Dziedziczenie gospodarstw rolnych

Czesław Tabęcki

Dziedziczenie gospodarstw rolnych

Palestra 8/9(81), 14-27

14 C z e s ł a w T a b ç c k i N r 9(81)

w ra z ie ich sprzeczności), ja k tru d n e zachow anie sam odzielności oceny p ra w n e j w obec u sta le ń znaw ców , n ie je d n o k ro tn ie p rz e sąd z ają cy c h p o śred n io czy p r ó b u ją ­ cych przesąd zać ro zstrzy g n ięcia p ra w n e . P rz e w a g a elem e n tó w fa c h o w y c h r e p r e ­ z e n to w an y c h po stro n ie sp raw cy szkody i bieg łeg o n a d n ie fa ch o w o śc ią k o m p le tu sądzącego m oże okazać się n a d e r niebezp ieczn ą d la poszkodow anego.

W szystko to p ro w a d zi do dru g ieg o z p o sta w io n y ch p y ta ń , m ianow icie k w e stii sto s u n k u odpow iedzialności zaw odow ej do odpow ied zialn o ści pow szechnej (roz­ w aż a n e g o p rzez nas na tle w ycinkow ego za g ad n ie n ia winy).

S tw ierd ziliśm y d ale k o idące rozsizczepienie k ry te rió w oceny. Czy o znacza t o z e rw a n ie z ogólnym i zadaniam i i fu n k c ja m i odpow iedzialności? W y d a je się, że — p rze ciw n ie — p ro fe sjo n a liza cja w iększości p o sta c i w in y , z ja k im i m a m y dziś d o czynienia, sta n o w i pow ażny k ro k n a dro d ze do jej uspołecznienia. J e s t już. dziś tru iz m e m zdanie, ja k dalec e u k ła d odpow iedzialności może w y w ie ra ć w p ły w n a r e a k c je społeczne. W ina w ięc ja k o zasada o d p o w iedzialności tr a c i sw oje z n a­ czenie i sw ój sens, jeśli p rz e sta je w y w ierać w p ły w na zachow anie się ludzkie."*- N a te re n ie lite ra tu r y socjalisty czn ej p o d k re śla się przecież, że sam a w in a s ta ­ n o w i k a te g o rię 'społeczną.6*

P o lsk a m a je d en z n ajw y ż sz y ch w E u ro p ie w sk a ź n ik ó w a k ty w n o śc i zaw odo­ w ej. W aga ro zp a try w a n eg o tu zagad n ien ia nie w y m ag a w ięc sp ecjaln eg o p o d k re ś­ le n ia . P o trz e b a n am n ie ty lk o w ielu fachow ców , lecz i najw yższego poziom u tych fachow ców . Z asady odpow iedzialności cyw ilnej m o g ą od eg rać pod ty m w zględem p o w a ż n ą rolę. Do tego w szakże p o trz e b a , by odpow iedzialność zaw odow a, m im o w szelk ich sw ych odrębności, n ie zry w ała zw iązku z zasad am i pow szechnej odpo­ w iedzialności, w ra m a c h k tó re j pow ołano ją do w y k o n a n ia sp e c ja ln y c h zadań. P rz e d sta w io n e kw estie m in im u m i m a x im u m sta w ia n y c h w y m ag ań , sto p n ie w i­ ny zaw odow ej, reg u ły zaw odow e itd. św iadczą d o b itn ie o ty m zw iązku i o n a d r z ę d ­ n e j k o n tro li sp raw o w an e j przez sy stem p ra w n y n a d d ziedzinam i zaw odow ym i. T y lk o dzięki te m u zw iązkow i i te j k o n tro li e le m e n ty zaw odow e o d p o w ied z ia l­ ności cyw ilnej mogą się rozw ijać p raw idłow o i w y p e łn ia ć sw e doniosłe z a d a n ia

społeczne.

“8 P o r . A . T u n c : L o g iq u e e t p o litiq u e d a n s l ’é la b o r a tio n d u d r o it, s p é c ia le m e n t e n m a ­ t i è r e d e re s p o n s a b ilité c iv ile (M é la n g e s e n l ’h o n n e u r d e J . D a b in ), P a r i s 1963, I, s. 333.

T a k G. B l e y : S c h a d e n e r s a tz im Z iv ilr e c h t, B e rlin 1963, s. 110.

CZESŁAW TABĘCKI

Dziedziczenie gospodarstw rolnych

I. U w a g i w s tę p n e

N ow y k odeks cyw ilny z dn. 23.IV.1964 r. (Dz. U. N r 16, poz. 93) re g u lu je ta k ż e za g ad n ie n ia dotyczące dziedziczenia i zapisów g o sp o d a rstw ro ln y c h oraz ich podział i o b ró t ta k im i gospodarstw am i, u reg u lo w a n e dotychczas o d rę b n ą u sta w ą z dn. 29.V I.1963 r. o ograniczeniu podziału g o sp o d arstw ro ln y ch (Dz. U. N r 28, poz. 168> i u sta w ą z dn. 13.VII.1957 r. o obrocie n ieru ch o m o ściam i ro ln y m i (Dz. U. N r 39, poz. 172) ze zm ianam i, ja k ie w p ro w a d ziła do n ie j pow yższa u sta w a z dn. 29.VI. 1963 r.

N r 9 (8l) D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r s tw ro ln y c h 1>

K odeks cyw ilny w chodzi w życie z dniem 1.1.1965 r. Nie sto su je się to je d n a k do jego przepisów dotyczących w ym ien io n y ch w yżej zag ad n ień (a rt. 160—167, 178,. 213—219 oraz a rt. 1058—1088), a ta k ż e do przep. w prow . te n k odeks z a w a rty c h w a rt. IV, X X I, X X IV , X L IV , LV, L X II oraz przepisów a rt. I, II, XV, X X X IX ,. L I, L II i LXIV , jeśli dotyczą nieruchom ości ro ln y ch i g o sp o d a rstw ro ln y ch , gdyż p rz e p isy te w chodzą w życie ju ż z d niem ogłoszenia kodeksu, tj. z dniem 18 m a ja

1964 r.

J a k w iadom o, p rze p isy u sta w y z dnia 29.VI.1963 r. o podziale g o sp o d a rstw r o l­ n ych n asu w a ły w p ra k ty c e p rz y ich stosow aniu w iele w ątpliw ości. Ś w iad czą o ty m a rty k u ły , ja k ie u k a z a ły się w p ra sie praw n iczej *, oraz dość liczne, ja k n a ta k k ró tk i czas obow iązyw ania te j ustaw y, u ch w a ły S ądu N ajw yższego w y ja ś n ia ją c e n ie k tó re je j p rzepisy, w ty m n a w e t je d n a u ch w a ła C ałej Izby C y w iln ej.2 W ła śn ie dzięki orzecznictw u sądow em u oraz głosom p ra s y p raw n ic zej w iele z ty c h w ą tp li­ w ości i tru d n o śc i in te rp re ta c y jn y c h u sta w y z dn. 29.VI.1963 r. zostało u su n ię ty c h p rz y w łączen iu jej do k o d ek su cyw ilnego n a sk u te k n a d a n ia n ie k tó ry m z je j p rzepisów nowego, jaśn iejszeg o b rzm ienia.

Z arów no u sta w a z dn. 29.VI.1963 r. o o graniczeniu podziału g o sp o d a rstw ro l­ nych, ja k i przep isy k.c. dotyczące przed m io tó w o b jęty ch tą u sta w ą sta n o w ią r e ­ aliz a c ję założeń z a w a rty c h w u ch w a le X II P le n u m KC P Z P R , P le n u m to — w ce­ lu p rze ciw d ziała n ia szkodliw em u dla g o spodarki naro d o w ej w ciąż p o stę p u ją cem u ro z d ra b n ia n iu gosp o d arstw ro ln y ch — uznało za konieczne:

1) w p ro w ad zen ie u staw ow ego zakazu dzielenia śred n io - i m a ło ro ln y ch gospo­ d arstw ,

2) p rzy z n an ie p ra w a do dziedziczenia gosp o d arstw roln y ch ty lk o osobom, dla k tó ry c h p ra c a w g o sp o d arstw ie ro ln y m stanow i w yłączne źródło u trz y m a n ia , bąd ź osobom m a jąc y m d o stateczn e k w a lifik a c je w zaw odzie rolniczym , k tó r e w y ra żą gotow ość p ro w a d ze n ia g o spodarstw a spadkow ego,

3) p rzy z n an ie p ra w a do sp ła t sp adkobiercom niezdolnym do p rac y , m ałoletnim ,, uczniom i stu d en to m , p rz y czym uczącym się — sp ła t ty lk o n a o k res nauki,, p rz y w y łąc ze n iu od u d z ia łu w dziedziczeniu gosp o d arstw ro ln y ch osób, k tó re po d ję ły p ra c ę poza roln ictw em ;

4) ogran iczen ie sprzedaży ziem i przez dopuszczenie zb y w an ia g o sp o d arstw r o l­ n y ch ty lk o w całości b ąd ź też w celu u zu p e łn ie n ia in n y c h g o sp o d a rstw i p o ­ p ra w ie n ia ich s tru k tu ry .

W zw iązku z pow yższym n ależy zaw sze p rz y w y k ła d n i o m aw ianych p rzepisów k.c. m ieć n a w zględzie p rzytoczone w yżej założenia u ch w a ły X II F len u m .

II. D z ie d z ic z e n ie u s ta w o w e

O gólne p rz e p isy k.c. dotyczące dziedziczenia w e jd ą w życie, ja k ju ż zaznaczono* do p iero z dniem 1 stycznia 1965 r. Do tego w ięc czasu ta k ż e w z a k re sie dziedzicze­ nia g o sp o d a isiw ro lnych, je śli oczyw iście przep isy szczególne k.c. o dziedziczeniu go sp o d a rstw ro ln y ch (art. 1058— 1088) nie sta n o w ią inaczej, będ ą m ieć zasto so w an ie

1 S. B r e y e r : U s ta w a o o g r a n ic z e n iu p o d z ia łu g o s p o d a rs tw r o ln y c h , P iP n r 10, s t r .

545/63; A. K u n i c k i : O g ó ln e z a s a d y o g r a n ic z e n ia p o d z ia łu g o s p o d a rs tw r o ln y c h , „ N o w e P r a w o ” n r 10, s t r . 1070-63; C. T a b ę c k i : D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a rs tw r o ln y c h , ,,P r a w o i Z y ­ c ie ” n r 24/63; C. T a b ę c k i : P o d z ia ł g o s p o d a rs tw r o ln y c h , ,,P ra w o i Ż y c ie ” n r 3/64.

2 U c h w a ła C a łe j Iz b y S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 20.XII.1963 r . ( „ P ra w o i Z y c ie ” n r 2 64> o ra z u c h w a ły S ą d u N a jw y ż s z e g o w y d a n e w t r y b ie a r t . 388 k .p .c . z a m ie s z c z o n e w „ P r a w i e i Ż y c iu ” n r 2, 5, 6 i 8 p o d ty t u ł e m : W y k ła d n ia p r z e p is ó w u s ta w y o o g r a n ic z e n iu p o d z ia łu g o s p o d a rs tw r o l n y c h w o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż s z e g o (z u w a g a m i W . F o rm a ń s k ie g o ) .

16 C z e s ł a w T a b ę c l t l N r 9(81) p rz e p isy p r a w a spadkow ego oraz odpow iednio p rze p isy przejścio w e do tego p r a ­ w a. W y n ik a to zresztą rów nież z a rt. LV § 2 i a rt. 1058. Z tego w zględu p rz y ro z ­ strz y g a n iu k o n k re tn y c h za g ad n ień z z a k resu dziedziczenia gospodarst.w ro ln y ch n a le ż y m ieć n a w zględzie rów n ież d a tę o tw arc ia sp a d k u . D a ta ta bow iem ro z strz y ­ ga o p ra w ie spadkow ym , któ reg o ogólne p rze p isy z z a k re su dziedziczenia b ę d ą m ieć zasto so w an ie p rz y dziedziczeniu g o sp o d a rstw a rolnego. J e s t to b ard z o isto tn e ze w zg lę d u n a istn iejące różnice w z a k resie ogólnych p rzepisów o dziedziczeniu w ed łu g k.c. i w ed łu g p r. spadk. D otyczy to w szczególności u p ra w n ie ń sp adkow ych m a łżo n k a oraz przysposobionych i p rzy sp o sa b ia jąc y ch , k tó re w edług k.c. w s to ­ su n k u do p r. spadk. zo stały znacznie rozszerzone (a rt. 931, 937).3

Do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego n ie w y sta rc z a n ależ en ie do k rę g u osób po w o łan y c h do dziedziczenia sp a d k u z u sta w y w e d łu g ogólnych p rzep isó w p ra w a spadkow ego lu b k.c. po jego w ejściu w życie alb o p ow ołanie przez sp ad k o d aw cę d o d ziedziczenia n a p o d sta w ie te sta m e n tu . Ż eby m óc dziedziczyć ta k ie g o sp o d a r­ stw o, kon ieczn e je s t p o n ad to czynienie zadość p rz e sła n k o m z a w a rty m w a r t. 1059—1062 lu b 1086—1087.

Z godnie z a r t. 1059 dzieci spad k o d aw cy dziedziczą z u sta w y go sp o d arstw o r o l­ n e , je że li:

1) bezp o śred n io p rze d o tw arc iem sp a d k u p ra c o w a ły w ty m g o sp o d arstw ie n ie ­ p rz e rw a n ie co n a jm n ie j od ro k u , albo

2) w ch w ili o tw arc ia sp a d k u są członkam i ro lniczej spółdzielni p ro d u k c y jn e j lu b p r a c u ją w gosp o d arstw ie ro ln y m ta k ie j spółdzielni, albo

3) w ch w ili o tw a rc ia sp a d k u pro w ad zą in n e in d y w id u a ln e g ospodarstw o ro ln e b ąd ź te ż p ra c u ją iw gosp o d arstw ie ro ln y m sw oich rodziców , m a łżo n k a lu b jego rodziców , albo

4) w ch w ili o tw arc ia sp a d k u są m ało letn ie b ąd ź p o b ie ra ją n a u k ę zaw odu lu b u częszczają do szkół, albo

5) w ch w ili o tw a rc ia sp a d k u są trw a le n iezdolne do p racy .

Je że li ż a d n e z dzieci spadkodaw cy nie odp o w iad a je d n e m u z w a ru n k ó w p rz e ­ w id zian y ch w p k t 1, 2 lu b 3, to gospodarstw o dziedziczą z u sta w y te spośród nich, k tó re m a ją k w a lifik a c je do p ro w ad zen ia g o sp o d a rstw a roln eg o i nie później niż p rzed u p ły w em sześciu m iesięcy od o tw a rc ia sp a d k u ośw iadczą w sądzie lu b w p ań stw o w y m b iu rz e n o ta ria ln y m gotow ość p ro w a d z e n ia gospodarstw a.

T e sam e za sa d y sto su je się odpow iednio do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego z u s ta w y przez m ałżonka spadkodaw cy, ja k ró w n ież do tak ieg o ż dziedziczenia p rzez w n u k ó w sp ad k o d aw cy w w y p ad k u , gdy dziecko sp a d k o d aw cy b ęd ą ce ich rodzicem n ie dożyło o tw a rc ia sp a d k u (art. 1060 § 1 i a r t. 931 § 2). D alsi zstęp n i sp a d k o d aw cy n ie są p ow ołani do dziedziczenia z u sta w y g o sp o d a rstw a rolnego.

Z stę p n i i m ałżonek spadkodaw cy, k tó ry ch p o w o ła n ie do dziedziczenia g o sp o d a r­ stw a roln eg o o piera się w yłączn ie n a tej p o d sta w ie, że m a ją k w a lifik a c je do p ro ­ w a d z e n ia g o sp o d a rstw a roln eg o i że w e w łaściw y m czasie oraz try b ie ośw iad ­ czyli gotow ość p ro w a d ze n ia g o sp o d arstw a spadkow ego, są sp a d k o b ierca m i w a r u n ­ kow ym i, p oniew aż zgodnie z a rt. 1077 sp ad k o b ierco m ty m w raz ie n ie p rz y zn a n ia im w d ziała ch g o sp o d a rstw a w całości lu b w ydzielo n ej jego części żad n e sp ła ty z g o sp o d a rstw a n ie p rzy słu g u ją.

Je śli chodzi o dziedziczenie g o sp o d arstw a ro ln eg o przez m ałżonka, to należy m ieć n a w zględzie, że p rz y istn ie n iu zstęp n y c h sp a d k o d aw cy u p ra w n io n y c h do dziedziczenia tak ieg o g o sp o d arstw a w czasie o b o w iązy w an ia ogólnych przepisów

3 A r t y k u ły b e z p o w o ła n ia a k t u n o r m a ty w n e g o a o z n a c z o n e c y f ra m i a r a b s k im i d o ty c z ą k .c ., o z n a c z o n e z a ś c y f ra m i r z y m s k im i — p r z e p . w p r o w . te n k o d e k s .

N r 9 (81) D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r stw r o ln y c h ₁₇

pr. spadk. o dziedziczeniu m ałżonek, jeżeli ty lk o odpow iada w y m ag an io m a rt. 1059, dziedziczy w zbiegu ze z stęp n y m i bez w zględu n a ich liczbę y 4 g o sp o d a rstw a (art. 22 p r. spadk.). B ędzie to m ieć m iejsce ta k że w ów czas, gdy ty lk o je d e n z k ilk u zstęp n y ch je st u p ra w n io n y do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego. P oza ty m w sy tu a c ji, gdy g o sp o d a rstw o ro ln e stanow i m a ją te k p o d le g ają cy w ed łu g u s tro ju m ałżeń sk ieg o p odziałow i n a w y p a d e k u s ta n ia m a łżeń stw a (art, 25 p r. spadk.), a w szczególności m a ją te k o b ję ty w spólnością u sta w o w ą (art. 21 i 25 kod. rodz.) — m a łżo n e k p rz y istn ien iu zstęp n y ch u p raw n io n y c h do dziedziczenia g o sp o d a rstw a n ie będzie w ogóle dziedziczył tego gospodarstw a.

Inaczej n a to m ia st będzie się p rzed staw iać sp raw a dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego przez m a łżo n k a p rzy sp a d k ac h o tw a rty c h po 31 g ru d n ia 1964 r. W edług bow iem ogólnych p rzep isó w k.c. o dziedziczeniu m ałżonek w zbiegu ze zstęp n y m i sp a d k o d a w c y dziedziczy ta k ą sam ą część sp ad k u , ja k a p rzy p a d a dziecku, p rz y ■czym część ta nie m oże w ynosić m niej niż */4 (art. 931 § 1), a poza ty m nie p odlega on żad n y m ograniczeniom p rzy dziedziczeniu w zbiegu ze zstęp n y m i sp a d k o d aw cy ta k ie g o m a ją tk u , k tó r y w raz ie u sta n ia m a łżeń stw a podlega podziałow i. W z w ią ­ zk u z tym , jeżeli ty lk o n ie k tó re z dzieci sp ad k o d aw cy u p ra w n io n e są do d zied z i­ czenia g o sp o d arstw a, to u d z ia ł spadkodaw cy m ałżo n k a w g o sp o d arstw ie u leg a ■odpowiedniemu ziwiększeniu, choć jego u dział spadkow y w pozostałej części m a ­ ją tk u spadkow ego będzie odpow iednio niższy.

W nuki spadkodaw cy, k tó rz y bezpośrednio przed o tw arciem sp a d k u p rac o w a li w g o sp o d a rstw ie sp a d k o w y m n ie p rz e rw a n ie co n a jm n ie j od ro k u i d la k tó ry c h ta p rac a sta n o w iła głów ne źródło u trzy m an ia , dziedziczą gospodarstw o ro ln e z u s ta ­ wy za m ia st ich ojca lu b m a tk i ta k ż e w tedy, gdy ci o sta tn i nie m ogą dziedziczyć g o sp o d a rstw a w sk u te k b ra k u w a ru n k ó w przew id zian y ch w a rt. 1059 (art. 1060

§ 2).

Z godnie z a rt. 1064, rozp o rząd zen ie R ady M in istró w m a określić w a ru n k i u z n a n ia p rac y w g o sp o d arstw ie sp ad k o w y m za w y k o n y w an ą n ie p rz e rw a n ie co n a jm n ie j od ro k u , w y p ad k i, w k tó ry c h p o b ie ra n ie n a u k i zaw odu lu b uczęszczanie do szkół u p ra w n ia do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, zasady i try b stw ie rd z en ia trw a łe j niezdolności do p ra c y oraz zasady i try b stw ie rd z en ia k w a lifik a c ji do p r o ­ w ad z en ia g o sp o d a rstw a rolnego. Poza tym R ada M inistrów może określić ta k że , ja k ie g o sp o d a rstw a uw aża się za gospodarstw a rolne.

P o n iew aż rozp o rząd zen ie pow yższe dotychczas nie zostało w yd an e, p rze to zgod­ nie z a rt. XV przep . w prow . k.c. co do przed m io tó w w ym ien io n y ch w zd a n iu p rz e d o sta tn im pozostaje w m ocy rozporz. R ady M inistrów z dn. 10.V II.1963 r. w sp ra w ie ogran iczen ia podziału gospodarstw ro ln y ch (Dz. U. N r 36, poz. 208).

O k re śle n ie n ie p rz e rw a n e j p ra c y sp ad k o b iercy w gospodarstw ie spadkow ym d a je § 5 tego rozporządzenia. Z godnie w ięc z tym p a ra g ra fe m p ra c ę sp a d k o b iercy w sp ad k o w y m g o sp o d a rstw ie ro ln y m uw aża się za n ie p rz erw an ą, jeżeli sp a d k o ­ b ie rc a zam ieszk iw ał w ty m gosp o d arstw ie oraz w y k o n y w ał w nim sta le niezb ęd n e p ra c e i nie był za tru d n io n y gdzie indziej na p o d sta w ie um ow y o p ra c ę lu b m ia ­ n o w an ia . N ie zalicza się je d n a k do p rze rw w p rac y w spadkow ym g o sp o d a rstw ie ro ln y m czasu pośw ięconego n a w ykonyw anie:

a) fu n k c ji w org an ach p ań stw o w y c h lub społecznych na p o d staw ie w yborów , b) p ra c y sezonow ej w in n y c h gospodarstw ach ro ln y ch lub leśnych i w p rz e d ­

się b io rstw a c h św iadczących u sługi dla roln ictw a,

c) p ra c y p row adzonej w e w łasn y m zakładzie rzem ieślniczym w zak resie u słu g d la lud n o ści zam ieszkałej w tej sam ej m iejscow ości bez szkody dla n a le ż y ­ tego za g o sp o d a ro w an ia spadkow ego g o sp o d a rstw a rolnego oraz p rze rw w y n ik ­

18 C z e s ł a w T o b ę c H ł _{N r 9 (81>}

ły c h z przyczyn n iezależnych od sp a d k o b ie rc y , a w szczególności z pow odu o d b y w an ia obow iązkow ej służby w o jsk o w ej lu b z pow odu choroby.

N iew y k o n y w an ie przez sp ad k o b iercę p ra c y w spadkow ym gospodarstw ie ro ln y m z pow odów od niego niezależnych, a w szczególności z pow odu odb y w an ia o bow iąz­ kow ej słu żb y w ojskow ej lu b choroby, nie zalicza się, m oim zdaniem , do p rz e rw y w p ra c y w g o sp o d arstw ie nie ty lk o w ów czas, gdy p rz e rw a ta z pow yższych p o ­ w odów tr w a ła przez część ostatniego ro k u p rze d o tw arc iem sp ad k u , lecz ta k ż e w ted y , gdy p rz e rw a ta k a tr w a ła cały te n ro k lu b n a w e t dłużej, jeżeli s p a d k o b ie r­ ca p rze d p o w sta n iem tej p rz e rw y w g o sp o d a rstw ie sp adkow ym rzeczyw iście p r a ­ cow ał. W ynika to stąd, że ro zporządzenie pow yższe nie z a k reśla długości u s p r a ­ w ied liw io n ej p rze rw y w p rac y w g o sp o d a rstw ie nie p o dlegającej zaliczeniu do p rz e rw y w te j p ra c y oraz że a rt. 1059 § 1 p k t 1 sta w ia w a ru n e k w y k o n y w an ia p ra c y w sp ad k o w y m gospodarstw ie ro ln y m co n a jm n ie j je d en rok przed o tw a r­ ciem sp a d k u , p ra c a w ięc ta pow inna być w zasad zie w y k o n y w an a przez sp a d k o ­ b iercę ta k ż e p rzed rozpoczęciem się tego ro k u . Do niezaliczan ia je d n a k p rz e rw w p ra c y z pow odów niezależnych od sp a d k o b ie rc y do p rze rw y w p rac y w gos­ p o d a rstw ie sp adkow ym konieczne jest, b y przed p o w sta n iem ty c h p rz e rw zaszłych w o sta tn im ro k u p rze d otw arciem sp a d k u b ąd ź p rzed rozpoczęciem się tego ro k u sp a d k o b ierca p rz y n a jm n ie j zaczął p raco w ać w g o sp o d a rstw ie spadkow ym , p o n ie ­ w aż niezaliczen ie p rz e rw w p ra c y i u z n a n ie je j ciągłości może n astąp ić ty lk o w ted y , gdy p ra c a w g o sp o d arstw ie rzeczyw iście m ia ła m iejsce chociażby przez b a r ­ dzo k ró tk i czas.

Je śli chodzi o sp adkobiercę, k tó ry w ch w ili o tw a rc ia sp ad k u p ra c u je w in d y ­ w id u a ln y m gosp o d arstw ie nie należącym do jego rodziców albo do jego m a łżo n k a lu b rodziców tegoż m ałżonka, to je s t on u p ra w n io n y do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego ty lk o w ów czas, gdy w ty m czasie pow yższe gospodarstw o pro w ad ził, tj. sam odzielnie m m kierow ał. S am a p ra c a w ta k im gospodarstw ie nie w y sta rc za jeszcze do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego.

P o n iew aż a r t. 1059 nie p rz e w id u je żad n y ch w y m ag ań co do długości trw a n ia członkostw a sp a d k o b iercy w ro lniczej sp ółdzielni p ro d u k c y jn e j an i czasu tr w a n ia jego p ra c y w ta k ie j spółdzielni oraz długości o k re su p ro w ad zen ia przez niego go­ sp o d a rstw a , an i też p ra c y jego w g o sp o d a rstw ie rodziców lu b m ałżonka albo tegoż rodziców , p rze to należy uznać, że do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego p rz e z ta k ieg o sp a d k o b iercę w y sta rc za jego członkostw o w spółdzielni p ro d u k c y jn e j lu b p ra c a w ta k ie j spółdzielni albo p ro w ad zen ie p rzez niego in d y w id u a ln eg o gospo­ d a rstw a bąd ź w y konyw anie p rac y w g o sp o d a rstw ie ro ln y m rodziców lu b m a ł­ żonka alb o rodziców tegoż w chw ili o tw a rc ia sp a d k u bez w zględu na czas tr w a ­ nia członkostw a bądź p ra c y albo p ro w a d ze n ia gosp o d arstw a.

R odzice sp a d k o d aw cy dziedziczą z u sta w y g o sp o d arstw o rolne, jeżeli m a ją k w a ­ lifik a c je do p ro w a d ze n ia tak ieg o g o sp o d arstw a alb o jeżeli w chw ili o tw arcia s p a d ­ k u są niezd o ln i do pracy. Są oni pow ołani do dziedziczenia z u sta w y g o sp o d a r­ stw a rolnego ta k ż e w tedy, gdy zstępni sp a d k o d aw cy nie m ogą dziedziczyć te g o g o sp o d a rstw a d la b ra k u w a ru n k ó w p rze w id zia n y ch w a rt. 1059 lu b 1060 § 2.

J a k w ięc w y n ik a z powyższego, zdolni do p ra c y rodzice spad k o d aw cy są u p rz y ­ w ile jo w an i w z a k resie dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego, i to zarów no wówczas,, gdy dziedziczą je n a pod staw ie ogólnych przep isó w , ja k i w ted y , gdy dziedziczą je za m ia st zstęp n y c h spadkodaw cy, któ rzy nie o d p o w iad a ją w aru n k o m p o trze b n y m do dziedziczenia przez nich g o sp o d arstw a rolnego. Do dziedziczenia bow iem p rz e z n ich g o sp o d a rstw a rolnego w y sta rc za w ty c h w y p a d k a c h p o sia d an ie przez nich. ty lk o k w a lifik a c ji do p ro w ad zen ia takiego g o sp o d arstw a.

N r 9(81) D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r s tw r o ln y c h ₁₉

B rac ia i siostry sp a d k o d a w c y dziedziczą go sp o d arstw o rolne, jeżeli odpo w iad ają w a ru n k o m z a rt. 1059. C hodzi tu o w y p a d e k p o w o łan ia ich do dziedziczenia z u s ta ­ w y w edług przepisów ogólnych, i to za ró w n o w ted y , gdy są oni w yłączn ie po­ w ołan i do dziedziczenia z u sta w y w e d łu g ty c h przepisów , ja k i w ted y , gdy są po­ w ołani obok innych sp ad k o b iercó w (m ałżonek, rodzice spadkodaw cy). N atom iast ci spośród ro d ze ń stw a, k tó rzy b ez p o śred n io p rzed o tw arc iem sp a d k u p racow ali w g o spodarstw ie sp a d k o w y m n ie p rz e rw a n ie co n ajm n ie j od ro k u i dla k tó ry ch p ra c a ta stan o w iła g łów ne źródło u trz y m a n ia , dziedziczą z u sta w y to gosp o d ar­ stw o ta k że w ów czas, gdy zstęp n i sp a d k o d aw cy nie m ogą dziedziczyć g o spodarstw a 7. pow odu b ra k u w a ru n k ó w p rze w id zia n y ch w a rt. 1059 lu b 1060 § 2. Z stę p n i ro ­ d ze ń stw a nie są w ogóle pow o łan i do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego (art. 1062 § 2).

Z pow yższego w y n ik a, że k rą g sp a d k o b iercó w pow ołanych z u sta w y do dziedzi­ czenia gospodarstw ro ln y c h je st nieco w ęższy od k ręg u sp a d k o b iercó w u sta w o ­ w ych pow ołanych do dziedziczenia sp a d k u sk ła d a ją c e g o się z innego m a ją tk u .

Z godnie z a rt. 1063 S k a rb P a ń s tw a dziedziczy z u sta w y g ospodarstw o ro ln e nie ty lk o w ówczas, gdy b r a k je st sp a d k o b iercó w u p ra w n io n y c h do dziedziczenia z u s­ ta w y w edług ogólnych przepisów , lecz ta k ż e w te d y , gdy an i m ałżonek, ani k rew n i spadkodaw cy, pow ołani do dziedziczenia z u sta w y , nie o d p o w iad a ją w aru n k o m w y m ag a n y m do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego. O czyw iście dziedziczenie go­ sp o d a rstw a rolnego przez S k a rb P a ń s tw a w pow yższym p rz y p a d k u n ie m oże m ieć m iejsca, gdy sp a d k o d aw ca po zo staw ił w aż n y te sta m e n t, w k tó ry m spad k o b iercą lu b zapisobiercą g o sp o d a rstw a roln eg o zo stała u sta n o w io n a osoba odpow iad ająca w aru n k o m w y m ag a n y m od sp ad k o b iercó w z u sta w y do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego (art. 1065, 1067), a jeżeli chodzi o zapisobierców , by zapis p o n a d to nie n a ­ ru sz a ł przepisów o o g raniczeniu p o d ziału sp ad k o w y ch gospodarstw rolnych.

G ospodarstw o ro ln e p rz y p a d a S k a rb o w i P a ń stw a ta k ż e w ów czas, gdy sp a d k o ­ b iercy w yłącznie u p ra w n ie n i do d ziedziczenia g o spodarstw a rolnego są trw a le niezdolni do p racy . Z godnie z § 6 p ow ołanego ro zporządzenia R ady M inistrów , za trw a le niezdolnych do p ra c y są u zn a n i sp a d k o b iercy p o d leg ający zaliczeniu w e­ dług przepisów o pow szechnym za o p a trz e n iu e m e ry ta ln y m p rac o w n ik ó w i ich ro ­ dzin do I lu b II g ru p y inw alidów . U sta le n ie in w alid ztw a odbyw a się w try b ie o k reślonym w tych przep isach . S k a rb P arfstw a uw aża się w pow yższym w y p ad k u za sp ad k o b iercę u staw ow ego g o sp o d a rstw a rolnego, w łasność zatem tego gospo­ d a rstw a przechodzi n a niego ju ż z ch w ilą o tw a rc ia sp ad k u . S k a rb P a ń stw a obo­ w iązan y je st w ów czas do uiszczenia n a rzecz w ym ienionych spad k o b iercó w ró w ­ n o w arto ści p ieniężnej g o sp o d arstw a — odpow iednio do w ysokości ich udziałów spadkow ych — po odliczeniu od niej dłu g ó w zw iązanych z p ro w ad zen iem gospo­ d a rstw a (art. 1063 § 2). Chociaż p o w o łan y p rze p is nie p rze w id u je w y ra źn ie m o­ żności odliczenia długów zw iązanych z n ab y c ie m g o spodarstw a spadkow ego (re­ szta ceny kupna), to je d n a k a fo rtio ri uznać należy, że ta k ie długi rów n ież podle­ g ają odliczeniu. W p rzeciw n y m bow iem ra z ie sp a d k o b iercy ta cy o trzy m alib y spłaty p rz e k ra c z a ją c e w arto ść g o sp o d arstw a lu b ich u d ziałów w gospodarstw ie.

Zgodnie z a rt. 1078 u sta le n ie pow yższych s p ła t n a s tę p u je na p o d sta w ie oszaco­ w an ia w a rto śc i g o sp o d a rstw a w ed łu g p rze p isó w .obow iązujących p rz y sprzedaży pań stw o w y ch nieruchom ości rolnych, tj. w ed łu g przepisów za w a rty c h w zarząd ze­ niu Min. R o lnictw a z 24.IX.1962 r. w sp ra w ie ceny, w a ru n k ó w i tr y b u sprzedaży nieruchom ości ro ln y ch (M onitor P olski z 1962 r. N r 72, poz. 335; zm ian a: M onitor Polski z 1963 r. N r 49, poz. 248).

20 C z e s ł a w T a b ę c k i N r 9 (81) O b szar n a b y te j przez osobę fizyczną w drodze dziedziczenia nieru ch o m o ści r o l­ nej w ra z z obszarem ta k ie j nieruchom ości stan o w iącej ju ż w łasn o ść tego sp a d k o ­ b ie rc y albo z obszarem o d p o w iad ający m jego udziałow i w e w spółw łasności nie m oże p rz e k ra c z a ć n o rm określo n y ch w a rt. 2 u st. 1 lit. e d e k re tu z dn. 6.IX.1944 r. o p rze p ro w ad z en iu re fo rm y ro ln ej (Dz. U. z 1945 r. N r 3, poz. 13). N o rm y te w y ­ noszą 100 h a ogólnej p o w ierzchni nieruchom ości lu b 50 h a u ży tk ó w ro ln y ch , a d la o b sz a ru byłego w o jew ództw a pom orskiego i śląskiego oraz w ojew ództw a p o z n a ń ­ skiego 100 h a ogólnej p o w ierzch n i bez w zględu n a w ielkość p o w ierzchni u żytków ro ln y ch .

N ależący do sp a d k u w k ła d g ru n to w y w rolniczej spółd zieln i p ro d u k c y jn e j d zie­ dziczą ci spośród spadkobierców , k tó rzy w chw ili o tw a rc ia sp a d k u :

1) są członkam i tej spółdzielni albo

2) są m a ło le tn im i lu b p o b ie ra ją n a u k ę zaw odu bąd ź uczęszczają do szkół, albo 3) są trw a le niezdolni do p ra c y (art. 1087 § 1).

W b ra k u sp adkobierców oznaczonych w p k t 1 w k ład g ru n to w y dziedziczą ta k ż e ci sp ad k o b iercy , k tó rzy p r a c u ją w g o sp o d arstw ie ro ln y m spółdzielni w chw ili o tw a rc ia sp a d k u albo k tó rz y w ciągu 6 m iesięcy od o tw arc ia sp a d k u zostaną członkam i spółdzielni. S p ad k o b ie rc y u p ra w n ie n i do dziedziczenia w k ła d u g ru n to ­ w ego dziedziczą ta k że działk ę przy zag ro d o w ą i siedliskow ą, jeżeli należą one do sp a d k u .

N ależy zaznaczyć, że w ed łu g przepisów szczególnych k.c. o dziedziczeniu gospo­ d a rs tw ro ln y ch k rą g spad k o b iercó w u p ra w n io n y c h do dziedziczenia ta k ic h gospo­ d a r s tw uległ — w p o ró w n a n iu z k ręg iem ta k ic h sp a dkobierców o kreślonych u s ta ­ w ą z d n ia 29.VI.1963 r. o ograniczeniu podziału g o sp o d arstw ro ln y ch — pew nym zm ianom . P rz ep isy k.c. bow iem u p ra w n ia ją do dziedziczenia g o sp o d a rstw roln y ch cały szereg spadkobierców , k tó rzy w ed łu g po w o łan ej u sta w y tak ieg o u p ra w n ie n ia nie m ieli. Jednocześnie p rze p isy te w y łąc za ją od dziedziczenia gosp o d arstw rolnych dalszy ch zstępnych sp ad k o d aw cy niż jego w n u k i oraz zstęp n y ch ro d ze ń stw a (art. 1060 § 1 i 1062 § 3), k tó ry ch w yłączenia od dziedziczenia g o sp o d arstw ro ln y ch w y ­ m ie n io n a u sta w ą nie p rze w id y w a ła. Poza ty m pow yższe przepisy k.c. re g u lu ją w sposób szczególny dziedziczenie w 'kładów g ru n to w y ch w rolniczych spółdziel­ n ia ch p ro d u k cy jn y c h (art. 1087).

K odeks, podobnie ja k u sta w a z d n ia 29.XI.1963 r. o o graniczeniu podziału gos­ p o d a rstw rolnych, nie z a w iera o k reślen ia po jęcia g o spodarstw a rolnego. Nie zm ie­ n ia tego sta n u ta k że okoliczność, że w a rt. 1064 R ada M inistrów została u p o w a­ żniona do o k reślen ia w ro zporządzeniu tego pojęcia, poniew aż rozporządzenie w ty m w zględzie nie zostało jeszcze w ydane i nie w iadom o, czy i k ie d y zostanie w y d an e , gdyż o k reślen ie pow yższego p ojęcia pozostaw ione zostało u zn a n iu tego o rg an u .

P o n iew aż nie w szyscy sp a d k o b iercy pow ołani z u sta w y w edług przepisów ogól­ n y ch do dziedziczenia sp a d k u m a ją u p ra w n ie n ia do dziedziczenia gospodarstw a roln eg o oraz poniew aż do dziedziczenia sam ego ty lk o g o spodarstw a z ustaw y są n ie k ie d y pow ołani ta k ż e sp a d k o b iercy u p ra w n ie n i do dziedziczenia spadku w dalszej kolejności alb o S k a rb P ań stw a , p rz e to zachodzi konieczność m ożliwie ścisłego o k reślen ia p ojęcia g o sp o d arstw a rolnego, a w szczególności o k reślen ia, j a ­ kie sk ła d n ik i m a ją tk o w e i zobow iązania w chodzą w za k res takiego gospodarstw a. W e w szy stk ich bow iem ta k ic h w y p ad k a ch n a s tę p u je podział sp a d k u na dw ie m asy m a ją tk o w e : je d n ą z ty c h m as sta n o w i g ospodarstw o rolne, a d ru g ą — pozostała część spadku. K onieczność ścisłego określen ia p o ję cia gospodarstw a rolnego w y stę­ p u je w szczególności przy dziale spadku, obejm u jąceg o rów n ież gospodarstw o

N r 9 (81) D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r s tw r o ln y c h ₂₁

ro ln e, w ted y gdy n ie w szyscy sp a d k o b iercy pow o łan i do dziedziczenia sp a d k u dziedziczą ta k ż e gospodarstw o ro ln e bąd ź też gdy n ie k tó rzy ze spad k o b iercó w są p ow ołani do dziedziczenia ty lk o g o spodarstw a rolnego.

O kreślenie pojęcia g o sp o d a rstw a rolnego d a je w p ra w d zie a rt. 1 dekr. z dn. 29.V I.1955 r. o p o d atk u g ru n to w y m (Dz. U. N r 37, poz. 255) oraz rozporz. R a d y M in istró w z dn. 14.VI.1963 r. w spraw ie obow iązkow ego ubezpieczenia ziem io p ło ­ dów od grad o b icia i pow odzi (Dz. U. N r 31, poz. 176), je d n ak ż e żad n a z ty c h d e fi­ n ic ji przeznaczonych n a p o trze b y w ym ienionych ak tó w n o rm aty w n y c h nie n a d a je się do p rz y ję c ia p rz y stosow aniu przepisów o dziedziczeniu gospodarstw ro ln y ch .

G ospodarstw o ro ln e to nie ty lk o g ru n t n a d a ją c y się do u p ra w y w ra z ze z n a j­ d u ją cy m i się n a nim b u d y n k a m i i innym i częściam i składow ym i. S tanow i ono b o ­ w iem p ew ie n je d n o lity zespół gospodarczy służący celom p ro d u k c ji ro ln ej, s k ła d a ­ ją cy się: 1) z je d n ej lu b k ilk u nieruchom ości ro ln y ch u ży tk o w a n y ch na cele p r o ­ d u k cji ro ln e j, nie w y łączając p ro d u k c ji ogrodniczej, sadow niczej, leśnej, r y b n e j, a l­ bo przeznaczonych do ta k ie j p ro d u k c ji w ed łu g planów zago sp o d aro w an ia p rz e ­ strzennego, 2) z rzeczy trw a le z ty m i n ieruchom ościam i złączonych oraz 3) z rzeczy stan o w iący ch przynależność nieruchom ości, p o trze b n y ch do ich ek sp lo atacji, a ta k ż e 4) z p ra w służących k ażdorazow em u w łaścicielow i nieruchom ości i obow iązków ciążących n a każdorazow ym w łaścicielu nieruchom ości oraz z p ra w i obow iązków zw iązanych z n abyciem nieruchom ości ro ln y ch , tudzież z p ra w i obow iązków p o w ­ sta ły c h w zw iązku z pro w ad zen iem g o sp o d arstw a rolnego. To, że gospodarstw o r o l­ ne może sk ła d a ć się z k ilk u nieruchom ości, w y n ik a ta k że z a rt. 163 § 2.

O k re śle n ie nieruchom ości ro ln ej o p arte zostało n a a rt. 1 u sta w y z 13.V II.1957 r. o obrocie n ieruchom ościam i rolnym i. U staw a ta określa ta k ż e p o trzeb n e do p r o ­ w ad zen ia g o sp o d arstw a rolnego k w a lifik a c je i o rg an y u p ra w n io n e do w y d aw an ia zaśw iadczeń stw ie rd z ając y ch posiad an ie ta k ic h k w a lifik a c ji (art. 2 i 3). Choć u sta w a pow yższa została w a rt. IV p k t 1 uchy lo n a, to je d n a k zgodnie z a rt. XV pozostaje ona w m ocy w pow yższym za k resie do czasu w y d an ia przez R a d ę M i­ n istró w (zgodnie z a rt. 160 § 3) rozporządzenia w w ym ienionych p rzedm iotach.

Z aznaczyć należy, że dość tra fn e , aczkolw iek n iepełne określenie g o sp o d a rstw a rolnego z a w iera in s tru k c ja Min Roi. z dn ia 21.IV.1955 r. (Mon. Pol. N r 36, poz. 379), k tó ra oprócz sk ła d n ik ó w m a te ria ln y c h g o sp o d arstw a w y m ien ia ja k o jego sk ła d n ik także w ierzy teln o ści pow stałe w zw iązku z pro w ad zen iem gospodarstw a. P o m ija ona je d n a k zu pełnie zobow iązania z ty tu łu n ab y cia sk ła d n ik ó w m a te ria ln y c h w c h o ­ dzących w sk ła d gospodarstw a, zobow iązania zaciąg n ięte n a in w esty cje w gospo­ d arstw ie oraz zobow iązania zaciąg n ięte w zw iązku z bieżącym pro w ad zen iem g o s­ p o d arstw a .

P o d staw o w y m sk ła d n ik ie m g o sp o d arstw a rolnego je st oczyw iście ziem ia (grunt) n a d a ją c a się do u praw y. G ru n t w chodzący w sk ła d g o sp o d a rstw a może się s k ła ­ dać z je d n e j lu b w iększej ilości działek z sobą nie połączonych, a n aw e t z d w u lu b w iększej liczby nieruchom ości u reg u lo w a n y ch w odręb n y ch księgach w ieczystych lu b w zb io ra ch d okum entów złożonych. N ieruchom ości te są niekiedy położone w różnych m iejscow ościach, a n a w e t p o w iatac h i w ojew ództw ach.

W ypadki, że gospodarstw o ro ln e sk ła d a się z w iększej liczby nieruchom ości w r o ­ zum ieniu p ra w a rzeczowego, u reg u lo w a n y ch w różnych księgach lu b w zb io ra c h doku m en tó w złożonych, są dosyć częste. T ak i sta n rzeczy p o w sta je zazw yczaj n a sk u te k d o k u p ie n ia przez w łaściciela g o sp o d arstw a rolnego in n y c h nieru ch o m o ści rolnych w całości lub ich w ydzielonych części i połączenia ich p rzez niego w je d n ą całość gospodarczą, ale bez k o rzy sta n ia z p ra w a połączenia tych nieru ch o m o ści w je d n ą nieruchom ość (art. 15 p r. rzecz.).

22 C z e s ł a w T o t ę c k i i,Tr 9 (81) III. D z ie d z ic z e n ie te s ta m e n to w e

Z godnie z a rt. 1065 gospodarstw o rolne m oże być ta k ż e p rze d m io te m d zied z i­ czenia testam entow ego. S pad k o b iercą te sta m e n to w y m g o sp o d arstw a rolnego, a w ięc sp a d k u odbejm ującego ta k ie gospodarstw o, m ożna ustan o w ić ty lk o osobę, k tó r a o d p ow iada w aru n k o m w y m ag an y m od sp ad k o b iercó w u staw ow ych do d ziedzicze­ n ia g o sp o d a rstw rolnych.

Jeżeli u sta n o w io n y w te sta m en c ie sp a d k o b ierca nie odpow iada ty m w a ru n k o m , g o sp o d arstw o dziedziczą sp ad k o b iercy u staw ow i.

Je że li w te sta m en c ie pow ołano do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego k ilk a osób, a n ie k tó re z nich nie o d p o w iad ają pow yższym w aru n k o m , to w ów czas w w y p a d k a c h określonych w a rt. 109 pr. spadk. lu b a rt. 965 k.c. (zależnie od tego, k tó ry z ty c h przepisów ze w zględu na d a tę o tw a rc ia sp a d k u m a w sp raw ie z a ­ stosow anie) n a s tę p u je p rzy ro st u d ziałów sp ad k o w y ch p rzeznaczonych dla osób nie u p ra w n io n y c h do dziedziczenia takiego g o sp o d a rstw a n a rzecz pozostałych u s ta ­ now ionych spadkobierców .

G ospodarstw o ro ln e może być ta k ż e p rze d m io te m zapisu testam entow ego. Do w ażn o ści tak ieg o zapisu konieczne je st je d n a k , żeby zapisobierca odpow iadał w a ­ ru n k o m w y m ag a n y m do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego od spad k o b iercó w u sta w o w y c h oraz żeby zapis nie n a ru sz a ł p rzepisów o g ran ic za jąc y ch podział s p a d ­ k ow ych gosp o d arstw roln y ch (art. 1067 § 1 i 1070). Ten o sta tn i w a ru n e k m a n a w zględzie zapobieżenie n aru sz en iu ty c h p rzepisów przez zapis w ydzielonych części gospodarstw a.

K onieczność o d pow iadania przez spad k o b iercó w i zapisobiorców te sta m en to w y c h w y m ag an io m u p ra w n ia ją c y m do ustaw ow ego dziedziczenia gosp o d arstw ro ln y ch dotyczy ty lk o osób fizycznych, poniew aż ty lk o do ta k ic h osób w a ru n k i te się od­ noszą i ty lk o ta k ie osoby m ogą czynić zadość ty m w a ru n k o m (art. 1058— 1063 § 1). N ie odnoszą się za te m te w y m ag a n ia i o g ran iczen ia z nich w y p ły w ają ce do osób p ra w n y c h . W sk u tek tego osoby p ra w n e u p ra w n io n e do n a b y w a n ia nieruchom ości ro ln y ch (art. 160 § 2), a w szczególności S k a rb P a ń stw a , rolnicze spółdzielnie p r o ­ d u k cy jn e, k ó łk a rolnicze i in n e spółdzielcze i społeczne rolnicze je d n o stk i o rg a n i­ zacy jn e, m ogą być zarów no sp a d k o b ierca m i te sta m en to w y m i, ja k i za pisobiercam i g o sp o d a rstw rolnych. P rz ec iw n a teza n ie d a ła b y się pogodzić z w y n ik ając y m z a rt. 160 § 2 u p rzy w ile jo w an ie m w yliczonych osób p raw n y ch w zak resie n a b y w a n ia n ieru ch o m o ści ro ln y ch an i też z w y ra źn y m brzm ien ie m a rt. 1058— 1063 § 1, k tó re n ie dotyczą ta k ż e ustaw ow ego dziedziczenia S k a rb u P ań stw a .

S p ad k o b ie rc a g o sp o d arstw a rolnego może być obciążony innym zapisem (tj. z a ­ pisem , któ reg o przed m io tem nie je s t go sp o d arstw o ro ln e lu b jego części) ty lk o w ro z m ia ra c h nie stanow iących n ad m iern eg o obciążenia gospodarstw a. Z apis s ta ­ n ow iący n a d m ie rn e obciążenie g o sp o d arstw a podlega odpow iedniem u zm n iejsze­ n iu (art. 1067 § 2).

O b sza r n a b y te j przez osobę fizyczną w drodze dziedziczenia testam entow ego lu b zap isu nieruchom ości ro ln ej w ra z z o bszarem ta k ie j nieruchom ości stanow iącej ju ż w łasność tego sp a d k o b iercy lu b zap iso b iercy albo z obszarem o dpow iadającym je g o udziałow i w e w spółw łasności nie może p rze k ra c z a ć (tak sam o ja k p rzy dzie­ dziczeniu ustaw ow ym ) norm o kreślonych w a rt. 2 ust. 1 lit. e. d e k re tu z d n ia «.IX.1944 r. o p rzep ro w ad zen iu refo rm y ro ln ej w sk azan y ch w yżej (art. 1068).

N r 9 (81) D z ie d z ic z e n ie g o sp o d a r stw r o ln y c h 23

IV . S to s o w a n ie p rz e p is ó w s z c z e g ó ln y c h o d z ie d z ic z e n iu g o s p o d a rs tw ro ln y c h do s p a d k ó w o tw a r ty c h p rz e d w e jś c ie m w ż y c ie k. c. Z godnie z a rt. LV § 1 przep. w p ro w . k.c. p rze p isy szczególnie k.c. o dziedziczeniu g o sp o d a rstw roln y ch m a ją zastosow anie ta k ż e do spadków o tw a rty c h przed w e j­ śc ie m w życie tego ko d ek su z ogran iczen iam i i zm ian am i w sk az an y m i n iie j.

P rzed e w szystkim przep isy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw 7 ro ln y ch nie m a ją zastosow ania do spadków , k tó ry ch d ział n astąp ił przed w ejściem w życie w ym ien io n y ch przepisów k.c., tj. przed dniem 18 m a ja 1964 r. Je d n a k ż e w ty c h w y p a d k a c h spad k o b iercy , k tó rz y w ed łu g a rt. LVI nie zachow aliby p ra w a d zied z i­ czenia g o sp o d arstw a rolnego, tra c ą praw o do nie uiszczonych jeszcze sp ła t z t y ­ tu łu u d ziału w ty m g o sp o d arstw ie oraz do p rzy p a d ają ce g o im zachow ku z gos­ p o d a rstw a rolnego i nie p o b ra n y c h z niego dochodów (art. L X II).

P rz ep isy szczególne k.c. o dziedziczeniu g o sp o d arstw ro ln y ch n ie rnają rów n ież za sto so w a n ia — zgodnie z a rt. LV I § 3 — do dziedziczenia spadkobierców , k tó rz y z m a rli p rzed 5 lipca 1963 r., tj. p rzed w ejściem w iy e ie u sta w y z dn. 29.VI.1963 r. o podziale g o sp o d arstw rolnych. Do dziedziczenia ta k ic h sp ad k o b iercó w sto su je się p ra w o o b ow iązujące przed tą datą.

Zt/ocinir z a rt. LVI § 1 p ra w o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego n ależącego d o sp a d k u o tw arte g o przed 5.V II.1963 r. za ch o w u ją sp adkobiercy, k tó rz y p rze d tą d a tą w drodze fak ty c zn y c h (n ieform alnych) działów objęli w p o sia d an ie to g o spo­ d a rs tw o lub jego część. W sto s u n k u zatem do ty c h sp ad k o b iercó w w z a k re sie d ziedziczenia g o sp o d a rstw a ro ln eg o nie m a ją za sto so w a n ia o g ran iczen ia z a w a rte W p rze p isac h a rt. 1059—1062.

P ra w o dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego zachow uje rów nież je d y n y sp a d k o ­ b ie rc a p o w o łan y do dziedziczenia sp ad k u , jeżeli o b ją ł gospodarstw o ro ln e w p o ­ sia d a n ie przed 5 lipca 1963 r. P o niew aż u sta w a nie w y m ag a osobistego p o sia d a n ia g o sp o d a rstw a przez sp adkobiercę, należy p rzy ją ć, że do zach o w an ia p ra w sp a d k o ­ w y ch w y sta rc za ta k że p o siad an ie w y k o n y w an e za p o śred n ictw em osób trzecich.

Z ach o w an ie p ra w a dziedziczenia przez w ym ienionych spad k o b iercó w nie je s t uzależn io n e od sposobu po w o łan ia ich do spadku. D otyczy jn o za te m za ró w n o sp a d k o b iercó w ustaw ow ych, ja k i testam en to w y ch .

P ra w o do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego należącego do sp a d k u o tw arte g o p rze d 3 lipca 1963 r. za ch o w u ją ta k ż e sp a d k o b iercy oznaczeni w a r t. 1059—1062, je że li w ty m d n iu czynią zadość w aru n k o m w tych przepisach w sk az an y m oraz jeżeli w y m ag a n e od sp a d k o b iercy m ającego k w a lifik a c je ro lnicze ośw iadczenie ■o gotow ości p ro w a d ze n ia g o sp o d a rstw a rolnego zostało złożone p rze d 6 sty c zn ia

1964 r.

P ra w o dziedziczenia udziału w spadkow ym gospodarstw ie ro ln y m odziedziczo­ n y m przez sp ad k o b iercę , k tó ry z m a rł p rzed 5 lip c a 1963 r., za c h o w u ją ci z jego sp adkobierców , k tó rzy o d p o w iad a ją w aru n k o m w yżej w skazanym . W b ra k u ta k ic h sp a d k o b iercó w u dział zm arłego sp a d k o b iercy w gosp o d arstw ie ro ln y m p rz y p a d a w o d pow iednim sto su n k u , tj. w edług w ielkości u d ziałów spadkow ych, ty m jego w spółsp ad k o b ierco m , k tó rzy b ezpośrednio p rzed dniem 5 lijaca 1963 r. p rac o w a li w tym g o sp o d arstw ie, a jeżeli ta k ic h w spółsp ad k o b iercó w n ie było, p ozostałym w sp ó łsp a d k o b ierc o m zach o w u jący m p raw o dziedziczenia (art. L,VI § 3). W raz ie zbycia przez sp a d k o b iercę u d ziału w sp a d k u przed dniem 5 lip c a 1963 r. n ab y w c a

24 C z e s ł a w T a b ę c / c t N r 9 (83)

z a ch o w u je p raw o do nab y teg o udziału w g o spodarstw ie ro ln y m bez w zględu na to , czy zbyw ca należy do spadkobierców , k tó rzy za ch o w u ją praw o dziedziczenia g os­ p o d a rstw a rolnego.

P rz ew id z ian e w a rt. LV I i LV II om ów ione w yżej w y p ad k i za ch o w an ia przez sp ad k o b iercó w p ra w a dziedziczenia g o sp o d arstw ro ln y ch należący ch do spadków o tw a rty c h p rze d 5 lipca 1963 r., tj. p rzed w ejściem w życie u sta w y z dn. 29.VI. 1963 r. o o graniczeniu podziału gospodarstw ro ln y ch , nie dotyczą dziedziczenia ta k ic h spadków o tw arty c h ju ż w okresie o bow iązyw ania te j u staw y . W zw iązku z ty m do dziedziczenia gosp o d arstw ro ln y ch należący ch do spadków o tw a rty c h p rz e d w ejściem w życie w y m ienionych p rzepisów k.c., lecz po dniu 4 lip c a 1963 r., m a ją w pełn i zastosow anie — bez żad n y ch w yłączeń ■— pow yższe p rze p isy k.c. W ty c h w a ru n k a c h , jeśli chodzi o dziedziczenie gosp o d arstw ro ln y ch należących do sp ad k ó w o tw a rty c h p rze d w ejściem w życie szczególnych p rzepisów k.c. o dzie­ dziczeniu gospodarstw ro lnych, n ależy m ieć zaw sze n a w zględzie okoliczność, czy o tw a rc ie sp ad k u n astąp iło p rzed 5 lipca 1963 r., czy też po d n iu 4 lipca tego ro k u .

P rz e p isy w p ro w a d za jąc e k.c., k tó re dotyczą w stecznej m ocy p rzepisów o dziedzi­ czeniu gospodarstw roln y ch do dziedziczenia sp ad k ó w o b ejm u ją cy c h g o spodarstw a ro ln e przed w ejściem w życie tego kodeksu, oraz p rzepisy o zachow aniu p ra w p rze z spadkobierców ta k ic h spadków (art. LV, LVI, LX—L X III) sto su je się od­ pow ied n io do zapisów te sta m en to w y c h , k tó ry c h przed m io tem są nieruchom ości ro l­ n e lu b ich części. P rz em a w ia za ty m okoliczność, że p rze p isam i szczególnym i o dziedziczeniu g o sp o d arstw roln y ch (art. 1057 i nast,.) o b jęte są ta k ż e zapisy i że w ed łu g tych przepisów (art. 1067 § 1) zap iso b iercy g o sp o d a rstw a rolnego lu b jego części m uszą czynić zadość ty m sam ym w a ru n k o m co sp a d k o b iercy ta k ic h gospo­ d a rs tw oraz że te sam e ra c je , k tó re p rz e m a w ia ją za w stecznym stosow aniem tych p rze p isó w do dziedziczenia gospodarstw z odch y len iam i w sk azan y m i w p ow oła­ n y ch p rze p isac h w p ro w ad zający ch , istn ie ją ta k ż e co do zapisów . Poza tym , ponie­ w a ż do w y k o n an ia zap isu g o spodarstw a roln eg o lu b jego części konieczne jest u m o w n e p rze n iesien ie przez sp ad k o b iercę n a rzecz za pisobiercy ich w łasności (art. 44 p r. rzecz, i a rt. 156 k.c.), zachodzić będzie ta k ż e p o trze b a u zy sk an ia dla takiego p rz e n ie sie n ia w łasności decyzji w łaściw ego o rg an u a d m in istra c ji o zgodności tego p rze n iesien ia w łasności z obow iązującym i p rze p isam i (art. 165). Do czasu w ydania ro zp o rzą d zen ia p rzew idzianego w art. 165 o rg an e m ty m je s t — zgodnie z art. 4 u sta w y z dn ia 29.VI.1963 r. o o graniczeniu p o d ziału gosp o d arstw ro ln y ch — organ ro ln y p rez y d iu m ra d y naro d o w ej n a szczeblu pow iatow ym . ,

V . D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a rs tw r o ln y c h p rz e z c u d z o z ie m c ó w P rz e p isy wrprow . k.c. o g ran ic za ją w a rt. X X III stosow anie przepisów szczegól­ n y c h dotyczących dziedziczenia gospodarstw ro ln y ch do dziedziczenia spadków o b ejm u ją c y c h gospodarstw o ro ln e przez o b y w ate li obcych, i to zarów no do sp a d ­ k ó w o tw a rty c h po d n iu w ejścia w życie k.c., ja k i p rzed tym dniem . Dotyczy to ta k ż e zapisów , k tó ry c h przed m io tem je st g o sp o d arstw o rolne.

Z godnie z pow yższym a rty k u łe m spad k o b ierco m lu b zapisobiercom będącym o b y w a te la m i obcym i, jeżeli w edług przepisów szczególnych ich p ra w a do dziedzi­ czen ia g o sp o d arstw a rolnego zostały w yłączone lu b ograniczone, należy się od sp ad k o b iercó w , na rzecz k tó ry ch to w yłączenie lu b o g raniczenie n astąp iło , rów no­ w a rto ść p ie n ięż n a sp a d k u lu b u d ziału spadkow ego albo zapisu, ja k ie by im p rzy ­ p a d ły , gdyby ich p raw o nie zostało w yłączone lu b ograniczone.

N r 9 (81) D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r s tw r o ln y c h

25-W zw iązku z tym , że p rze p isy a rt. X X III nie w sk a z u ją , w ja k i sposób m a być obliczona rów now artość p ra w do g o sp o d a rstw a rolnego obyw ateli za g ran ic zn y c h , k tó ry c h p ra w a zostały w yłączone lub ograniczone n a p o d sta w ie p rze p isu szcze­ gólnego, pow staje zagadnienie, w edług ja k ic h cen ta ró w n o w a rto ść m a być o k r e ­ ślona. Chodzi tu o to, czy do obliczenia pow yższej ró w n o w arto ści m a ją być s to ­ sow ane ceny w skazane w a rt. 1078, w edług k tó ry c h o k reśla się sp ła ty n a rzecz w sp ółspadkobierców nie o trzy m u jąc y ch p rzy dziale sp ad k u g o sp o d arstw a lu b jego części w n a tu rz e oraz sp ła ty p rz y p a d a ją c e od S k a rb u P a ń s tw a n a rzecz sp a d k o ­ b iercó w niezdolnych do pracy , czy też m iejscow e ceny rynkow e.

Z godnie z a rt. X X III § 1 o byw atele ci p o w inni otrzy m ać ró w n o w a rto ść p ie n ię ­ żną sp a d k u lub zapisu w ta k im zakresie, w ja k im spadek lu b zapis p rz y p a d a łb y im, gd y b y ich praw o do dziedziczenia lu b zap isu nie zostało w yłączone lu b o g r a ­ niczone. P oniew aż w w y p ad k u , gdyby ich p ra w o dziedziczenia bądź o trz y m a n ia zapisu n ie zostało w yłączone lu b ograniczone (a w ięc gdyby dziedziczyli oni s p a ­ dek lu b m ieli praw o do zapisu, ta k ja k osoby m a ją c e w a ru n k i do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego i o trzy m an ia zapisu obejm u jąceg o gospodarstw o lu b jego część), m ieliby oni p raw o do sp ła t obliczonych w edług cen w sk azan y ch w a r t. 1078, p rze to należy uznać, że ta k że w raz ie w yłączenia lu b ograniczenia ich p ra w do sp a d k u lu b zapisu m ogą o trzym ać ró w n o w a rto ść p ieniężną sw ych p ra w o b li­ czonych w edług tych cen. N ależy p rzy tym zaznaczyć, że ceny, w edług k tó ry c h n a s tę p u je sprzedaż pań stw o w y ch nieruchom ości ro lnych, są zbliżone do cen r y n ­ kow ych, albow iem ceny w sk az an e w § 1 cytow anego w yżej zarząd zen ia M in. R o l­ n ic tw a w razie ich odbiegania od m iejscow ych cen ryn k o w y ch są n a m ocy u c h w a ł prezy d ió w w ojew . ra d n arodow ych odpow iednio k o rygow ane (§ 3 ust. 1 tego z a - rządz.), a u ch w a ły o zm ianie ty c h cen są p u b lik o w a n e w d zien n ik u urzęd . w o je ­ w ódzkich ra d narodow ych.

W ty c h w a ru n k a c h należy uznać, że pow yższa ró w n o w a rto ść p ra w o b y w ateli z a ­ g ran iczn y ch podlega obliczeniu w edług cen w sk az an y c h w a r t. 1078, stosow nie do k tó ry c h obliczane są w szelkie sp ła ty z gosp o d arstw a. Za ty m w nioskiem p rz e ­ m aw ia okoliczność, że ustaw odaw ca, n ie w sk a z u ją c w a rt. X X III żadnego szcze­ gólnego sposobu obliczania rów n o w arto ści p ra w o byw ateli za granicznych, k tó ry c h p ra w a do g o spodarstw a rolnego zostały w yłączone lu b ograniczone, m ia ł n a w zględzie ceny przew idziane w a rt. 1078.

W raz ie w yłączenia obyw atela zagranicznego od dziedziczenia g o sp o d a rstw a ro l­ nego albo w razie otrzy m an ia zapisu o b ejm ującego ta k ie gospodarstw o n a p o d ­ staw ie p rze p isu szczególnego może on w raz ie sp o ru dochodzić w try b ie p ro ce su ró w n o w a rto ści g o sp o d arstw a lu b udziału spadkow ego w nim bąd ź zapisu, ja k ie b y m u p rz y p a d a ły w ed łu g ogólnych p rzep isó w o dziedziczeniu, od sp ad k o b iercó w , n a rzecz k tó ry c h w yłączenie to lu b o g raniczenie n a stą p iło i k tó rzy n a sk u te k te g o o dnieśli korzyść m a jątk o w ą .

Je że li ograniczenie polega n a zm niejszeniu k w o ty p ieniężnej p rz y p a d a ją c e j s p a d ­ k o b ie rc y b ędącem u obyw atelem zagranicznym oraz jeżeli ograniczenie to w p r a k ­ ty ce nie zostało jeszcze zastosow ane, to nie pow inno ono być stosow ane w s to s u n ­ kach pom iędzy w ierzycielem a zobow iązanym do w y ró w n a n ia pow yższego o g ra ­ niczenia. D otyczy to w szczególności p rzy są d za n y ch w postęp o w an iu d ziałow ym n a rzecz w spółsp ad k o b iercó w będących o b y w ate la m i zag ran iczn y m i sp ła t z g o sp o d a r­ stw a rolnego od w spółspadkobierców , k tó ry m zostało w tym postęp o w an iu p rz y ­ zn an e ta k ie gospodarstw o. W ty m w y p a d k u s p ła ta ta k a m usi odpow iadać p e łn e j w arto śc i u d ziału spadkow ego należnego obyw atelow i zagranicznem u w g o sp o d a r­ stw ie. S p ła ta ta k a nie może ulec zm niejszeniu lu b in n em u o graniczeniu ze w zg lę­

26 C z e s ł a w T a b ę c f c i N r 9 (81)

d u na sy tu a c ję osobistą lub m a jątk o w ą an i u p raw nionego, ani też zobow iązanego do sp ła ty (art. X X III i 1075).

S to su je się to ty lk o pod w a ru n k ie m istn ie n ia w zajem ności w p ań stw ie, k tó reg o oby w atelem je s t sp ad k o b ierca lu b zapisobierca u p ra w n io n y do o trzy m an ia r ó w ­ n o w arto ści pieniężnej.

V I. S tw ie rd z e n ie n a b y c ia sp ad ku

S tw ierd ze n ie p ra w do sp ad k u (w edług term in o lo g ii k.c.: stw ierd zen ie n ab y c ia spadku) obejm ującego ta k ż e gospodarstw o ro ln e odbyw a się — do czasu w y d a n ia now ego k.p.c. i jego w ejścia w życie — w ed łu g przepisów o postęp, spadk. (art. €9—79). W szczególności będzie tu m ieć zastosow anie a rt. 77 ty c h przepisów , w e ­ d łu g k tó reg o postan o w ien ie o stw ierd zen iu p ra w do sp a d k u pow inno za w ierać w ym ienienie w szystkich spadkobierców , k tó ry m sp ad ek p rzy p a d a, oraz w ysokości ich u d ziałów spadkow ych. P o n ad to zgodnie z a rt. 1066 p o stan o w ien ie o stw ie rd z e ­ niu n ab y c ia sp a d k u obejm u jąceg o g ospodarstw o ro ln e m usi osobno w y m ien iać spad k o b iercó w dziedziczących gospodarstw o ro ln e oraz ich u d ziały w ty m gospo­ d arstw ie . O sobne w ym ien ien ie spadkobierców dziedziczących gospodarstw o i w y ­ sokość ich udziałów w tym g o spodarstw ie p ow inno m ieć m iejsce nie ty lk o w ó w ­ czas, gdy ty lk o n ie k tó rzy ze sp a dkobierców pow o łan y ch do dziedziczenia sp a d k u w ed łu g ogólnych przepisów dziedziczą g o sp o d arstw o ro ln e albo gdy go sp o d arstw o dziedziczą osoby fizyczne lu b p ra w n e nie u p ra w n io n e do dziedziczenia pozostałej części sp ad k u , ale rów nież i w tedy, gdy w szyscy sp a d k o b iercy pow ołani do d zie­ dziczenia dziedziczą cały spadek.

Je śli chodzi o stw ierd zen ie n ab y cia przez S k a rb P a ń stw a g o spodarstw a s p a d ­ kow ego w w y p ad k u , gdy do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego u p ra w n io n a je s t ty lk o osoba niezdolna do pracy, to w p o sta n o w ien iu z a w ierając y m ta k ie stw ie r­ dzenie n ależy w y ra źn ie zaznaczyć obow iązek S k a rb u P a ń stw a do uiszczenia ró w ­ n o w arto śc i pieniężnej g o sp o d arstw a na rzecz niezdolnego do p rac y spadkobiercy, bez o k re śla n ia je d n a k w ysokości kw o ty pieniężnej. N iezam ieszczenie bow iem w t a ­ kim w y p ad k u tego ro d z a ju w zm ian k i nie w sk az y w ało b y na to, że dziedziczenie g o sp o d a rstw a przez S k a rb P a ń stw a m a m iejsce zam iast niezdolnego do p ra c y sp ad k o b iercy u p raw n io n eg o do o trzy m an ia od S k a rb u P a ń stw a sum y pieniężnej o d p o w iad a ją ce j w arto śc i gospodarstw a. W w y p a d k u zaś gdy spadkobierców n ie ­ zdolnych do p rac y je st w ięcej, należy w skazać ta k ż e w ysokość ich udziałów sp a d ­ kow ych, w ed łu g k tó ry c h ok reśla się należn e im od S k a rb u sp ła ty za gospodarstw o. Poza tym niezam ieszczenie w pow yższym w y p a d k u w postan o w ien iu o n ab y ciu spadkow ego g o sp o d a rstw a rolnego przez S k a rb P a ń stw a w ym ienionej w zm ianki n a d a ło b y m u id e n ty cz n ą tre ść z tre śc ią p o sta n o w ien ia o n ab y c iu przez S k a rb P a ń stw a g o sp o d arstw a spadkow ego w ted y , gdy dziedziczenie S k arb u m a m iejsce z pow odu b ra k u sp ad k o b iercó w u p raw n io n y c h do dziedziczenia gospodarstw a.

W ydane przed dniem 5 lipca 1963 r. p o sta n o w ien ia o stw ie rd z en iu p ra w do sp a d ­ ku o b ejm ującego ta k ż e gospodarstw o ro ln e tra c ą m oc w sto su n k u do gospodarstw a, ch y b a że sp ad k o b ierca, któ reg o p ra w a do sp a d k u zostały stw ierdzone, z m arł przed t ą datą. P o stan o w ien ie ta k ie, dla w y w o łan ia zw ią za n y ch z nim sk u tk ó w p raw n y ch p rzew id zian y ch w a rt. 46 i 47 pr. spadk. oraz w a rt. 1027 i 1028 k.c., pow inno być w sto su n k u do g o sp o d arstw a rolnego uzu p ełn io n e przez w sk azan ie spadkobierców , k tó rz y zachow ali p ra w o dziedziczenia tak ieg o g o sp o d a rstw a (art. LV III). U zu p e ł­ n ien ie to n a s tę p u je n a w niosek. Z a ta k im ro zstrz y g n ięc iem p rze m aw ia to, że stw ie rd z e n ie p ra w do sp a d k u n a s tę p u je na w n io se k -osoby zain tereso w an ej (art.

N r 9 (81) D z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r stw r o ln y c h 27

45 § 1 pr. spadk. oraz a rt. 1025 k.c.) z w y ją tk ie m w y p a d k u p rze w id zia n eg o w a rt. 69 post. spadk.

D la w y jaśn ien ia okoliczności sp raw y o stw ie rd z en ie n ab y c ia sp a d k u sąd obo­ w iązan y je st z u rz ę d u przeprow adzić n iezbędne dow ody i zarząd zić p o trz e b n e do­ chodzenia (art. 26 § 1 post. spadk.). D otyczy to zw łaszcza okoliczności, k tó re do­ tyczą istn ien ia p rzesłan ek niezbędnych do dziedziczenia g o sp o d a rstw rolnych.

Je że li w ydane przed dniem w ejścia w życie szczególnych p rzep isó w k.c. o dzie­ dziczeniu gospodarstw rolnych, to je st przed dniem 18 m a ja 1954 r., p o stan o w ien ie o stw ierd zen iu p ra w do sp ad k u w części o k reśla ją ce j u d ziały sp ad k o b iercó w w gospodarstw ie ro ln y m pozostaje w sprzeczności z p rzep isam i a rt. LV i L V I, to p odlega ono na w niosek osoby zain tereso w an ej zm ianie. S przeczność ta k a m oże być w y n ik iem tego, że k rą g spad k o b iercó w u p raw n io n y c h do dziedziczenia gospo­ d a rs tw rolnych w edług u sta w y z dn. 29.VI.1963 r. nie zbiega się z k ręg iem ta k ic h sp a dkobierców ustan o w io n y m w p rzep isach szczególnych k.c., m a ją c y c h za sto so w a­ nie ta k ż e do spadków o tw a rty c h przed jego w ejściem w życie.

N ie są zbieżne w p ełn i ta k ż e p rze p isy p rzejściow e do obu pow yższych ak tó w dotyczące zachow ania p ra w a dziedziczenia gospodarstw . W edług p rze p isó w k.c. g o sp o d a rstw a ro ln e dziedziczą ta k ż e dzieci spadkodaw cy, k tó re w chw ili o tw arc ia sp ad k u są członkam i rolniczej spółdzielni p ro d u k c y jn e j lu b p ra c u ją w g o sp o d a r­ stw ie ro ln y m ta k ie j spółdzielni, oraz dzieci, k tó re w e w sk az an e j w yżej chw ili p r a ­ c u ją w gospodarstw ie rodziców . D otyczy to ta k że w n u k ó w sp a d k o d aw cy p rz y ­ chodzących do sp a d k u za m ia st swego rodzica zm arłego p rzed o tw arc iem sp ad k u , ja k rów nież dotyczy m ałżo n k a spadkodaw cy, k tó ry w chw ili o tw a rc ia sp a d k u był członkiem wrym ienionej spółdzielni bądź p rac o w a ł w g o sp o d arstw ie ro ln y m ta k ie j sp ółdzielni (art. 1059 § 1 p k t 2, 3 i a rt. 1060 § 1).

W ym ienieni tu sp ad k o b iercy w w y p ad k a ch w skazanych w pow o łan y ch p rz e p i­ sach w ed łu g u sta w y z d n ia 29.VI.1963 r. nie m ieli u p ra w n ie n ia do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego.

P o n a d to k.c. rozszerza w stosunku do pow ołanej u sta w y u p ra w n ie n ia spadkow e rodziców zdolnych do pracy , sta w ia ją c im ja k o je d y n y w a ru n e k d ziedziczenia gos­ p o d a rstw a rolnego p o siad an ie k w alifik acji do p ro w ad zen ia g o sp o d a rstw a rolnego. Poza ty m k.c. dopuszcza do dziedziczenia gosp o d arstw ro ln y c h n ie k tó re osoby u p ra w n io n e do dziedziczenia sp ad k u w dalszej kolejności w raz ie n ie p o sia d an ia przez sp a d k o b iercó w u p raw n io n y c h do dziedziczenia sp a d k u w p ierw szej kolejności prze słan e k koniecznych do dziedziczenia ta k ic h g o sp o d a rstw (art. 1060 § 2, 1061 zd.

2 i 1062 § 2).

K odeks cyw ilny dopuszcza do dziedziczenia w k ład ó w g ru n to w y c h w rolniczej spółdzielni p ro d u k cy jn e j ta k że ty c h spadkobierców , k tó rz y w ed łu g u sta w y z dn ia 29.VI.1963 r., nie za w ierając ej odręb n y ch przepisów dotyczących d ziedziczenia t a ­ kich w kładów , nie byli u p ra w n ie n i do dziedziczenia an i tego ro d z a ju wkładów*, an i też gosp o d arstw rolnych. Z d ru g iej stro n y k.c. — ja k ju ż była o ty m m ow a — w yłącza od dziedziczenia gosp o d arstw rolnych dalszych zstęp n y ch sp a d k o d aw cy niż w nuki (art. 1060 § 1) oraz zstępnych ro d ze ń stw a sp a d k o d aw cy (art. 1062 § 3), a ta k ż e ogranicza b ard z o k rą g spad k o b iercó w u p ra w n io n y c h do dziedziczenia w k ład ó w g ru n to w y ch w sto su n k u do k ręg u sp ad k o b iercó w u p ra w n io n y c h do d zie­ dziczenia gosp o d arstw rolnych.

W ty c h w a ru n k a c h zachodzi p o trzeb a zm iany n ie k tó ry c h p o stan o w ień o stw ie r­ dzeniu p ra w do sp a d k u w części dotyczącej p ra w do g o sp o d a rstw a rolnego, w y ­ da nych w okresie obow iązyw ania pow ołanej u sta w y przed w ejściem w życie szcze­ g ó ln y c h przepisów k.c. o dziedziczeniu gosp o d arstw ro lnych.