Mrozik Konrad

1

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

: '-.V .

<Mł ł t I I I • M U M M i n M I M I M I I H I l I t l l l M I l M I M I I- 4 ł ę / ^ 6 3 oA v .

; - . I./1. Relacja lo. ) 0 Ó, / ~ * 0

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ^

■

“I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora ---- 'II. Materiały uzupełniające relację Ą \

.

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — -

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) ---- III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945

£ MIII./5. Inne ---- '

• • *

a

- u

V. Korespondencja

, . k » A... ...

i . L C

V. Nazwiskowe karty informacyjne At-, J

X .

-

■ ' .

2

3

V f J ą t k i z m o i o h w e p o e m i e ń / j a k o m a o z y c l t l t z

»mmmm9UM9mmrn»»*»mMm9*mmm9mmmnMmmmmmm

P a i i f t t i j a k d z i ś t o • p o t t a n i t . W i c

pamiętam

t a j n e g o n a u o z a n i a . Z n a k r o z p o z n a w c z y t w r ę k u g a z e t a , p o d e j ś c i e d o p a r a p e t u o k n a w h o l u d w o r c a g ł ó w n e g o , p r z e g l ą d a n i e j a j / n a a * c h y l o n e j a t r o n i e p r z e k r e ś l e n i e w k e z t a i o i e l i t e r y

1

M a ł o b y ł o w t e j c z y ś c i h e l u o s ó h * P r z e c h o d z i ł y o b o k a n i e . K a g l e p o d e s z ł a “ P a n i Z o s i a * i z u ś m i e c h e m * c o n a J a n i e j d o b r e j z n a j e n e j • z a g a d a ł a t " T u c h o l a ? " . P o p o t w i e r d z e n i u

»

K o n t a k t y p o w t a r z a ł y a i f • • • P e ł n i ł e m z l e c o n e m i p r z e z k i e - / r o m n i k e o d d z i a ł u p o w i a t o w e g o AK p o r . " D a n a " z a d a n i a o r g a n i z a c j i

e l e o l a z k o l n i o t w a w p o w i e c i e t u o h o l a k i w w k o n t a k c i e z w ł a d z a m i

\j

J a k o r e f e r e n t p o w i a t o w y T O S k o n t a k t o w a ł a ® a l ę z w i z y t a t o r a ®

\j w B y d g o e z e z y / p a . " Z o a l a * / , s p o t y k a ł e m J ó z e f a G u t a c h a n a k o n t a k * t a o h w B y d g o e z e z y / g d z i e p o z n a l i ś m y e l f / , u t r z y m y w a ł ot? c z y s t e k o c * t a k t y z n a u c z y c i e l a m i z p o w i a t u , p r o w a d z ą c y m i k o m p l e t y i d z i a ł a ł * n o ś ó o ś w i a t o w ą / p r o w a d z e n i ® b i b l i o t e k , w y p o i y c z a n l o k a i ą i e k 1 c z a * a o p i a a i p o l a k i o h , p r o p a g a n d a n a r z e c z u t r z y m a n i a p o l a k o ś c i / .

v w y j ą t k o w o t r u d n e j a y t u a o j i / j a k a l e t n i a l a w p o w i e c i e / * i c h y b a w w y j ą t k o w o a k r o ta n y e h r o z a i a r e e h w a r u n k o w a n y e h e i l n ą i n w i * g i l a e j ą e l e m e n t ó w n i e a i e o k i e h * n a u c z y c i e l e p o d j f l i a l f z a d a ó

d o s t a n i a d e d z i a t w y , p r z e m y c a n i a k a i ą s e k p o l e k i o h , k t ó r y c h n a o g ó ł b y ł o s p o r o . T k w i ł y n a o g ó l n a a t r y c h a e h , g d z i e ś w u k r y t y c h d z i u * r a e h . . . K t i ą t t a u j f t a e a t r o Z n ą r f k ą e b e e z l a k r ą g s w o i e h " b y s n ó w

4

z

r '

p r z e iU z g n ą i alf . . « *

Vśród na uczy o le li p ailftan następujących współpracowników t

/ 7 /

Clapluch J ó z e f , Marian Zwłoki, M arian Sobaokl /b y ł o lob n i e w ie l u /.

Ich n a n i s b a , jako znanych ml sprzed wojny, dobrze parnię, tao. Przeżyli zresztą szczę śliw ie lata okupacji • • •

Szeregi "b ib lio te k a r zy " były za to l i c z n e . • • Wyczuwało s l« ich nu każdym kroku* • •

Trzeba to podnieść, te mimo ostryoh nakazów, d zie c i na weiach powiatu tuoholskiego, jak zresztą i r o d z ic e , mówili po

polsku i czy tali dużo, bardzo dużo *** myślę d z ię k i skutecznej propagandzie na rzecz utrzymania polskości*

Osoby •> świadkowie t

:

» Ciepłuch Jó ze f / ♦ Warszawa/

• lw ioki M arian, zau* po wojnie w Bydg. ul* Morcinka 6/85 / ♦ Bydgoszcz/

- Sobaoki M arian, zau* podobno w pow* tucholskim

oraz t

• Gutsche J ó z e f , uczestnik erg* tajnego nauozania w pow* ohełm*

sk in , zau* Chełmno, ul* Dworcowa 9* Spotykałem go na kontak*

ta oh w Bydgoszczy / 19**3»l9**V gdzie go poznałem*

• Llpaka W ale rie, wizytator TOK, paeud* "Z o s ia " / w czasie okup*/

• Synakiewloz Roman, sekreterz Urzędu Gminnego w Bysławiu /p r z e d 1939 r * / *

Konrad Mrozlk

Absolwent f i l o l o g i i franouskiej i Studium V , f * Uniw. Poznański er o Organizator tajnego zorg* nauozania w pow* tuoholekin w okreeie okup*

Referent powiatowy TOK

5

LI0J3 ?2Z''00DY JAICO 2030EIIXA UZDZJ 10X1330 I PO^GOUIKA 2Y3ACKI300.

30JK0T GOSPODARCZY. POMOC POTRZEHJJAGYM .

V

Dna roiałen w eza3ie okupacji - trzeoa p rz:/znać-udane zawody:

rieischerhilfsaroeiter i Idschergeselle /pomocnik rząśnicki i rybacki/

2ylko ten drugi był atrakcyjny. Dawał przyjemność wiosłor/ania w pogod­

ne dni - przy wzburzonym jeziorze natoniast - w^Tiagał nielada wy3iłlcu w utrzymaniu się przy pracy na wodzie. Lliał beż zaletę, że nożna było V7 najbardziej odpo-.7iedniej chwili odepcńnąć się wiosłem od brzegu i zniknąć z oczu, kiedy -/ynagała togo chw ila.. .

Iiola pomocnika rzeżnickiego pozwoliła ni przez 2 lata spełniać funkcję "ażącego wieprza na ubój donowy, która to funkcję spełniałem

’-U zado-,voleniu ...n a szy c h rolników. A rzecz wyglądała następująco:

w jakiś dzień tygodnia zjeżdżali na podwórze mego arata w Lubiewie, a później Paula 2iiiede-gospodarze, którym pozwolono na ubój donowy.

Chodziło o zważenie wieprza delikwenta. Od jego bowiem wagi zależało, ile .'rj.ęsa dostanie się gospodarzowi. Uie przypominam 3ooie ile mięsa wypadało na członka polskiej rodzin^. Ciałem zresztą zgoła prostszy

6

rachunek: stawiało się wieprza na wagę, następnie popytało gospodarza

!’ile trzeba wagi, aby było dobrze". Przeciętnie wychodziło to na

nrawie 5 O/ś wagi przywieś ioiej sztuki. Rozzuchwaliłem się nieład a przy tej p r o fe s ji._Zresztą "niebo było czyste” przy tej robocie. Przybyły Fleischboschauer /t a k i co to bada mięso/ zasiadał do stołu z moim

feaUt szef en, a było do c z e g o ... już o to postarała się moja siostra / z braku lepszej wódki — mógł być też z r/y kły "bimber/7? o dwóch "głębszych1 nakaz był krótki: "Konrad bierz listę i idź zważyć w ieprza". Pewnego razu Jednak omal nie wpadł en...Parnię tan taki obraz: gospodarz —

Polaic nazwiskiem Ueunan /pamiętam to dobrze/ — zajechał na podwórze z potężnym wieprzem, który ledwo mieścił się w klatce. Tysłałem sio­

strę, aby mu szepnęła do ucha, Jakie to sztuki idą na wagę. Zawrócił wtedy i zjawił się z mniejszym wieprzem. Ho dżina Neumana była duża, nie zważajac Jednak na to, solidnie Jeszcze obciąłem wagę. Trzeba było, że dobrze podchmielony szef pooatrz^ł oo moim powrocie na listę - a zobaczywszy Jakiego lichego ten "ferpfluchte gosse bauer" przy­

wiózł wieorza - narobił straszliwego "rabanu". Byłem. tym zmartwiony i węszyłem nieszczęście. Ale szef miał dobrą naturę: po pijanemu wyzy­

wał, piorunował - Jak mówiono, ale po wytrzeźwieniu zapom inał...

wykorzystywało się wtedy wady i zalety naszych "panów". Okazja domowe­

go uboju nie kończyła się jednak na t^m. Do egzemplarza zważonego

dochodziła jeszcze sztuka uchowana poza "spisem", czasem gdzieś nabyta II ad wyżki mięsa /zresztą często z powodu podwójnego uboju, xtóry załatwiał fachowo brat Albin/' wędrowały na stół głoanych rodzin w

Bydgoszczy, Koronowie, Tucholi. Chojnicach. P rz ygo t o wy wan e przez nas trwałe wędliny przeznaczane były do paczek, które przygotowywały skwapliwie kobiece ręce. Wiadomo było ró'.vnież, że "klientki" nie zna­

ły często swych adresatów, '"iadomo t:Tlko, ;e byli to Polacy, oficero­

wie i żołnierze, więzieni w obozach . . .

Kontakty z rodzinami polskimi, niesiona pomoc finansowa, propa­

ganda za nie podpis:,Twaniem tzw. niemieckiej listy narodowoieiowej i przenoszenie zasłyszanych codziennie wiadomości z zagranicznych stacji radiowych - dla otuchy i podtrzymania ducha— to dalsza dzia^ilnnść

7

działaczy pow.tucnolskiego. ’V'iernie sekundowali tej działalności n.itt* zwłaszcza Marian Iwicki i ja - jako nauczyciele tajnego naucza­

nia i działacze sportu wiejskiego .

ii a terenie woj .bydgoskiego zajętym przez władze i wojska okupacyjne

• • Kv.\.

nie było nowy o działalności sportowej. Sportowcy, gdziekolwiek byli i spotykali s ię , wspominali czasy dawnej działalności sportowej,

wynieniali poglądy na różne tematy dotyczące sukcesów drużyn i zawodni ków. vY skrytości obiecywali sobie po wyzwoleniu podjęcie działalności, do której bak bardzo tęsknili. Tymczasem jak tylko mogli pomagali sobie wzajemnie i innym potrzebującym pomocy.

8

9

10

11

12

13

Fragment relacji Czesława Woźnego

dot. działalności konspiracyjnej K.Mrozika

uzesław Woźny Bydgoszcz

u l . Zamojskiego 7

14

15

C h e ł m n o , d n i a 16 VII 1973 r

G u t s c h e Józ ef /mx

C h e ł m n o , u l . Dwo r c o wa 9

/ N a z w i s k o , i m i ę , p s e u d o n i m i a d r e s w y d a j ą c e g o o ś w i a d c z e n i e /

O ś w i a d c z e n i e ś wi a d k a

J a , j a k o u c z e s t n i k / c g k a / / w y m i e n i ć f o r m a c j ę Ruchu O p o r u , n a z w ę obozu l u b w i ę z i e n i a , f o r m a c j ę wojskową o d - d o / j o r g a n i z a c j i t a r i n e g o z o r g a n i z o w a n e g o n a u c z a n i a w p o w i e c i e c h e ł m i ń s k i m w l a t a c h 1 9 4 3 - I 19^-5 r . ś w i a d o m y / e / o d p o w i e d z i a l n o ś c i w y n i k a j ą c e j z p r z e p i s ó w p r awa k a r n e g o za p r a w d z i w o ś ć p o d a n y c h n i ż e j p r z e z e ml ne f a k t ó w

ku w L u b i e w i e p o w . . t u c h o l s k i j e 3 t mi z n a n y / a / o s o b i ś c i e j a k o u c z e s t ­ n i k / c z k a / / w y mi e n i d f o r m a c j ę Ruchu Op o r u , n a z wę obozu l u b w i ę z i e ­ n i a , f o r m a c j ę wojskową o r a z o k o l i c z n o ś c i , w k t ó r y c h ś w i a d e k z e t k n ą ł

s i ę z o t r z y m u j ą c y m / c ą / o ś w i a d c z e n i e i c z a s o k r e s o d - d o / : o r g a n i z a c j i t a j n e g o z o r g a n i z o w a n e g o n a u c z a n i a w p o w i e c i e t u c h o l s k i m w o k r e s i e od s i e r p n i a 194-3 r . d o kodca s t y c z n i a 1945 r . G b . M r o z i k b y ł o r g a n i ­ z a t o r e m i r e f e r e n t e m powi at owym. S p o t y k a ł e m go na k o n t a k t a c h w Byd g o s z c z y , g d z i e s i ę t e ż p o z n a l i ś m y .

myżej w y m i e n i o n y / a / p o s i a d a ł / a / p s e u d o n i m " S w i a t ł o w s k i " 1 p e ł ­ n i ł / a / f u n k c j ę - b r a ł / e / u d z i a ł /w t e j c z ę ś c i o p i s u j e s i ę t p r z e b i e g

s ł u ż b y i d z i a ł a l n o ś c i w o k r e s i e b e z p o ś r e d n i e g o u d z i a ł u w w a l k a c h w o l n o ś c i o w y c h p e ł n i o n ą f u n k c j ę , s t o p l e ć woj skowy,w j a k i c h b y ł / a /

o d d z i a ł a c h , g r u p a c h , p l a c ó w k a c h , p o d czyi m d o w ó d z t w e m , k i e r o w n i c t w e m , u d z i a ł w a k c j a c h b o j o wy c h i i n n y c h , w j a k i c h m i e j s c o w o ś c i a c h , n a z w a

obozu i t p . w s z e l k i e zmi any i c z a s o k r e s o d - d o / s b y ł o r g a n i z a t o r e m t a j n e g o z o r g a n i z o w a n e g o n a u c z a n i a i r e f e r e n t e m powiat owym na p o ­ w i a t t u c h o l s k i w o k r e s i e od s i e r p n i a

1943

J e ś l i ś w i a d e k j e s t c z ł o n k i e m Z B o u i D , p o w i n i e n w p i s a ć numer l e g i ­ t y m a c j i c z ł o n k o w s k i e j wyda nej p r z e z Z a r z ą d Okręgu w

o ś wi a dc z a m,

Łże Ob. Konr ad K r o z i k s y n / o ó r k a / R o m a n a , u r o d ź . d n i a 7 l l n c a 1911 r o -

P r a w d z i w o ś ó p o w y ż s z y c h d a n y c h s t w i e r d z a m w ł a s n o r ę c z n y m p o d ­ p i s e m .

s t w i e r d z a s i ę ;

P i e c z ę ć t r ó j k ą t n a z n a p i s e m : Zwi ą z e k Bojowni ków o Wol ność i D e m o k r a c j ę , Z a r z ą d O d d z i a ł u Cheł mno.

P o d p i s n i e c z y t e l n y .

/ p i e c z ę ć i p o d p i s o d p o w i e d n i c h wł adz l u b Z a r z ą d u ZBo a i f ) /

P o d p i s n i e c z y t e l n y .

/faazwi s k o , i m i ę , s t o p i ę ć .wojskowy f u n k c j a , s t a n o w i s k o /

/

"ora

16

17

18

19

20

Mrozik Konrad ps. „Norjan”, „Światłowski’yf (1911-1988), kierownik tajnego nauczania w ramach ODR w pow. tucholskim.

Urodzony 7 VII 1911 r. w Lubiewie pow.

Tuchola; syn rzemieślników Romana i Weroni­

ki. Po zdaniu matury (1931 r.) w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym w Świeciu n.W isłą ukończył w 1936 r. filologię francuską na Uni­

wersytecie w Poznaniu i równocześnie Wydział Lekarski. Aktywny działacz społeczny i sporto­

wy; instruktor na obozach Dzielnicy Pomorskiej

„Sokoła” w Białobłotach. Po ukończeniu stu­

diów do wybuchu II wojny światowej pracował w Okręgowym Urzędzie WF i PW w Toruniu.

W czasie okupacji robotnik rzeźnicki w Lubiewie i rybak w Bysławiu. Żoł­

nierz AK (brak daty zaprzysiężenia) ps. „Norjan”. Na polecenie Stefana Gussa ps. „Dan” na początku sierpnia 1943 r. nawiązał kontakt z W alerią L ipską ps.

„Zosia” i po odprawie w Bydgoszczy jako referent powiatowy od sierpnia 1943 r.

do stycznia 1945 r., pod ps. „Swiatłowski”, organizował tajne zorganizowane nauczanie w pow. tucholskim. Utrzymywał kontakt z Józefem Gutsche. Prowa­

dził komplety tajnego nauczania w rejonie Lubiewa, współorganizował biblio­

teki, kolportował konspiracyjne czasopisma, książki i wiadomości z nasłuchu radiowego oraz prowadził aktywną działalność na rzecz odmowy podpisania wniosku o wpis na niemiecką listę narodowościową. Do jego współpracowni­

ków należeli: Józef Ciepłuch, Marian Sobacki, Roman Synakiewicz oraz kurier­

ki siostra Agata i T. (?) Iwicka. Pod ps. „Norjan” współpracował z Marianem Iwickim ps. „W ilk”, referentem bezpieczeństwa na pow. Tuchola, organizując

Sbou, ^

98 ^ 4 5 " , O t f t r W

1 0 0 J }

sabotaż gospodarczy, pomoc materialną i żywnościową dla polskich rodzin oraz więźniów Potulic i Stutthofu.

Po wojnie zamieszkał w Bydgoszczy. Po roku pracy w Gimnazjum im.

M. Kopernika (uczył wych. fiz.), od 1946 r. do przejścia w 1976 r. na emeryturę pracował w UW w Bydgoszczy, w organach kultury fizycznej. Niezwykle ak­

tywny działacz społeczny, dużo też publikował na temat sportu rejonu kujaw­

sko-pomorskiego. Zmarł 28 I 1988 r. i został pochowany w Bydgoszczy.

Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi oraz wyróżniony odznaczeniami resortowymi i honorowymi.

APAK, T.: Mrozik K. (uwierzytelnione oświadczenie Gutsche J. i Iwickiego M., kserokopia), Kozłowski N„ Nowicki S.; G ó r s k i G., Pomorska Okręgowa D ele­

gatura Rządu RP w latach 1941-1945, w: Walka podziemna..., s. 195; informacja żony.

Elżbieta Skerska

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31