17 Szczygielska IzabelaGołębiewski Marcin

WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018

streszczenie

K iszonka z kukurydzy to podstawowa pasza objętościowa i główne źródło energii w żywieniu zwierząt przeżuwających. Celem pracy była analiza zmian wybranych elementów składu chemicznego kiszonki z kukurydzy w trakcie jej przechowywania. Ocenie pod- dano 102 próbki kiszonek pochodzących z 10 gospodarstw. W pobranym materiale oznac- zono zawartość suchej masy, białka ogólnego, włókna surowego, skrobi całkowitej, cukru ogółem, tłuszczu surowego, popiołu surowego, kwasu octowego, propionowego i mlekowego.

Po przeprowadzonej analizie stwierdzono, że z upływem czasu kiszonka z kukurydzy charakteryzowała się odpowiednim poziomem analizowanych cech, mieszczących się w stan- dardach dla tego typu paszy.

abstract

M aize silage for basic roughage and energy source in the feeding of ruminants. An attempt to make a chemical analysis of maize silage during its operation. 102 samples of memory silages from 10 farms were assessed. In the downloaded material marked of dry matter, total protein, crude fiber, total starch, total sug- ar, crude fat, acetic acid, propionic acid and lac- tic acid. After the analysis, that over time corn silage has clearly become an established feature that meets the standards for this type of fodder.

Szczygielska Izabela Gołębiewski Marcin

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Wydział Nauk o Zwierzętach

Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt Zakład Hodowli Bydła

ul. Ciszewskiego 8, 00-001 Warszawa

Zmiany wybranych elementów składu chemicznego kiszonki z kukurydzy w trakcie jej przechowywania

Changes of selected elements chemical composition of maize silage during storage

S łowa kluczowe: kukurydza, kiszon- ka, skład chemiczny, sucha masa, kwasy kiszonkowe.

K ^{ey words:} maize, silage, chemical compo- sition, dry matter, silage acids.

N

2(20)/2018 N

P

17

S

. 17 - 25

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018

Wstęp

K iszonka z kukurydzy jest popularna w żywieniu zwierząt przeżuwających. Jest relatywnie tanią paszą objętościową, przyczynia się do wzrostu wydajności mlecznej oraz chara- kteryzuje się optymalnym składem substancji pokarmowych (CHABUZ I IN., 2012; KOW- ALIK I MICHALSKI, 2009). Do czynników, które mają wpływ na ilość uzyskanej paszy, zawartej w niej suchej masy oraz jej wartość energetyczną można zaliczyć właściwy dobór odmiany kukurydzy, zastosowanie odpowied- niej agrotechniki oraz określenie odpowied- niego terminu zbioru roślin przeznaczonych na kiszonkę. Podwyższenie wysokości cięcia roślin przy zbiorze poprawia strawność paszy oraz wydajność zwierząt (CHABUZ I IN., 2012;

CURRAN I POSCH, 2000; MINAKOWS- KI, 2014).

Obecnie kiszonka z kukurydzy w żywieniu krów mlecznych oraz młodego bydła opasowego stanowi podstawowe źródło energii. Pasza ta charakteryzuje się dużą koncentracją łatwostrawnych węglowodanów, optymalną zawartością włókna surowego (20,6

% s.m.) oraz niską zawartością białka (7,6

% s.m.) (PODKÓWKA I PODKÓWKA, 2011). Dla efektywniejszego wykorzystywania składników energetycznych kiszonki z kukury- dzy należy równocześnie stosować pasze mniej energetyczne, o wyższej zawartości białka, np. kiszonki z traw lub z roślin strączkowych.

W kiszonce z kukurydzy występuje nie- dobór składników mineralnych, witamin i karotenu, aby uzupełnić te niedobory należy zastosować odpowiednie mieszanki miner- alne (PODKÓWKA I PODKÓWKA, 2004).

Ważnym źródłem energii dla zwierząt przeżuwających jest skrobia pochodząca z kolb, jej poziom, rozkład żwaczowy i strawność w jelicie cienkim. W odpow- iednio przygotowanych kiszonkach pozi- om skrobi powinien przekraczać 30 %

2014). Więcej skrobi zawierają rośliny zbier- ane w późniejszym okresie zbioru o wyższej zawartości suchej masy (ŁOZICKI I IN., 2008).

Dla krów mlecznych dzienna dawka może wynosić do 60 % suchej masy dawki pokarmowej (40-50 kg kiszonki). Natomiast w żywieniu bydła opasowego dzienna dawka kiszonki może wynosić do 30 kg. Prowadzi to do maksymalnego wykorzystywania potencjału produkcyjnego zwierząt (PODKÓWKA, 2005).

Celem pracy była analiza zmian składu chemicznego kiszonki z kukurydzy w trakcie jej przechowywania.

Metodyka

B adanie przeprowadzono w 10 gospo- darstwach położonych w województwie wiel- kopolskim, w okresie od listopada 2015 roku do listopada 2016 roku. Warunki sporządzania kiszonek były zbliżone we wszystkich gos- podarstwach. Stosowano zbiór sieczkarniami polowymi wyposażonymi w gniotowniki zi- arna. Termin zbioru w gospodarstwach był zróżnicowany, zależał od fazy rozwojowej roślin.

Kiszonki ugniatano za pomocą ciągników rol- niczych, a przechowywane były w silosach przejazdowych. Próbki pobierane były raz w miesiącu. Łącznie ocenie laboratoryjnej pod- dano 102 próbki kiszonki. We wszystkich prób- kach kiszonki przeprowadzono analizę składu chemicznego. W pobranym materiale oznac- zone zostały następujące parametry kiszonki:

sucha masa, białko ogólne, tłuszcz surowy, włókno surowe, popiół surowy, bezazotowe wyciągowe, frakcja kwaśnego włókna detergen- towego (ADF), frakcja neutralnego włókna de- tergentowego (NDF), skrobia, kwasy: mlekowy, octowy, propionowy. Analizy te wykonane były metodą spektrometrii w bliskiej podcz- erwieni (NIR), spektrofotometrem DR 2500.

Zebrane dane poddano analizie stat-

WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018

23. Wpływ numeru pobrania na kształtowanie się parametrów składu chemicznego kiszonki przeprowadzono przy użyciu analizy wariancji jednoczynnikowej ANOVA.

Wyniki i dyskusja

O cenę składu chemicznego możemy rozpatrywać w kilku aspektach, głównie świadczące o jakości pokarmowej i odżywczej oraz poprawiającej jakość przebiegu procesów fermentacyjnych. Do parametrów decydujących o jakości pokarmowej kiszonki z kukury- dzy zalicza się skład chemiczny i zawartość składników pokarmowych, takich jak sucha masa, białko ogólne, cukry ogółem, tłuszcz surowy, włókno surowe, NDF (frakcja neutral- nego włókna detergentowego), ADF (frakcja kwaśnego włókna detergentowego) i skrobia, a także składników mineralnych, w tym wap- nia, fosforu, potasu, magnezu, sodu, fosforu i siarki. Do grupy składników które decydują o prawidłowym przebiegu procesu zakiszenia zaliczamy: kwas octowy, mlekowy i propionowy.

Wyniki dotyczące składu chemicznego i stat- ystyki opisowe dla analizowanych cech przed-

stawiono w tabeli 1. W badanej analizie nie st- wierdzono istotnego wpływu na kształtowanie się zawartości popiołu surowego.

Zawartość suchej masy w badanych kiszonkach kształtowała się na poziomie 356,32 g•kg

, wykazała się małym odchyl- eniem standardowym wynoszącym 50,13.

Wskaźnik zmienności (V) dla analizowanej cechy był niski i wynosił 14,07%. Na początku okresu przechowywania sucha masa ulegała bardzo dużym wahaniom (Wyk. 1). Mogło być to związane z trwaniem procesów fermen- tacyjnych. Później wartość ustabilizowała się i zmiany z upływem czasu były coraz mniejsze.

Na poziomie trzech pierwszych miesięcy am- plituda pomiarów była bardzo duża, wynosiła 157,5 g•kg

s.m., w późniejszych miesiącach wahała się w mniejszym przedziale wynoszącym 58,14 g•kg

s.m.

Zawartość białka ogólnego przed- stawiono na wykresie 2. W pobranych prób- kach kiszonki zawartość ta kształtowała się na poziomie 74,50 – 94,02 g•kg

s.m. Jak po- daje ANONIMUS (2010), pasza objętościowa z całych roślin kukurydzy powinna zawierać 92,5 - 111,7 g białka •kg

suchej masy. Według

N

2(20)/2018 N

P

19

Z

ZkukurydZywtrakciejejprZechowywania

s

. 17 - 25

T abela 1. Statystyki opisowe dla analizowanych cech (n=102)

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WEISSA (2002) poziom białka jest zależny od

dojrzałości roślin kukurydzy. Podczas zbioru zielonki przy dojrzałości pełnej woskowej ziar- na oraz średnim udziale kolb zawartość białka w suchej masie wynosi 8,1 %. Kiszonki w bada- niu własnym charakteryzowały się odpowied- nim poziomem białka ogólnego, jedynie pod koniec okresu przechowywania zaobserwowano jego spadek poniżej 7% w suchej masie.

Na wykresie 3 przedstawiono zawartość cukru ogółem w kiszonce z kukurydzy, w trak- cie jej przechowywania od listopada 2015 r. do listopada 2016 r. Zawartość charakteryzowała

g•kg

s.m. W pierwszym miesiącu, na początku rozpoczęcia procesów zakiszania osiągnęła wartość 12,73 g•kg

s.m. Z upływem kolejnych miesięcy wartość ta wynosiła średnio 12 g•kg

s.m. Zgodnie z przebiegiem procesów fermen- tacyjnych i wykorzystaniem cukru przez bakte- rie wyznaczona linia tendencji jest spadkowa.

Wysoka zawartość cukru wpływa na rozwój bakterii fermentacji mlekowej. Według sto- sunku zawartości cukru do pojemności bufo- rowej kukurydza jest rośliną która łatwo się kisi (SELWET I IN., 2015).

Tłuszcz surowy określa się jako wyciąg

W ykres 1. Zmiany średniej zawartości suchej masy.

W ykres 2. Zmiany średniej zawartości białka ogólnego.

WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018

koenergetyczne kwasy tłuszczowe. Zawartość tłuszczu surowego w analizowanych prób- kach wynosiła od 30,33 do 45,00 g•kg

s.m.

Najwyższą wartość osiągnięto w drugim miesiącu od zakiszenia, natomiast najniższą w ostatnim, czyli jedenastym miesiącu od zakisze- nia (wykres 4). Poziom tłuszczu w badanym ma- teriale zachowuje się w miarę stabilnie. Spadek zawartości z 45,00 g•kg

s.m. do 32,94 g•kg

s.m. mógł wynikać ze zmian w składzie botan- icznym zakiszonego materiału znajdującego się w różnych częściach pryzmy. W żywieniu bydła tłuszcz surowy charakteryzuje się dużą energetycznością, a jego nadmiar zakłóca fermentację w żwaczu (CHOLEWIŃSKI, 2011).

PRZYBYLSKI I IN. (2002) w swoi- ch badaniach wykazali, że rośliny późno zbi- erane o większej zawartości suchej masy, charakteryzują się wyższym poziomem skrobi.

Kiszonka z całych roślin kukurydzy powinna zawierać powyżej 30% skrobi w suchej masie.

W badaniach własnych, średni poziom skrobi w całym okresie przechowywania wynosił 370,18 g•kg

s.m. Najwyższy poziom odnotowano w drugim miesiącu kiszenia (470,00 g•kg

s.m.), natomiast najniższa wartość miała miejsce w pierwszym miesiącu kiszenia (306,81

g•kg

s.m.) (Wyk. 5). W późniejszych miesiącach średnia wartość utrzymywała się na jednakowym poziomie. Wyznaczona linia ten- dencji jest lekko wzrastająca. Skrobia i cukry trawione są w 98 %. Parametry te zależne są od odmiany oraz warunków siedliskowych i agro- techniki. Zbyt wysoki poziom skrobi w dawce pokarmowej może wpływać na powstawanie chorób metabolicznych i spadku produkcji mleka (KUŚNIEREK, 2014). W przeprow- adzanych badaniach średnia zawartość skrobi w kiszonkach była prawidłowa, spadek pozio- mu wynikał z wykorzystywania węglowodanów na procesy fermentacyjne.

Na wykresie 6 przedstawiono zawartość włókna surowego wartość ta była zmienna 136,2 - 198,72 g•kg

s.m. Najwyższy poziom odnotowano w pierwszym miesiącu kisze- nia (198,72 g•kg

s.m.), natomiast najniższa wartość miała miejsce w drugim miesiącu kiszenia (136,20 g•kg

s.m.). W kolejnych miesiącach średnia zawartość włókna sur- owego mieściła się w granicach 168,43 g•

kg

s.m. Nie stwierdzono istotnego wpływu na kształtowanie się zawartości frakcji kwaśnego włókna detergentowego (ADF) oraz frakcji neutralnego włókna detergentowego (NDF).

O jakości kiszonek oraz ich przydatności

N

2(20)/2018 N

P

21

Z

ZkukurydZywtrakciejejprZechowywania

s

. 17 - 25

W ykres 3. Zmiany średniej zawartości cukru ogółem.

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018

W ykres 4. Zmiany średniej zawartości tłuszczu surowego.

W ykres 5. Zmiany zawartości skrobi całkowitej.

W

WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018

w żywieniu zwierzą decyduje zawartość kwasów organicznych (PODKÓWKA I POTKAŃSKI, 1993). Zawartość kwasu oc- towego kształtowała się na poziomie 118,90 g•kg

s.m. Cecha ta charakteryzuje dużą zmiennością, co wskazuje na prawidłowości procesów kiszenia i duże zróżnicowanie na etapie przygotowania. Natomiast zawartość kwasu mlekowego, najbardziej pożądanego w kiszonkach średnio wynosiła 46,31 g•kg

s.m. Cechą charakterystyczną kwasu mlekowego są silne właściwości konserwujące (NOWAK I ŠAŘEC, 2001).

W badanych próbkach kiszonek oznac- zono również kwas propionowy, jego zawartość znajdowała się na poziomie ok. 0,71 g•kg

1

suchej masy (Wyk. 7). Najwyższą wartość osiągnął w pierwszym (1,27 g•kg

s.m.) i trzecim (1,45 g•kg

s.m.) miesiącu od za- kiszenia. W kolejnych miesiącach kwas pro- pionowy występował w śladowych ilościach.

Według PYSIA I IN. (2008) kwas propi- onowy występuje w największych ilościach

losu, jak i po ekspozycji tlenowej. Można też stosować dodatek kwasu propionowego w celu zahamowania rozwoju drożdży i pleśni (NOWAK I ŠAŘEC, 2001). Zaletą jest także zwiększenie odporności na rozkład tlenowy w kiszonce z kukurydzy. Kiszonki niestabilne tlenowo pogarszają fermentację w żwaczu, obniżają wykorzystanie białka paszy oraz syntezę białka mikrobiologicznego. Karmienie taką kiszonką powoduje obniżenie odporności zwierząt, co może prowadzić do wystąpienia mastitis, biegunek lub chorób racic (KUKIER I IN., 2014). W ocenianych próbkach zawartość kwasu propionowego była odpowiednia.

N

2(20)/2018 N

P

23

Z

ZkukurydZywtrakciejejprZechowywania

s

. 17 - 25

W ykres 7. Zmiany średniej zawartości kwasu propionowego, mlekowego i octowego.

Podsumowanie

U zyskane dane z przeprowadzonej analizy stanowią istotną informację o zmianie składu chemicznego i wartości odżywczej paszy objętościowej. Średnia zawartość suchej masy w badanych próbach wynosiła 356,32 g•kg

. Charakteryzowała się względną stabilnością.

Zawartość skrobi, cukrów i tłuszczów w dru-

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 gim miesiącu kiszenia osiągała najwyższą

wartość, co wynikało z trwających procesów zakiszania, w późniejszych miesiącach wartości ustabilizowały się i były średnio na jednakowym poziomie. W badanych kiszonkach zawartość białka charakteryzowała się odpowiednim poziomem ok. 81,84 g•kg

s.m. Zawartości kwasu propionowego w pierwszym i trzecim miesiącu od zakiszenia osiągnął najwyższą wartość, później badana cecha ustabilizowała się i wynosiła średnio 0,55 g•kg

s.m. Badana analiza wybranych składników chemicznych kiszonek z kukurydzy we wszystkich gospo- darstwach, z upływem czasu charakteryzowała się wartościami mieszczącymi się w zakresach standardowych, typowych dla tego typu paszy.

Literatura

CHABUZ W., LITWIŃCZUK Z., TETER W., STANEK P., BRODZIAK A. 2012. Pokry- cie potrzeb pokarmowych i koszty produkcji mleka w gospodarstwach o różnych systemach żywienia krów. Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego. 8, 2, 27-39.

CHOLEWIŃSKI W. 2011. Paszowa łamigłówka. Hodowla i chów bydła. 1, 14-16.

CURRAN B., POSCH J. 2000. Agronomic Management of Silage for Yield and Quality (Silage Cutting Height). Crop Insights. 10, 2, 1-4.

KOWALIK I., MICHALSKI T. 2009.

Zawartość suchej masy jako szacunkowy wskaźnik wartości pokarmowej kiszonki z ku- kurydzy. Nauka Przyroda Technologie. 3, 2, 65- 74.

KUKIER E., KWIATEK K., GRENDA T., GOLDSZTEJN M. 2014. Mikroflora kiszonek. Życie weterynaryjne. 89, 12, 1031-

KUŚNIEREK S. 2014. Kiszonka z kukurydzy - energia z całej rośliny. Hoduj z głową. 78, 44- 45.

ŁOZICKI A., LISOWSKI A., KOSTYRA K., CHLEBOWSKI J. 2008. Ocena wartości pokarmowej i jakość kiszonki z kukurydzy sporządzonej w formie minisilosów. Problemy Inżynierii Rolniczej. 3, 59-67.

MINAKOWSKI S. D. 2014. Kukurydza pod- stawowe źródło energii w żywieniu bydła.

Hodowca bydła. 9, 23-26.

NOWAK J., ŠAŘEC P. 2001. Wybrane czyn- niki decydujące o jakości kiszonek w belach cyl- indrycznych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 5, 95-100.

PODKÓWKA W., PODKÓWKA Z. 2004.

Metody konserwowania zielonek. Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. T. 3 pod redakcją D. Jamroz, Polskie Wydawnictwo Naukowe Warszawa.

PODKÓWKA Z., PODKÓWKA L. 2015.

Wpływ typu mieszańca na skład chemiczny i strawność substancji organicznej kiszonki z całych roślin kukurydzy. Nauka Przyroda Tech- nologie. 9, 2, 10.

PODKÓWKA Z., PODKÓWKA L. (2011).

Chemical composition and quality of sweet sorghum and maize silages. Journal of Central European Agriculture. 12, 2, 294–303.

PODKÓWKA W. 2005. Kukurydza w żywieniu zwierząt. Kukurydza rośliną przyszłości. 3, 67- 70.

PODKÓWKA W., POTKAŃSKI A. 1993.

Wpływ czynników chemicznych i fizycznych

na przydatność pasz do zakiszania. Zeszyty

Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 40,

WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (20)/2018

29-42.

PRZYBYLSKI M., POTKAŃSKI A., BO- DARSKI R., KRZYWICKI S., KOSTU- LAK - ZIELIŃSKA M., KUBIAK M. 2002.

Rozkład żwaczowy skrobi i białka w kiszonce z kukurydzy w zależności od zawartości suchej masy i sposobu konserwacji. II Sympozjum Centrum Biomonitoringu, Biotechnologii i Ochrony Ekosystemów Dolnego Śląska. Ofi- cyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.

Wrocław. 171-176.

PYŚ J. B., KANIA K., GRZYB J., KARPO- WICZ A., BARABASZ W., KOŃSKI J. 2008.

Jakość kiszonek z kukurydzy z dodatkiem śruty poekstrakcyjnej rzepakowej oraz preparatu bakteryjnego lub chemicznego. Medycyna Weterynaryjna. 64, 11, 1344-1348.

SELWET M., GOLBAS M., PORZUCEK F., CŁAPA T., MAJCHRZAK L. 2015.

Wpływ mieszanin wybranych szczepów bak- terii fermentacji mlekowej na skład chemiczny i liczebność mikroorganizmów w kiszonkach z kukurydzy. Wiadomości zootechniczne. R.

LIII, 1, 10-16.

Anonimu 2010. Tabele składu chemicznego i wartości pokarmowej pasz krajowych. Dane zawarte w Bazie Danych Pasz Krajowych (2010). Wyd. IZ Państwowy Instytut Badaw- czy. Wyd. 3. Kraków-Balice. ss. 101.

WEISS J. 2002. Mais - tiergerecht und qual- itätsbewusst veredeln. Die Melktert Kommis- sie. 35-39.

N

2(20)/2018 N

P

25

Z

ZkukurydZywtrakciejejprZechowywania

s

. 17 - 25