsce prowadzone są badania nad postawami i zachowaniami finansowymi Polaków, zarówno przez naukowców różnych dziedzin, tj. socjologii, psychologii i ekonomii, jak i przez praktyków – instytucje finansowe, dla których badania te są źródłem informacji o ich potencjalnych klientach. Badania, o których mowa różnią się zakresem badanych postaw i zachowań finansowych. Niektóre badania poświęcone są szeroko ujętym postawom finansowym, czy postawom wobec pieniądza, podczas gdy inne koncentrują się na wybranym obszarze gospodarowania finansami osobistymi, tj. oszczędzaniu, ubezpieczaniu się, podatkach czy planowaniu emerytalne.

Z badań Instytutu Pentora wynika, że 28% Polaków (głównie osób poniżej 30 roku życia i przedsiębiorców) uważa, że osoby unikające podatków postępują tak jak większość społeczeństwa, uważają takie zachowanie za codzienność.

Ponadto co dziesiąty Polak uważa, że osoby te są ludźmi odważnymi i przedsiębiorczymi. Natomiast mniej niż połowa (48%) postrzega podmioty ukrywające dochody i unikające płacenia podatków jako oszustów i przestępców.

Monika Pasternak-Malicka podaje, że tylko niecałe 25% społeczeństwa w Polsce uważa, że zatajanie przez ludzi części swoich dochodów w celu zmniejszenia płaconych podatków należy potępiać (rysunek 1). Na pytanie: „Jak ocenia Pan/i próby ucieczki przed podatkiem?” – aż 46% respondentów usprawiedliwia takie zachowanie, jeżeli wynika ono z ciężkiej sytuacji finansowej rodziny, kolejne ok. 10% popiera niezależnie od sytuacji, a tylko 20% uważa je za niedopuszczalne²¹⁶.

216 M. Pasternak-Malicka, Mentalność i moralność podatkowa a reakcje gospodarstw domowych na obowiązek podatkowy, „Modern Management Review” 2013, vol. 18, s. 87–98.

104

Marta Musiał

Rysunek 1. Jak oceniasz zatajenie przez ludzi części ich dochodów w celu zmniejszenia płaconych podatków?

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Pasternak-Malicka, Mentalność i moralność podatkowa a reakcje gospodarstw domowych na obowiązek podatkowy, „Modern Management Review” 2013, vol. 18, s. 87–98.

Z raportu „Stan wiedzy ekonomicznej Polaków” przygotowanego przez Instytut Wolności oraz Raiffeisen Polbank wynika, że²¹⁷:

 nieco ponad ¾ ankietowanych wie, od czego jest odprowadzany podatek VAT,

 z rozpoznaniem uproszczonej definicji VAT najlepiej radzą sobie mieszkańcy miast liczących do 100 tys. mieszkańców, najgorzej mieszkańcy dużych (100-499 tys.) i największych (ponad 500 tys.) miast,

 tylko 21% pytanych (mężczyźni częściej niż kobiety) wie, od czego jest odprowadzany podatek od dochodów kapitałowych (tzw. podatek Belki),

 więcej niż co trzecia osoba rezygnuje z udzielenia odpowiedzi na pytanie o definicję „podatku Belki”,

217 Stan wiedzy ekonomicznej Polaków, raport Instytutu Wolności i Raiffeisen Polbank Raport opracowany na podstawie badań przeprowadzonych przez Millward Brown, Lipiec 2014, s. 18-20:

http://docplayer.pl/34338-Stan-wiedzy-ekonomicznej-polakow.html (dostęp: 2.04.2016 r.).

Należy to potępiać, gdyż jest to oszukiwanie

państwa 24,90%

Należy to wybaczyć, gdyż podatki są za wysokie

47,70%

Należy to pochwalić jako przejaw

zaradności 6,60%

Trudno powiedzieć

20,20%

Brak odpowiedzi

0,60%

Wpływ wiedzy i zachowań podatkowych Polaków na zarządzanie…

 około 40% respondentów potrafi wskazać tylko jedno źródło odprowadzania podatku od dochodów kapitałowych,

 najmniej ankietowanych (tylko 3%) zdaje sobie sprawę, że od kwoty wypłacanej spadkobiercy z otwartego funduszu emerytalnego również należy odprowadzić podatek od dochodów kapitałowych (może to wynikać z niewielkiego doświadczenia Polaków w tym zakresie),

 co trzeci ankietowany wie, że obecnie w Polsce obowiązują dwie stawki podatkowe,

 co czwarty respondent unika odpowiedzi na pytanie o liczbę progów podatkowych w Polsce (największy odsetek takich osób – ponad 40% – był w grupie ankietowanych z podstawowym wykształceniem),

 poziom wykształcenia respondentów ma wpływ na wyniki badania (osoby ze średnim i z wyższym wykształceniem istotnie częściej udzielały prawidłowej odpowiedzi),

 co piąta pytana osoba wie, że sposób obliczania podatku po wejściu w wyższy próg podatkowy ulega zmianie tylko dla kwoty większej od określonej wartości,

 nieco ponad połowa respondentów jest przekonana, że wejście w drugi próg podatkowy zmienia sposób obliczenia podatku dla całego dochodu,

 najwięcej osób wiedzących, że po przekroczeniu drugiego progu podatkowego zmianie ulega obliczanie podatku tylko dla części dochodu, jest wśród ankietowanych ze średnim wykształceniem.

W badaniu sprawdzono również wiedzę Polaków na temat obecnych ulg i odliczeń podatkowych (rysunek 2.). Najwięcej respondentów (53%) wie, że istnieje ulga na dzieci i ulga na Internet (41%), podczas gdy najmniej znaną ankietowanym ulgą jest odpis na pomoc domową (tylko 1%). Niestety prawie co czwarta pytana osoba nie potrafiła wymienić żadnej ulgi podatkowej. Ponadto z badań wynika, że wiedza o ulgach jest silnie uzależniona od poziomu wykształcenia osób objętych badaniem (znajomość ulg podatkowych przeważnie rośnie wraz z wykształceniem ankietowanych). Prawie ¾ osób z wyższym wykształceniem wymienia ulgę na dzieci, ponad połowa wskazuje na możliwość

106

Marta Musiał

skorzystania z ulgi na Internet, a tylko 6% tej grupy nie zna żadnej możliwości odpisu od podatku. Znajomość rodzajów odliczeń podatkowych różni się w zależności od wielkości miejsca zamieszkania respondentów (nie jest to jednak tak prosta zależność, jak w przypadku poziomu wykształcenia). Mieszkańcy wsi najczęściej ze wszystkich grup nie potrafią wskazać żadnej ulgi podatkowej (28%), najrzadziej pamiętają o uldze na Internet (wymieniła ją tylko 1/3 tej grupy, podczas gdy w miastach wie o niej prawie połowa mieszkańców), najczęściej natomiast wskazują na możliwość przekazania darowizny na Kościół i pożytek publiczny oraz na ulgę za oddanie krwi i osocza.

Rysunek 1. Jakie zna Pan/Pani obecne ulgi podatkowe, które można wykorzystać składając PIT?

Źródło: Stan wiedzy ekonomicznej Polaków, raport Instytutu Wolności i Raiffeisen Polbank Raport opracowany na podstawie badań przeprowadzonych przez Millward Brown, Lipiec 2014, s. 18-20:

http://docplayer.pl/34338-Stan-wiedzy-ekonomicznej-polakow.html [dostęp: 2.04.2016].

Podsumowanie

W artykule wskazano na znaczenie podatków jako jednego z podstawowych obszarów zarządzania finansami gospodarstw domowych. Wysokość podatków wpływa na wysokość dochodów gospodarstw domowych, na poziom i strukturę konsumpcji gospodarstw domowych, a także na podejmowanie przez nich decyzje

1%

1%

2%

4%

4%

9%

16%

23%

23%

35%

41%

53%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

ulga abolicyjna (od dochodów za…

ulga za pomoc domową ulga za odsetki od kredytu ulga za oddanie krwi i osocza ulga od szkolenia uczniów darowizny na kościół, pożytek…

ulga na leki/rehabilitacyjna ulga budowlana nie wiem/trudno powiedzieć przekazanie 1% podatku ulgi na Internet ulga dla dzieci

Wpływ wiedzy i zachowań podatkowych Polaków na zarządzanie…

finansowych, zarówno tych podatkowych jak i innych. Niska wiedza Polaków na temat podatków jakimi są objęci i ulg z jakich mogą skorzystać może prowadzić do nieefektywnych działań w zakresie zarządzania finansami gospodarstw domowych, a także do niepożądanych zachowań podatkowych Polaków.

INFLUENCE OF TAX KNOWLEDGE AND BEHAVIOR OF POLES ON HOUSEHOLD FINANCE MANAGEMENT

Summary

The article aims to show the importance of tax knowledge and behavior in household finance management process. Presented in the article data indicate a low level of tax knowledge of Poles, as well as public acceptance of negative behaviors tax. The article contains theoretical considerations about taxes in personal finances management, description of individual tax behavior of households and selected results of the secondary research regarding the tax knowledge and behavior of Poles.

Keywords: personal finance, household finance, finance management, taxes