Wojna europejska. Krótkie opowieści żołnierzy polskich

Krótkie opowieści żołnierzy Polskich.

J f i e s r r j u ć s ' ? P o ł s k 0 -

Jfie s>r/uć się P olsko/... ż e twe p ia s ta płoną,

ęoreją sioła kędy rju cić o k i erą, 3 e cała Polska, ja k krwawg osłoąą ){rwi twoich syąów zatarja poiokjerq.., Jfie srrjuć się Po/sko/... ąa dziejów zeg a rze Końca twych cierpień wybija godji/ja... - J u ż wroga twego njocarąa dłoń kar3 e>

Sprawiedliw ości dłoń ojca i syrja.

^apom rjij p rje szło ść /... ąiech w grobie zanqkqięta, W ięcej rjie w y jrzy z swycłj mogiinycł]

dołów, J)ziś jn ja rtw y c h w sta je sj cała Polsko

święta Jfa swoich zg /isjczacł]... ja k fen ik s z

popiołów...

CZĘSTOCHOWA. — 1915^.

Bezpośrednią przyczyną obecnej w ojny europejskiej, ja k wiadomo, było zamordowanie arcyksiążęcej pary austrjackiej w Sarajewie; niezadługo potem, bo 28 Lipca r. b. A ustrja w y­

powiedziała w ojnę Serbji. W następstw ie i inne państw a Europy kolejno poczęły w ypow iadać swym sąsiadom wojnę tak iż do tej pory w alczą już następujące 10 państw europej­

skich: A nglja, F rancja, Rosja, Niemcy. A ustro-W ęgry, Serbja, Czarnogórze, Belgja, Japonja i Turcja.

W ostatnich czasach wielkie w alki odbyw ały się i w dal­

szym ciągu toczą się n a terenie K rólestw a Polskiego, pozosta­

wiwszy po sobie zgliszcza i pożogi, oraz związane z tem ko ­ losalne straty, które dziś ju ż obliczają rzeczoznawcy na mil- jard y .

W krótkiem streszczeniu i . przytoczeniu odosobnionych faktów i epizodów wojennych, które podaliśmy w tem w yda­

niu, znajdą czytelnicy w ydarzenia i fakty, ja k ie m iały miejsce z żołnierzam i narodowości polskiej, a które to w ydarzenia zaczerpnięte zostały z pism katolickich.

W pierw szych dniach października otrzym ałem wczesnym rankiem rozkaz z komendy placu legjonu, aby się udać na­

tychm iast n a kolej i przew ieść ztamtąd do jakiegokolw iek szpitala krakow skiego kilku ran n y ch pod Szczucinem z pierw ­ szego pułku Pilsudzkiego.

Pogoda była fatalna. Zimny, przejmujący w ia tr i deszcz.

W yprosiłem w Pogotowiu k aretk ę i pojechałem na kolej po rannych strzelców.

Zastałem ich w sali drugiej klasy. Było ich siedmiu.

Przew ażnie postrzały w rece i nogi. Dwóch było ra n ­ nych ciężko.

K aretk a Pogotowia była stanowczo za ciasną,

Ponieważ przed dworcem kolejow ym stał wóz meblowy do przewożenia rannych, udałem się do żołnierzy sanitarnych z prośbą, ażeby mi pozwolili i moich przewieźć tym wozem.

Zgodzili się natychm iast.

W tej chwili dzielni nasi skauci pochwycili za nosze i przy mojej pomocy zaczęli z całą ostrożnością przenosić ra n ­ nych do wozu meblowego.— W śród tych żolnierzy-chłopów by­

ło dwóch ze Lwowa, jeden ze Sącza, tzech z K rólestwa, a o- statni z Litwy,

Kiedy w stąpiłem do w nętrza wozu, oczy moje uderzył widok niezw ykły: N a dwóeh noszach po lewej leżało dwóch żołnierzy w m undurach niem ieckich, n a trzech z prawej leżeli żołnierze austrjaccy, w prost naprzeciw mnie siedziały skulone na słomie dwa widm a w szarych szynelach rosyjskich, a tuż obok mnie nasi Strzelcy.

W ydobyłem papierośnicę i podałem ją Strzelcom. C hw y­

cili chciwie za papierosy i zapalili.

— W oher sind Sie? — zagadnąłem Niemców.

— My, proszę pana, z Gliwic, ze Śląska, Polacy — odpo­

wiedzieli obaj, widząc na mojej czapce strzeleckiej polskiego orła.

Podałem im papierosy i ognia.

— Bóg zapłać!—podziękowali.

— Und w oher sind Sie? — zagadnąłem żołnierzy austriac­

kich, przypuszczając, po w yłogach, że są to wiedeńscy „De- utschm eistrzyu.

— My, proszę pana, z czterdziestego pułku rzeszowskiego

—zabrzm iała odpowiedź w grabem narzeczu m azurskiem . I ci dostali po papierosie.

— A wy adkuda?—zw róciłem się do owych dwóch widm skulonych w głębi wozu i okrytych rosyjskim i, szarym i szy­

nelam i.

Jeden z nich trzym ał przy tw arzy jak ąś brudną chuścinę i jęczał cicho. I zw róciła się ku mnie para zbiedzonych, do­

brych, poczciwych, błękitnych oczu.

Odpowiedzi nie było.

Za to drugie widmo, także jęcząc, odpowiedziało mi sła ­ bym głosem:

— My obaj P o la c y —w yszeptał—gospodarze z Płockiego...

Tamten... mówić nie może... m a urw ane pół tw arzy odłam kiem szrapnela...

— A wy?

— Postrzał w brzuch.

— Bardzo boli?

— Oj boli! bardzo boli!

Ale w te] chwili i mnie zabolało... i to zabolało bardzo...

Podsunąłem papierośnicę. Pierw szy w ziął, drugi nie mógł.

I kiedy powiodłem wzrokiem po tych żołnierzach w czte­

rech różnych mundurach, jak aś żałość straszna zalała mi serce.

I pomyślałem sobie, że skoro los zrządził, że wszyscy zna­

leźli się jak o ranni pod jednym dachem sanitarnego wozu, kto wie, czy ten sam los ślepy nie zrządził, że b rat poniósł ran ę z ręk i brata.

Gzy wśród tych braci-Polaków , których wiozą, wszyscy przypadkiem jedni nie strzelali do drugich?...

I, gnany jakim ś pędem, serca podszedłem w głąb wozu, pochyliłem się nad tym najciężej rannym , nad tym najbied­

niejszym chłopem z Płockiego, i pogłaskałem po lnianej, ko- nopiastej głowie.

A widmo w szynelu podniosło na mnie siwe, głęboko za­

padłe oczy i szepnęło z jakąś bezmierną wdzięcznością w głosie:

— To nasi! to nasi!

Tak, biedny chłopie polski, którego wola obca gna na bój me o twoje dobro!

Tak! to twoi! To twoi bracia!

A ch kiedyż dożyjemy, biedny polski chłopie-żołnierzu, źe wszyscy będziemy „nasi“ nie jak o ranui biedacy, ale jak o n a ­ ród żywy?

Oddałem moich rannych w dobre ręce — zaopiekowali się nimi nasi lekarze-Polacy i nasze sanitarjuszki Polki. A kiedy ich żegnałem, wychodząc ze sali szpitalnej, gdzie ich umie­

szczono razem, owo widmo człowieka, ranne szrapnelowym odłamem, z chuściną przy tw arzy, spojrzało na mnie długo...

przeciągle... i zalało się łzami.

I te łzy polskiego chłopa, w rosyjskim szynelu, w n a j­

bardziej polskiem mieście wylane, stały się dla mnie widomą trag ed ją Polski...

Tak, biedny żołnierzu-Polaku!

Tragedją naszą jest, że wszędzie walczą nasi, wszędzie gi­

ną nasi i wszędzie cierpią nasi!

I ten twój okrzyk, chłopie-żołnierzu, zakuty obcą wolą w szynel rosyjski — „To nasi!“ — brzmi mi dotąd w uszach i nie zapomnę go nigdy!

N A B A G N E T Y .

...I spow iły czarne mroki jesiennej nocy biedną ziemię P olską i ułożyły do snu...

Niebo zasnuło się chmurami...

Począł mżyć deszczyk...

Cisza...

Złow rogie wyczekiwanie...

U m ilkły grzm oty d z ia ł.. U stał suchy trzask kartaczow nic...

N a w idnokręgu w zm agał się pożar — łu n a obejm ow ała niebo...

Siedzimy w okopach, w pogotowiu bojowem, znużeni śmiertelnie—odpoczywamy, wyczerpani, obojętni, apatyczni tę- skniemy za ciepłem ognisk rodzinnych lub za—śm iercią...

Jakiś ruch żywy a cichy...

P ada rozkaz.

— Założyć bagnety!

Szczęknęła w yostrzona stal...

Idziemy, a raczej pełzam y ,. P odkradam y się... Czaimy, ja k lisy... E h—pusty śmiech ogarnia, choć śmierć przed oczy­

m a .. Toż chłopakami m alem i ta k samo skradalism y się po owoc do cudzego sadu...

W tym smuga białego oślepiającego św iatła reflektora,,.

Odkryto nas ..

Siaki taki splunął gniewnie:

— Ot, sobacze syny...

Zionął straszny ogień na nas — rzekłbyś — rozw arły się czeluście piekielne...

Zawyło, zaśw istało, zakw iczało coś w powietrzu... S tra ­ szliwie w ybuchały granaty, rozryw ały szrapnele, zalew ały nas kule karabinow e..,

D jabelska ulew a stali...

A my idziemy... Już nie strach, a wściekłość, zwierzęce zapam iętanie opanowało nas i pcha naprzód... Coraz to tam ktoś pada... Ten jęczy... Tam tem u klątw a skonała na ustach...

Innemu zam arła modlitwa... Nic to... My ciągle posuwamy się... Strzelam y i czołgam y się.,. Coraz bliżej...

Z erw ał się od ziemi nasz kapitan, rodak — chłop setny, dzielny, odważny...

W yrzucił, ja k błyskaw ica, przez zaciśnięte zęby:

— Na bagnety! Bij tych hyclów...

I m achnął szablą...

P ostąpił krok naprzód... My za nim... A w tym chw ycił się lewą ręk ą za piersi, ustam i buchnęła krew i zwalił się na ziemię, ja k dąb... A my biegniemy... Dopadliśmy wroga...

Runęli nań, ja k mur... I zaczęły się jatki...

To był bój! C hrzęszczała stal, krew try sk a ła fontanną...

Komu się bagnet ułam ał, b rał karabin za cieńszy koniec, za lufę i w alił wokół kolbą... Jeno furczało w powietrzu...

Nie w ytrzym ał w róg tego naporu...

Ten się poddał, ów padł. inny uszedł. Byliśm y, ja k hu­

ragan, co miażdży 1 powala...

N adeszła pomoc... Pozycje nieprzyjacielskie zostały zdo­

byte... Zwyciężyliśmy...

My tak zawsze!...

Tak! I cóż z tego?

Lejemy krew o Nią, o tę Ojczyznę Naszą, ale czy ten po­

siew wyda upragniony, oczekiw any z utęsknieniem —i ja k od»

daw na—plon, plon lepszej, jaśniejszej doli?...

Pod trzem a obcemi sztandaram i, my, bracia, dzieci tej Ziemi, w zajem nie się m ordujem y o Nią, o te szerokie lany polskie, ale—niestety—nie za Nią, jeno może dla N iej—dajem y nieszczęśni ten w ielki podatek bratniej krwi...

Cóż tragiczniejszego?

Głodne psy w y ją n a zgliszczach... Zam iast pługów kule zorują ziemię... Przybyw a mogił... Prow adząc wylęknione dziatki, idą przed się zm artw iali kmiecie z nędzną chudobą w rę k u —hen, k raj oczy poniosą—do dobryeh ludzi, co przygarną.,.

Biedna Ty. Ziemio Polska!...

Ś M I E R Ć .

(Obrazek z wojny).

Z aw arczały bębny, zaiskrzył się w słońcu las bagnetów i kolum ny piechoty ruszyły w pochód!

W jakiś czas pow lokły się za niemi na pozycje i nasze baterje arm at. Zajechaliśm y. Konie wyprzegliśm y i umieścili zdała za okopami. Szaniec zastaliśm y wymarzony. Um iejęt­

ność ludzka w połączeniu ze ślepą rę k ą natury utw orzyły po­

zycje nie do zdobycia. U kryte za wzgórzem, obficie porosłym krzakam i, zgłodniałe, krw iożercze paszcze arm at chciwie w y­

czekiw ały żeru. M inął dzień, drugi, trzeci... Zaczęły się uka­

zywać podjazdy, badały okolice i, ścigane nikły...

Zaczynało nam się nudzić... G raliśm y w k arty , opowia­

dali anegdoty, ćmili papierosy... A tu nic...

Ale zaczął się ruch nareszcie,.. Nieprzyjaciel podsunął się ku nam. U k ry ł w lesie za rzek ą sw oją orkiestrę i czekał...

N adeszła noc, szara, posępna, zam glona noc jesienna...

Ciemno choć oko wykol... Lecz w krótce zaczęło się robić widno. Gdzieś w dali błysnęło światło... Zachuczał grzmoty rozjęczał daleko po lesie i okolicy i pocisk padł u stóp nasze­

go wzgórza.

To był sygnał i zaczepka...

Ja k n a kom endę—zaw ył cały sznur bliższych i. dalszych dział nieprzyjacielskich. Nasze baterje zaczęły im się odszcze­

kiwać... N a horyzoncie zajaśniała olbrzymia łuna... Z góry od czasu do czasu padało białe św iatło reflek to ra pilota. Gra­

naty i szrapnele coraz obficiej i celniej padały w nasze okopy...

Przeraźliw y świst pocisków zlew ał się z ogłuszającą kanonadą dział i jęk am i rannych i tw orzył szarpiącą nerw y straszną wrzaw ę...

Znaleźliśmy się raz już przecie tu na ziemi w piekle, stworzonym przez potężną myśl i ręce ucywilizow anych ludzi!...

System atycznie, ze ścisłością niemal m atem atyczną g ar­

dziele naszych arm at w ypluw ały na w roga pociski. Ale i tam ta strona nie pozostaw ała nam dłużną... A później, pod osłoną swych dział, zniecierpliwiony snać nieprzyjaciel pchnął ku nam piechotę..

Biedni ludziska...

Rzęsisty deszcz stali i ołowiu zmiótł to mrowie bohaterów, zećpał doszczętnie, a straw i je ziemia...

Nieszczęsne mięso ludzkie!

Dwie doby trw a ła zażarta bitwa... Ginęli jak muchy żoł­

nierze—żywiciele rodzin, podpory m atek i sióstr, młodzież—

kw iat, co śmiał się do Życia—Słońca.

Uboga gleba chłopska obficie została zroszona ciepłą po- soką ludzką... W yda za to żyzny plon...

W baterji 2-ej było nas troje, nierozłączonych druhów — rówieśników* Chłopakam i będąc — razem psociliśmy figle, skończyli szkoły i później choć w różnych zaw odach—lecz w jednym mieście pracow ali na chleb. Setne druhy — łobuzy...

Razem odsłużyliśmy w w ojsku, razem w yjechali n a w ojnę a dziś, pogwizdując wesoło, szubienicznie, gapimy się n a lecące z kwikiem nad naszemi głowami szrapnele i pokpiwamy...

Nie straszna nam śmierć...

# # #

Z epizodów wojennych.

W ciężkiej byliśmy przepraw ie — opowiada kadet... pułku piechoty—podczas bitwy w okolicach Tomaszowa. Pod g w a ł­

townym ogniem nieprzyjaciela, zarówno karabinow ym , ja k działowym, padaliśm y gęsto w naszych polowych prowizory­

cznych okopach. Zwłaszcza szrapnele szerzyły wśród nas spu­

stoszenie; w naszej kam panji zginął na miejscu kapitan, póź­

niej porucznik, drugi porucznik został ciężko ranny. W reszcie

przyszła kolej i na mnie; dostałem postrzał w nogę poniżej kolana, na szczęście lekki, bo kulka nie naruszyła kości. Mu­

siałem jednak oddalić się trochę poza linję ognia, aby ranę opatrzyć.

Niedaleko stała chałupa chłopska, oczywiście opuszczona przez mieszkańców. Bez przeszkody wchodzę więc do w nętrza, siadam sobie na środku izby na stoiku i zaczynam oglądać sw oją zranioną nogę. W tem jak iś podejrzany szelest dochodzi mnie z boku, od ściany, zdaje się że z pod stojącego tam łóż­

ka. Istotnie, z pod tego łóżka w ynurza się zwolna ciemne „cza- ko “ , za niem głowa, tu łó w —nasz „sanitet“. Zanim zdążyłem go zainterpelow ać, co tu robi w ta k niewygodnej pozycji, ten już mnie zagaduje:

— Panie kapitanie—aw ansow ał mnie hultaj odrazu z k a ­ deta na kapitana, aby mnie ułagodzić—pan nie dekuj®? Bo ja

się tu trochę zadekowałew...

Nie odpowiadając nic na tę zuchw ałą insynuację, będącą zarazem rozbrajającem jego samotłómaczeniem się, każę mu sobie opatrzeć ranę. N astępnie, ezując się w nogę zupełnie do­

brze, wychodzę, każąc się zabierać i memu sanitarjuszowi.

— Niech pan kapitan już idzie, ja tam zaraz przyjdę — odpowiada i robi gest, jak h y rzeczywiście już chciał w y­

chodzić.

Nie czekam oczywiście n a niego, przychodzę z powrotem na linję ognia, obejrzałem się raz, naturalnie z mego odważ­

nego saniteta ani śladu. Nie myślę o tem więcej, ale po pew ­ nym czasie zostają ranni, także nie ciężko dwaj żołnierze z mego plutonu, W tedy przypominam go sobie, przypom inam so­

bie także „bezpieczną‘Ł chałupę i prowadzę moich rannych w prost tam , na opatrunek. Zaledwie jednak zrobiliśmy k ilk a­

dziesiąt kroków , patrzę, aż tu w moją chałupkę — bum.,, g ra ­ nat i chałupa w ylatuje w pow ietrze razem z moją „stacją o- patrunkow ą i odważnym sanitetem.

W idocznie Rosjanie zobaczyli ruch koło chałupy i skiero­

w ali n a nią ogień artylerji. Na wojnie kto się boi i ukryw a, nie zawsze caio wychodzi. Swoją drogą, w estchnąłem z pew ­ nym żalem za niefortunnym biedakiem-

figle kul i granatów.

W e w spółczesnych bitw ach rozstrzyga przedewszystkiem broń palna, a przeciw nicy przeważnie wzajemnie się nie wi­

dzą. Rany, odnoszone przez żołnierzy w nowoczesnych bitw ach, są też przew ażnie „niespodziewane41. N ajw ięcej rannych to ranni w ręce i nogi. Ręce przeważnie są ranne iew e—przed­

ramię: tlóm aczy się to okolicznością, że leżąc w okopie polo- wym za „dekunkiem “, żołnierz przy strzelaniu z karabinu o- piera się o iewe przedram ię, które w ystaje nad poziom okopu i narażone jest na postrzały.

W śród ra n w nogi zaś znaczny odsetek stanow ią ran y od kul z ty łu poniżej kolan aż do pięty włącznie. I to się tłóm a- czy pozycją leżącą w okopach, przy której końce nóg znajdują się poza tym „kątem ochronnyk“, ja k i tw orzy w ierzchołek o- kopu z powierzchnią ziemi.

Z tego powodu spotykam y nieraz ran y dość dziwne, tak, że możnaby naw et mówić, że na wojnie kule i granaty u rzą ­ dzają sobie figle. Naprzykład:

Pew ien żołnierz w bitwie pod K raśnikiem leżał w „szwarm- lin ji“. Naraz na plecy, na szczęście na tornister, spadł mu szrapnel i wybuchnął. Zdaw ałoby się, że z żołnierza tego po­

zostały tylko strzępy; tym czasem on żyje. O trzym ał, ja k się okazało, tylko jedną ran ę od kulki szrapnelow ej, no i całe plecy ma zupełnie granatow e.

W tej samej bitwie przed jednym kapralem , biegnącym w inji, spadł g ranat. G ranat w ybuchnął, wybuch podrzucił k a ­ p rala na jak ie pięó metrów w górę, k ap ral spadł na równe nogi i... biegł dalej.

Są to wszystko „figle“ kul, zupełnie nieobliczalne, a mo­

żliwe tylko w takiej walce na ślepo, w pojedynku na karabi­

ny i działa, w którym za cel służą już nie pojedyńcze żołnie­

rze. ale masy lndzkie—kom panje, bataljony, pułki. Z tego sa­

mego charakteru bitew w ynika, że niektórzy żołnierze zostali ranni w bitwach zupełnie nie zaciętych po k ilk a razy.

Charakterystyczny epizod z obecnej wojny na naszym terenie.

Od czasu w ojny rosyjsko-japońskiej upowszechnił się zwy­

czaj, że piechota ostrzeliw a się naw zajem z row ów i przew a­

żnie rowami posuwa się naprzód. Niekiedy row y dwuch stron

w ojujących zbliżają się do siebie tak blizko, iż nieprzyjaciel słyszy głos nieprzyjaciela. Najczęściej służy to blizkie sąsiedz­

two do urągania sobie wzajemnego, do przechw ałek i pogró­

żek, ale czasem byw a inaczej.

Tam gdzieś w Królestwie zbliżyli się do siebie na odleg­

łość głosu dwaj wąsale, jeden w pruskim, drugi w rosyjskim mundurze. Obaj odważni ale niem niej pam iętający że row y są na to, aby z nich w roga prażyć, ale samemu chronić się przed strzałam i. Go więc jeden zmierzy, to drugi chowa głowę i u- nika szczęśliwie zabój czego pocisku, śmiejąc się głośno z świ­

szczącej nad rowem kuli. Po kilkugodzinnej „zabawie^ w cho­

w anego, w ąsal w pruskim mundurze, w iarus z pod Inow rocła­

wia, zauw ażył, że w ąsal w mundurze rosyjskim jakoś mu swojsko wygląda. Nie wiele się nam yślając, huknie z rowu:

— Niech będzie pochwalony!

— Na wieki wieków! A czego tam?

— Nie macie papierosa?

— Znajdzie się. A macie zapałki?

— Mam sporo, uważajcie.

I w powietrzu skrzyżow ały się zamiast kul zabójczych, dwa pudełka, w których jedno zaw ierało papierosa, drugie kilka zapałek.

N astąpiły potem zw ykle zapytania, skąd, kto i ja k z m at­

ki? Okazało się, że stali naprzeciw siebie dwaj bracia ciotecz­

ni, synowie dwóch sióstr rodzonych, z których jedna pozostała pod Inow rocław iem , a druga w yszła za mąż do K rakow a.

G awędę przerw ał g ran at zabłąkany, który padł i pękł na pół drogi pomiędzy row am i obu stron nieprzyjacielskich. Tym­

czasem zbliżył się wieczór i zm iana stanowisk. W iarus z pod Inow rocław ia, odchodząc huknął ku rowom nieprzyjacielskim!

Bądź zdrów, bracie! D zięki Bogu, że nie kazali iść n a bag­

nety! Dzięki Bogu’ Bądź zdrów , ale nie w racaj na to miejsce:

Ksiądz M clid i M zie applanem ^mlmt c ta io .

Z listu, ja k i nadesłał jed en z żołnierzy garnizonu w Met- cu do swych rodziców z pola w alki, wyjm uje „G azeta mo- guncka“ w zruszający epizod:

Było to krótko po jednej z gorących utarczek w północ­

nej F rancji.—Pole w alki było gęsto zasłane trupam i i ran n y ­

mi, a oddział sanitarny Czerwonego K rzyża uw ijał się żywo około pogrzebania trupów i zaopatrzenia rannych. Młody ofi­

cer niemiecki śm iertelnie ranny, —błagał usilnie o księdza k a ­ tolickiego, Ale napróżno rozglądano się za kapelanem , nie by­

ło go nigdzie w pobliżu. O życzeniu um ierającego oficera po­

wiadomiono pułkow nika (protestanta). Kiedy półkownik p rze­

konał się, iż w okolicy niem a kapelana, w ydał polecenie lot­

nikowi, by z m iasta odległego o kilka godzin drogi sprow adził do konającego kapłana.

Po niedługim czasie w raca lotnik, wioząc ze sobą w aero­

planie księdza,^—K apłan przybył w sam raz, by wyspowiadać i zaopatrzyć Swiętemi Sakram entam i um ierającego i udzielić mu pociech w ostatniej chwili.

Po spełnieniu obowiązku lotnik odwiózł k ap łan a z powro­

tem do m ieszkania jego.

0 postępowaniu Rosjan.

Gazety szląskie podają to, co pewien ksiądz warm iński pisze w ,.Erml Ztgu.

W gazetach ogłaszają wiadomości o okrucieństw ach Ro­

sjan w Prusiech W schodnich. Niewątpliw ie były różne ich czyny okrutne i przekraczały to, co podczas w ojny zwykło się zdarzać. Lecz przy bliższem przyjrzeniu się tym rzeczom, n a ­ leży stwierdzić, że niektórych zbrodni Rosjanie wogóle nie popełnili, a niektóre uczynili, spowodowani nierozumem lub nierozw ażnem postępowaniem mieszkańców.

W Licberdze żołnierze rosyjscy mieli spalić m łyn z za­

kładem elektrycznym , tymczasem m łyn ten spalił się w nocy z 27 na 28; a Rosjanie weszli do m iasta 30 sierpnia. Bur­

m istrz z Niborka donosi, iż rozszerzona o nim wiadomość, j a ­ koby go Rosjanie wzięli byli do niew oli i oczy mu wyłupili, je s t nieprawdą; burm istrz żyje, je s t zdrów i nigdy nie był w

niew oli.

Landrat powiatu niborskiego ogłasza, że niepraw dą jest jakoby Rosjanie zniszczyli byli lazaret Joanitów . Jest to nie­

prawdą; przyjęli oni tylko na czas pobytu swego zarząd laza­

retu. Okrucieństw żadnych się nie dopuścili.

Ksiądz, który to pisze, dodaje, że słyszał jeszcze więcej tak ich wiadomości, lecz przekonał się, że zaledwie dziesiąta część z nich była prawdziwa.

Ponadto wielu czynów przeciw m ajętności bliźniego, k ra ­ dzieży lub rabunkom dopuścili się uciekinierzy, którzy byli najw iększą biedą do tego spowodowani, albo też dokonali ich łotrow ie, którzy w czasie nieszczęścia publicznego, żniwują zawsze dla siebie. W końcu nie należy zapominać, że na polu w alki zostały spalone domy przez strzały arm atnie, albo też spalono je bo w ym agała tego potrzeba obrony lub zaczepienia.

Oczywiście, że pow stały także pożary ze swawoli, lecz nie w ta k wielkich rozm iarach, ja k to głoszono.

Dziwić się trzeba, ja k nieostrożnie niektórzy ludzie postę­

pow ali, gdy nieprzyjaciel w kroczył do k raju . Ludzie byli w domach i na polach naw et uzbrojeni w strzelby i rew olw ery, niektórzy nosili czapki krygerferajnistów , niektórzy dawali nie­

przyjacielow i pyszałkow ate i szorstkie odpowiedzi, inni usiło­

w ali przed oczyma nieprzyjaciela zbiedz albo wyjechać, co o- czywiście wyw ołało podejrzenie, że to są zdrajcy itp. N astęp­

stwem takiego zachow ania się była zazwyczaj kula rosyjska.

Co się tyczy smutnego zajścia w Santoppen (?), to R osja­

nie uw ażali bicie w dzwony, jak o sygnał alarm ujący, który mial m ieszkańców wezwać hy powstali przeciw Rosjanom, zwłaszcza, że Rosjanie nie są przyzw yazajeni do dzwonienia w dnie powszednie. Oczywiście zajście w Santoppen je s t nad­

zwyczaj sm utne, lecz pytam się pisze ksiądz; dlaczego nie n a ­ kazano zarządow i kościelnemu, by podczas bytności nieprzy­

jaciela, zaniechano bicia w dzwony?

Jako okrucieństwo podawano także w ypadki we F reim arkt, gdzie to Rosjanie ostrzeliwali grom adę uciekinierów z Heil- sbergu. Ależ zastanów m y się—nasi urzędnicy kolejowi pierw ­ si strzelali. Ogólne są skargi, że R osjanie plądrowali domy i składy i zabrali wszystko, co znaleźli. Poniekąd się to zgadza.

Ale trzeba dodać, że zachodziło to przeważnie w składach i domach opuszczonych.

Przypuśćm y, że nasi żołnierze we F ran cji przychodzą zmęczeni i głodni do wsi lub m iasta i zastaną domy i składy opuszczone Co nasi żołnierze w tedy uczynią? W iem y co u- czynią, i nie możemy się temu dziwić; gdyż jest to wojna.

Spraw a rozkazów oficerów rosyjskich, którzy mieli rozporzą­

dzić, by w szystkich mężczyzn zamordować, nie jest dostatecz­

nie stwierdzoną. Co stwierdzono, to są zaledwie ułam ki roz­

kazów. P ew ną natom iast je st rzeczą, że wydano rozkazy

wprost przeciwne i pewnem jest także, że Rosjanie według tych rzekom ych okrutnych rozkazów nie działali. Mniemam, że zachowanie się Rosjan, określają sław a generała rosyjskie­

go do p. Graw-Schm oiainen wypowiedziane: „Jesteś P an w a­

lecznym, skoroś tu pozostał, niech się pan niczego nie obawia, my nie uczynimy nikomu nic złego; tam, gdzie nas ludność zaczepia, postępujemy ostro“.

Przez napisanie tych słów —- pisze ów ksiądz —- nie cucę chwalić Rosjan. Jedno chciałbym jednakże osiągnąć, a m ia­

nowicie, żeby i nieprzyjacielow i oddać sprawiedliwość. Jeden z wyższych oficerów pruskich, będący u mnie na kw aterze pow iedział mi: „To, co Rosjanie uczynili w Prusach W schod­

nich, nie przekracza tego, co się dzieje w każdej w ojnie” . A inny pan dodał: „Zdaje się, że krzyże i kaplice przy drogach w płynęły na R osjan, by wszystko uwzględniać i k ra ju oszczę-

17Qp ^

0 0 0 0

PIE K Ł O NA ZIEMI.

n a a a

Co kilka minut słychać grzmot dział. Gruby prąd ognia try sk a z ru ry działowej Rzucamy się na ziemię; mimówoli przebiega nas dreszcz. Ale po chwili klękam y, potem stajem y i wyciągamy szyje. Przem ogła ciekawość. Chcemy stwierdzić gdzie padł pocisk. Ot, tak a już ludzka natura.

G ranaty i kule przelatują nad naszemi głow am i P rzy ka- żdem gwizdnięciu przypadam y do ziemi i kulimy się, chociaż wiemy, że w tej chwili pocisk ju ż dawno przeleciał nad nami.

Z początku odczuwał każdy z nas lekki dreszcz, który jed n ak ­ że rychło ustąpił. Ziemia drżała skutkiem nieustannego ryku tylu dział, a kule karabinow e, świszcząc, przecinały powietrze

jakby nożem. . . .

Mój towarzysz po praw ej stronie padł nagle na ziemię, nie wydawszy naw et jęku. Kula przeszyła mu płuca. Drugi w y­

ciągnął ręce do góry i padł również n a ziemię. Po chwili podniósł się na kolana i znowu padł. W yzionął ducha. Na­

gle w ybuchnął granat. Równocześnie usłyszałem rozdzierają­

cy krzyk. Pięciu naszych leżało m artw ych w kałuży krwi.

Szósty, któremu odłamki u rw ały obie nogi, źył jeszcze, był zu­

pełnie przytom ny i słabym głosem błagał, ażeby położono kres jego straszliwym bólom.

Oficer przystąpił do niego, spojrzał mu w oczy i kulą re ­ w olwerową przeszył mu serce. „To najlepsze. Biedak“ ~ szep­

n ął oficer. Potem zw rócił się do nas, ażeby wydać jakiś roz­

kaz. Otworzył usta, zanim jednakże w ypow iedział słowo, w pa­

d ła do nich kula. Oficer obrócił się dwa razy naokoło siebie i ru n ął do rowu..

W pewnem oddaleniu na ty łach naszych znajdow ał się oddział Czerwonego K rzyża, było tak że kilku duchownych. Nad tą grupą w ybuchnął granat. Z całej grupy pozostali przy ży­

ciu dwaj żołnierze sanitarni.

Tymczasem nieprzyjaciel posuw ał Się coraz więcej ku nam.

Poniósł w ielkie straty, ale my musimy cofnąć się. W chwili, gdy wbiegłem n a pagórek, położony w tyle, uczułem lekkie uderzenie w łopatkę. Nie zważam n a to, ale wnet ręk a moja staje się ciężka ja k ołów i wisi bezw ładna. Jestem ran n y .

Wśród umierających na bojowisku.

Jeden z księży kapelanów opisuje we w zruszający sposób ostatnie chwile "naszych dzielnych żołnierzy. W okolicy, w której w alczyli nasi żołnierze, czuć ju ż zbliżąjącą się zimę, a góry widne n a horyzoncie bieleją od śniegu. Za dnia uśmiech­

nie się jeszcze słonko, i rozgrzeje zziębnięte członki w ojaka, ale nocą w ieje zim ny w iatr, iż niejeden skuli się od zimna.

Na gw ałt przydałoby się naszym w ojakom jakieś cieplejsze okrycie, A tutaj w ciągu jednego tygodnia juz dw akroć przez całą noc grzm iały arm aty i trza sk a ły karabiny. Ja k to po­

trafiliśm y przetrzym ać, tego nie pojm uję.

Teraz rozpoczęła się na dobre m oja robota. W czasie w alki leżałem w głębokim okopie, ponad głową gwizdały po­

ciski arm atnie, pękały granaty; wyniesiono z pobojowiska cięż­

ko rannego oficera, z jego skroni ciekła obficie krew .

—■ P roszę wody — szeptał — a ten list doręczyć mojej

matce... t . .

Kapelani w ojskow i przeszukują wspólnie z sanitariuszam i po bitwie pobojowisko i zw racają się szczególnie do um iera­

jących. Nie da się opisać, czem je s t ostatnie namaszczenie,

dla żołnierza, który czuje bliską śmierć, jak go uspokaja, ja k ą pociechą napełnia. Ile bladych w arg przyw arło się w ostat­

nim pocałunku do krzyżyka, ile ściskało zimną "dłonią dłoń moją?

Jakież to sceny poruszające przeżyw a kapłan! W tych wielkich chwilach serce człow ieka jak b y przepełnione uczu­

ciami miłości, współczucia! Toż ja k często ran n y żołnierz za­

myka oczy swemu sąsiadowi, który w yzionął ducha obok niego i robi znak krzyża na jego czole.

A ja k dopiero przejm ujące są chwile grzebania poległych.

Żołnierze kopią groby i znaczą je krzyżami. Zwyczajnie sze­

regow ców chowa się po pięciu, sześciu we wspólnym grobie, oficerów o ile się da w mogile osobnej. Kapelan odmawia modlitwy i kropi grób wodą święconą; nieraz ludność okoliczna bierze udział w tym sm utnym obrzędzie, a niejedna łza padnie tam na te mogiły, kryjące cichych bohaterów.

Dziwny list znaleźliśmy w kieszeni jednego oficera. P isała go żona w dniu wyjazdu męża na w ojnę i oboje go podpisali, A list zaw ierał żony, by w razie śmierci m ęża pochować go osobno i grób czemś oznaczyć, by ciało m ęża mogła odnaleźć i sprowadzić. Tej prośbie stało się zadość. Pogrzebaliśmy oficera na pagórku, położyliśmy wielki kam ień na mogile i za­

wiadomiliśmy wdowę.

SOS « !

]Vtalines, umarłe miasto.

a ■ ■ m

Pod powyższym tytułem pisze H enryk Binder, spraw o­

zdaw ca w ojenny „Beri. T ageblattu“:

N ajdziksza wściekłość bitwy, najbardziej w strząsające tra- gedje konania, wszelkie cierpienia i wszelka groza w ojny nie są tak przygnębiające, ja k okropny, szary spokój, w jak im się ukazuje starodaw ne miasto Malines zdrętw iałem u oku.

Zycie w mieście zam arło. Miasto jest um arłe.

Uciekło z niego 60.000. mieszkańców. Ciemne domy są otwarte. Ulice puste. Ta pustka jest tak nieskończona, tak niepojęta, że sam powstrzym ywałem kroki spieszące.

Tu i owdzie chodzą ulicami żołnierze niemieccy. Na Grand Place, na targu w ełnianym , na Place d‘Egmont, przy dworcu kolejow ym pracują żołnierze w większych grupach.

Ale mieszkańców braknie.

Uciekli oni do A ntw erpji, gdy miasto H alines przez nie­

zbadane w ypadki wojenne dostało się w centrum ognia a rty ­ leryjskiego obydwóch przeciwników. Mieszkańcy opuścili swoje domy, pozostawili pokoje z całem umeblowaniem. Pozostawili jedzenie n a stole, płaszcze wiszące w przedsionku.

Może jest jeszcze dwudziestu mieszkańców w mieście. A może tylko dziesięciu. W idziałem tylko pięć osób, trzy ko ­ biety i dwóch mężczyzn. Posuwali się oni przez um arłe mia­

sto. Pozedstawiali się jakoby cienie um arłych w szarzy^nie smutnego dnia, jakoby um arli, którzy wyszli z grobów. Żoł­

nierz ze straży powiedział mi, źe w mieście pozostało tylko czternastu obywateli.

Już ciągnące się przez długą przestrzeń przedmieście Muy- sen było nm arłe. D rzw i każdego domu były na oścież otw ar­

te. Za jednem oknem, za zamglonemi szybami w pokoju stała biała koza i nam się przypatryw ała ciekawie W sieni pew ­ nego domu w isiał kapelusz dziewczęcy z czerwoną kokardą.

Cbok jest wielki skład zegarm istrzow ski, w którym leżą nie­

naruszone t uporządkowane złote i srebrne zegarki oraz bizu- terje w szafkach i na stołach. A ]ak daleko i szeroko sięgnąć okiem, nie ma człowieka.

Naprzeciwko katedry restauracja. Na stolach stoją jeszcze kieliszki z resztkam i wina. W około zielone krzesełka, z k tó ­ rych, ja k się zdaje, biesiadnicy co dopiero powstali. Obok wielki magazyn garderoby. D rzw i na oścież otw arte. Garde­

roba, rozwieszona n a m anekinach trzcinow ych, osamotniona.

Dalej m agazyn mód. Ten sam obraz. Każdy skład kupiecki, każdy dom od sklepu aż do dachu opuszczony przez ludzi Na rzece Dyie, płynącej przez środek m iasta, poruszają się powoli łodzie, jakoby kierow ane rę k ą niewidzialną.

Pies obwąchuje dom, do którego w padł granat, zw aliwszy go od dachu i zamieniwszy w gruzy, dziko porozrzucane.

Próżnia i pustka ^{u l i c} średniowiecznych jest ta k straszliwa, ta k przygnębiająca, źe oddech zapiera i wzbudza z całą grozą,

w iarę dziecięcą w opowiadanie o zaklętem mieście.

Tu się urzeczyw istniło to, czego ludzie nigdy nie widzieli, czego w chorobliwej w yobraźni nie w ym arzyli ani Hoffmann ani Poe. W wielkiem mieście ludzie jakoby uderzeni laską czarodziejska nagle przepadli w nicość. Opuścili ogniska do­

mowe. Nie zabrali zapewne ze sobą ani pieniędzy, ani kosz­

towności. W pospiesznej ucieczce p©zostawili zw ierzęta w stajniach i ptaki w klatce jako jedyne stworzenia żyjące.

Zw ierzęta gdy im n ikt nie dał żywności, w eszły do domów i szukały pożywienia. P taki śpiewające w klatkach w krótce upadły martwe.

W środku m iasta dominuje katedra św. Rom ualda olbrzy­

miej gotyckiej budowy. W ieża jest sto m etrów wysoka. U góry na wieży są cztery tarcze zegarow e o 14 m etrach śred­

nicy. Są one połam ane, postrzelane.

W m urach kościoła je st siedm dziur od granatów . Dach i wieża są posiane strzałam i szrapnelowymi.

W e w nętrzu okropny chaos.

W spaniałe okna kolorowe, przedstaw iające w jaśniejących barw ach Niepokalane Poczęcie, leżą potrzaskane na ziemi.

Bogato rzeźbione ołtarze i w szystkie obrazy ocalały. Ale w miejsce przed wielkim ołtarzem wpadł ułam ek granatu. F i­

gury owiętych z drzewa spadły ze słupów. M arm ur staroda­

wnych grobów biskupich skruszył się.

Jednak straty nie są zbyt znaczne. Na pierw szy rzut oka tylko przedstawia się chaos spustoszenia. P rzy bliźszem ba­

daniu okazuje się, źe cenne zabytki sztuki są ocalone. Tylko w spaniałe okna spadły zdruzgotane. N iektóre szyby i obrazy wspaniałe można jeszcze rozpoznać. U góry n a wschodniem oknie środkowem żywo i w ybitnie się przedstaw ia na jasnem szkle błyszczący napis: Soli Deo Gloria in Aeternum .

POD BOMBAMI LOTNIKA.

Jeden z oficerów niemieckich, w alczących we Francji, w ten sposób opisuje szczegóły pewnej bitw y, w której po stro­

nie francuskiej brali udział także lotnicy:

„W najgorętszej naw et bitwie najbardziej denerw ującym jest moment, gdy ukażą się nad głow am i nieprzyjacielscy lot­

nicy. To niebezpieczeństwo wiszące nad głowami, działa dzi­

wnie przygnębiająco. Pew nego dnia m iałem tego m ałą próbkę.

W łaśnie siedzieliśmy przy obiedzie, korzystając z m ałej przer­

wy w ogniu, gdy nagle rozlega się okrzyk: „lotnik francuski44.

Szybko wybiegam przede drzwi i przez lornetkę wyszukuję go w górze, gdy w tej samej chwili spostrzegam, źe rzucił bom­

bę. K rzyknąłem i stanąłem ja k w ryty, wedle bowiem mego obliczenia, bomba m iała spaść n a tren. Oczekiwanie trw ało, może pół minuty, poczem rozległ się huk, podobny do gromu, a po nim rozdzierające serce okrzyki boleści od strony sto doły, odległej może o 30 metrów. Parciem pow ietrza zostałem rzucony n a ziemię. W ybuch bomby zabił siedm koni, a cały szereg żołnierzy ciężko poranił. Myśleliśmy, źe już po tem będzie spokój, bo lotnik wzniósł się do góry, ale po jak ich 10 m inutach przesłał nam nowe pozdrowienie. Szereg rannych, jed en zabity—o jak ie 40 m etrów od nas. Nasi chłopcy strze­

lają do niego, ja k szatani, ale i Francuz ma szczęście, jak b y był rodem z piekła. Odleciał, a niedaleko od nas spadają gradem kule, w ystrzelone do niego z naszych karabinów 4*...

Pola bitwy w Królestwie Polskiem.

Korespondent „Russkiego Słowa®, k tó ry zw iedzał pola bitwy w K rólestw ie Polskiem, w ten sposób opisuje swoje w rażenia: Zgrzybiały dziad wiezie w taczce dzieciaka i różne rupiecie. Dzieciak płacze, widocznie z zimna, bo je s t na pół nagi. W e wsi ta k pusto, jak b y tu dżuma przeszła. Tu i tam widzi się kobiety w jask raw y ch , kw iecistych sukniach i chust­

k ach . pozostałość czasów dawnych w Księstwie Łowickiem, W łóczą się z rozpaczą w oczach biedni włościanie i nie wie­

dzą czego "się ją ć i czy wogóle w arto się im ać jeszcze jakiej pracy. Trzeba jed n ak życie zaczynać na nowo, wszystko na nowo budować, ale życia nowego pom arłym nikt nie wróci.

W ogródku, gdzie ocalał jeszcze dom. ziemia rozryta dokoła.

„Co się stało?14 O pow iadają długie historję. Tutaj pogrzebano 5 zabitych Niemców, Ale ta obca m ogiła nie daw ała spokoju gospodarzom po nocach, którzy co dopiero jeszcze w dodatku przeżyli w szystkie okropności w ojny, W łościanie byli przeko­

nani. że ci pogrzebani tu N iem cy nocam i wychodzili z mogiły i jako straszne w idm a chodzili około domu i chcieli go znisz­

czyć jeszcze teraz. Gospodarze ostatecznie osiągnęli, że wyjęto zwłoki z grobu i pochowano gdzieś w polu. Poszliśmy potem na cmentarz, chodzimy pomiędzy świeżemi mogiłami, n a każ­

dej krzyż z drew ek lub łuczywa. Rosyjskie to mogiły. Czyta­

my napisy na krzyżach: T aki a tak i kapitan, ta k i i taki po­

rucznik. Gdzież są ich krew ni i czy wiedzą o tych mogiłach?

Może wciąż jeszcze w yczekują od nich listów i wciąż żyją na­

dzieją? Kto zatknął na mogiłach po jednym z jesiennych kwia- teczków? Rzędem leżą m ogiły niemieckie. Na nich także na­

pisy. Tu pochowany kapitan Grabę, ułan. Tu spoczywa oficer i ja k iś nieznany człowiek. Dłużej tu nie pozostajemy. Czem- predzej uciekam y na sosze, gdzie przynajmniej odrobinka jest życia. Po drodze znowu widzimy szereg krzyżów. Mogiły nie­

znanych bohaterów na polu szczerem, gdzie oni polegli ze sła­

w ą i czcią. Tu w ielka m ogiła, Na niej krzyż wielki, n a k rzy ­ żu prosta tablica szkolna, a na tablicy długi spis imion śpią­

cych w tym grobie w braterskiej zgodzie. Żegnam was! I zno­

w u idziemy ku tem u m ałem u i płaskiem u życiu Znowu żoł­

nierze, powózki, krzyki woźniców, przeraźliw e trąby samo­

chodów, Jakie wązkie i ciasne to pasmo życia’ a ja k a swobo­

da, ja k a przestrzeń tam n a tych nieobjętych rów ninach śm ier­

ci. Ale wszyscy cisną się tutaj w tę dolinę.

$

Ostatnie lo io n ja święta za pomocą aeroplany.

Pewien zołnierz opisuje w liście do rodziców następujące zdarzenie:

Ranny oficer, katolik, n a pobojowisku prosi usilnie o księ­

dza, bo czuje, że umrze. Zaczynają wszędzie szukać kapłana katolickiego, lecz niestety znaleźć nie mogą.

Dowiaduje się o tem pułkow nik protestant. Nie wiele się nam yślając, w oła lotnika i każe mu natychm iast aeroplanem sprowadzić księdza z m iasta o dwie godziny odległego.

U m ierający oficer czeka z upragniem —i doczekał się. Oto nadjeżdża aeroplan, zniża się ku ziemi, a z niego wysiada k a­

płan z w ijatykiem , Odbywa się spowiedź. Kamunja św. Ka­

płan pozostał przy rannym aż do jego śmierci. Potem aero­

plan znowu odwiózł księdza do domu.

Ś m ie r ć k s ię d s a p rze d o łta r z e m .

Franciszkanin, ks. Solan Matko wie odpraw iał w Semlinie mszą św iętą, gdy wojska serbskie, podszedłszy ku miastu, za­

częły je bombardować.

Jeden z szrapneli serbskich w padł do kościoła i eksplodo­

w a ł przed ołtarzem. Odprawiający msze św. ksiądz, został na m iejscu zabity.

L it o ś ć w z b u d z a ją c y e p izo t z w o jn y .

W Ty lży znaleziono w sieni pewnego domu porzucone dwutygodniowe niem owlę, owinięte wt płaty. Obok leżała k a rt­

ka z następującym znamiennym napisem: „Kochani ludzie, miej­

cie litość z dzieckiem; postradało ono z powodu wojny ojca i dom rodzinny, a nie chciałbym dopuścić, aby umrzeć miało z głodu. Jeżeli pozostanę przy życiu, postaram się, aby dziec­

ko swoje odszukać*‘

O brazek tak i charakteryzuje grozę w ojny może wymow­

niej aniżeli całotomowe opisy.

62

W dnin 2 w rześnia b. r. w Nisku odbył się pod przewo­

dnictwem M ichała Fornelskiego, radcy rządowego, asenterunek ochotników do Legionów polskich.

Pom iędzy ochotnikami zjaw ił się Marcin Pieróg, rolnik z Kamienia, 62-letni starzec i prosił o zaasenterowanie go.

Gdy fizyk Bielatowicz uznał z powodu wady organicznej za niezdolnego — łzy w oczach z ak ręc iły się steruszkowi, że nie może wraz z młodzieżą iść do boju.

Poczem w yjął z kieszeni 80 koron i powiedział: „Kiedy nie mogę pełnić obowiązku względem Ojczyzny, to proszę o- demnie przzyjąć przynąjm niej tak ą daniną na umundurowanie dla legionów: Oby było więcej takich włościan.

HEastior w o!k©paeti«

D zienniki niem ieckie podają następującą wiadomość: W pobliżu miejscowości V. w Belgji strony rowów nieprzyjaciel­

skich położone są tak blisko siebie, że nieprzyjaciele ,.w wol- nych‘* chwilach urządzają sobie rozmaite „kaw ały“ . Przed kil­

ku dniami żołnierz niemiecki, niosąc stągiew m leka ze wsi.

wszedł zamiast do swego okopu, do francuskiego. Francuzi

przyjęli go bardzo wesoło i serdecznie, mleko mu jed n ak skon­

fiskowali, a żołnierza z pustą stągw ią wypuścili n a wolność.

Y H H G ieZ S S E S T O T S C itlllE .

Pisma czeskie donoszą co następuje: Ksiądz Blecha z Czech, pow ołany został z początkiem w ojny na kapelana wojskowe­

go. Podczas pewnej bitwy na północnym terenie w alk pośpie­

szył do ciężko rannego żołnierza. Przyszedłszy bliżej, przera­

ził się ogromnie, ponieważ w owym ciężko rannym żołnierzu poznał swego rodzonego brata. R anny prawdopodobnie jeszcze go poznał, nie zdołał jednak wypowiedzieć już ani słow a i po k ilku m inutach um arł.

F ig le g r a n a t ó w .

Jeden z rannych z pod Lublina, przybyły do Krakowa, opowiadał następującą przygodę, w której figla urządził g ra ­ nat: Po w ielkiej, zwycięskiej bitwie pod Lublinem ulokow aliś­

my się w nawpół rozwalonej chałupie, aby sobie w niej ugo­

tować herbaty, Zapaliliśmy w piecu, jed n ak ja k o ś nie chciało się palić, bo piec nie m iał przewiewu. Zaczęliśmy badać, co mu w łaściw ie brakuje i w końcu odkryliśmy przyczynę. Do kom ina w padł granat rosyjski, który nie eksplodow ał i zatkał piec. W śród wielkiej wesołości wyciągnęliśm y „w roga44 i prze­

konaliśmy się, że granat tak cudownie w yczyścił komin, iż w piecu paliło się ja k sto kaduków.

Odważny czyn

Półurzędowie biuro W olffa donosi conastępuje: „P rzy eo“

faniu się pewnej kom panji pod Szirw indam i w dniu 31 paź­

dziernika pozostawiono na placu boju kilku ciężko rannych;

co dopiero później spostrzeżono. Poniew aż opuszczone stano­

wisko było pod silnym ogniem piechoty i szrapneli, więc zda­

w ało się niemożliwem wyniesienie rannych. Za przykładem jednak hr. Mielżyńskiego, porucznika rezerw y przybocznego pułku kirasjerów w łocław skich, który przypadkowo znajdował się na linji tyrelerskiej i ofiarow ał się z gotowością wyniesie­

nia rannych, kilku równie odważnych podążyło za nim. Mimo że Rosjanie silniejszy ogień na to miejsce skierowali, zaczoł- gała się ta g a rstk a pod dowództwem hr. Mielżyńskiego na wzgórze, gdzie ranni leżeli. Zawleczono rannych najpierw w

m iejsce, gdzie kule uie padały, a następnie włożywszy na płó­

tn a namiotowe, zaniesiono ich do pobliskiego domku. Dopoma­

gając sam do przenoszenia rannych umieścił hr. Mielżyński w raz z ochotnikam i wszystkich w bezpiecznem miejscu. Do­

dajemy, że hr. Mielżyński udekorow anym został już poprze­

dnio krzyżem żelaznym I i II klasy.

m m * m .

Opłakane położeni© królewiąków.

W iedeński K urjer Polski pisze co następuje: Z powodu w ypadków w ojennych w ielu królew iąków , przeważnie ze sfer inteligencji, studentów itd., którzy m ieszkali stale w Krakowie od szeregu lat. zmuszeni byli K raków opuścić i przesiedlić się do W iednia. Jako poddani rosyjscy, nie m ają oni praw a do zapomogi ze strony „Komitetu pomocy dla wychodźców z Ga- iicji i Bukowiny44, bo ta przeznaczona jest tylko dla obywateli austrjackich. Do K rólestw a w racać nie mogą raz z powodu w ojny, a następnie ponieważ są tam podejrzani politycznie i czuli się i czują zresztą obyw atelam i austrjackim i. Środki ich w łasne są przeważnie już w yczerpane, na pomoc od rodzin sw ych w Polsce liczyć teraz z powodu odcięcia od domu przez wojnę niepodobna, a „Kom itet pomocy" ratow ać ich nie mo­

że- Cierpią dlatego straszną nędzę i im a ich zwątpienie i roz­

pacz, U tw orzył się w praw dzie w W iedniu pod przewodnici twem pana rad cy dworu Łozińskiego „Komitet informacyjny dla Polaków z zaboru rosyjskiego44, kom itet ten jednak może służyć inform acją co do wyjazdu, stosunków miejscowych wie­

deńskich itp,, ale ani pożyczki, ani zapomogi, ani pracy dać królew iakom nie może. Starania tego kom itetu o fundusz na powyższe cele spełzły na niczem, bo społeczeństwo polskie w A ustrji jest ekonomicznie ta k ciężką w ojną dotknięte, że wszelkie dalsze św iadczenia n a inne cele publiczne są niemo­

żliw e. W obec oczywistej naglącej potrzeby nieszczęśliwych królew iąków nie chcemy przecież załam yw ać rąk i zw racam y się n a tej drodze do naszych rodaków z pod zaboru rosyjskie­

go, którzy rozporządzają większym i środkam i, ażeby pomyśleli o pomocy m aterjalnej dla swych ziomków ze ściślejszej oj­

czyzny Polski.

Nabożeństwo na polu walki

Do „Koln. Y. Ztg." doniósł pewien feldwebel, co n a­

stępuje:

W czw artek wieczorem przybyliśm y do pewnej wsi fra n ­ cuskiej w okolicy Reims. K w atera m oja znajdow ała się tuż przy kościółku w iejsk im ..

W tedy przyszło mi n a myśl, ażeby urządzić nabożeństw o w kościele. Porozum iałem się z ks. proboszczem, um iającym trochę po niemiecku, a uzyskaw szy jego zgodę, naznaczyłem nabożeństwo o g. 8 i pół wieczorem.

W szyscy żołnierze, katolicy i ewangielicy przybyli do kościółka. Przed ołtarzem Matki Boskiej paliły się świece, je ­ den z lekarzy g ra ł na harmonium, a j a odmówiłem kilka mo­

dlitw z obozowej książki do nabożeństw a.

Pod koniec ks. proboszcz francuski przemówił do nas, B ył bardzo rozrzew niony i pow iedział nam, ja k bardzo się cieszy, że tylu żołnierzy n a modlitwę przybyło. W e F ran cji przychodzi niestety mało ludzi do kościoła.,.

F R A N C J I .

Po bitw ie...

Setki rannych żołnierzy przywieziono do polowego laza­

retu niemieckiego. Są między nim i lekko i ciężko ranni. Leka­

rze wzięli ich w opiekę i opatrzyli.

Jeden z nich dogorywa, rany jego zbyt wielkie, nie p rze ­ żyje ani kilku godzi, śm ierć stanęła przy jego łożu.

W tedy kapłan katolicki podchodzi ku niem u wzruszony, pragnący duszy rannem u dopomódz, gdy dla ciała wszelka po­

moc niemożliwa...

R anny widzi i słyszy kapłana; domyśla się, że stan jego beznadziejny, rozumie z czem ksiądz do niego idzie...

I słabym , um ierającym głosem szepce: „ C e la p e u rle s fem- mes“. — To dla kobiet!..

Odrzuca w szelką religijną pomoc i pociechę i—umiera...

Inne zdanie...

K ilka tygodni przed wybuchem w ojny gazeta ,.Journal du Midi41 napisała arty k u ł o słow ach Bism arcka, że Niemcy boją się Boga, a zresztą nikogo na świecie, W ydrw iw szy te słowa, zakończyła swój a rty k u ł słowami: „My Francuzi jesteśm y jeszcze pew niejsi swego, bo my naw et tego P an a Boga N iem ­

ców się nie boimą“!

D w a te orzeczenia um ierającego żołnierza francuskiego bez w iary i gazety francuskiej, pełnej zuchwałej pychy, wska­

zują na to, co stanow i praw dziw ą przyczynę upadku Francji:

brak Boga i w iary w sercach miljonów Francuzów .

Nie naród francuski tem u winien, lecz rządy francuskie, lecz klika ludzi rzekomo liberalnych i republikańskich, którzy ducha narodu niew iarą zatruw ają od dziesiątek lat. W ygnano krzyż ze szkół i zakładów publicznych, oddzielono Kościół od Państw a, zabrano kościoły i uczynione je niejako gmachami gminnymi, zniesiono klasztory, wypędzono zakonników i za­

konnice —wszystko w tym celu, ażeby naród o Bogu zapom­

n iał i Go się w yrzekł.

W yziębiono serca Francuzów , obrano je z najw znioślejsze­

go ideału ludzkości, zanieczyszczono szarzyzna i brzydotą po­

spolitego życia.,,

1 czyż dziwić się, że w nich nie gorzeje praw dziw a mi­

łość ojczyzny. Że nie pali się płomień pośw ięcenia i ofiary dla ideałów ludzkich i narodowych?! Z z atratą ideału Boskiego p rzestały Istnieć inne ideały; m iliony Francuzów , stały się po­

dobne do robaków , po ziemi pełzających i szukających syto­

ści dla żołądka.

„Pierw sza córa Kościoła k a to lic k ie g o 'ja k F ran cję daw­

niej nazyw ano—sam a opuściła słońce życiodajne w iary św ię­

tej, a usunęła się słaba i bezduszna.

I kto wie, czy nie nadejdzie dla niej noc straszliw a i o- stateczna...

Biblioteka ..Śląską w .Katowicach Id: OG3OD0O746196

I

II 47728

I Z pieśni wojackich.

Swojej lubej Matce-Ziemi przypadłem do łona, A s boku krew m i się leje... czerwona... czerwona...

Krew się leje po mundurze, na piasek się toczy, A coś, niby skrzydłem czarnem, zasłania m i oczy.

Jaskółeczko, która w koło krążysz m i nad głow ą, Pragniesz komuś zanieść mego pożegnania słowo?...

Nie noś wieści o mnie Bogu w niebieskie mierzeje^— Bóg bez tego w idzi, słyszy, co się ze mną dzieje.

Nie trzeba też mówić o mnie mojej Matce-Ziemi, Bom ci do niej przecie p rzyp a d ł piersiam i swo-

jem i...

Zanieść jeno wieść dziewczynie, która była moją, Co m i niegdyś była w życiu jed yn ą ostoją,

Potem precz mię odrzuciła, niby kw ia t kąkolu...

Ale nie mów, że j a tu ta j ginę w szczerem polu...

Mów, że w barwy j e j błękitne teraz się nie stroję, Lecz w purpurę ^— ale nie mów, że to mej krwi

zdroje...

Nie mów, że mię ból ku ziem i coraz więcej tłoczy$

Lecz, że w zmysłów upojeniu m głą zachodzą oczy...

Powiedz, że ju ż dawno, dawno zapomniałem o niej, Że ju ż inna swoją główkę na p iersi m i kłoni, Inna się do mego serca miłośnie p rzytu la ^—

Tylko nie mów, że to smukła... ołowiana kula...