Financiële gegevens bouwgrondexploitaties

(1)

Delft University of Technology

Financiële gegevens bouwgrondexploitaties

Financiële gegevens bouwgrondexploitatie gemeenten tot en met 3e kwartaal 2017 (1e

plaatsing)

Korthals Altes, Willem

Publication date 2017

Document Version Final published version Citation (APA)

Korthals Altes, W. (2017). Financiële gegevens bouwgrondexploitaties: Financiële gegevens

bouwgrondexploitatie gemeenten tot en met 3e kwartaal 2017 (1e plaatsing). OTB, Faculteit Bouwkunde, Technische Universiteit Delft.

Important note

To cite this publication, please use the final published version (if applicable). Please check the document version above.

Copyright

Other than for strictly personal use, it is not permitted to download, forward or distribute the text or part of it, without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license such as Creative Commons. Takedown policy

Please contact us and provide details if you believe this document breaches copyrights. We will remove access to the work immediately and investigate your claim.

This work is downloaded from Delft University of Technology.

(2)

Financiële gegevens bouwgrondexploitaties

Financiële gegevens bouwgrondexploitatie gemeenten tot en

met 3e kwartaal 2017 (1e plaatsing)

Willem Korthals Altes

(3)

2

Financiële gegevens bouwgrondexploitaties

Financiële gegevens bouwgrondexploitatie gemeenten tot en met derde kwartaal 2017 (1e plaatsing) Willem Korthals Altes

15 november 2017

OTB – Onderzoek voor de gebouwde omgeving Faculteit Bouwkunde, Technische Universiteit Delft Julianalaan 134, 2628 BL Delft

Tel. (015) 278 30 05 E-mail: OTB-bk@tudelft.nl http://www.otb.bk.tudelft.nl

No part of this report may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means, without written permission from the copyright holder.

(4)

Samenvatting

De grondverkopen op het gebied van bouwgrondexploitatie zijn met 25,6% gestegen naar € 1,3 miljard over de eerste 9 maanden van 2017. Het resultaat van gemeentelijke grondex-ploitaties is 5,6% hoger dan over dezelfde periode in 2016. Ongeveer 1/5 van de grondver-kopen is bedoeld voor bedrijventerreinen. Hiervan is bijna de helft (47%) verkocht in Noord-Brabant. Het merendeel (4/5) van de grondverkopen is echter voor locaties waar ook wonin-gen voorkomen. Hier ligt het zwaartepunt in de Stedenring Centraal Nederland waar de pro-vincies Noord- en Zuid-Holland, Noord-Brabant, Utrecht, Gelderland en Flevoland deel van uitmaken. Waar de grondopbrengsten zijn gestegen, blijven de lasten voor de aankoop van grond (nu € 88 miljoen) achter. Gemeenten kunnen kennelijk nog steeds gebruik maken van grondvoorraden die zijn opgebouwd voor de crisis.

Inleiding

Bijgaande rapportage bevat een weergave van de resultaten van gemeentelijke grondexploi-taties zoals gemeenten die verantwoorden in het Informatie voor derden (Iv3) systeem. Vanaf 2017 wordt gebruik gemaakt van een nieuw informatievoorschrift1_{. Een belangrijkste}

ontwikkeling is dat grondexploitaties van bedrijventerreinen niet meer worden weergegeven bij de andere grondexploitaties, maar worden opgevoerd bij het taakveld ‘Fysieke bedrijfsin-frastructuur’.

Iv3-Informatievoorschrift Gemeenten Verslagjaar 20172_{, blz. 16}

“3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur

Tot dit taakveld behoren activiteiten gericht op fysieke condities scheppen voor alle vor-men van bedrijvigheid:

- grondexploitatie bedrijventerreinen;

- ontwikkeling en onderhoud van bedrijfslocaties en (her)ontwikkeling van bedrijfspanden; - herstructurering en verduurzaming bedrijfslocaties;

- investeringen in winkelgebieden en winkelstrips; - werkzaamheden t.b.v. land- en tuinbouwgronden.

Onder bedrijventerreinen onder 3.2 wordt verstaan: locaties van enige omvang die expli-ciet als bedrijventerrein worden aangelegd en ingericht en die niet voor andere functies (zoals woningen) worden gebruikt.”

Daarnaast zijn er verschuivingen in de categorieën van kosten en opbrengsten. Dit heeft bij-voorbeeld tot gevolg dat mutaties in voorzieningen nu apart zichtbaar zijn.

De onderhavige rapportage bevat een overzicht van de resultaten tot en met het derde kwar-taal van 2017.

1_{Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2016) Iv3-Informatievoorschrift Gemeenten Verslagjaar 2017,}

http://vraagbaakiv3gemeenten.nl/files/2016-12/161220-iv3-informatievoorschrift-2017-v8.5.pdf (geraadpleegd op 11 mei 2017)

2_{Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2016) Iv3-Informatievoorschrift Gemeenten Verslagjaar 2017,}

http://vraagbaakiv3gemeenten.nl/files/2016-12/161220-iv3-informatievoorschrift-2017-v8.5.pdf (geraadpleegd op 11 mei 2017)

(5)

4 2 Cijfers 3e_{kwartaal 2017}

In het derde kwartaal van 2017 zijn de goede resultaten van het eerste halfjaar van 2017 doorgetrokken Zowel op het gebied van niet-bedrijventerreinen (‘wonen’) en fysieke bedrijfs-infrastructuur (‘economie’) is er sprake van baten die de lasten overstijgen (Tabel 1); het ge-boekte resultaat over de eerste drie kwartalen van 2017 is bijna het dubbele van dat over de eerste twee kwartalen (zie tabel 2).

Tabel 1 Gemeentelijke grondexploitaties (niet bedrijventerreinen) “Wonen’ en fysieke bedrijfsinfrastructuur ‘Economie’ tot en met 3e_{kwartaal 2017}

in € miljoen Wonen Economie Totaal

Baten Belastingen 0 0 0

Grond 1022 257 1279

Duurzame goederen 57 28 85

Pachten 110 4 114

Huren 23 28 52

Leges en andere rechten 18 2 19

Overige goederen en diensten (diversen) 61 15 76

Inkomens- en kapitaaloverdrachten 61 29 90

Rente en toegerekende rente 8 0 8

Dividenden en winsten 0 0 0 Financiële transacties 0 0 0 Mutatie reserves 0 0 0 Mutatie voorzieningen 33 4 37 Afschrijvingen 0 0 0 Overige verrekeningen 24 17 41 Totaal baten 1418 385 1803

Lasten Salarissen en sociale lasten 67 13 80

Belastingen 9 4 13

Grond 67 21 88

Pachten 0 0 0

Ingeleend personeel 22 4 25

Overige goederen en diensten (diverse) 171 19 190

Subsidies 1 11 12

Financiële transacties 0 0 0 Mutatie reserves 0 0 1 Mutatie voorzieningen 7 4 11 Afschrijvingen 13 22 35 Overige verrekeningen 14 25 39 Totaal lasten 925 234 1159 Resultaat 493 150 644

(6)

Tabel 2 Gemeentelijke grondexploitaties (niet bedrijventerreinen) “Wonen’ en fysieke bedrijfsinfrastructuur ‘Economie’ tot en met 2e_{kwartaal 2017}

in € miljoen Wonen Economie Totaal

Baten Belastingen 0 0 0

Grond 695 145 839

Pachten 75 4 79

Huren 19 17 36

Leges en andere rechten 17 1 19

Overige goederen en diensten (diversen) -86 12 -74

Dividenden en winsten 0 0 0 Financiële transacties 0 0 0 Mutatie reserves 0 0 0 Mutatie voorzieningen 0 0 0 Afschrijvingen 0 0 0 Overige verrekeningen 23 2 25 Totale baten 843 226 1069

Lasten Salarissen en sociale lasten 40 8 47

Belastingen 6 2 8

Grond 49 9 58

Pachten 0 0 0

Ingeleend personeel 14 3 16

Overige goederen en diensten (diverse) 107 22 129

Subsidies 1 11 12

Financiële transacties 0 0 0 Mutatie reserves 0 0 0 Mutatie voorzieningen 5 2 7 Afschrijvingen 6 5 11 Overige verrekeningen 55 12 68 Totale lasten 614 134 748 Resultaat 229 92 321

(7)

6

Alhoewel het resultaat van € 644 miljoen de voorbode lijkt te zijn van een resultaat dat het resultaat van 2016 (over het hele jaar € 390 miljoen) ruim zal overtreffen, hoeft dat niet het geval te zijn. Het resultaat is beperkt (5,6%) hoger dan dat van het derde kwartaal van 2016 (Tabel 3). Ook de ontwikkeling tussen tweede en derde kwartaal volgt sterk het beeld van verleden jaar. Het geeft wel duidelijk een ander beeld dan de jaren daarvoor en geeft aan dat nationaal gezien de crisis voorbij is op het terrein van bouwgrondexploitaties van gemeenten. De grondvekopen zijn wel sterk getegen in vergelijking met 2016 (+25,6%). De investeringen van gemeenten in grond (€ 88 miljoen) en duurzame goederen (€ 497 miljoen) geven niet aan dat gemeenten zelf stappen ondernemen om in te spelen op de groeiende vraag naar locaties voor ruimtelijke ontwikkeling. Dit kan enerzijds komen doordat veel gemeenten meer willen overlaten aan de markt, anderzijds kunnen veel gemeenten nog steeds gebruik maken van de voorraad aan gronden die voor de crisis is opgebouwd. Positief geformuleerd kan in ieder geval worden vastgesteld dat gemeenten (in een tijd waar lokaal al veel huizenkopers bereid zijn steeds meer te betalen voor een woning) op dit moment niet veel te veel gronden verwer-ven.

Tabel 3 Cijfers 3e_{kwartaal bouwgrondexploitatie gemeenten 2010-2016, 1}e_{plaatsing (in} mln. euro)

in € miljoen 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Baten Rente en afschrijvingen 67 60 23 57 31 11 25 Pachten 154 151 258 166 206 199 272 Opbrengst van grondverkopen 1296 1074 1005 913 871 1170 1018 Overige verkopen van duurzame goederen 112 93 113 103 61 60 89 Overige goederen en diensten (incl. Huren, personeel) 146 139 178 217 206 77 168 Overdrachten, bijdragen 317 191 174 149 113 126 91

overige baten 0 1 0 0 0 0 0

subtotaal 2091 1710 1750 1605 1487 1642 1663 verrekeningen 391 548 553 344 576 237 153 Totaal Baten 2482 2258 2303 1949 2064 1879 1816 Lasten Rente en afschrijvingen 90 104 104 111 111 62 75 Aankoop gronden 709 391 384 296 111 207 149 Overige aankopen en uitbestedingen duurzame goederen 805 771 866 647 473 500 470 personeel, plannen, belastingen, energie 89 75 118 69 62 56 84 Aankopen niet duurzame goederen en diensten 138 157 168 164 153 145 149 overdrachten, bijdragen 88 63 148 55 30 26 22 overige lasten 12 8 1 10 42 39 38 subtotaal 1930 1569 1788 1350 982 1036 987 verrekeningen 913 960 757 708 987 462 219 Totale lasten 2843 2529 2545 2059 1969 1499 1207 Resultaat -361 -271 -242 -109 95 380 610

(8)

Ontwikkelingen per provincie

Opmerkelijk is dat (met uitzondering van de provincie Groningen waar het resultaat € 357 dui-zend negatief is) de uitkomsten in alle provincies op het gebied van de niet-bedrijventerreinen positief zijn (Tabel 4)3_{. De grondopbrengsten zijn hierbij sterk geconcentreerd in de provincies}

gelegen in de Stedenring Centraal Nederland (Figuur 1).

Figuur 1: Verdeling grondopbrengsten over de provincies t/m 3e_{kwartaal 2017}

Bron: OTB op basis Iv3 gegevens gemeenten verzameld door CBS

3_{Hierbij is het resultaat van Flevoland niet meegenomen, omdat er een kennelijke fout zit in de gegevens van de gemeente}

Almere, waardoor de gronduitgiften erg rooskleuring zijn voorgesteld. Het in de IV3-gegevens geboekte positieve saldo (dat groter is dan het gehele weerstandsvermogen van de gemeente) rijmt niet met stukken die aan de gemeenteraad van Almere zijn verzonden, waaronder de herberekening van het weerstandsvermogen in de Programmabegroting 2018. Deze gemeente bepaalt sterk het beeld van de hele provincie die uit nog 5 andere gemeenten bestaat.

27% 17% 17% 11% 11% 8% 3% 2% 2%2% 0% Zuid-Holland Noord-Holland Noord-Brabant Utrecht Gelderland Overijssel Drenthe Friesland Zeeland Limburg Groningen

(9)

(10)

Tabel 4 Resultaten per provincie gemeentelijke grondexploitatie (niet-bedrijventerrein) tot en met 3e_{kwartaal 2017} Drenthe Fries-land Gelder-land Gronin-gen Lim-burg Noord-Brabant Noord-Holland

Over-ijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland Baten Belastingen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Grond 32 22 109 1 15 171 174 81 112 17 269 Duurzame goederen 1 0 24 0 0 7 23 -31 5 0 28 Pachten 0 0 2 1 0 5 89 1 7 0 5 Huren 1 0 2 1 0 5 2 2 1 0 10

Leges en andere rechten 0 0 0 0 0 17 0 0 0 0 0 Overige goederen en diensten (diversen) 1 -2 4 1 1 5 32 3 -1 1 16 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0 6 0 2 3 16 12 2 1 19 Rente en toegerekende rente 0 0 1 0 0 1 2 0 0 0 4 Mutatie voorzieningen 0 0 0 0 0 0 0 32 0 0 1 Overige verrekeningen 1 7 -1 0 3 4 -4 -1 0 0 15

Totaal baten 36 28 147 3 22 217 334 101 125 19 367

Lasten Salarissen en sociale lasten 1 1 10 1 2 11 5 6 7 2 20

Belastingen 0 0 1 0 0 2 1 0 1 0 3

Grond 4 1 7 0 0 16 4 1 10 5 17

Duurzame goederen 4 6 27 0 11 40 174 13 38 9 93

Pachten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Ingeleend personeel 0 0 3 0 0 2 5 1 2 0 7 Overige goederen en diensten (diverse) 3 2 27 1 3 17 19 11 20 1 65

Subsidies 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0 1 0 0 2 6 1 2 0 1 Rente en toegerekende rente 2 3 11 0 1 12 71 2 5 0 13 Mutatie voorzieningen 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 5 Afschrijvingen 0 0 5 0 0 3 1 1 2 0 2 Overige verrekeningen 9 11 8 0 1 16 -85 11 17 0 25

Totaal lasten 24 24 101 3 19 120 201 48 106 19 250

Resultaat 12 4 46 0 2 97 133 53 20 1 117

(11)

10

Tabel 5 Resultaten per provincie fysieke bedrijfsinfrastructuur tot en met 3e_{kwartaal 2017}

Drenthe Flevo-land Fries-land Gelder-land Gronin-gen Lim-burg Noord-Brabant Noord-Holland

Over-ijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland Baten Belastingen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Grond 6 12 3 33 2 3 121 5 12 35 8 17 Duurzame goederen 0 0 0 6 0 0 0 0 0 1 0 21 Pachten 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 Huren 1 1 0 1 1 0 7 1 1 1 0 14

Leges en andere rechten 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 Overige goederen en diensten (diversen) 0 0 0 4 1 0 0 1 1 0 1 7 Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0 0 5 0 0 20 0 3 0 0 1 Rente en toegerekende rente 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Mutaties voorzieningen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 Overige verrekeningen 0 0 0 6 0 0 1 8 0 0 0 2

Totaal baten 7 13 3 56 4 4 150 16 17 37 13 63

Lasten Salarissen en sociale lasten 0 1 0 2 0 1 3 1 3 0 0 2

Belastingen 0 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0 1

Grond 0 0 0 4 0 0 8 7 0 0 0 0

Duurzame goederen 1 0 1 12 0 2 33 2 6 13 2 5

Pachten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Ingeleend personeel 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 Overige goederen en diensten (diverse) 1 2 0 4 1 1 6 1 3 -10 0 11

Subsidies 0 0 0 0 0 0 11 0 0 0 0 0

Inkomens- en kapitaaloverdrachten 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 Rente en toegerekende rente 1 1 0 5 3 2 6 3 4 0 1 8 Mutatie voorzieningen 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0 Afschrijvingen 0 0 0 1 3 0 1 0 0 0 0 16 Overige verrekeningen 0 0 0 4 1 0 10 4 3 0 0 2

Totaal lasten 4 4 1 34 8 6 83 20 20 4 4 47

Resultaat 4 9 2 22 -4 -2 68 -4 -3 33 9 17

(12)

Wat betreft fysieke bedrijfsinfrastructuur (Tabel 5) is er sprake van een nog grotere concentratie van grondopbrengsten in met name Noord-Brabant, maar ook in, Utrecht, Gelderland en Zuid-Holland (Figuur 2). Dit komt waarschijnlijk, omdat in de diensteneconomie veel grondexploitaties voor bedrijvigheid betrekking hebben op locaties waar ook andere functies (zoals wonen) te vin-den zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Zuidas in Amsterdam en veel stationslocaties. Locaties die ook voor woningen worden gebruikt dienen immers bij de niet-bedrijventerreinen te worden verantwoord.

Figuur 2: Verdeling grondopbrengsten fysieke bedrijfsinfrastructuur t/m 3e_{kwartaal 2017}

Bron: OTB op basis Iv3 gegevens gemeenten verzameld door CBS

47% 13% 13% 7% 5% 5% 3% 2% 2% 1% 1% 1% Noord-Brabant Utrecht Gelderland Zuid-Holland Overijssel Flevoland Zeeland Drenthe Noord-Holland Limburg Friesland Groningen

(13)

12 OTB – Onderzoek voor de gebouwde omgeving Verantwoording

De gegevens in dit rapport zijn ontleend aan ‘Informatie voor derden’ (Iv3) rapportages van ge-meenten, die worden verzameld door het CBS en beschikbaar worden gesteld als open data. Deze cijfers hebben niet het CBS- kwaliteitsstempel, maar zijn volgens een wettelijke verplich-ting (sanctie opschorten uitbetalingen van algemene uitkering gemeentefonds) door de ge-meenten aangeleverd aan het CBS. Het CBS publiceert de gegevens die op tijd binnen zijn als 1e_{plaatsing, ca 2 maanden later wordt ook een 2}e_{plaatsing gepubliceerd op grond van}

eventu-eel nagekomen inzendingen. Wat betreft de jaarrekeningen (sluitingsdatum 15 juli dus ruim na afloop van het voorgaande jaar) zijn deze verschillen klein (in de meeste jaren 0; in 2014 een tekort dat 12 miljoen groter is) Informatie hierover kan worden gevonden op de website van het CBS: http://iv3statline.cbs.nl. Belangrijke doelstelling van Iv3 is dat per kwartaal gegevens voor het EMU-saldo worden aangeleverd. Hierdoor zijn ook per kwartaal gegevens beschikbaar over grondexploitaties in Nederland. Naar verwachting zullen vooral de gegevens die van belang zijn voor dit EMU-saldo (externe transacties) beter in deze data zijn opgenomen dan interne her-waarderingen (via verrekeningen) van grondportefeuilles (irrelevant voor EMU-saldo). De wijze waarop gemeenten gegevens moeten aanleveren wordt door de Rijksoverheid be-paald in een Iv3-informatievoorschrift (zie voor 2016: https://www.rijksoverheid.nl/documen- ten/regelingen/2015/10/01/concept-iv3-informatievoorschift-gemeenten-en-gemeenschappe-lijke-regeling-verslagjaar-2016-inclusief).

In de analyse is slechts gebruik gemaakt van gegevens die gemeenten opvoeren onder de Iv3-functie 830 Bouwgrondexploitatie. In dit informatievoorschrift (dat jaarlijks wordt herzien) wordt deze functie als volgt omschreven (2015, blz. 36):

“Tot deze functie behoren activiteiten waarbij ruwe onbebouwde gronden dan wel voor sanering en reconstructie bestemde gronden onder aanwending van arbeid, materialen en kapitaalgoe-deren omgevormd worden tot een gevarieerde hoeveelheid aan derden te verkopen dan wel in erfpacht uit te geven bouwterreinen, terwijl daarbij straten, pleinen, plantsoenen en rioleringen in de regel om niet in beheer en onderhoud worden genomen.

Kernwoorden bij deze functie zijn: – grondverwerving;

– bouwrijp maken; – woonrijp maken;

– financieringskosten en administratiekosten voor bouwgrondexploitaties; – bovenwijkse voorzieningen;

– structuur- en bestemmingsplannen (voor zover betrekking hebbend op bouwgrondexploitatie); – acquisitiekosten (met het oog op te verkopen percelen);

– erfpacht.”

De categorieën van baten en lasten worden in het zelfde document gedefinieerd. Hierbij worden de volgende hoofdcategorieën onderscheiden

Lasten:

1. Salarissen en Sociale lasten 2. Rente afschrijving kapitaallasten 3. Goederen en diensten

4. Overdrachten

5. Financiële transacties 6. Verrekeningen

Baten

1. Rente, winstuitkeringen en afschrijvingen 2. Goederen en diensten

3. Overdrachten

4. Financiële transacties 5. Verrekeningen

(14)

Binnen de hoofdcategorieën voor goederen en diensten bestaan categorieën wat betreft goe-deren en diensten zoals bij lasten voor 3.0 Personeel van derden (bijvoorbeeld van advies- en ingenieursbureaus), 3.3.2 Aankoop gronden, 3.3.3 Overige aankopen en uitbestedingen duur-zame goederen (onder andere koopsommen van bestaande gebouwen en de uitbesteding van investeringswerken bij het bouw- en woonrijp maken van terreinen) en 3.4.3 Aankopen niet duurzame goederen en diensten (zoals ‘meubilair voor wegen, straten en pleinen’ en ‘bouwma-terialen, zoals asfalt, stenen, zand, cement, hout en betonijzer ten behoeve van werken, ook al worden deze dadelijk ter beschikking van een aannemer gesteld’).

Bij de baten is de uitsplitsing van goederen en diensten in onder meer 3.2.2 Pachten (waar een periodieke erfpachtcanon op wordt verantwoord, maar niet de afkoop van een canon voor bij-voorbeeld 30 of 50 jaar), en 3.3.1 Opbrengst van grondverkopen (opbrengsten eigendomsover-dracht inclusief afkoopsommen van erfpacht).

Bij de overdrachten gaat het bijvoorbeeld om rijks- en provinciale subsidies die ter beschikking worden gesteld aan de gemeente (baten) of (qua lasten) bijdragen van de gemeenten aan an-deren t.b.v. grondexploitatie.

Een belangrijke categorie zijn de verrekeningen. In algemene zin betreft dit zaken die geen rela-tie hebben met transacrela-ties met derden. Binnen het geheel van de gemeenten moeten deze ver-rekeningen (van baten en lasten) in evenwicht zijn. Ter informatie gaat het hier bijvoorbeeld om zaken als: 6.0 Reserveringen (verrekeningen met reserves en voorzieningen op de balans), 6.1 Kapitaallasten (dit is de tegenhanger van de hoofdcategorieën rente en afschrijvingen nodig om van kasstelsel naar baten-lastenstelsel te komen). 6.2.2 Overige (vergelijkbaar met 6.1, maar dan voor goederen: “Voor zover aanschaf en verbruik van goederen niet in hetzelfde dienstjaar plaatsvinden, bestaat in een stelsel van baten en lasten de mogelijkheid het verbruik van die goederen door activering over de verschillende dienstjaren te verdelen. Daartoe worden de aanwezige voorraden via de balans naar het volgende dienstjaar overgeboekt.”), 6.3 Overige verrekeningen (activering van lasten die niet vallen onder eerdere categorieën en herwaarde-ring van activa en passiva).

(15)

OTB – Onderzoek voor de gebouwde omgeving

Faculteit Bouwkunde, TU Delft Julianalaan 134, 2628 BL Delft Postbus 5043, 2600 GA Delft Telefoon: +31 (0)15 278 30 05 E-mail: OTB-bk@tudelft.nl