2)BIGN.lEW JANUSZ K'OTAiClSKJ:
o stratggrafii i paleogeografii kajpru mierchomego m Tatrach
mESC: wstfp - Profil kajpru w Dolince Smy;tnJ.ej. - Pozyeja stratygraficzna naj-:
p~ wierehJowego i jego podzial - Retyk: .ii IStosunek lia·su: do kaJ!Pru - Kajper w sani Czerwonych Wierdh6w i Giewontu - Literatura cytowana . '
WST:EtP
Kajper wierchowy ZI;l.wy jest prawie wYfqcznie z serii Komin6w.
Tyllrowych. Zajmul~on. :okreelone polozenie mi~dzy wapieniami i dolo-·
mitami SrocfkOW1egO triasu ·a skalarrrl Jiasu i retyku. .
Najbardziej klasycznym' miejscem wyst~powania kajpru w Tatrach.
Pol'Skich ~ CzerwonE~ Zlebki pod Ciemniakiem. Profile
z
.tego miejsca o;pisywane byly wiele razy przez r6znych autor6w, osta1m.io przez M. Tur- nau-Morawskq (18) *, Z tym klasy.cznym rejonem wyst~pow·ania kajpru zwiqzany jest kiS.jper z Rz~6w pod Ciemniakiem i z Tomaniarskiego.Twardego Uplazu. Pr6cz tego znany jest kajper z przel~czy w Kulawcu w Dolinie Ohoc:h.olowskiej (6), re zleb6w w poblizu Przel~czy Bobrowiec-·
kiej 04, 20) oraz z luski Swierkul. (2). Ostatnio A. Michalik opisal nowy' prafil kajpru pod Woloszynem (8). We wszystkich tych "Ods{oni~ach 'kaj- per reprezentujq. lupki czerwon.e (miejscami :z;ielone) oraz piaskowce i de- pie:Iice kwarcowe, a tylko podr~dnie skaly w~l'anowe (dolomity i wa- pienie).
Pr6cz tychodsloni~ many ,byl r6wniez od .dawna prom kajpru.
w Dolince Smytniej. Profil ten zajmuje sQ:czeg6lne stanowisko, gdyz war- stwy kajpru podlegaly tutaj niezbyt intensywriym zaburzeniom i jego po- zycja tektoniC'llla' je~t zupelnie jasna. Pr6cz tego wyst~pujq tutaj wars1lwy w~glanowe {szczeg6lnie dolomity) 0 niezwykle duzej miqzszo-
sCi.
To oraz fakt, ze dobrne widoczny. jest ~pqg i strop warstw kajpru, ,.. Cyfry kUTByWq, w nawiasach odsylaj~ do spisu literatury na koilcuartykulu.Acta Geologlca Polonica, vol. VI - 18
.274 ZBIONIEW JANuBz ,KOTAIIlSKI
sprawia, ze profil ten daje podstaw~ do nowych, dose rozlegJ:ych rozwa·
.zail palEogeograficznych Qraz. pozwala na 'Pewne nowe powi~ania stra- tygraficzne.
PROFIL. KAJP'RIU W DIOLINCE SMYTN'IEJ
W gonnej czt:sci 'DoLinki Smytniej, dziel~cej masyw KominowTyl- lrov;ycb ria dw~e czt:sci - pa'Smo triasowe: Rzc:dy-Panienki i>1"I1Z zbudo- wane z liasu, doggeru i malmu pasmo Mnic~-Raptawicka Tumia, znajdu- j~ si~ na wysokosc.i 'Oko~o 1300 m' dobrze odsJ:on~tJe utwi>ry kajpni .. '
Utwory kajpru w Dolince· Smytni~j znanebyly V. Uhligowi, !dory- uwazal"je za werfen (19).'
Z cl1wil~ gdy F. Rabowski udowodnH, ze pasmo R~dy-Panien'ki
zbudowane je~tze' skal nalez~cych do ~.()dkowegi>, triasu, a seri~zaliczo
n~ .p6brlej
do:
jednostki Komin6w Tylkowych llm'8.1 z.a utw6r paJ:autocli- ton.i.czny, jasile si~ stalo, ze lupki i zlepieilce z Dolinki Smyt.ni.ej odJpo- wiadaj~ takim samym skaiom z Czerwonych Zlebk6w, kt6re naleZ~ do kajpru (11).W z;wi~ku z badaniami nad liasem i doggerem wierchowym F. Ra-
, bowski i L. Horwitz stwierdzili (16), ze w g6rnej cz~ci Dolinki S:tnytniej
ria u-twora'Ch kajpru leZ~ bezpoSredni'O pias'kowce liasowe.
Jak wynika z profil6w i mapy F. Rabowskiego (13, 14), utworY·kaj- pru w Dolince Smytndej stanowi~ j edyn~ dotyehczas znan~ soczewk~
. mi~dzy wielkimi wycisni~ciami (lub luk~ stratygraficzn~ w Dolinie Chocholowskiej, a warstwami kajpru w Czerwonych ZJebkach i Rz~
dach. Utwory kajpru w Di>liru:e Smytniej tunelowo Ikryj~ ~ W masywie Kominow Tylkowych i wynurzaj~ si~ dopiero na przel~czy w Kulawcu.
W gr~ prowadz~cej od Przel~czy Iw.aniackiej na szczyt Komin6w Tyl- kowych me ma ich zupelnie. Jest to wynik nasuwania si~ odwr6conych warstw tri'asu srodliowe'go (4), kt6re Spowodowaly znaczne wygniecenia poni.zej samegi> szezytu Komin6w Tylkowyeh, tak ze utwory srodkowego triasu lez~ ,tu na ,utworach kajpru, liasu i ma1mu. Wygniecenia te pmy- bie'raj~ maczne rozmiary w Kominach Dudowyclh i w rejonie szezytu Komin6w Ty lkowych. Bardziej ku dolowi, w DolinCEi Smytnioej s~ one nieznacme i tut'aj wldnie mo~a
s1edzic
pelny profil kajpru.Profil ten ostatnio opisany zogj;al przez M. Turnau-Moraw9~ (18), kt6ra wykonala tez analizy petrograficzne szeregu wa:r;stw. Stosunki geo- logiczne i profil przedstawiaj~ si~ wedlug niej nast~puj~co (1. c. s. 75):
. .,Budowa petrogrlllflczna i kolejnoSC woZenia romie u.ksztaltowanych warstw w. profilu pohmowym jest aDalogicwa 'jak w Czerwonych Zlebkach. Obserwujemy tu l~ce noa §rodkowo-tr'lasowym wapiemu dolomitycmym: a.) Iwpki ci.emnoszare, b) lu'pki czerwClIle i zielone 'Z wldad'kami dolomithw i lupkOw w~glanowych, c) lupki
KAJPER WIERCHOWY W TATRACH 275
c:lJerwone -i zielone z wldadkami piaskow06w i zlepie6c6w wapnistych, .d) piukowce i mulowce jasne i czerw()ne oraz, wstt:gOW'lUl.e z wkladkami rupk6w czerwonych i 7JiellOnych, e) p'iaslwwce .kwai"cybowe 0 spoiwie krzemionkowym, sred.nio- i grubo- ziarnisiez wldadkami d soczewkami zlep.ienoow z otoczaklllmi do 2 om Aredm.icy.
:aetyk Jest tu niewfd'Oczny, ~a kajpru jest zakryta eluwiarna i szatEl roSlin- ml, nlZej odslanila tS'i~ toos".
Profil ten jest jedn'ak'o w.iele pehliejszy, odslania siE: bowiem w nim kontakt warstw kajpru z liasowymi oraz nieznana dotychczas pot~Zna seria dolomitow w stropie kajprou.
Profil ten zestawiony.przeze mnie w 1953 r. i uzupe1niony w latach p6Zniejszych przedstawia si~ w spos6b nast~ujllCY (fig. 1, str. 276):
Spllg utwor6w kajpru stanowill ciemnos2!are dolomity, z6ltawo (brudno) waetrzejllce. Powyzej leZy reria zlozona z napI'7JemianlegJych
warstw~ kt6rymi SIl:
a) lupki czerwone, zielone i niebieskie,
b) pfaS'kowce i .zlepie:iice kwa!l'cowe 0 spoiwie krzemi'onkowym, c) wapjenie ciemnoniebieskawe z czerwonymi rogow~ami,
d) zlepie:iice zlozone z otocza:k6w tychze wapieni z rogowcami, e) szare, z61tO' wietrzejllcedolomity.
Dokladne pol'oZenie poszczegdlnych warstw w profilu widoczne jest na fig. 1. Seri.~ t~ cechuje duza zmiennooc sedymentacyjna. Poszczeg6lne warstwy mog~ si~ wy:kIin'Owywac lub zast~powac. MiflZSZOSC jej wyno&.i.
okolo 30 m.
WyZej leZy" gruba seda dobrze ul8lwiconych, wybitnie ZOlto wietrze- jllcych do'lomit6w. SIl one miejscami lupkowate i marg~re. W dolnej oz~
Sci SIl w nich obecne czarne rogowce otaz czarne, IPasiaste wapienie kry- staliczne. Blisko stropu pojawiajll si~ przeWaI'stwienia czarnych dolom1- tOw rupkowatych oraz ciemnoniebieskich watpieni warstewkowanych. Nad nimi lezy W6l"Stwa zlozona z wielkich bl'ok6w cPasrastych (wars1lewkowa- nych) wapieni adolomit6w, z,e spoiwem wapnistym, w ktorym widoczne sq liczne ziarna detrytycznego kwarcu oraz rzadkie przekroje grubosko- rupowych malzow. Nad tq wartstwq brekcji zn6w pojawia si~ Mlto wie- trzejqcy dolomit.
Ostrq, nierown~ g!l'aniclllezll na tych do19mitaeh zlepienrce wapni- ste kwarcowo-dolomitowe (pI. I, fig. 1 i 2). Tkwill w wch duie(do 1,5 m)
bl~ki Z6ltych dolomit6w kajpru (:Pt U, fig. 2). Miejscami nagromadzenie duZych okruch6w jest tak: obfite,
z:e
skala staje si~ ,brekcjq. Ku gorze prze- chodzi ona w normalny zlepieniec, a jeszcze wyzej jest to juZ piaskowieC' W'apnisty Ikwarcowo-doloonitowy. eala ta setia naleiydo liasu. W prof1B.u tym w warstwach zaliczooych do. kajpru wyr6zni~ siIE: dadzll dwa zespoly warstw: dolny lupkowo-zlepie:iicowo-piaskowcowy, z podrz~dnie wystE::- pujllcymi warstwami dolomit6w i wapieni oraz g6rny dolomitowy. Mi~-4
! ~
I
t-:oI i
~
s
Fig. 1
Profil "kajpru w g6mej cz~Ci Dolinki Smytniej I ~rodkowY trias (ladyn); n: karnik; III noryk;" IV lias
1 brekC'je dolomitowo-kwarcowe;2 zlepience
<w
wapienne, k kwarcowe); 3 piaskow- ce krzemionkowe; 4 plaskowce wapniste; 5 i1upki ilasteo; 6 dolomJ,ty; 7 wapienie:8 dolomity z Togowcami; 9 waptenie piaszczyste Z Togowcami (chalcedonam:L)
n
9 1p
~Om~1~2~:::~3~m'~5~6~7~8m'9 ~ lIDHI . ...• . ... ' ~ c:::J] cr:.::J ti::g] . • .
N
KAJPE>R WmROHOtWYW TATRACH
szoBC doIomit6,w z g6:rnej ~ci profilu dOQb:odzi. "do 20 m. Powyzej linii prafflu, na wysokosci ok. 1500 ID, na doIo:mitach tych 1P0WS;taj~ liczne ry-, nienk:i deszc~ (pI.II, :f"1g. 1). W dolnej' ~i DoliI)ki Smytniej mi~~
szosc dolo:mit6'W znacznie wzrasta i w zlebie odchocizl:lcym od Gl'adkiego Zlebu dochodzi do .120 m. Z dolomit6w tych zbudowane jest lagod.ne Wo- cze poniZej turni liasowych w Dolince Smytniej, przY'kryte przewainie przez piargi i pci.roSni~e mlOdniak!i.em. Tyro. mE: tlumaczy fakt, ze dolo- mity te uchodzily 'dotychczas uwa~e bada'czy. F. Rahowski (14) w d01"'; , nej 'Cz~Sci Dolinki Smytn~ej, na p6b;l.oc od dna dolinki zaznaczyl wystE:- powanie srodJkowego tria~u. S~ to jednak bezw~.tpienia dolomity kajpru, kt6r.e mozna latwo od'.r6±nie od doIomit6w triaSu Srodkowego~ Doiomity " ' kajpru w morfoilogii daj~ zaW9Ze £ormy lagodne. Przriledzone one:z;o,,:, staly r6wniez na .prawym. xboczu Doliriy Kotcieli'skiej, 1lll;L zboczu Gubal- ca. Tworz~ one tam przelE:czki nili:'dzy liasowymi turniami, zwisaj ~cymi
nad Dolin~ Koscielisk~ a triasowymi. skalami Gubalca i 2aru. W tych, miejscaoh tloIomity zawie:r'ai~ dose liczne,dute (powyzej 3 .mm) Ziarna kwarcu, co
j.e
odr6Znia od doIomit6w srodkowego tria$U, w kt6rych kwar- eu nie ma. Jest bBrdzo prawdopodobne, Ze dolorirlty te ci~n.~ BiE:wz~p6lnocnego zbocza 2aru nad w~wozem Krak6w, g'dyz zostaly one stwter- dzone W RzE:dach pod Ciemniakiem, g'dzie wBp6lnie z lupkaIili Ikajpru tworz~ trawraste uplazki.' "
. '
POZYCJA ,strRATYGR.AF.ICZNiA. KAJiPlRU WIIIilROHDWtEOO I
JEGO
P.OlYL:IDAl..W profflu kajlpru w Ddlince Smytniej widoczna jest bezpoSrednia granica serij ~lkowej zaliczanej do kajpru (kamik wedlug E. Passen- doriera, 10) ze sp~ow~ seri~ wa'PienJno-dolamitow~, zaliezan~ do ,sro'd- kowego triasu. Prawdopo'dobnie me jest to jednak kontakt sedymen'fu'- cyjny, gdyz na samej granicy dw6ch zespo16w warstw ~ pewne zluznie- nia. Sedymentacyjny kontakt triasu srodkowego i kajpru sledzie mozna w g6rn.ej c~ci Czerwonych Zlebk6w, gdzie w seIedyoowych dolomitach srodkowego triasu zjawiaj~ siE: przewarstWieni'a' '1up'k6w czarnych, a w ich s'tropie (sena' odwr6cona) Sll juz rupki ,czerwone d fiolkowe z war- stewkaini doIoimitOw sele'dynowych, ,zalCzynaj~ce seriE: hrp!k6w i piaskow- c6w. Kaj:per w Czertwonych 21ebkach nie moze jednak obejmowa6 sa- mego tyllro ikarniku, g'dyz ~~CZY si~ 'on sedynientdcyjnie z w'arstwami to- manowskimi, naIez~cymi do retylru(17). V. Uh!l.ig, kt6ry uWaZnie poszu- kiwa! przerw'w serii hrpk6w triasowych, Iuk swiadCZl.\cych 0 wynurze..:
niu nie malazl (19). W Czerwonych 2Iebkach musi bye zatem reprezen- towany r6wnieZ i noryk.
Stwierdzeni.e !~czno§Ci sedytnentacyJnej kajpru w Czerwonych 21ebkaeh z seri~ wa'Pienno-dolom:i,tow~ jest do.wodem, ze pomi~y kar-
278 mIGNlIEW JANUS;Z; K9TAASKI
riikiem a kampilem (retem) musi si~ tutaj mieScic caly §rodkowy trias (5). Wanstwy lezltce ponad kampilem uznane zostaly za anizyk (5 i. 6).
Wol:.ec tego warstwy lezl:j,ce pana'd anizy'ki.em :a w.sPl:j,gu kajpru musz&
byc wieku ladyiiskiego.
Mi~dzy ladynem a kamikiem nie bylo 'wynurzenia w seri1 Komin6w Ty lkowych w .rej onie Doliny ,Koscie'liskiej. Swiadczy 0 tym br'ak slad6w jakiclhikol'Wieik zjawisk krasowych z okresu wynuTzenia lub chocby ta- kich . dowod6w emersji, jakie sI:!: -w serii Giewontu· i Czerwonych Wier- ch6w pomi~dzy dogg.erem a LSrodkowym tri~ ~brekcje szczelinowe, zyly osadowe cioggeru W waJ)ieni8!ch triasu srodkowegoi nier6wna po- wierz.chnia wapieni triasowych i traID.sgresja rO.znYch ·pi~ter doggeru n~
r6znych warstwach srodkowego triasu 9raz obecnoSCbrekcji klliowych,3).
Istnienie ll:!:cznosci sedymentacyjnej mi~dzy warstWami dolomit6w la:dynu i lUp'k6w kamiku swiadczy 0 tym, ze w tym czasie sedymenta.eja . odbywala si~ jeszcze VI morzu, do kt6rego obficie doplywal material tery-
geniczny, pochodzl:j,cy z niszczenia wynurzonych hld6w. Wedlug M. Tilr- nau-Morawskiej kajper reglowy zasil'any byl materialem pochodzl:j,cym.
w znacznej cu:l§ci z trzonu krystalicznego Tatr. Slad6w tego trzon'U w osa- dach kajpru wierchowego brak (18).
W chwili o£e'Cnej nle ·znamy 'ZadnegO" profilu, ld6ry by pozwalal przypUSZ'Czac, ze w jakimlmlwiek miejl.9cu na obszarze serii wierdhowej.
ePOzja w.kajprze dotada do t'rzonu krystaikznego. W najlepszyro przy- padku mozna by przyjl:j,c -(po niZej), Ze si~gala ana do werfenu. Po rozwi-
ni~ci'U faldu Czerwonych Wie'rch6w i Giewontu .zostalby przykryty caly obszar trzonu 'krystal1cznego Tatr. Pon'iewaZ fakJ.y te majl:!: grebe serie srpdkowego triasu i wenfenu, illie mOZnarowniez przyjl:j,C, ze na ~ch oIb- ,szarze sedyroentacyjnym erozja w kaiprze dotarla do trzonu lNYSitalicz- nego. Mrejsca takie mogly si~ wOlbee 'tegO' znajdowac jeszcze dalej na poludnie od Tatr ·lub tez na p6h:toc od nilch.
Z badaii M. Turrnau-Morawsk.i.ej (18) wynika, ze srodowiskiem se- dymemacji lupk6w kajpru ·byro morze. Cze.rwana barwa osadu nie swiad- czy, zdanitem auJtxxrkd., 0 SrodIow1sku hldowym. Do o'bserwacji tych dodac mozna fakt, ze lupki czerwone i 7li.eloo.e twoo."ul ~ prz.ewa:rstwi.enia
·z dolomitami (np. w oolnetj ~ prafi1u w Dolinoe Smytniej). DoIomity te Sl:j, ba:r1dzo podobne do dolo.m.itOw Srodkowego triasu, kt6re tworzyly
si~ w morzu. Dolomity kajpru dolnego tWorzyly si~ W okresach zamie- rama sedymeIllta.cji. OS8cJOW kIastyczn.ych, wtedy gdy gl6w'n4 rol~ zaczy- nala odgrywac sedymentacja chemrczna lub brga'lllOCh.emioczna.
o wiele trudniIej jest wyjaBnic genei.E: warstw piaskowc6w i Z!1epien- c6w. Ich sklad dowodzi, ze pochodz~ one z daleka. Werfen tatrzaiiski·
m6g1 byc tyllro jednym re zr6de1 materialu kwarcoweg.o. Zlepieiice i pia-
KAJPER ,WIERJOHOWY W T1ATRACH
sko';,\IICe mog~ bye ~Sdowo osadam. deltowym, czc:Sclowo zas 'rzecznym.
W ika.Zdym razi.e JESt to 08ad przyni!esiony przez rzeki, 'kt6rego cz~sc mo- gla bye osadz<ma w mol'"ml. Nie ma slad6w erozji mi~dzy warstwami
rup-
kow i Zil-epieiJ.cow. Fakt ten zdaje si.~ r6wnd.eZ p-rzemawiac za. iell sedym.en- tacjll w morzu; W Swietle, wsp6kzes:nej sedymentologii ni.e$posOb jest 'przyjl4C, ze pojawienie si~ w profilu gru'belj mwicy zlJe;~D.CoW ·ozna.crz;a
wynurzende, waIStW'a zaS ruplrowo-dolomH:owa :-' za:lew mozu. Rytmik~
~ trumacz.yc tnaleZy mcz.ej czynnik:ami. 1climatycznymd..
ObecnoSc rogowc6w w wapieniach i dolomitach kajpru (uwaZanych wted'Y za srodkowy trias) wedlug E. Passendorfera (9, 1955) Swiadczy o tym, ze krzIemionka dostarezana byfa z llldU., na. klt6rym odlbywalo W:
mtensywne wietrZenie chemiczne. Podobnia jest r6wtnieZ, wedl:ug' !ego autora, geneza rogowc6w (chalcedKm6w) w trilasie reglowym.
Na podstawie pmytocmnych powyiej fllkt6w
mama
prrz:.yj~c, ze w karndlku w pe\Vlllych miejscach basenu' sedymentacyjnego serii Komi- now Tylkowych sedjymen.tacja odbywala si~ w prLybmeZnej strefie mo- rza. JeSli nawet morze wycofalo si~ zupelnie z tego rejonu, to jednak nie doprowadzalo to do dlugotrwalej eIWJji.o
iIle w CzerWlOnych Zlebkach daje si.~ zSlUwai;yc ci~osc sedym.en- tacji ~dzy srodlrowym triasem a kajprem, to wydaje si.~, Ze w innych miejscacb. sern wierchowej listnilaly okresy wynurzen i denudacji. Jak to moi:na obserwowac na mapie F. RaJbowskiego (14), w Do1i.nie Starorobo- cianskiej i Chocholowskiej, na przestrzeni od Przel~czy I waniackiej doPl'Zel~czy Babrowieddlej, jidc r6wmeZ dalej na zadh.6d. brak jest prawie zupeJInJieosad6w srodkowego triasu mi~dlzy werfenem a liasem. Biorl4c te wlaiinie profd.'le pod uwag~ V~ Uhlig (19) doszedl: do wurlosku, Ze w serii
wrereho~j brak jest zupelni.e osa.d6w srodkowego trlasu w facji wapien- no-oolomirtowej, caly z~s triaB repl"'e'LeIltawany jest pmez osady hi,pkowo- piaszczyste.
Z profilu na prze{~czy w Kulawcu wynika, ze lupki i d91omity, narezl400 do wy:hszych cz~sci. ka,jpTU (bye mo.ze do IlOryku), leZlI bezpo- srednio na lupkach z serii ,',wapieni i dolomit6w kom6rkowych" nalezl4-
. cych do werfenu (6). Brak oSaid6w SrodIrowego triasu na, zac.hodnim kraiJ.-
ell Tatr, a ~&y iDlllymi i tutad trumacmno d.ot,ychmas wyciSni~iem,
Jest jednak dziwne, 'ze na tak duzej plll8S'tw.eni wyciBni~ zostaly po-
~zne masy wajpieni i dolomit6w, a zachowalY si~ mi~ rupki z ich stropu i sp~. Za wyciSni~ciem' pI'!'lJeniawia dbecnmc warStw Srodkowego 1lriasu na szczycie Komin6w TyUtowych ;L Dud!owych, gdzie lezlI one wprost na osada.cl1 liasu. Nile wydaje si~ mozliwe, by warstwy srodlrowe- go triasu
rue
osadzily si~ 'fir tyro rejanie zupelJn.ie,gd;yz
nie widac jest zmiany facji w warstwach Srodkowego triasu masywu Kominaw Tylko-,ZlBIGNrEW JANUSZ KOTANSlKI
wyoh ~dudq;cydh z tyro rej'Onem. Jest jednakbardzo prawdopodobne,
ze IllS. zachodnim krancu Tatr osady Srodkowego triasu zostaly zdar'te
w ika:rniJk;u, a prrned ·trailsgresji\ noryku. Erozja ka:rndku dIotarhllby wdec w tym rejoo.ie dolupk6w i kwarcyt6w werfenu, gdy tymczasem w innych m.iejscacl:t (saria Czerwon'Ych Wieroh6w i Giewontu) zrostala w tymcrLa- sie usuni1~ta jedynie g6ma cz,ese wamtw srodkowEg<) triasu (p. nizej).
Przypuszcrz.enie odstnieniu lSi:1noej denudJacji w ka·rni:k.u w mcllodniej crze-' Sci baJSenu sedymentacYtinego serii K'Oinin6w Tylkowych musi bye po-
twierdzone: przez doldadne badania. ' "
, ,'W ,g6mej cz~ci .p1"Ofllu w Dolince Smytniej' lei;y grulba serm do1'o- ,mit6w. 0 i1e .w g6rnej ~ci DoUnki Smy'1Jni~ ma ona grubosc okolo 20 m, to w jej dolnej cz~cit, przy krzyzu Pola prrz,ekracza ona znacznie 100 m. Tak gruba seria dolomit6w nie bybl dotychcrms obserwowa:ua w ka:jp:mle wierchowym. Jrili seri~ hlpkowo-z!epien'COwli w Dolince Smyt- niej zaliczy sie db kamiku, to ddlomitom przypiB~c moZna wiek norycki.
Okre§lenie to nie jes.t ocziwisci.e stratygmficznie ScisJ:e. W kazdym nzie jednak w wielu profilach kajpru wierchowego zauwaZYc lD.'Oma, ze Z18W-
sze ponad serlli hIpkowu-zlepienoowli pojawia sie seria dowmitowa., , Z .zestawienia jprofilu z Czerwonych Zlebk6w, gdzie zar6wno w
kar-
ndku 'jak i w' norylku 1irwa :f.aeja rupkowo-zlepiencowa" z proruem z Do-
linki Smytbiej, gdzie do kamiku nruleZy Se.ria lupk'owo..,zIepiencowa, do noryku zas - g.r:uba 'seria dolomit6w;, wynika,' ze w baLsenie sedymenta- cyjnym serii Ko~6w Tylkowych bylo
w
kajprze bardzo duze zr6Znico-wanie facjalne. ' , ' .
W klarniku (biol1lc z grubsrza) na obszarz-.e calej serii Kominow"Ty!- 'kowyCh osadrzaly me skaly Iklasty'czne JUlb ~iio wynurzenie i ()dby- waJa si~· denudacJa. W noryku'
w
pewnych ,:miejscach (Czerwone ZleIbki) utrzymaly Sie pOpmJedni~ 'Ml!l'Unki sedymen~i, 0 typie litoralnyrii 'lub rZeCz:i:Iym. Natomias.t wrejOIiie Dol~i SmytnJ.ej i Zaru sedymenfucja osadOw klastycrznych ustala 'Prawie zupemie. W miejL9cach tych osadZaj~Bi~ dolomityiwapienie,' majqce co najwy.zejprzewarstwienia hlpk6w do- 'lomitycm.ych. Ten £aid oraz obecnosc ziaren kwarcu detrytycznego
w ~ch dolomitach pozwa1a, (pomij:ajlic ich charakterjrstycznliZ6114 baJ:- we) odr6m<ic je 9'd dolomit6w'.srodkowego triasu. W do!lomitach' tych '~~
'poziomy brekcji s.r6dwars:t~h l1ibnioze nawet kliifowych, oosWiad-
'~y 0 chwilowym zald6ceniu waru.nikow s'~mentacji. Ulfirwalenie si~ ty- pawo morski'Ch warunk6w sedymentacji
w,:
niekt6rydh ~'SciaCh wiet- chowegobasenu sedymentacyjnego;°
czymswiSidczy 'tn. in. obecnosc nialZ6w g;ruboskorupowych, jest analogiczna ,dotego, co IWidzimy wvJie-
'lu' pTofilach z Alp' (la); Obecno.sc grubych warstw doloIrii:t6w i wapieni zo- stala r6Wniez zaObSerwowana w g6roej ~ci :kajpru reglowego (Wia~
mosc te zawd'Zkicmm prof. drOwi St. SokolowSkiemu).
KA.JiBER WlERCHOW'Y,' W' 'DATRACH ;281
Z przytoczonego' pl'zegiholdu zagadni~ paileogeograficznych kajpru wierc.howego wynika, ze na czolo wysuwa si~ zagadnienie silnego zr6Zni-
,C9w.ania facjahlego, okres denudacji w karniku o1'az epi.zod mOl'ski
,VJt, norydru.
RETY.K I STOSU.NtE2K LIASU DO KAJlPRU
Stropkajpru wjerchowego widocmy jest tylko w niewielu miej- scach,
WCzerwonych Zlebkach zlepietice i lupki kajpru lllczll si~,sedym~n
,tacyjnie Oak to zauwaZYl juZ V, Uhlig,19) z piaskowcami kwarcytyczny-
~mi z flo1'll ' o1'az hlpkami czamymi i ~epiowymi. warstw tomanowSkich.
Wydaje si~, ze obserwuje si~ tutaj ,zn:iian~ sedymentacji morskiej na Ill':' dqwo-j ezio1'IUl.
Na przel£:C~y VI Kulawcu w Dolinie Chocholowskiej, 0 He moma WDioskowac z niedostatecznie odsJ:oni~tego ,p1'afilu, htpki czerwone,' i do- 10mity kajpru (noryku) lqczq si~ sedymentacyjnie z rupkami' czamymi 1 piaskowcami o1'az wapieniami z' fa\lrul, llezllcymi W Bpq,gu liasu. Z faktu, 're istnieje d!;lglosc sedymentacYtina mi~y kajprem
a
liasem, wYnika, ze'W~ koralowo-mruzowe, co do kt6ryC'h przyp~ano; Ze mllgq
na.-
JezeC 'do 1'etyku (19), mogll istatnie 1'eprezentowac to pi~tro. Poniewaz 'Wapienie koralowo-malZowe od{powiada.j~e' retykowi (?) z Doliny, Cho-
cholowskiej (znanemu poza pl'Zel,~czq w Kulawcu 1'6wniez z okolicy Prze;-
]~czy . Bobrowieckiej , 19 i 20) znalezione zostaly 1'6wnieZ w g6mym Wll-
;woz~ K1'aJk:6w; gdzie Iezq nad warstwami. tomanowskimi, naI'eZY przY:iIl~,
ze retycki zalew morski',byl poczqt'kiem transgresji liasowej. W okresie
:gdy w rejl()nie Czerwonych ZI~6w w retykli bylllld (w:arsbwy toma-
nowskie), w il'ejonie DolinyChochorowskiej trwalo niep:rzeIWani~ od no-
,=ryku mOl"Z8, k't6re do rejanu Czerwonych Zlebk6w dotarlo w IIlajwyZszym
,retyku lub w hetangu (16) - zaleZy to od okreSlenia wdeku tych warstw ':na podstawie zawartej w nich fauny - a w kaZdym razie juZ po osadze-
.Diu si~ warstw tomanowskich.
, W Dolince Smytni-ej warstwy Uasu spoczywajq ab1'azyjnie nawar,;", stwach noryku. Brak jest ,tu. retyku zaroWno w facji tomati.owski~, jak i -cho.cholowskiej, Brak jestr6wriiez ~ajniZszego liasu. U podstawy, utwo-
r6w liasu Iezll brekcje i ztepience, zl:ozooe z, wielltidh bWk6w'z6ltych do- Iomit6w Iioryku. Pr6cz tego SI:l' w nidh liczne, drobne okruchy dolomiJt6w :oraz ziarna kwarcu. Spoiwo jest wapniste.· Obecnosc licznych ziare:n kwarcu w tych z1epieficach (przechodz!;lcych ku g6rze w piaskowce ltwar- , cowo-dolomitowe) s'Wiadczy 0 tyro,
te
zanim'mon;e liasowe zalalo l~d,'dolomity nQryckie pnyk1'yte zostaly przez grubq pOwlok~ piask6w i zwi- row pl'Zeniesionych z daleka. przezrzeki.W" wyniku a'b1'/:lZji' do osadu PI)-
2JBIGNrlEW J.AJNUSIZ KOTlAN'SKI
wstajl:\<:ego. u st6p kililfu dostawaly si~, pr6cz dolomit6w noryku, r6wnieZ.
i piasld i Zwiry lezllce na
mm,
a .asadzone najwidoczniej w Tet:yku. Brek-.cje takie i 7ilepience naleZll do gruOOklastyczny<:h Skal rezyduamy<:h (3) ..
Zupelny brak w otoczakach skal ·z warstw tomanowskich lub retyku i hetangu chocholowskiego swiadczy 0 tym, ze w tym czasie OOszar Do- linki Smytniej bylll:\dem i warstwy te w ogole si~ nie osadzaly.
Z por6wnania ze sobll tydh. trzech profill6w 'wynika, Ze rowniei i w retyku w wierchowej strefie sedymentacyjnej panowalo duZe zroz- nicowanie facJalne. Zalew morza posuwal si~ od zachodu (od strony dzi- siej:szej Ddliny Chocholowskiej) na wsch6d (w s1lr0'll~ Czerwonych Zleb- k6w). Pewne miejsca (Dolinka Smymia) byly jednak wynurzone r6wniez i w najwyzszym retyku, a zalane zostaly dopiero w liasie. Dokladny wiek zalewu liasowego w Dolince Smytniej b~dzie mozliwy do USltalenia po oznaczeniU wieku fauny, wyst~pujllcej w wyzszych warstwach liasu.
w gornej ~ci Dolilnki Smytniej, kt6ra jest o!bfita i odmienna od spiry- ferynowej fauny przy krzyzu Po1a. .
KAJP!ER "'IV SElRIiI CZERWONYCH WIERCHOW I GIEWONTU .
Kajper wierchowy w zasadzie znany jest wy1llcznie z serii. parau- tochtonicznej - z serii Komin6w Tylkowych. Jednll z najbardziej istot- nych cech serii Giewontu i CzerwOilly>oh Wierch6w jest zupemy brak osa- dow kaj'Pru oraz liasu na granicy skal srodkowago triasu i doggeru~
Obserwacje te dotycZl:\ oczywiScie wy1llcznie normalnych (gornych) Slkrzy- del: fald6w. Nie jest jednak dokladnie wiadome, jak wyg1!l:\da ta granica w brzusznym skrzydl~ faldu Czerwonych Wierch6w, stanowillcym IIlCZ-·
nik mi~dzy Serill Komin6w Ty lkowych a normalnll serill Czerwonych Wierch6w. Jest to zagadnienie bardzo trudne, gdyz, jak si~ okazalo przy oliZszym zaj~iu si~ tll sprawll, obrzuszne skrzydlo faldu Czerwonych . Wierchow nie jest prawie nigdzie zachowane w ten sp~6b, by widoczne·
·byly rownieZ warstwy triasu serii odw:OOconej. Dotychczas znalezione·
zostaly jedynie odwr6cone utwory albu, urgonu, neokomu i malmu. War- stwy triasowe ulegly wsz«:dzie wyprasowaniu. W tych warunkach wiel-·
kie znaczenie majll profile w Rz~dach pod Ciemniakiem .
. Rejon ten telrlonicznie na~eZy do ~sci . serii parautoC'htonicznej, zbliZonej do SIk.~u korzeniowego faldu Czerwonych Wierch6w, a war-·
s~wy lezll tu w polozen.iu odwr6conym. 0 ile wi~c pod wzgl~dem tekto-·
nicznym -rejon ten nie· Illale.zy jeszcze wl.aSciwie do brzusznego skrzydla.
faldu Czerwonycb. Wierch6w, lecz do odwr6co~ych i ponasuwanych na siebie lusek serii Kominow Tylkowych, to pod wZlgI~em sedymentacyj-·
nym stanoWi on bardzo waine ogniwo wil:lZllce seri~ osadowll Komin6w Tylkowych ·z serill Czerwonych Wier<:h6w ..
KAJPER WIEiRCHOWY W TATRACH
W jednym· ze Zleb6w, nieco POwyZej Tomaniarskiego Twardego Up~azu, rooma z~uwaZy{: profil, w kt6rym widoczny jest sedymentaeyj- ny kontakt bajosu (wapi.enie krynoidowe) z dOlomitami i rupkami kaj-· pru; ZauwaZY{: przy tym moma, ze warstwy bajosu nie lezl:l zupemie· zgodnie na warstwach kajpru, lecz j~t widoezna mi~dzy nimi nieznacz-·
na dyskordancja (penakordancja). Na!J.ezy wi~c przyjl:lC, Ze po osadzeniu. si~ kajpru; a przed osadzeniem si(: doggeru zaznaczyla si~ w Tatrach sta-·
.rokimeryjsk:a faza alpejskich ruch6w g6rotw6rczycil. W serii Giewontu. ruchy te uwidocznUy si~ w ten spos6b, ze r6me poziomy doggeru trans ...
greduj~ na r6znych warstwach srodkowego triasu. Dyskordancja, kt6ra. w jednym profiJu nie jest widoczna, staje si~ zupehlie jasna, gdy por6-w- nujemy ze sdb~ szereg r6wtnoleglych. profil6w {np. na porudniowym zbo-· czu Giewontu}.
Dokladniejsze sprecyzowanie wieku tych· ruch6w, a wi~ stwierd.ze-· nie, czy zachodzily one pr:ied -czy po IiaSie, mozliwe jest jedynie w serii. Komin6w Tylkowych, gdzie Bij obecne osady liasowe. Istriiejl:lca na og6l:
~l:lczno8{: sedym~ntacyjna liasu z doggerem w masywie Ko:m.iIi6w Tylko-·
. wych i Dudowych. wskazuje na to, ze wiek ~h ruch6\V jest starszy od. liasu. Jest bardzo mozliwe, ze odbyly si~ one w rety'liu, przed osadzeniem
si~ w-arstw z Doliny Chocholowskiej, a po osadzEmiu 5i~ warstw toma- nowsIru:h. W 'Dolinie Chocho~owskiej ruchy te nie zaznaczyly si~, gdyt istnieje ci~los{: sedymentacyjna pomi~dzy norykiem a retykiem i liasem (0 i1e llWma s~dzi{: z niezbyt doldadnie odsl:oni~tego p~oru.u na przel~czy I
w Kulawcu). .
Jak wyjaS;ni{: br~ utwor6w liasu
w
przytoczonym profilu z Rz~d6w' i w calej serii Czerwonych Wierch6w 1. Giewontu? Istniejl:l tutaj trzymozIiwos~i -:- albo w Iiasie nie osadzaly' si.~ tu one 'wcaIe, albo tez byly' osadzone, lecz uiegly ZnlBzczeniu przed transgresj I:l doggeru, lulb wresz-' cie zostaJy usuni~te podezas kolejnych transgresji poszczeg6lnych pi~ter'
doggeru. ,
Pierwsza moZliwos{: wydaje ~ najbardziej prawoopodobna. Opisa- ny profil w RZf:dach .od,powiada. temu miejscu w pierwo1mym ba$enie se- dymentacyjnym, gdzie osady Iiasu w ogole si.~ zapewtne nie osadzaly. Mo";"
rze nory~kie si«:ga~o dalej na porudnie
w
pierwotnym basenie sedymen- tacyjnym, niZ mor~ Iiasowe. Stl:ld jedyny dotychczas znany profil, gdzie- utwory doggeru znajdujl:l si~ w kontakcie sedymentacyjnym z utworami kajpru (noryku). 0 pierwotnym braku osadu liasu !la obszarze sedYmen- tacyjnym serii Czerwonych Wierch6w i Giewontu swiadczy fakt, ze wsr6d oto-czak6w w utworach bajosu, batonu i keloyreju nie ma piaskow- c6w liasowych. Jest co prawda ~6wniez mozIiwe, ze zostaly one zniSZ'Czo- ne i z~pe~e usuni'f:te z tego obszarupo
iJiasie, a przed doggerem. Jest2JBIGmEW JANU'SZ KOTANSKI
-w kaZdym razie zu,pem.ie pewnoe, Ze w okresie transgresji doggeru nie by- .10. juZ osadow liasu, a byly jeszcze ddlomity noryku.
E. P8SBendorfer wyrazH juZ daWiIliej pogl~d (9, 1934); ze w serii 'Czerwonych Wierchow i Giewonm brakuje byc moze g6rnej cZQ8ci srod- 'kowego triasli. Pogl~d ten zostai" potwierdzony i sprecyzowany· przoez i>statnie badania(7 i 6). Oklazalo si~ Inianowicie, ze w serii Giewontu,
·a Ibyc· moZe rownieZ i w serii Czerwonych WierCh6w book jest utworow :Jadynu, a moZe rowniez i czdci anizyku. Warstwy te bez w~tpienia osa- ,dzRt si~, lecz zostalypoZnioej usuni~~ ..
w
jakim okresie zachodzila ta taik'gl~boko si~aj~ca ero71ja? OSady g6mej c~sci srodkowego· triasu usuni~
·te zostaly jeszcze przed tmnsgresj~ noryku~ 0 CZynl swiadczy · profil
'W R~dach oraz brak otoczak6w srodkowego . triasu w zlepiencach i pia- skoWcach liasu wierchowego. Erozja ta mogla zajSC jedynie w karnilru..
-NaIezy wi~c pmyj~c, ze po osadzeniusi~ utwor6w g6mej cz~ci srodko-
<wego. triasu VI serii Czerwonych Wieroh6w i Glewontu w karnik~ nastl!- pH ()Ikres silnej eJ;"ozji i denudacji,
!q;6ry
usunttl zupelnie te osady, podob- 'nie jak to bylo, byc moze, w Dolinie Chocholowskiej i na calym zachod-'nim krancu Tatr. N~pnie obszar·tenzostalzalany przez morze J;1oryc-
lde i osadzUy s~ tutaj ZOlte dolomity., Potem nast~ily zapewne 'ruchy 'starokimoeryjskie. W liasie dbszar ten najprawdopoddbniej byl cz~ciowo -wynurzony i podLegal erozji. Dolomity noryku zachowaly si~ jednak jesz- 'cze w pewny>ch miej'scach i zostaly zniszczone dopiero podczas transgresji -doggeru. Swiadczy 0 tym ·obecn~4 Jicznydb.. okruch6w z6.}tych dolomit6w -nory1ku w osadach bajosu, batonu i keloweju. Dzialalnosc abrazyjna do-
·tada wtedy do niZszych cz~§Ci srodkowego. triasu, kt6re IIWma· ~aleZc
:rowniez w osadach doggeru. KQlejne transgresje doggeru wytworzyly :\vyr6wnan~ platform~ aibrazyjnll, a ~Sady bajO$u i batonu 'WIlikn~ly niiej-
·scami dose gl~b()lko (Wllw6z Krak6w -:- do 40m .od spqgu utworow dogge-
TU) w .osady §r~dkowego triasu, twor~c zyJy klastyczne (3) i zyly wY\pel- -nionemorsikimi Osadami doggeru;
Poniewaz osady triasowe brzusznego skrzydla faldu Czerwonych
·Wierch6w nie 5Il wlaiiciwie znane, duZll rol~ w rozwaZaniach pa:1eogeogra-
·-ficznych odeg:rac more jednostka' Swierkul (15). Stanowi ona, wedlug ba-
·dan W; Jaroszewskiego (2), ogniwo willz~ce seri~ Komin6w Tylkowych
'z seril:l Czerwonyeh Wierchow (Swiadczy 0 tym o:becnoBc w nief trtwoi"ow
-Uasowych) i adpowiada brzusznemu· Sknydlu· faldU' Cz.erwonych Wier- ch6W. W fusce tej znalazl W. J aroszewski 7!ePience i lupki kajpru, swiad-
'czllce 0 tyro,
re
kftastycma, litoraLna facja kajpru si~ala jeszcze do'brzusznego skrzydla faldu Czerwonych Wierch6w .
. W lecie 1956 r. poczynilem obserwacje w Dolinie Spis-Michalowej
>tnlasyw Sz.erokiej J a\Y'Orzyfiskiej)~ kt.orepotwierdzaj~ ~ 0 znacznym
KAJIPER WIERCHDWY W TATRACH 285
zromicowaniti facjalnym Ikajpru wierchowego. Znalazlem tarn mianowicie nieznane dotychczas warstwy triasu gornego
°
znacznej" mi'~oSci (nale- '.,t~he' do serii Komin6w TyllkoWych). reprezentowane prtLezZt6'tte, zielone,1'6ZDWaWe i niebieskie lupki' dolomitycme z przewarstwienialni seledyno- wych dolomit6w (w dole), oraz przez masywne dolomity (w g6rze). Kla- 'stycznej facji triasu g6rnego bmk zupebrl.e. Komp1eks ten uwaZany byl
-dotYchczas za Srodkowy trias (1). Be?1P06rednio na tych w&rstwach lerill transgresywnie warstwy doggeru (batonu i keloweju), brak zaS warstw liasu. Takie wycksztalcenie morskie utworow cal"egogornego .triasustawia pod zn.akiem zapytania celowoSc stosowania terminu "kajper" do tych utworow, przemawia natomiast za konsekwentnym stosowaniem padziaru alpejskiego w stosunku dO wszystkich utworaw mezozoicznych w Tatrach.
,Przesledzenie zwil:lZk6w serii Komin6w Ty lkowych z seri4 C~erwo
nych Wierch6w bE:dzie utrudnione r6wniez i cliatego, ze, jak to' wynika z badafl. w KotleMulowym pod KrzesaniCq (6), gorne skrzy<llo faldu Czerwonych Wierch6w nie wiqZe £liE: ze skrzydlem. brzuszny~ lecz .'je wyprasowuje. Skrzydlo to nie Ma wiE:c hezpoSredniego zwi~ ze ~
tem korzeniowym R~d6w i Krzesanicy, lecz Illasuwa siE:mul z daieka.
Prof. pr. E. Pa~ndorferowi, kt6ry zechcial osabiScie obeJrzec sze- reg, profil6w kajpru' oraz wielokrortnie dySkutowal ze mn~ nad calym za- gadnieniem ikajpru wierchowego, skladam na tym miejlSCUserdeczne po- dziE:kowanie.
Zaklad GeoWgi.i Dyna.mic:mej U. W.
'W-l1ll"B~ 10 ~u 1956 '1'.
L'LTERlATtJIRlA CYTOWANA
1. ANiDRUSOV D. Tektonicka stav'ba'massif\TU Sirokej, Vysoke :Tatry. ~ GeoL , 'SIbor., roC!. :I, eis. l.iPTaha 1950.
la:ARmHAiBER G. Alpine Triae des' Mediterran-Gebietes. - Lethaea geognostica lilT!., I Bd. 1908.
2. J.AROSZEWSKI W. Jedn.ostka Swierkul. Stratygratia .i bu'Ck>wa (praca magi-- ster6ka nie publ., wykonana
w
Zakladzie GeologU Dyn. Un. War.).'3. KOTAN'SKa: Z. J. PrOba genetycznej .k1asyfikac:ji brekcji na tIe badati wiercho-
wego trftao9u Tatr (Tentat!.ve genet.ieal claesilficatioo. of br.ecclas on the basis , of studies coDCeItldng the High-Tame Tr'iassic in the Tatra Mt9.) - Roczn.
P. T. Geol. (Ann. Soc. Geol. Po!.) t.
24, an.
1. Krak6w 1965.,4. KOTAN'SKI Z. J. Waplenie robaczkowe 8rodkoweg.o triasu 6erii wierchowej Tatr (Vermdcruilar limestones fl'om the High-TatriC Middle Triassic of 1Ihe Tatrs iMts.) - Acta Geol. Po!. v. V/3. Wamza.wa 1955 .
.5. KOTAN'SiKI 'Z. J. Ktampll wiercnowy w Tatrach (High-Tatric Campillan in the Tatra Mm.). - Ibidem, ~. VI/I. 1956.
6. KO',rANSKI Z. J. 0 triaBie wiercbowym w Tatraoh (The High-Tatrie Triassic' in Tatrs Mts.) . ...; Przeglfld: GeoI. nr 7. Warszawa 1956.
7. LEFELD J. stanowi.s.ko llli'owcow rodzaju' Dad'OcrmUl! w triasie wierchowym Tatr (lCrinoids 0If genus DadocrinuB from High-Tatric Triassic In Tatra.
Mts.). - Ibidem n'l" 7. 1161. .
B. MlICHA.L.lX A. TektdD;ika· Berli wi~rchowej na obszar~ Liliowego i Maiej Ko- szystej (Tectooldque de laserie haut-tatrique dans La regiJOn de Liliowe et de la Mala Koszysta). - Biul. I. G. (Bull. InoSt. Geol. Pol.) 96.' WarSzawa 1955.
9. P.A.SSiEJNiDOmER E. Jak powstaly Tatry. I wyd. Lw6w 1934. U wyd. Warsza~·
wa 1960.
iO. P~ E. Trias tatnanski. - Geol. Reg. Polski t. I, z. 1. Pol. Tow~
Geo!.Krakbw 1951.
11. RABOWSiKJI F. 0 t1'iasie wierchowym w Tatrach (Sur le trias haut-tatrique de- la Tatra). - Spraw. P. I. G. ~ull. Serv. Geol. Pol.) t. I, z. 2. Warszawa 1921.
12. RABOWSKI F. Budowa Tatr. Pasmo wierdhowe (Les .neppes de recouvrement.
de la Tawa .. La etrudure de la zone hwt-tatrJque). - Spraw. P. I.' G. (Bull.
Serv. Gee!. Pol.), t. 3, z. 1, 2. Warszawa 1925.
13. RABOWSlKI F. Cztery profile geologiczne mi~ dol. Kondratowll a dol; Ko- scieliskl\. - Ibidem, t. 6. 1003.
14. RABOWSIKiI F. Ma'Pa g~logic.znoa seriil wiercoowej . Tatr Polskich. Wyd. Geo- logiczne. WarS'Z'awa 1964.
15. RABOWSiKIF. Badania w gruple Komin6w Tylkowych Wykonane w r. 1938:
(RechercheB geoJ.ogiques de la region de Kominy Tylkowe dalns la Tatra, exeoutees en 1936). - B'lUll. I. G. (lBul!l.. lnst. Geol. POL) 86, pt. Z badiaii geo-·
lcgicml:ych, wyk.,n-anych w Tatrach, w Piettinac-h i D'B. Podhalu (setie: Re- aherches geollogiqu6S execuMee daDS la Tatra, Pienines et en Podhale). War-·
szawa 1954.
16. RABOWiSKI F., HORWiITZ L. 0 liasle '1 doggerze wiercll'Owym w Tatrach (Sur' le Lias et le Domer hau..t-tatrique de la Tatra). - Pos. Nauk. P. I. G. (C.-R.
Serv. GeoL Pol.), nr.3. Warszawa 19r&.
17.RACIBORSKI M. Flora retycka w Tatrach. - Rozpr. Ak. Um. 21. Krakbw 1800,.
18. TURNAU-MoRA WSKA M. Kajper wierchowy, jego petrografia i sedymentolog'ia (Tatoo Keuoper, its petrography -and sedfmentology). - Acta. Geol; Pol. v. IIJ[/1.
Wal"6zawa 1953.
19. UHLIG V. Die Geologie des TatragOOirges. - D~schr. Akad. Wiss. WieJ: ..
Math.-Naturw. C}~ Bd. 44. Wien 1897.
20. WOJCIK ZB. Serie wlerchowe na lewym zboczl.ll Doliny Chocholowskiej od.
. PrZEl~zy Bobrowieckiej do Zawiesisted (praca mag'isterska me publ., wyko- na.na w Zaldadzie Geologii Dyn. Un. W&rsz.).
Fig. 1 - Sedymentacyjny kontakt dolomiUlw noryku z piaskowcami liasu - g6rna cz~§c Dolinki Smytniej
Fat. Z. J. Kotan.$ki
-"~~., ... .f '.f ... '\\~~< •
,l"., . \ k ... ' "
, ...
,~
..
...
"·,f ;.::\.. -
;':/\:v.:
.:i:' •,t~)\., "If,.""~'. ~
... "'. ... I • . ;.{,..:~~
.... '7. ".-:~~'-:";i"l .. Ii'!
• t_ JI; b.,.:< .. ~
t
-';',
~~... \.. >'.
,,~." )w'j\;'
~
.... \:-. \ ..'-t.i" .
' ':j <J!'
.~"'(..
•~\.~ .~
\. .• ".lI -,.'. / .... ;:L,
~"',~"
. ',,-'-"'L ...>~'f: '
;>.t;., ,' ... , . J~ • • " ; ' , ;":'6..\'1 .- •. , ...
;"'''''i.
"
,,'
....•F~·
r ... '".' ':
~ t,l",,;.:1':,:
.a'1.~~":ifi. '\'¥
.... .J.... .. ~. •• .. ' . ' .. I4.t;.~> .• ' •.
'i ..
~. ";";":_~""-'.
" \ " / ' . ; , " .. "':" \ _...
~l~"
,,:0.~""~/"
.•.. """ ""''-_'' '.,,:,~~,:,·t·l·: .4~,.
_ -' ...r'~.
,. ' .1 . , . . . . J , . .. ... , , ;';, ._ ,""':
:~ . :'''~:rIl-
... -;).: ._, " •.~.'" ~',
'i1a':I
• .
'~~'~:.~i-"I'
,J.., >~~
,.... 'f' .. -' •
~~~:\J" ~'~&'~
'.tl.r-~
cif ",_~i ~-:,.~
..-. . .. ::t: .. _ r;:$:
-.~ "'i~lJl~\:
"''t. " ' . .r;"". ""_'r • •• '.~
, , .;r,:; ··'f T.-· ... , ... ··-: .. ... '''....•. ''''~<r~!.,.~~. ~<lt...~~..:. ~~~
. ..:.
~.:_:~'_'
. ~'"' ;~:h.' ... . ,.\";., "-,, , "I •• - .i-I • ... ! ' J '. ' N . 'J
"~"
.. ·~"'~.';tt4~~"" , .... 4' , ..~.<,
,,:::-'. ',--:C' i .' ~'\.\, ;'fJ!9!. •
""<.k.,, , , ,
"':"'~'4{
"t,,;,~,~, ~A:"'\ •... ,; '." '
,<.(. '.'';;di :};t, .. -;;r: ' ,
"ft'i"' ~: .. ~.~'['i;,;; ...
IiI!l
'.£~:o.t~a1J.5~ Y--.. :~,t (
';;,. e.
.~<:. ~' .. . .
r" .
.. ':..,
' ' • .1 ... ,.
,,-.... ,
.. -. ~'~"',
...
/...
,,-:.
Fig. 2 - Zlepien(;e liasowe blisko kontaktu z dolo- mitami noryku. Wid'oczne s'<\ m. i. duZe okruc:hy dolo-
miUlw noryku - g6rna C1~SC Dolin'ki Smytniej Fat. Z. J. KotanS/Ci
>
~ »
Cl 111 o
c-o
Cl
~
;g
c-o z
Cl
1>
<
o r-
:::
!'J
;r,
S
»VI
~ -0 r-
ACT GEOLOGICA POLO ICA. VOL. VI Z. KOTA S1(1. PLo "
Fig. 1 - Rynienki deszczowe na dolomitach noryku - g.orna Cz~C Dolinki Smytniej
Fot. Z. J. Kotanski.
Fig. 2 - Duie bloki' iOltych doiom.it6w noryku tkwiii\ce w piaskowcach i zlepiencach liasowych - Iibidem
Fot. Z. J. Kotanski
CONSPECTUS
3 . .H.. ROTAHbCHli
R CTPATHrPA«PHH 1:1 llAJIEOrEOrPA«I»HH BEPXHETATPAHCROro REHIIEPA B TATPAX
(PeSIOJllIe)
B Re~II:epeBePXHeTaTpaHoKOfi cepHH lIP rOHX .nop OIlH08IHbl TOJIbKO HpacHbIe :}I 8eneHble cnaH~, neo<raHHKH H KOHrJ]()JIIIepaTbl C P~KHMH npoc.J.l'OihcaMH· ,l{0JI~
rOB.' Pa3'pea.n AoJIHHiKe CMbl'rHeii 1lI0000hlBae-r Ha,l{ CJIaHqeBO-KORrJIOMeparooofi cepHeit aanerrume MiOID;HOfi (CBblIDe 100 M.) cepHH meJITbIX, lMecTaMH MepreJI'RCTbIX A'OnOMB'l'OB.
CmlHqeBO-KOHrJIOMepaTOBaH CepHH O'THeceHa 8peMeHHO 1\ ~apHHficKOMY HPY'CY. cepHH ,l{OJIOMHTOB - ~( 'HopHiiCKOM'Y. Hs lPaJKTa, '11'0 B IIyIllKTe qepOOH9 iRJIe6H1H B .n;OJIlilHe TOMaHooofi Becb xeftJnep np~.Nl;BneH B cnaHqeoo-KORrJIOMepaTO'BOfi lPaqH'H, CJIe,z(yeT, 'iTO B &TOT nepHO,l( B ,cewmeHmqHoHHOM 6aoceil'He cepHH HOMHHbl TblJIbHOBa ,l(OOmHa 6blJIa HMeTb MecTO ,CHJIbHaH «Pan;HaJIbHaH ,l(HlPlPepeHn;'HaqIl{H. B paspese QepB'OH9
iRJIe6RIH Heimep CBH3aH cewmem~HOHHO c JIaJ(HHlCiKHM ~COM. B .n;OJIHHe.
XOXOOOB<"I«lli 11{ BO BCefi aaIlI/li):{HIOil: OItpall{He TaTp c~HHii TpHac O'OCy'l'C'l'ByeT.
fho HomeT cam.n;ereJIbICTIBOIBaTb 06 ~POOHH 11 ,l{e~aDjHlH BO 'BpeMH Kapmil:- CKOrt) apyca. B oHOPHiicKOM - sca era 30Ha 6blJIa OHOBa 3aHHTa. MopeM. Cmmtn;eBO- KOHl'JIOMep8TOBble CJI'OH Remepa B nyHKTe QepBOH9 Htne6KH ce,t{HMeHTaI\HOHlHO ClBH-
. saHblC TOMaHOBC'KHMH CJIosmH pa-ocROl'O 'BOOpaC'm. B .n;O]l,HHe XoxonoBCROil: MOPCKOii
HOpHIK CflHS8H ce,n;HMeHTaqHoFlHo C MOpa!GlM p:3TOM H nefiaCOM. B .n;OJliHHKe OMbITHeii JIeitac saneraeTaQpa:mOHRO Ha HOPHiiCRlOM offP'YCe. B ero IIIO,llOmBe 3aneraeT RJIHlflaooiI 6peK"l'lfH, CJIOiKeHHaH lIB 6oJ:iMll'H<X MW meJ1Tbl'X llIopHiiooHX A'OlIOMHTOB. li'3 &Toro cnemoeT, "11'0 B p9Te eTa 30Ha 6blna 1108H(WilMOMy ICWmelt B cepm{ l.JepaoOita BePXH H resoHT oca~KH KeHlIIepa BIIOJIHe OroyTcTBYIOT. B KapHlHiiOKOe Bpel!'.l:H S.n;ecb 6blna cyma C paooilJBaiBIIleil!cH ,l(eHYIJ(aD;1Hefi, ItOTOpali Y<!'l1PaH:HJIa BblCIDHe"l'OOJ.lH cpe~erb 'I'pHaca ~ A'OOOBl'.lNl aJHH3HAC'R!Hii lipyc. HOBali TpaHorpeooHli HaCTyilIRJIa B HOPHR€.
06nOM!KH HopHiroKmr ,!JiOJIOM'HTOB 06HapymeHbl .a OC~X 'l1paHo~pyIOID;ero .n;orn-epa.
B lIIYHJK're iReH\I{bI BOOJIe rapbl ~eMHHI\ aaOJIIO.n;aeTCli HeOonbmoe YIl'JroBOO uecornacHe
~~y HOPHHoKmIm cnORiMH 11 T,Pll'Hcr~HpyIOID;HlMH Ha HRX 6alrocoRHMH. &rH ~~
HlfR HMeJIH MecrI'O B P9TY, - OHHOO'HOCffilCJ! It ~esHeKBMMepHil:CiKoli Ijlase !lJIblIIHit;..
CHorO opOreHe31JfCa •.
61
ACTA GEOLQq.ICA POLONICA, VOL. VI·
ZB. J. KOTAIliSKI
SntATIGRAPHIC AND .P~EOGEOGRAPBIC. PROBLEMS IN . THE JlIGB-TATRIC KEUPER
(Summary)
ABSTRACT: Mad"k€d facial differentiation has been recorded within the high-Tatric Keuper series. Denruda tion has' been, at work iri. .. many, places •. dming the: Carnian.
The shaly-conglomeratic fac'ies was predominatlltt then while .during, .the . Nor.ian 'dolomites 'of considera1ble thickness formed too.'Pteviolliii to -the Lias but after-the
.'Keuper distiru;t traces of orogen.i.c' movements on ',no greartscatlie wete obser.Vable
wi:thin the high-Tatric series.
Only red., and. green; shales, sa:ndStQIieS, 'cOlllgI~merates and rare aolotnlte 'interc,'" • . , alationB have thus far • . 'been",.... , 'r~6rdedfrom , " ' ;' ' ," tbe' Wgh-Tatrk .," . : K~~r series.i\~ . '!' " .
'seen from a' prafile in the Smytoia Valley, .1lh.i5 shaly-con,gIQrmeratic seriesiSl over-
lIrld by thick stra.ta. of yemow, occasio~l1Y m'a~l~ ,doloniite, mor~· than 100' m.
in
'thickness. Tb,e ~haiy-conglomeratic ~eshas be~~')eri,ta:tiveIY ;~en:ed":tQ',the
Carnian, the: doiOmite series·' - to .the iNorian. SiIlce, within the Czerwane tlehki
. . .r _ , ' . . .. ' . - . : '-~' ,"" ... _~ .. ~'.r ~.. . _.: ,_ ... ~ . . '.
In the, ,'i'omanowa ValJ,ey,thecoII1jplete l(euper series . - ' , . ",' , !is represented in the shale - .. . .. . . " . . ~ .
congiomeratefacies', strong' facial ditierentiation must have eJcisted at" that time Ln the Kominy Ty!kowe ~~imen~ticm a~~a, Se9iJPe'I1tary connection' il';hb~
betw~enthe Keuper and LadiD.ian series D.n ·th~ '~Q.ii,eZ~~bIti. "!,n. the Ch,?'~~~,~
lo-wska Valley
and
in the . west' IDlU'ginal 'a~e~,; ~J ;~e: >r~traJ\II~~' ,lVii~cneT~!l~i~'fbeds are absent, while Noriansha1es and' doloro.i1;e,s l:~,t direc;t:tY on Werr.fenian, sha~.
;This seems to ,suggest Carnian erosion ~d d~n~~~(JIIl.'",C~;~ruian;.~~~,~~,,:~~f
sedimentation area of .the Czel"WOllle .;,Wie~h'Y ~4!~.Gie~nt >seri~ ,Q.aye" a.~'?,.',~~7
,pe~ienced thiseI"O\Sion. It
has
f"eaFh~ here~~ ~ ,fu.1is}a,~; d~¥» W'p;iGh_fr~:re~,presented . .... .. . . . in this series, ,Ladinian. ~..'.", de~sitS ; ' . .-.... ; being '. . . complEite·1.\.: . ly absent. DJlring. .~ ., :, the r._~:_~.
Nopan, 'tbe eDltire high-.Tatric.area here, sp1ff.~ Inf1riq-etra~~sion.~ vr~t?W1 ,t~~
~ytnia, Valley, the Norian age is a~sLgn~l;lleto a lIlighty.dqloIX),ite serles,.also;.:iv
r~-d sha1esand '. ~o,~,glom~rates in . the. '~~9Il:Y:, Z~~bld,}p.~ ,. latter. ,l)r,ol;labl!,;; o~~
thei.rorigin -- ... " -.', ": '. '. to littoral -se<'Li:nlenItation., • • ~ " .-. • . ' _ . ,. The ..,No-rian seaha4 also.. .:. l . ' ". _. ; ; "" ~. , ~.' .en,croac;h,ed '. lA •• "_,"_ '. '. on .". . . .the '.
'llEcU~~tio?- arEla of the Orer~~~WierchY; apd~) Giewont. ~l~:'.'·as: "~h:?~:}~?,, dollomite Norian., jlragm.ents occurring in the Dogger transgression",q~osits. -, ':,' ,.
In the Chocholowska Val1ey, mariJne iNorlan formatioIlB show s·edlmentary connection with ma~ine Rhaetic and'Lia~isiCr6Ck:s; in the Czerwone Zlebki the shaly- conglomeratic Keuper series disp[a'Y sedimentary connections wi.th Rhaetic Toma- nowa layers, whereas in. the Smytnia Valley Norian drolomites BIl'e ddrectly over-
