Względna dewolutywność zażalenia w postępowaniu karnym

Jan Grajewski

Względna dewolutywność zażalenia

w postępowaniu karnym

Palestra 19/9(213), 90-95

1975

JAN GRAJEWSKI

Względna dewolutywność zażalenia

w postępowaniu karnym

W ram ach c h a r a k te r y s ty c z n e j dla zażalenia d e w o lu tyw n o ści w zg lę d n ej autor

om aw ia procesow ą n adrzędność in sta n cji o d w o ła w czej, m ożliw ość w strzym a n ia postępow ania za ża len io w eg o p rzez organ I in sta n cji, p ro b le m a tyk ę id en tyczn o ści skła d u orzeka ją ceg o w tr y b ie art. 412 § 1 k .p .k. w p ostępow aniu p rzyg o to w a w ­ c zy m i są d o w ym , o d stę p stw a od za ka zu zaw artego w art. 412 § 2 k .p .k . Dalsze u w a g i do tyczą c h a ra k te ru orzeczenia z art. 412 § 1 k .p .k. i łączącej stę z ty m za g a d n ien iem zaskarźalność ta kic h orzeczeń.

1. D ew olutyw ność je s t cechą c h a ra te ry sty c z n ą środków odw oław czych w po ­ stęp o w an iu k a rn y m *. J a k w iadom o, zasad a dew olutyw ności polega n a tym , że złożenie śro d k a odw oław czego od ok reślo n ej decyzji procesow ej niższej in sta n c ji p o w oduje sk o n tro lo w an ie tej decy zji przez in sta n c ję w yższą w k ie ru n k u i g ra n i­ cach określonych w e w niosku. U ru ch o m io n y zostaje w te n sposób t o k i n s t a n ­ c j i * , a w ięc p rzesu n ięcie ro zp o z n an ia sp ra w y lu b jej fra g m e n tu z in sta n c ji orze­ k ając ej do in sta n c ji odw oław czej. T akże w n iesien ie z a ż a l e n i a u ru c h a m ia po ­ stępow anie odw oław cze, w k tó ry m n a s tę p u je sp raw d ze n ie przez in stan c ję od w o ław ­ czą zasadności m e ry to ry c zn e j i p r a w n e j 1 2 3 4 zapadłej decyzji procesow ej.

2. S łusznie p o d k re śla się w d o k tr y n ie Ą, że in sta n c ja odw oław cza n ie m u si być h ie ra rc h ic zn ie n a d rz ę d n a nad o rganem , k tó ry w y d ał zaskarżoną decyzję. N a d rz ę d ­ ność w y n ik a z u sta w y procesow ej, k tó ra n a d a je określonem u organow i fu n k c je k ontrolne, w y ra ż a ją c e się w m ożności u ch y len ia lu b zm iany określonej decyzji procesow ej p o d ję tej p rze z o rgan procesow o niższy. Na p rzy k ła d p r o k u ra to r nie je st organem h ie ra rc h ic zn ie (organizacyjnie) n adrzędnym n ad organem m ającym u p ra w n ie n ia do sam odzielnego w noszenia do sądów ak tó w o sk arżen ia (art. 422 § 3 k.p.k.). Je d n a k ż e p ro k u ra to r je st p r o c e s o w o nad rzęd n y m organem , in sta n ­

1 N iejed n o lite jes t stan o w isk o d o k try n y co do dalszych cech c h a ra k te ry sty c zn y c h środ­ ków odw oław czych. M. C i e ś l a k (Polska p ro c ed u ra k a rn a , PWN, W arszaw a 1971, s. 365) zajm u je stanow isko, że śro d k i odw oław cze c h a ra k te ry z u ją się trzem a cecham i: sk arg o - wością, dew ołutyw nością i re fo rm a c y jn y m sk u tk iem . W edług M. L i p c z y ń s k i e j (Model postępow ania k o n tro ln eg o w k.p.k. z 1969 r., P iP n r 2/1971, s. 307) i A. K o r d i k a (w p racy zbiorow ej: Z. K egel, A. K ord ik , M. L ipczyńska: P olski proces k a rn y , Część II i III, PWN, W arszaw a—W rocław 1971, s. 80—8 1) śro d k i odw oław cze są w nioskam i stro n , m ają c h a ra k te r d ew olutyw ny i suspensyw ny oraz u ru c h a m ia ją zakaz refo rm a tio n is in peius.

Nie w y d aje się tra fn e zaliczenie suspensyw ności do cech c h ara k te ry sty c zn y c h środków odw oław czych, suspensyw ność bow iem c h a ra k te ry sty c z n a jest ty lk o dla r e w i z j i . Za­ żalenie w strzy m u je w y k o n an ie zask arżo n ej d ecy zji ty lk o wówczas, gdy ustaw a ta k stanow i (np. art. 247 § 3 k.p.k.) albo gdy o rgan a quo lu b in stan c ja odw oław cza podejm ie tak ą decyzję z u rzęd u lu b n a w niosek (art. 411 § 1 k.p.k.). Z resztą zagadnienie „w strzym ania w y k o n a n ia ” zaskarżonych w try b ie a rt. 268 k.p.k. czynności postępow ania przygotow aw ­ czego może się sta ć w ogóle bezprzedm iotow e ze w zględu n a c h a ra k te r d an ej czynności (np.. zażalenie na p rzep ro w ad zo n e w porze n o cn ej p rzeszu k an ie pomieszczeń).

2 P or. L. B u s c h : hasło „ In sta n z ” w H an d w ö rterb u ch d e r R echtsw issenschaft pod red. F. S tiar-S om lo i E. E lstera, to m III, B erlin u. Leipzig 1928, s. 291—296.

3 Podobnie w procesie k a rn y m NRD (por. tu S trafp ro zessrech t der DDR, L eh rk o m m en tar zur S trafp ro zesso rd n u n g d e r DDR vom 12 J a n u a r 1968, S taatsv erlag d er DDR, B erlin 1968, s. 315), a tak ż e w p ro c ed u rz e RFN (por. tu K. P e t e r s : S trafprozess, V erlag C. F. M üller, K a rlsru h e 1952, s. 502).

W zględna d e w o lu ty w n o ść zażalenia w postęp, k a m . ₉₁ N r 9 (213)

c ją odw oław czą, k tó ra ro zp o z n aje zażalen ia o p a r te n a p rze p isie a rt. 268 k.p.k. N adrzędność procesow ą n ad w spom nianym i o rg a n a m i sta tu u je przepis a rt. 413 § 3 k.p.k., albow iem zażalenie n a p o sta n o w ien ie p row adzącego p ostępow anie p rz y ­ gotow aw cze, jeśli nie je st n im p ro k u ra to r, ro zp o z n aje p ro k u ra to r sp raw u ją cy n ad z ó r n a d tym postępow aniw n. P odobnie sąd n ie je s t organem h ie ra rc h ic zn ie n a d rz ę d n y m n ad p ro k u ra to re m . N ato m iast n ad rz ęd n o ść procesow ą zy sk u je np. sąd w łaściw y do ro zpoznania d an ej sp raw y , je że li pokrzyw dzony, o p ie ra jąc się na p rzep isie a rt. 289 k.p.k., w n iesie zażalenie n a w a r u n k i o b ję te p ro k u ra to rsk im postan o w ien iem o w a ru n k o w y m u m o rzen iu p o stę p o w a n ia przygotow aw czego.

N adrzędność procesow a m oże się m ieścić ta k ż e w ra m a c h org an ó w h ie ra rc h ic z ­ nie rów nych. I ta k np. w sy tu a c ja c h , w k tó ry c h n a p o d sta w ie p rze p isu szczegól­ nego zażalenie n a p o stan o w ien ie sąd u pie rw sz ej in sta n c ji rozp o zn aje te n sam sąd, ale w in n y m składzie, o rze k a on ja k o in s ta n c ja odw oław cza i n a w a ru n k a c h określo n y ch dla zw ykłego p o stę p o w an ia o d w o ław c ze g o 5 6. W ta k ie j sy tu a cji od orzeczenia w ydanego przez te n sąd, ja k o od orzeczenia in sta n c ji odw oław czej, nie p rz y słu g u je zgodnie z a rt. 375 k.p.k. dalszy śro d e k odw oław czy.

W p o stęp o w an iu w ykonaw czym sw oistość tego p o stę p o w an ia „p rz eja w ia się w b ra k u dew olutyw ności w ro zu m ien iu o rg an iz ac y jn o -u stro jo w y m , gdyż zażalenie ro zp o z n aje z reg u ły o rg an iz ac y jn ie te n sam sąd, k tó ry w y d a ł zask arżo n e p o sta n o ­ w ien ie. O rzeka je d y n ie w in n y m składzie (art. 25 k.k.w .)” *.

3. W p rzeciw ieństw ie do rew iz ji, zażalenie ja k o śro d ek odw oław czy n ie c h a ra k ­ te ry z u je się bezw zględną dew olutyw nością. O znacza to, że u sta w a procesow a p rz e ­ w id u je m ożliw ość w strz y m a n ia po stęp o w an ia zażaleniow ego przez in sta n c ję a quo w drodze u ch y len ia lu b zm iany zaskarżonego ro zstrzy g n ięcia. W z g l ę d n ą d e ­ w o l u t y w n o ś ć o b o w iązu jąca u sta w a procesow a p rz e w id u je je d n a k t y l k o w odniesieniu do ta k ic h decyzji procesow ych, k tó re n ie są po stan o w ien iam i k o ń ­ czącym i po stęp o w an ie (art. 412 § 2 k .p .k .)7. P o n ad to w postęp o w an iu sądow ym d alsze o g raniczenie p ra w a do uw zg lęd n ien ia zażalen ia przez in sta n c ję a quo p rz e ­ w id u je n o rm a a r t. 412 § 1 k.p.k. S tan o w i ona, że sąd, na któ reg o postanow ienie złożono zażalenie, m oże je uw zględnić, jeżeli o rzek a w ty m sam ym składzie, w j a ­ kim w y d ał zask arżo n e postanow ienie. W innych w y p a d k a c h zażalenie rozpoznaje in sta n c ja odw oław cza. P rzez pojęcie „ten sam sk ła d są d u ” należy rozum ieć skład sądu złożony z ty c h sam ych im iennie członków sk ła d u sądzącego, k tó ry w y d ał za­ sk arżo n e p o sta n o w ie n ie .8

Z godnie z n orm ą art. 413 § 1 k.p.k. przep isy dotyczące zażaleń n a p o sta n o ­ w ie n ia sąd u sto su je się odpow iednio do zażaleń n a p o stan o w ien ia p r o k u ra to ra i prow adzącego dochodzenie. W zględna dew olutyw ność n ie dotyczy p ro k u ra to rsk ic h p o stan o w ień kończących p o stę p o w a n ie 9. P ro k u r a to r n ie m oże w ięc, podobnie ja k

5 P o r. p ostanow ienie SN z d n ia 29 listopada 1969 r. IV KZ 123/69, OSNKW n r 2—3/1970, poz. 32.

6 A. K o r d i k : Z ażalenie w edług kodeksu k a rn eg o w ykonaw czego, N P n r 1/1972, s. 58. Por. tak że Z. S w i d a - Ł a g i e w s k a : Sądow nictw o p e n ite n c ja rn e ja k o in sty tu c ja p ro ­ cesow a, Wyd. P raw nicze, W arszaw a 1974, s. 107—124.

7 Szerzej n a te m a t „orzeczeń kończących postęp o w an ie” — p a trz : Z. D o d a : R ew izja n ad zw y czajn a w polskim procesie k a rn y m , Wyd. P raw n icze, W arszaw a 1972, s. 119—138 i c y to w an e tam poglądy d o k try n y .

8 H. K e m p i s t y w p ra cy zbiorow ej: J. B afia, J . B ed n arzak , M. Flem m ing, S. K a ­ linow ski, H. K em pisty, M. Siew ierski: K odeks postępow ania k a rn eg o — K om entarz, Wyd. P raw n icze, W arszaw a 1971, s. 546; S. K a l i n o w s k i : P o lsk i p ro ces k a rn y , PW N W ar­ szawa 1971, s. 521.

o A. K o r d i k w cy to w an ej w yżej p ra cy zbiorow ej., s. 116; S. K a l i n o w s k i : op. cit., s. 522.

92 J a n G r a j e w s k i N r 9 (213)

sąd , p rzychylić się do zażalenia n a p o sta n o w ie n ie kończące postępow anie. Z acho­ dzi je d n a k p y ta n ie, czy „odpow iednim ” sto so w an iem przepisów dotyczących za ża­ le ń będzie zasto so w an ie do p o stę p o w an ia przygotow aw czego n o rm y m ów iącej o „ ta ­ k im sam ym sk ła d zie” in sta n c ji a q u o w ra z ie p rzy c h y len ia się do zażalenia. I n ­

n y m i słow y, czy p o stan o w ien ie o p rz y c h y le n iu się do zażalenia m oże w y d ać ty lk o im ien n ie te n sa m p ro k u ra to r, k tó ry w y d a ł zask a rż o n e postan o w ien ie, czy też może to uczynić in n y p ro k u ra to r.

W d o k try n ie m ożna się spo tk ać z poglądem , że zasadę identyczności sk ład u sądow ej in sta n c ji o quo odnieść n a le ż y ta k ż e do p ro k u ra to ra i prow adzącego p o ­ stę p o w an ie przygotow aw cze. P o n iew aż w p o stę p o w an iu p rzygotow aw czym p o sta ­ n o w ien ia z a p a d a ją jednoosobow o, p rz e to zd an iem M. O l s z e w s k i e g o 10 „ u w ­ zględnić zażalenie m oże ty lk o ta osoba, k tó ra w y d ała zask arżo n e orzeczenie”. P o ­ d o b n ie A. K a f t a 1 11 uw aża, że p rz e p is a r t. 412 § 1 k.p.k. „ trz eb a odpow iednio stosow ać do p r o k u ra to r a , k tó ry w y d a ł zask a rż o n e postanow ienie, chociaż zasady u stro jo w e p ro k u ra tu ry , m ianow icie h ie ra rc h ic z n e p odporząkow anie czy s u b s ty tu ­ cji, p rz e m a w ia ją przeciw k o ta k ie m u ro z w ią z a n iu ”. T akże S. K a l i n o w s k i 10 * i J. B e d n a r z a k 11 są zw o le n n ik a m i tezy o niem ożności u w zg lę d n ie n ia zażale­ n ia, jeżeli n a s tą p iła zm ian a osoby, k tó r a do k o n ała za sk arżo n ej czynności.

O dm ienne sta n o w isk o w pow yższej k w e stii p re z e n tu je S. W y c i s z c z a k 11 i A. G a b e r l e 15 * podnosząc, że w p o stę p o w an iu p rzygotow aw czym nie m a z a ­ sto so w an ia n o rm a a rt. 412 § 1 k.p.k., zezw a lająca na uw zględnienie zażalenia je d y n ie przez te n sk ła d , k tó ry w y d ał z a sk a rż o n e p ostanow ienie, „n o rm a ta bow iem odnosi się w y ra ź n ie ty lk o do p o stę p o w an ia sądow ego i je j odpow iednie stoso­ w a n ie w p r o k u ra tu r z e m ogłoby budzić w ątp liw o ści ze w zględu n a zasadę in d y - fe re n c ji oraz c e n tra liz m u i je d n o lito ści p r o k u r a tu r y ” 10.

W y k ład n ia o g ra n ic z a ją c a zasadę niezm ienności o rg an u ty lk o do p o stęp o w an ia sądow ego w y d a je się p rze k o n y w a jąc a. P rz e d e w szy stk im w p ro k u ra tu rz e p a n u je za sa d a in d y fe re n c ji, w m yśl k tó re j „z procesow ego p u n k tu w id zen ia obojętne je s t, k tó ry fu n k c jo n a riu sz p r o k u ra tu r y za ła tw ia d a n ą s p ra w ę ” 17. T akże zasada su b sty tu c ji, w m yśl k tó re j o rgan p r o k u ra tu r y m oże zlecić d okonanie czynności o rganow i niższem u w h ie ra rc h ii p ro k u ra tu ry , p rze m aw ia za ta k ą w y k ład n ią, zw łaszcza że w y ją tk i od tej zasady są w y ra ź n ie u reg u lo w a n e w u sta w ie p ro ceso ­ w ej (art. 464, a rt. 222 § 2 p k t 1 k.p.k. itp.). N ato m iast przep isy k o d ek su p o stę p o ­ w a n ia k arn e g o dotyczące sk ła d u o rzek ająceg o w poszczególnych in sta n c ja c h i d o ­ tyczące ró żn y c h try b ó w (w p o stęp o w an iu sądow ym ) m a ją p rze d e w szy stk im z n a ­ czenie ze w zględu n a zasadę bezpośredniości, k tó ra się odnosi „do p ro b lem aty k i zw iązanej z d ow odam i i polega n a tym , by sąd o rze k ają cy w sp ra w ie k a rn e j w szelk ie u sta le n ia fak ty c z n e o p ierał n a m a te ria le dow odow ym n ajb a rd z ie j o ry g in aln y m , u zy sk an y m w czasie trw a ją c e g o po stęp o w an ia karn eg o , gdzie cały

10 M. O l s z e w s k i w p racy zbiorow ej: M. Siew ierski, J . T y lm an , M. Olszewski: P o stępow anie k a rn e w zarysie, PWN, W arszaw a 1971, s. 260.

u A. K a f t a 1: Ś ro d k i odw oław cze w p ostępow aniu przygotow aw czym w św ietle p rz e ­ pisów k.p.k., „ P a le s tra ” n r 5/1972, s. 48.

1* S. K a l i n o w s k i : op. cit., s. 51.

1» J . B e d n a r z a k w p ra c y zbiorow ej: op. cit. w przyp. 8, s. 317.

14 s . W y c i s z c z a k : W ybrane zagadnienia postęp o w an ia przygotow aw czego n a tle k.p.k., Wyd. Gen. p ro k u ra tu ry , W arszaw a 1969, s. 49—50.

is A. G a b e r l e : U m orzenie poatępow ania przygotow aw czego w polskim procesie k a r ­ nym , Wyd. Praw nicze, W arszaw a 1972, s. 136.

n I b i d e m .

N r 9 (213) W zględna detuolutytuność za ża len ia w postęp, k a m . ₉₃

sk ła d są d u sty k a się zaró w n o ze ź ró d łe m ja k i ze śro d k iem d ow odow ym ” 15. W a ru n e k identyczności sk ła d u są d u a quo p rzy c h y lają ce g o się d o zażalenia je st ch y b a u za sa d n io n y ty m , żeby sąd w in n y m sk ła d zie zbyt p o ch o p n ie 19 nie decy­ d ow ał w 'kw estiach, k tó re m ogą m ieć w p ły w n a dalszy bieg p o stę p o w an ia . Może to zachodzić zw łaszcza w s y tu a c ji, g d y w czasie p rz e rw y m iędzy ro zp ra w a m i in n y sk ła d s ą d u — p rz e z u w z g lę d n ie n ie zażalen ia — n a rz u c a sądow i, k tó ry będzie ro zp o z n aw ał w dalszym ciąg u sp ra w ę , o dm ienny p o g lą d n a o k reślo n e z a g a d n ie n ie 80.

T a k a s y tu a c ja n ie zachodzi w p o stę p o w a n iu przygotow aw czym . B ra k je st p rze p isu procesow ego, k tó ry by n a k ła d a ł n a o rg a n y p ro w a d zą ce postęp o w an ie, w ty m ta k ż e n a p r o k u ra to ra , obow iązek z b ie ra n ia dow odów , p ro w a d ze n ia p o ­ stę p o w an ia przygotow aw czego p rzez tego sam ego fu n k c jo n a riu sz a M O 81 lu b p r o ­ k u ra to ra . P rzecież p o stan o w ien ie o w szczęciu p o stę p o w an ia przygotow aw czego może w y d ać in n a osoba od te j, k tó r a n a s tę p n ie d o k o n u je czynności śledczych. P o stan o w ie n ie o p rz e d sta w ie n iu z a rzu tó w m oże w y d a ć p r o k u ra to r A, p rzesłu ch ać pod ejrzan eg o p r o k u ra to r B, zastosow ać ty m czasow e are szto w a n ie p r o k u ra to r C, a decyzję kończącą p o stęp o w an ie jeszcze in n y p ro k u ra to r. P odobnie, zw łaszcza w sk o m p lik o w an y c h sp ra w a c h o n ad u ż y cia gospodarcze, czynności dochodzenio­ w o-śledcze w y k o n u ją n ie jed n o k ro tn ie zespoły fu n k c jo n a riu sz y MO lub zespoły p ro k u ra to ró w .

Nie m oże być ta k ż e po m in ięta okoliczność, że o k reślona decyzja procesow a, k tó ra z a p ad ła w p o stęp o w an iu przygotow aw czym , m oże być w y n ik ie m w iążącego p r o k u ra to r a polecenia jego w ład z przełożonych. W y n ik a to z h iera rc h ic zn eg o po d ­ p o rzą d k o w a n ia. Zachodzi w ięc p y ta n ie , ja k ie znaczenie w ty m u k ła d zie m oże m ieć fa k t, że ty lk o te n p ro k u ra to r, k tó ry w y d a ł zask arżo n e rozstrzy g n ięcie, m oże się p rzy c h y lić do zażalenia. G dy b y n a w e t p ro k u ra to r b y ł p rze k o n an y o słu sz­ ności w niesionego zażalenia, to je d n a k bez zgody przełożonego nie m oże się do w niesionego zażalenia przychylić.

T ak w ięc w zgląd n a zasadę bezpośredniości, k tó ry legł u p o d sta w p rz e p isu art. 412 § 1 k.p.k., nie m a znaczenia w p o stęp o w an iu p rz y g o to w a w c z y m 88 i cy ­ to w an a n o rm a odnosi się w y łącznie do p o stęp o w an ia sądow ego. Dodać jeszcze należy, że p ro p o n o w a n a przez M. O l s z e w s k i e g o , A. K a f t a l a i J. B e d ­ n a r z a k a w y k ła d n ia -nie zn alazła zastosow ania w p ra k ty c e o rg an ó w p r o k u r a ­ torskich.

4. Z ak res u p ra w n ie ń sądow ej in sta n c ji a quo co do m ożności u w zg lę d n ie n ia w niesionego zażalenia je s t znacznie w ęższy od tego ro d za ju u p ra w n ie ń p r o k u r a ­ torsk ieg o o rg a n u a quo. O prócz om ów ionej ju ż konieczności sk o m p leto w a n ia 18 19 20 21 22

18 T. N o w a k : Z asada bezpośredniości w polskim procesie k a rn y m , Wyd. U AM, Poznań 1971, s. 5.

19 m. S i e w i e r s k i : N ow e rozwiązania kodyfikacyjne w części szczegółow ej k.p.k. 1969, P iP nx 1/1970, s. 40.

20 P o s tu la t, by cało k ształt o rzecznictw a incydentalnego w to k u rozpoznania sp ra w y pozostaw ał w rę k a c h sk ład u , k tó ry m a w y d ać w yrok kończący sp raw ę w in stan c ji, w y su w ał R. Ł y c z y w e k w opracow aniu: Z m iana przez sąd I in stan c ji zaskarżonego p ostanow ienia, N P n r 6/1965, s. 686.

21 Z asady fu n k cjo n o w an ia p r o k u ra tu ry m ają o d p o w i e d n i e z a s t o s o w a n i e do o rganów MO w zak resie ich fu n k c ji zw iązanych z procesem k a rn y m , p o r. M. C i e ś l a k : op. cit., s. 251.

22 N a m arg in esie w spom nieć należy, że odm ienna w y k ład n ia spow odow ałaby znaczne p rzedłużenie czasu trw a n ia p ostępow ania przygotow aw czego na sk u te k konieczności p rze­ kazy w an ia sp ra w y do ro zstrzygnięcia in s ta n c ji ad quem , i to w sy tu a cji, gdy ocena o rg a n u

J a n G r a j e w s k i N r 9 (213) 94

s k ła d u złożonego z tych sa m y ch im ien n ie członków sk ła d u , k tó ry w y d a ł z a s k a r ­ żone p o sta n o w ien ie, u sta w a w sposób w y ra źn y w yłączyła w sze lk ie p o sta n o w ie n ia sąd o w e k o ńczące p o stęp o w an ie z z a k re su m ożliw ości u w zg lęd n ien ia p rzez I in ­ s ta n c ję w n iesio n eg o zażalenia. Czy je d n a k ta k ż e w sze lk ie p o sta n o w ie n ia p r o k u ­ r a to r a ko ń czące p o stę p o w an ie m ogą być u chylone je d y n ie przez in s ta n c ję o d w o ­ ław czą? W y d aw ać by się mogło, że b rzm ien ie n o rm y a rt. 412 § 2 k.pic. je s t k a ­ te g o ry c zn e i że zak az p rz y c h y le n ia się przez p ro k u ra to ra do złożonego za ża le n ia (np. n a p o sta n o w ien ie o u m o rzen iu p o stęp o w an ia przygotow aw czego) je s t oczy­ w isty . R óżnica z a k resu u p ra w n ie ń sąd u a quo i p ro k u ra to rsk ie g o o rg a n u p ie rw - sz o in sta n cy jn e g o w y n ik a je d n a k z isto tn ej różnicy m iędzy sądow ym i a p r o k u ­ ra to r s k im i o rzeczeniam i kończącym i postępow anie. S ądow e orzeczenie ko ń czące p o stę p o w an ie zap aść m oże ty lk o w sto su n k u do k o n k re tn e j osoby ja k o pod m io tu w szczętego p o stę p o w an ia oraz tylk o w sto su n k u do k o n k re tn e g o p rze d m io tu **, czyli co do „ k w e stii p ra w n e j, k tó re j ro zstrzy g n ięcie lu b in n e za ła tw ien ie je s t z a ­ d a n ie m tego p o stę p o w a n ia ” * 24. N ato m iast w p o stęp o w an iu p rzygotow aw czym m ogą zap aść d ec y zje p ro k u ra to rs k ie kończące p ostępow anie, k tó re w cale się n ie toczyło p rze ciw k o o k reślo n e j osobie. O prócz bow iem postan o w ień o u m o rzen iu p o stę ­ p o w a n ia przygotow aw czego, k tó re toczyło się przeciw k o osobie, co do k tó re j w y d an o

p o sta n o w ie n ie o p rze d sta w ie n iu za rzu tó w (art. 61 § 1, a r t. 269 § 1 k.p.k.), w y stę ­ p u ją p o sta n o w ie n ia o u m o rzen iu p o stęp o w an ia przygotow aw czego in rem . U m o­ rz o n e in re m p o stę p o w an ie m oże być — zgodnie z przep isem a rt. 293 § 1 k.p.k. — w k aż d y m czasie n a now o p o d ję te na m ocy p o sta n o w ien ia w ydanego przez p r o ­ k u r a to r a , k tó ry w y d ał lu b za tw ie rd z ił p o sta n o w ien ie o u m orzeniu, jeżeli n i e będzie się ono toczyć p rzeciw ko osobie, k tó rą w p o p rze d n im p o stę p o w an iu p rz e ­ słu c h a n o w c h a ra k te rz e p odejrzanego. P on iew aż u sta w a procesow a zezw ala n a p o d ję cie p o stę p o w an ia „w k ażd y m czasie” , nic n ie sto i na przeszkodzie, by u w zg lę d ­ n ia ją c zażalen ie u p raw n io n eg o p odm iotu ten sam p r o k u ra to r w y d a ł p o sta n o w ien ie o p o d ję ciu um orzonego śle d ztw a lu b d o c h o d z e n ia 25 26. N a stę p u je tu w ięc f a k t y c z - n e u w zg lę d n ie n ie przez in sta n c ję a quo zażalenia n a p o stan o w ien ie kończące p o ­ stęp o w an ie.

Z godnie z za sa d ą le x specialis derogat legi generali u zn ać należy przepis a r t. 293 § 1 k.p.k. za n o rm ę w y łą c z a ją c ą g en e raln y przepis a rt. 412 § 1 k .p .k .25, k tó ry zgodnie z in te n c ją u sta w o d aw cy m a być przecież „odpow iednio” stosow any do za ża le ń n a p o sta n o w ien ia p ro k u ra to ra i prow adzącego dochodzenie (art. 413 § 1 k.p.k.).

5. Z rodzić się je d n a k może problem , ja k pow in ien p o stą p ić o rg an a quo w sy ­ tu a c ji, gdy n o w e ro zstrzygnięcie, k tó re w y d ał te n o rg an w zw iązku z w n iesio n y m śro d k ie m odw oław czym , nie o d pow iada żąd an iu za w a rte m u w zażaleniu albo o d p o w iad a m u ty lk o częściowo. W d o k tr y n ie 27 podnosi się, że w w y p a d k u ta k im

2J J . H a b e r : Z agadnienie praw om ocności postanow ień p ro k u ra to rsk ic h w postępo­ w a n iu k a rn y m , N P n r 4/1961, s. 451.

24 m. C i e ś l a k : op. cit., s. 45—46. Z asadniczym n a to m ia s t p rzed m io tem p ro cesu Jest k w e stia odpow iedzialności p ra w n e j ściganego za zarzucane (lub przypisane) m u przestęp stw o (t a m 2 e).

25 a. G a b e r l e : op. cdt., s. 139.

2 6 a. G a b e r l e (Postępow anie zażaleniow e w p rzedm iocie p o stanow ienia o um orzeniu śled ztw a Lub dochodzenia a in s ty tu c je z a rt. 293 i 294 k.p.k., P iP n r 8—9/1971, s. 349) podnosi, że ,,z a k re s stosow ania a rt. 412 § 2 k.pJc. ulega m o d y fik a cji odpow iednio do w y m ag ań postęp o w an ia przygotow aw czego’*.

27 H. R a j z m a n : Z ażalenie w pro cesie k a rn y m (p raca h a b ilita c y jn a w m aszynopisie bez d a ty , d o stęp n a w B ibliotece W ydziału P ra w a UW, s. 12). P o dobne stan o w isk o z ajm u je a u to r w a rty k u le pod ty m sa m ym ty tu łem , o p u b lik o w an y m w P iP n r 12/1959, s. 998.

N r: 8 (213) W zględna cLewolutywnożć zażalenia to postęp, k a m . 93

zażalenie pow inno być p rze z p ie rw sz ą in sta n c ję p rz e k a z a n e in sta n c ji zażalenio­ w ej, n a w e t gdyby o rg an a quo u w ażał, że zażalenie stało się bezprzedm iotow e. U sta w a p ro ceso w a ex p re ssis verbis tego p ro b lem u nie rozstrzy g a, choć m oim zdaniem w ła śc iw ą w y k ła d n ię d y k tu je a rt. 412 § 1 k.p.k. C y to w an a n o rm a u p ra w ­ n ia o rg a n a quo do u w zg lę d n ie n ia zażalenia. P rz ez to „u w zględnienie” należy rozum ieć je d y n ie ta k ie rozstrzy g n ięcie, k tó re w sw ej istocie odp o w iad a żądaniu zgłoszonem u w śro d k u o d w o ław c zy m !8. U sta w a lakon iczn ie stw ie rd z a jedyrue m ożność u w zg lę d n ie n ia z a ż a le n ia M, n a to m ia st nigdzie nie zastrzega, że p o stę p o ­ w a n ie zażaleniow e m oże być w strz y m a n e ta k ż e przez częściow e uw zględnienie ż ą d an ia za w arteg o w zażaleniu. W y d a je się, że in sta n c ja a quo nie m a w ogóle u p ra w n ie n ia do „częściow ego” ty lk o u w zg lę d n ie n ia zażalenia, c h y b a że dotyczy ono dw óch czy w ięcej niezależnych od sieb ie zagadnień. Nie w olno zapom inać o ty m , że w n iesien ie zażalenia je s t ż ą d a n i e m upraw n io n eg o p odm iotu do sk o n tro lo w an ia przez w yższą in sta n c ję słuszności zaskarżonego orzeczenia. To u p ra w n ie n ie je s t zasadą, w y ją tk ie m zaś je s t m ożliw ość zm iany ro zstrzygnięcia przez p ie rw sz ą in stan c ję. S koro w ięc z tego w y ją tk u o rgan te n nie sk o rzy sta, pow in ien p rze k aza ć zażalen ie in sta n c ji odw oław czej.

8. Z m ia n a lu b u ch y len ie przez in sta n c ję a quo zaskarżonego ro zstrzygnięcia m oże je d n a k pow odow ać n a ru sz e n ie in te resó w in n y c h u czestników postępow ania. Rozw ażyć w ięc należy, czy orzeczenie ta k ie m oże być zaskarżone przez te po d ­ m ioty. W y d a je się, że odpow iedź n a to p o w in n a być pozytyw na ,0. P rzed e w sz y s t­ kim zw rócić należy u w ag ę na to, że ro zstrz y g n ięc ie zapadłe w w y n ik u u w zg lę d ­ n ien ia zażalen ia n i e je s t rozstrzygnięciem in sta n c ji odw oław czej i w zw iązku z ty m n i e k o rzy sta ono z a try b u tu n ie zask arżaln o ści (art. 375 k.p.k.). O rgan

a quo n ie działa ja k o in sta n c ja odw oław cza, jego orzeczenie nie je s t też o rzecze­

niem odw oław czym , lecz now ym , zm ienionym przez I in sta n c ję ro zstrzygnięciem m e ry to ry c zn y m określonego zagadnienia. B rak je s t ta k ż e n orm y procesow ej, k tó ra b y sta tu o w a ła niezask arżaln o ść ro zstrz y g n ięć in sta n c ji a quo będących w y n ik iem uw zg lęd n ien ia zażalenia. D la innych u czestników p o stę p o w an ia je s t przecież sp ra w ą o b o ję tn ą, czy now a d ecyzja in sta n c ji a quo je s t w y n ik ie m w n io sk u , czy też zażalenia. Byłoby rzeczą n ie k o n sek w e n tn ą uznaw ać m ożliw ość zask arżen ia decyzji p o d ję te j w sk u te k w n iosku u cz estn ik a postępow ania, a jednocześnie odm ów ić p ra w a do z a sk a rż en ia ta k ie j sam ej decyzji p o d ję te j p rzez organ a quo n a sk u te k zażalenia. Isto tn e je s t to, że now e ro zstrzygnięcie I in sta n c ji p o w o d u je n a r u ­ szenie p r a w innego u cz estn ik a p o stę p o w an ia (art. 374 § 3 k.p.k.). D latego też jeżeli p rze d m io t ro zstrz y g n ięc ia leży w sferze dopuszczalnej p rzez k.p.k. zaskarżalności, to n ie m ożna odm ów ić p ra w a do w n iesien ia śro d k a odw oław czego tym u czestn i­ kom p o stę p o w an ia , k tó ry c h p ra w a zostały n aru sz o n e przez now e orzeczenie in ­ sta n c ji a quo.

28 P o r. L. H o c h b e r g , A. M u r z y n o w s k ł , L. S c h a f f : K o m entarz do kodeksu postępowanLa karn eg o , W yd. Praw nicze, W arszaw a 1659. Na str. 392 czytam y tam : „P rzy ­

chylenie się (...) do w yw odów zaw a rty ch w zażaleniu pociąga za sobą w k onsekw encji te n Skutek, że o rg an , k tó ry w ydal zaskarżone p ostanow ienie, bądź je u ch y la, bądź zm ienia Jego treś ć zgodnie z w nioskiem zaw arty m w u zasad n ien iu ” .

29 T akże K. M a r s z a ! (Z akaz re fo rm a tio n is in peius w now ym u staw odaw stw ie k a rn y m procesow ym , Wyd. P raw n icze, W arszaw a 1970, s. 98) z ajm u je stanow isko, że o p ie ra ją c się n a a rt. 412 k.p.k. in sta n c ja a quo m oże o rzekać ty lk o zgodnie z żądaniem skarżącego

JO T ak ie stanow isko re p re z en to w a ł L. P e i p e r : K odeks postępow ania k arn eg o , w yd. III, K rak ó w 1933, s. £90.