B ib lio te k a
G & w n a
940742
U M K T ioruń
STEFAN JA LAU DYN
W R Z E Ś N I A
Dramat w 3 aktach
N a tle w alki o języ k w P ozn an sk iem
Cena pojedynczego egzemplarza 40c., dla agen
tów i Towarzystw znaczny rabat.
Nakładem Autorki
Drukiem Dziennika Narodowego, 1163 Milwaukee Ave.
c h i o a o o
i
WRZEŚNI A
Dramat w trzech aktach
Napisała St. Laudyn
Nakładem Autorki
Drukiem Dziennika Narodowego, 1163 Milwaukee Ave.
C H IC A G O
/ / '
5
i UNIWERSYTECKA TorunhL*
«*.
<2 ?
h m
OSOBY:
Dzieci płci obojga od lat 6 do 14.
Pietrek — lat 13, syn zamożnego włoś
cianina.
H anka — lat 14, silna, hoża, śmiała.
Z y ch --- lat 12, żywy, sprytny, drwiący.
Marysia — 7-letnia, śliczna dziewczynka,
wątła, blada. ^
Nauczyciel — lat 30, blady, chudy, ner
wowy.
Mieszczanin — lat 40, spasiony, zamoż
ny, zuchwały.
Strażnik — lat 45, flegmatyczny, ocięża
ły, chłodny.
W ieśniak, Maciej Zych — lat 40.
Robotnik — lat 28.
Lekarz — lat 40.
— 4 —
AKT I.
(Przód sceny przedstawia drogę szero
ką, biegnąca wśród lasu. Za drogą, wgłąb nie- co, pagórek nieduży, na nim krzyż, dalej po
lanka, z boku las. Gromadka dzieci zasapana, niespokojna, trwożna: dziewczynki i chłop
cy, w wieku od 6 do 14 lat, ubrane schludnie, lecz biednie, niektóre mają świeżo -rozdarte ubranie, tu i owdzie pokaleczone twarze, lub roce ze śladami walki i pobicia. Chwila mil-
| ienia, nasłuchiwania, potem zbiegają się wszyscy, skupiają. W ystępuje naprzód chłopak energiczny, smagły, zawzięty, śmie
jąc się urągliwie, z tryum fem ):
PIETR EK . A co?—U ciekliśw a... Cha, c h a ... U c iek li... Niech se sam gada teraz modlitwę w tym ich pieskim szwargocie. . . N iechta.. •
JEDNO (z dzieci). W tym pieskim jęzo
rze — cha, ch a. . .
DZIECI. Cha, cha — (śmieją się, cieszą i poszturchują).
PIE T R E K (podniecony). Nie damy se
—n ie ? ... C o ? ... Nie d a m y !... (Czeka ja k by odpowiedzi, dzieci naraz zalęknione tro
chę, czy zmieszane, kupią się gromadkami, popatrują jedne na drugie, znać niezdecydo
wanie jakby. Chłopak mierzy ich ostro ocza
mi, .po chwili z m ocą):
— 5 —
PIE T R E K (nieco urągliwie). Boita se—
c o ? ... Skóra cierpnie, jeszcze b o li? ... Boita s e ... (śmieje się i macha ręką pogardli
wie). A bo co — kup o w an a?... Poboli — ta p rz e sta n ie ... Zedrom jedną, to ci druga na^
rośnie — e c h ... A nasze górom b ęd zie... J a tam se nie b o je ... niech łojcują — niecjh...
A nie ustąpię — za nic w świecie. Dojść już mam, tej niemczyzny. . . siadła mi w grdyce
— i w y p lu n ę... J a k Bóg żywy — wyplunę—
o t . .. (czyni energiczny ruch).
DRUGI (też starszy, stając obok, za
wzięcie) : Ma Pietrek racy jo m ... A niech. . . P sie k rw ie ... J a se tyz nie b o je ... niech ta ich w y d u si... (wysuwa się kilku, ze śmie
chem, kp iąco ):
GŁOSY. A n ie c h ... a n ie c h ta ...
INNY (śmieje się i targ a skórę rąk swych): Skóra w łasna. . . Czego ma się ta b a ć ? ... Nie k u p io n a ... H o la .. • nie damy se—n ie ! ... Zedrom te, narośnie d r u g a ... A pacierza po niemiecku mówić nie będziewa...
Zgiń, przepadnij. . . zmoro. . . nie będzie
w a ...
GŁOSY (rozmaite, ożywienie, gw ar):
Nie będziew a... n i e ... n i e ... (Dziewczynki skupiają się w gromadkę osobną, radzą i po
rozumiewają się, po chwili jedna ze starszych występue śmiało):
HANKA. My tyż nie będziew a... My tyż se nie b o im y ...
GŁOSY (cienkie, dziecinne, zawzięte):
Nie, n ie .. • n ie . . .
CHŁOPCY (ze śmiechem, nieco pobłażli
wie) : Zuchy d z iw k i... Z u c h y ...
ZYCH (drwiąco i złośliwie): A kiej ociec sp rażo m ... To se pójdzie ta do niemieckiego p a c ie rz a ... h e j ...
GŁOSY (w gw arze): N ie ... n i e . .. nie sprażom . . . n ie . . . n ie . . .
HANKA (podskakuje do niego zaperzo
na) : K łam iesz... Zych... nieprawda to... Sam pójdzie pierwszy do n iem ca.. • N ie ... m y ...
Nie — m y ... Słyszysz?... Kiej wróżysz, jak puszczyk. . . F u j. . .
PIETR EK (rozdziela ich, uspakajają
co). Cichoj, Z y c h ... nie w y d ziw iaj... Go
dne dziew częta... n ie p ra w d a... Kiej se rze
kło — nie, to nie! '(podnosi hardo głowę) Nie
— pójdziew a!... My tyż gromada, kiej oj
cowie . . . H ę . . . Oni se pacierz mówiom po polsku—my chcemy tyż, jak o n i.. • Nie bę- dziewa wyłgiwać się przed Panem Bogiem (podnosi rękę w górę). On patrzy i widzi. . • Nie będziewa se modlić po szczekanem u...
GŁOSY (zjadliwe, zawzięte): N ie ...
n ie . . . n ie . . .
ZYCH (tw ardo). Tak i pow iem y... Kaj ojcowie — i my t a k . ..
(Słychać łopotanie nagłe skrzydeł, czarna chmura ptactwa przesłania światło, kracząc złowróżbnie, dzieci rzucają się w roz
sypkę, które klaszczą w dłonie, dla postra
chu, inne krzyczą, inne ciskają w górę gałę
zie i kamyki, w ołając):
GŁOSY. H uź-ha. . . Wrony, k ru k i. . . A k y s z ... A k y s z ... Rozbójniki, złodzieje...
A k y s z ... H u ź -h a... h u ź ...
MARYSIA (zapatrzona w górę). One se coś w ie trz ą ... N iecnoty... H u ź -h a...
A k y s z ... A k y s z ... Oj, c za rn o ta ... A kysz. . .
(Chłopcy rozbiegają się dalej, w las, ni
by goniąc ptaki, dziewczynki też niektóre biegną za nimi. Blada, mała, jasnowłosa dziewczynka, o ślicznej twarzy i oczach wpa
trzonych w niebo, mówi cicho, zamyślona, głosem melodyjnym, jak śpiew ):
MARYSIA. Co tyz se one m ów iom ?...
Co tak okrutności ksycom ? ...
CHŁOPAK (przyskakuje, żartując).
Ksycom, co dziś bieda Maryśce bedzie. . . taka wielka b ie d a ... Kiej m atula zbijom m o że... cha, c h a ...
MARYSIA (odstępuje zalękniona). O, j o j . .. O, j o j . .. (po chwili pogodnie). M atu
l a . . . (z uśmiechem, radośnie). Kiej nigdy nie b ijo m ... (miłośnie) M a-tu-la... Ma-tu- l a . .. m o ja ...
CHŁOPAK (przekornie). A teraz zbi
jo m ... z b ijo m ... kiej—t a k . . .
— 8 —
(Marysia chmurzy się naraz, krzywi, zbiera się jej na płacz, podbiega H anka obu
rzona i tuląc ją do siebie):
HANKA. Nie wierz je m u ... nie wierz, M ary ś..- (do chłopca). Zbereźnik, niecno
ta ..* idź so b ie... On żartuje, M a ry ś... Kiej ta k . . .
CHŁOPAK (odbiegając ze śmiechem).
Płaksa, M ary ś... p ła k s a ... A fe kwoczki m a łe ... ku-ku-ry-ku... A fe (odbiega).
HANKA (do Marysi, tuląc ją przekony
wująco): Cicho j, M a ry ś... C zego... A wstyd. .*. Nie zbijom m atula — a za co? Dość se nas niemcy w szkole n azb ijajo m ... (odwi- ja rękaw i przygląda się). Jeszcze se nie zgoi- ł o . . . o j e j .. •
MARYSIA ( wspina się na palce, dmu
cha, chucha, tkliwie). O j o j . .. o j o j . .. Kiej boli, Hanuś m o ja ... c o ... kiej boli bardzo...
HANKA (obojętnie, spuszcza rękaw). A boli. . . ta —co. . . Ot poboli i przestanie. . .
(Z lasu słychać krzyk ptasi, łomotanie gałęzi krzyki dzieci, po chwili wbiegają znów na widownię chłopcy z kijami, podnieceni):
CHŁOPCY (głosy rozmaite). Rozwy
drzyła się czarnota. . . B ije. . . z gniazda ma
łe w yrzuca. . . Chodźta. . . dzieuchy. . . Roz
pędzić trza te rozbójniki... C h o d źta... (cią
gną je lekko). ,
MARYSIA (opierając się). J a se b o je ...
P u ś ć ... Nie c h c e ... n ie .. .
e—• 9 —
CHŁOPAK (odbiega). B a b a ... cha, c h a ... tru sia m a ła ...
(Inne dziewczęta odbiegają z chłopcami, mniejsze siedzą w traw ie).
MARYSIA (w górę zapatrzona). A takie d u że... wielgachne. . . A k sy co m ... (zaty
ka uszy, po chwili*. Słoneczko zakryli. . . (wyciąga ręce). S ło n k o ... Słoneczko... ty złociuchne m o je ... A c h .. • t y . .. (przymyka oczy, stoi zasłuchana, uśmiechnięta — cicho bez ruchu).
GŁOSY (rozmaite, dzieci częściowo wy
biegają z la su ): Poradzili s e . .. p o ra d z ili...
H u ź ... (klaszczą) A z a s ie ... A p re c z ... A kysz.. . h u ź. . .
MARYSIA (budzi się ze swego upojenia, Zych przebiega i potrąca ją). Wypędzili — c o ? ... A pow iedzta... Z y c h ... kiej dobry bądź. . .
ZYCH (śmiejąc się, zawadjacko, chwyta ją, jakby w tan, ona wyrywa się, on dalej):
A -jaże... Ty kureczk o .. • A -ja ż e... Nasze prawo górom. .. A -jaże... (ciągnie ją za rę
kę). A nie pódziesz, ty. .. psepiórecko... po łonce se g o n ić ... c o ? ... Nie pódziesz?...
MARYSIA (skuzona, ale trwożna). A niemcy — kiej usłyszom ... Zych — co?
DZIEWCZYNKA II.(podbiega, z przera
żeniem) : P rzy jd o m ... i pobijom — o j e j . . , J e j ...
— 10
DZIEWCZYNKA III. O la Boga... la Bo
g a ...
HANKA (wbiega, ogląda się trwożnie, nasłuchuje. Wszyscy patrzą na nią strapie
ni, ona — opryskliw ie): Czego — w y ? ... taj
—czego?... O t . ..
CHŁOPAK (ze śmiechem). Kiej Hanka czegoś u p a tru je ... (śmieje się) Kiej nie po
siała, a s z u k a ...
HANKA (skupiona, wskazując na p ra
wo) : C ich o jta... Widzi mi s ię ... (urywa i i niby gniewna). Czy ja w iem ?... (odwraca się).
GŁOSY (trwożne, z naleganiem, obstę- pując j ą ) : Co, H a n k o ? ... C o ?... M ów -ta...
w ied z... Co sum ujesz?... Gadaj t a . . . A id zie... co? Co ci się w id z i?... m ó w -ta...
m ó w ...
HANKA (posępnie, ciszej). Widzi mi się (po chwili ostro, krótko). Kaj niemcy — psy jdom m o że... t u . . . (zamieszanie).
CHŁOPCY (stropieni).N iem cy? . . . Cze- gojta ? ... A czemu ? ... Co ? ...
HANKA (jeszcze więcej). Bić bed o m ...
Ot co. . . jak to oni. . . wiadomo. . .
(Zapada milczenie nagłe, dzieci rozbie
gają się w strony rozmaite, szepcą, nasłu
chują, inne stoją ciche, trwożne. Po chwili znów się zbiegają do kupy, znać pomięszanie, niepewność. M arysia staje na stronie sama,
/
— 11 —
zapada w zamyślenie dziwne, jakby bezwied
nie, po chwili).
MARYSIA (cicho, do siebie): Kaj i- d o m ... (wsłuchana, jękliwie) Id o m ...
GŁOSY (trwożne, nagłe): Kto, Maryś?...
G dzie?... K to ? ... O la B o g a ...
HANKA (staje przy niej, inne też ota
czają): Przywidziało se, M a ry ś... Kaj bre
d z isz ... G d zie?... K to ? ... Mów-ta, mała...
co ?...
GŁOSY (j. w.). Gdzie? K to ? ...
M ów-ta.. - m ó w ... S k ą d ? ... C o ? ...
MARYSIA (wciąż zasłuchana, bez zmia
ny, cicho): Kaj id o m ... Ka^ id o m ... (za
czyna drżeć jakby, ręce jej opadają, główka chyli się nisko).
HANKA (obejmuje ją i tuli). M a ry ś...
co to b ie ? ... La B o g a ... M a ry ś... Kiej se b o isz... m ó w ... Coś ty ta k a ? ... A mów-że.
MARYSIA (zapatrzona, wolno, cicho).
Matula mi mówili, kaj ojcowie ną wojenke iii. .. to se na ziemi pokładli i p o słu ch ali...
kaj niepsyjaciel id o m ... (mocniej). I ona se zawse caluśką prawdę im powiedziała... nasa z iem ia... k o c h an a ...
GŁOS I. (przyciszony). To se legniem i posłucham y...
GŁOSY (rozmaite). L eg n iem ... leg- n ie m ... to — c o ? ... I zobaczew a... (ukła
dają się — jedni zupełnie, inni przysiadają, lub przycupają).
PIE T R E K (poważnie). Ziemia kaj praw dę mówi. . . nie kłam ie. . .
MARYSIA (układa się koło pagórka, mówi z pieszczotą). Nasza ziem ia... Kiej ro
dzona. .. nie o k łam ie... n i e ...
GŁOSY (radośnie). N a sz a ... n a sz a ...
nie z ra d n a ... ro d zo n a... ta sw o ja ... na
s z a ...
(Leżą cicho; z lasu dochodzi świergot ptactwa, szum liści idzie górą. Po chwili gło
sy przyciszone, wesołe, śmiejące się).
GŁOSY: 1) Chrabąszczyki tak se rucha- jo m ... Kiej nic nie sły ch ać...
2) Koniki g ra jo m ... h e j . .. kiej zwarjo- w ane.. •
3) Tak mnie te traw ki łaskocom po no
s i e ... po o c a c h . o j . .. do ucha se nalazły...
4) A takie w ielgachne... kiwajom se na- d em n o ... k iw ajo m ...
5) Kiej niemiec psydom — nie znajdo ta nas w traw ce. . . chi, c h i. . .
6) Nie dojrzy n a s . .. n i e ... Nie wyda se swoja t a . . . n ie . . .
7) H e j ... Słoneczko p r a ż y .. • Kaj p ra ż y ... g o rąco ... O -je j...
PIETR EK (siada, ociera pot). N ie ...
Nic nie słychać. M a ry ś... n i c ... Ta coś hu
czy . . . coś rucha se. . . ćwirka se gdzieś. . . Ej, M aryś. . . zdawanie. . .
MARYSIA (siada wolno, zasłuchana, za
patrzona, mówi cicho, wolno, sennie). G r a ...
taj g r a .. • Kiej muzyka pikną gdzieś—tam g r a . .. cicho — cichuśko... ( po chwili moc
niej, zasłuchana), O dzwon duży — b u m ...
b u m ... (ciszej). Żałosny t a k i . .. A straszny
—b u m ... b u m ... C ich o jta... (podnosi rącz
ki). Znów g r a . . . kieby organy w koście
l e . . . (zasłania sobie oczy). A jarzy se to. ..
a ja r z y ... o joj... (po chwili cicho). A głos...
kiej Najświętsza Panienka w o ła .. • kiej wo
ł a . .. (patrzy w niebo).
DZIECI (popodnosiły się trochę, wpa
trzone w nią, zdumione, naraz w jeden głos).
O Najświętsza Panienka . ..
MARYSIA (w dalszym ciągu zasłaniając naraz oczy rękam i). G r a ... cięgiem gra. ..
A ta ziemia huczy t a k . . . jenczy. .. kiej pła
c e ... (naraz odsłania twarz, wyciąga ręce, zaczyna łkać i posuwa się na kolanach do krzyża, wołając jękliwie, z płaczem). O Naj
świętsza. .. ratuj n a s . .. r a t u j . . •
(Chlipanie ogólne, dzieci płaczą, ściąga
ją czapeczki z głowy, wyciągają ręce).
GŁOSY. O N ajśw iętsza... r a tu j- ta ... ra- tu j. •. (po chwili za jednym porywem into
nują śpiew mocny, silny, wzruszony). “ Ser
deczna M atko.. • ’ *
(Śpiew cichy z początku rośnie i potęż
nieje, dzieci przejęte, wyciągają ręce, pochy
lają głowy, słychać też łzy. Drogą boczną, z lasu, wychodzą, ostrożnie, rozglądając się trzy postacie. Ubrani zamożnie — dwaj mie
szczanie, trzeci — strażnik. Stają niewidzial
ni i chwilę patrzą, zamieniając złe, zawzięte spojrzenia. Mają w ręku mocne, grube la
ski, które opierając o ziemię — próbują si
ły i giętkości. Dzieci naraz dostrzegają ich i śpiew rwie się, niektóre się porywają do ucie
czki. Marysia rozśpiewana, zapatrzona w niebo i krzyż, nie widzi, nie słyszy, śpiewa wciąż słabo, cieniutko).
PIE T R E K (nagle ostro). Ani se r u s z ...
śp iew ać... Pokaranie boskie. . . Słuchajta...
Ani se rusz. . .
(Dzieci wracają do postawy poprzed
niej, śpiew podnosi się znów silny. Niemcy, rozwścieczeni, rzucają się z impetem na dzia
twę, bijąc laskami).
NAUCZYCIEL (chudy, pieniący się).
A-to wy ta k . . . Wy, polskie świnie. . . To wam śpiewy w głowie. . . Zabaw a. . . Szkoły się nie c h c e ... U ciekliście... C zekajcie...
J a wam tu śpiewy d a m ... pokażę... h a . . • (bije laską na wszystki strony, okłada, go
ni, chwyta dzieci).
MIESZCZANIN (opasły, sapiący, rozju
szony, okładając). A t o . .. verfluchte nasie
n ie ... (bije). N a ... m a sz ... popamiętasz...
Donner w e tter. . . Będzie to jeszcze ryczeć. , . krzyczeć— ha • •. A—m asz. . . m asz. . .
(Krzyk dzieci, jęki, wołania, płacz, za
męt).
STRAŻNIK (goni, pędzi, najgraw a się, śmieje się niby, z pasją). Polskie pacie
r z e ... S ły szeli... czego ta im się zachciewa...
urw isy..- d ja b lę ta ... ha, m a sz ... A do szk o ły ... to nie chcesz... do szk o ły ... W y
— polskie bunto w n ik i... To—-skandal... To .—kulturkam pf. . . to—krym inał . •. J a was n a u c z ę ... To—reichts—z b ro d n ia ... To * M ajestat—o b ra z a ... Do szkoły nie chcą — a tu swoje polskie pacierze. . . Ha—psiawia- r a . .. niemiecka fajn szkoła dla tej polskiej św in i... i nie c h c e .. • Sehen sie-., nie chce...
Zapłacić za to — kara b ę d zie ... do ciupy wy... do aresztu pójdziecie. •.
NAUCZYCIEL (spocony, zziajany).
B untow niki. . . h a . . . Zgnijecie wy w krym i
nale. . • wy i wasze o jc e ... i wasze m a tk i...
Hoeren s ie ... zg n ijecie... Słyszycie... od m ieńcy. . . d jab ły . . .
MIESZCZANIN (okłada chłopca kijem, naraz wypuszcza go z krzykiem, ten zmyka do lasu). O j . .. o j.. • Verfluchte K e r l...
O j... o j . . . Ukonsił mój palec. . . (trzyma się za palec). Hoeren s ie ... U k o n sił... od- k o n sił... O jej • •. k ry m in a ł.. ■ Das ist B lu d ... Sehen s ie ... h a . . . Diese polnishe K e r l...
NAUCZYCIEL. S o ... s o ... Ich habe g e s a g t... To jest wściekły p o m io t... czar- towskie nasienie. . . Ha • ■. porozbiegała się h o ło ta ,,, ani jednego..- Mają za swoje —*
16
d o s ta li... Ju tro dołożymy im w szk o le...
zobaczymy, czyje na w ierzch u ... (rzuca się).
STRAŻNIK (zdumiony, ukazuje Mary
się, która przyczołgawszy się do krzyża, ob
jęła go mocno i wciąż śpiewa cichutko, za
patrzona w niebo). Sehen s ie ... d ie se ...
to pewno ftajgorsza... Sie b le ib t... Ver
stehen s i . . . b le ib t...
NAUCZYCIEL (wpatrzony, niby śmie
je się, zajadle). Znam ta k ie ... To najgor
szy Kerl. .. Takie to podjudza, liczy .. . A zajadłe t o . .. Sehen sie — ani drgnie,
(zdumieni patrzą).
MIESZCZANIN (naraz patrzy na swój palec i rzuca się, jak opętany). A moja k re w ... Mój b lu d ... Dam ja j e j . .. d a m ...
Te verfluchte polskie szw ein ... Tak mnie ukonsić. .. O j e j . .. dam ja j e j . .. d a m ...
(Biegną za nim obaj, głos dziecka rwie się, zamyka oczy, konwulsyjnie obejmuje krzyż, niemcy wznoszą nad nią laski, trzy
mają tak chwilę, pastwiąc się, krzyczą dzi
ko).
^ NAUCZYCIEL. Przestaniesz ty, suko...
twój psi śp iew .. • przestaniesz—c o ! ... U- ciekaj, pókiś cała. .. Słyszysz. . . a to zasie- czem y...
MIESZCZANIN (uderza laską, zajad
le). J a jo bede b ić ... ja jo bede b ić ... za
— 17 —
moja k r e w ... Za mój szm erc.,. (okłada, dziecko cicho jęczy).
STRAŻNIK (powstrzymując go). Ucie
kaj, pókiś cała— Słyszysz. . . zum Teufel...
S łyszysz... Uciekaj — t y . ..
MARYSIA (wśród łez). J a se modlę...
Do Najświętszej P an ien k i..- (zakasłuje się). J a —z a r a z ... O z a ra z ... Moiśeie w y ...
Ostawcie m nie. . . zaraz. . . M atulu. . . oj m a tu lu ... Nie z ab ijajc ie ... Bóg p o k a ra ...
(Strażnik cofa się, rusza ramionami, pozostali rozjuszeni).
NAUCZYCIEL (przedrzeźniając). Po
k ara — p o k a ra ... Toś ty t a k a . .. Jeszcze to nam grozi. . . A ty polski pom iot. . . Widzie
liście . . . Po dobroci to nie chce. . . Widzieli
ś c ie ... Donner, W e tte r... Pójdziesz ty stąd. /, (okłada laską z pasją, Marysia chy
li się ku ziemi, z jękiem).
MARYSIA. La Najświętszej Panienki...
La N ajśw iętszej... Nie b o li... n i e ... Bij
cie s e . .. b ijc ie ... O, m atulu. .. Z ab ijcie...
k i e j . .. (urywa, opada).
MIESZCZANIN (bijąc wściekle). Za moja b lu d . . . H a, t y . . . buntow nica. . . n aj
gorsza. .. za m o ją ... N a ... m a sz ... t y . . • Św inio... djabeł w n ie j... djabeł to, nie dziecko...
(Obaj odrywają od krzyża, rzucają, bi
ją, dziecko oszalałe znów rzuca się do krzy
ża, nauczyciel wściekły odwraca laskę głów-
(
u n i w e r s y t e c k a)V „ , r ...^
J
________________nią i uderza w pierś ją, dziecko z głuchym jękiem pada bez tchu).
STRAŻNIK (stojący na stronie nie
czynnie, podchodzi, pochyla się, po chwili).
Das ist sch lech t... (surowo, do pomięsza- nych nieco). To pan tak z ro b ił... W arum?
To n ap ró żn o ... Ein grosces sc a n d a l... W a
rum?. . • To ź le ... To nie warto b y ło ... Aj...
i co będzie te ra z ? ...
NAUCZYCIEL (z pasją). Verfluchte K e r l... A pan skąd wiesz, że to j a ? . .. Co?...
S ie ... Sie (do mieszczanina sapiącego). Bi
liście najw ięcej. . . za te — waszą k rew . . . (śmieje się ze złością) której i nie widać w c ale ... Cha, c h a ... K re w ... (śmieje się zjadliwie). To ja moją krew fuer V ater
land d a ję ... i to codzień... zaw sze... od
kąd tu je ste m ... Chorobę już z tego m a m ...
Chorobę — patrzcie. .. (kaszle do chusitki).
Soehen s ie ... (pokazuje krew na chustce) wie ich b in . . . Co się tu ze mnie zrobiło. . . (kaszle). Suchoty już tu. .. (uderza w pier
si). S u ch o ty ... z tej podłej roboty dostanę...
fuer V a te rla n d ... j a . .. j a . ..
STRAŻNIK (przerywając, chłodno, ocię żale). G u t... g u t . .. Ale teraz co będzie?...
(dotyka zemdlonego dziecka). Ani z ip ie ...
O j e j . .. Czy ja w ie m ... Może i n ieży w a...
MIESZCZANIN (maca puls, po chwili).
Ist nich t o d t ... N e in .. • Verfluchte K e r l...
ż y je ... dycha jeszcze...
19 —
STRAŻNIK, (j. w. kręci głową).
S o b lech t... Sehr sch lech t... Co teraz ro
bić?. .. W as machen — a ? . ..
NAUCZYCIEL. A niech tu leży ten po
miot sobaczy... J a . . . j a . . . niech le ż y ...
Co — n a m ? ... Komen s ie ... idziemy so
bie . . .
MIESZCZANIN. N atuerlich. . . J a . . . j a . . . w ir g e lie n ... Polnische schw ein...
Odpoczynij tu sobie.. • Cha, c h a . . . ruhe h i e r ... ruhe s t i l l ...
NAUCZYCIEL (odchodząc, ogląda się).
P siaw iara. . . opętana djablica. . . odpocznij tu so b ie... Zum Teufel. •. polska czarowni
c a . .. zawzięta na śm ie rć... H a . .. a to leż...
odpocznij sobie. . . ha, h a . . . leż. . . .
(Odchodzą wolno i na zakręcie znikają.
Po chwili z lasu to tu, to tam, ukazują się o- strożnie głowy dzieci. Ukazują się i chowa
ją. Po chwili wyskakuje kilku śmielszych na środek, twarze ostre, zawzięte, wyciągają pięście w stronę odeszłych niemców, reszta dzieci, przeerażone, zapłakane, okrwawione
*— wysuwają się nieśmiało).
GŁOSY: 1) J a w a m ... poczekajcie...
(wygraża).
2) Zapłacim ta za sw o je... Niech t a . ..
w yrośnim ...
3) Rozbójnik i . .. ksyw dziciele... poczkaj- ci a . .
— 20 —
(Obchodzą polankę, rozglądają się, na
raz Pietrek z dzikim okrzykem grozy, rzu
ca się do krzyża, za nim biegną inne z lasu też).
PIE T R E K (stając nad Marysią jak ra
żony). M a ry ś... A . . . M a ry ś... dziecina...
ty. •. A . .. (pada na kolana, wybucha łka
niem). M aryś.,..
(Ogólny jęk i płacz dzieci, jedne padają na kolana, inne wycizgają ręce, inne za gło
wę się biorą i zawodzą, z grozą i przeraże
niem).
GŁOSY: 1) Z abili..- kiej zabili—
2) O la B o g a !... la B o g a ... zbóje, bez- bożn ik i...
3) Jezusińku N azareński... r a t u j . . . kiej r a tu j. . .
4) Kiej ciepluśka jeszcze... (dotyka).
O la B o g a ...
5) A kaj krwie z b u z i... (z grozą). W i
dzi ta . . .
6) O j ... o j . .. La B o g a ... r e t y .. • Za
bita M a ry ś... z a b ita ...
HANKA (biegnąc ze strony, przypada do niej z jękiem i rozpaczą). Maryś m o ja .. . La B o g a ... Ożyj, gołąbko m o ja ... O ż y j...
Kaj my t u . .. m y ... sw o i... O la le n k a ...
Krasula m o ja ... o ż y j... (trzęsą nią, rusza
ją, podnoszą nieco, ale bez skutku).
HANKA (z rozpaczą). Wody, chłopcy...
w o d y ... kaj p rę d k o ... Tam źródełko.. .
■
„
(wskazuje) pod la se m ... duchem, chłopcy...
(chłopcy biegną w kilku, dziewczęta całują ją, ocierają krew, tulą).
PIE T R E K (stojący dotąd, jak osłupia
ły na stronie, rzuca się naraz naprzód sceny, łamiąc ręce, z wybuchem). O, M a ry ś... Ma
ryś m o ja ... (po chwili z szaleństwem). Bę- dzieta rwać, k ą s a ć ... bić n iem cy ... Zbóje, świętokradcę..-, pod krzyżem . . . dzieck o ...
gołąbka moja biedna..* (z łkaniem i ję
kiem). Z a b ita ... z a b ita ... O ...
HANKA (nagle, z wybuchem radości woła). Ona d y c h a ... kiej ż y je ... Maryś ży
je. .. O la B o g a ... P ie tr e k ... d y c h a ... ży
j e . . . ż y je ... (Pietrek rzuca się, dzieci też zbiegają się, pochylają, nasłuchują).
MARYSIA (po chwili cicho, sennie).
La Świętej P a n ie n k i... La N ajśw iętszej...
Zabijta s e ... Nie b o li... n i e ... La Naj
św iętszej... (zamyka oczy znów i mdleje, chłopcy nadbiegają z wodą w czapkach, zle
wają ją^ moczą szmatki, okładają głowę. Ci
sza, po chwili Marysia otwiera znów oczy, przytomniej).
MARYSIA. M a tu la ... Kiej M a tu la ...
PIE T R E K (porywa się energicznie).
Do domu ją trza— do d o m u ... Ale jak z n ią ? ... J a k . . . Kiej słabiuśka t a k a ... jak nieżyw a...
HANKA (po chwili miczenia, z decy- zyą). Zróbta nosze, ch ło p cy ... Zrób ta du-
cliem ... Wiecie — 7, /?riM$zi... Maryś leku- tka. .. Zaniesiew a... nr» d o m u ...
CHŁOPCY (rzucam się w las, do drzew, z przejęciem). Nosze..., n o sze ... n o sz e ...
du ch em ... gałęzie łamrUL.. h e j ... (rozbie
gają się).
GŁOSY (ze stron rozm aitych). 1) No
sze ..• t a j . . . nosze..„
2) La M a ry ś... lekiachnej...
3) Zaniesiewa do d o m u ... Zaniesiewa...
4) Kiej królewna s®. . • p o jed zie... poje- d z ie ... (trzask gałęzi).
HANKA (pochylona). Tyś o ż y ła ... Ma
ryś m o ja ... M a ry ś... Kiej p a trz y ... oczki otw orzyła... niezabudeczki t e . . . O j ... Oj...
MARYSIA (cicho, jakby nic nie wi
dząc). Ciemno t u . . . S tra sz n o ... Kiej słon
ka n ie m a ... co t o ? ... I ptaszki se pomilk- ł y . . .
HANKA (czule, całując ją). Słonko jest, M a ry ś.. • P o jr z y j... A p ta s z k i... po Maryśce płaczom ... Kiej biedula i y . .. zbi
li n ie m c y ... O j e j . : , te podły p s u b ra ty ...
bezbożniki. . . zbili. . . My—ic h . . . poczkaj...
1 my—ic h . . . te psy wściekłe. . . Maleńka mo
j a . ..
MARYSIA (żałośnie). M atu la... kaj m a tu la ... (Zapada w sen jakby).
HANKA (smutnie). Znów kiej nieży
wa . . . Zatuliła oczki. . . .
(Chłopcy śpiesznie zbliżają się, niosąc zielone nosze, dziewczynki mają pęki kwie
cia w ręku. Zniżają nosze, dzieci biorą i o- strożnie układają Marysię na noszach. Ci
sza, dzieci wzruszone, przejęte).
PIETR EK . C ich o jta... O stro żn ie...
C ic h o jta... (trzyma nosze).
HANKA. C ich o jta... Niech se myśli, że matula ją lu la ... niech se płynie k a js ik ...
jak w n ie b o ...
DZIECI. A le k u tk a ... o la B o g a ...
(niosą). Kieby p ió rk o ...
DZIEWCZYNKI (rzucają kwiaty na nosze). 1) N aści..- m a sz ... m a sz ... 3) B ie d u la ... m a le ń k a ... 3) Kieby ta ptaszy
na b o ż a ... rozśpiew ana... 4) Niech ta pach
nie j e j ... k w ia tu sz k i... n ie c h ... (Posuwa
ją się długim szeregiem, wolno, skupieni, u- roczyście).
HANKA (niosąc nosze). Zaśpiewajmy s e . .. c o ... Nie boim se niem ców ... n i e ...
zb ó jcę... niech tu p sy jd o m ... n ie c h ...
GŁOSY (zawzięte). Niech ta... niech...
pośm ią. . . niech. . .
GŁOSY. Zaśpiewajmy s e ... Zaśpiewaj
my . . . la Maryś biedna. . .
HANKA. ‘‘Boga Rodzico” . . . c o ? ...
C hcecie?... Dziewuchy, chłopcy. . . c o ? ...
GŁOSY. ‘‘Bogarodzicą’’ — t a k . .. tak...
Kiej zacznij ta, H a n k a ..,
(H anka intonuje pieśń, powstaje chór zgodny, uroczysty. Id ą wolno, śpiewając. Na zawrocie znikają powoli, głosy oddalają się stopniowo i milkną wolno. Zasłona spada).
Koniec aktu L
— 24 - c
AKT II.
Rzecz dzieje się na podwórzu, we wsi (Murowaniec we wsi, ganek, dokoła drzewo, krzaki w kwiecie. Mimo idzie uli
ca prosta, szeroka, wysadzana drzewami, da
lej widać dachówki domów innych. Z boku wystaje róg jakiejś szopy, przy której stoi wieśniak, robiąc gorliwie przy warsztacie, klepie kosy, narzdza gospodarskie potrzeby.
Opodal stoi, pykając z fajki robotnik w blu
zie fabrycznej, w głębi — na stopniach gan
ku szyje pilnie kobieta, młoda jeszcze, lecz blada, wymęczona, ubrana ubogo. Skrzyp drzewa, chrzęst żelaztwa — milczenie. Po chwili robotnik, wyglądający energicznie, twardo, ubrany w fartuch skórzany).
ROBOTNIK. A wy ta sobie klepiecie. . . i klepiecie. . . Dokupilicie gruntu, macie łąk do s y t a ... A — szczęśliwości... Nie to, co nam — bezdomnym. . . harować, ta i haro
wać. .. Niema, jak ziem ia...
W IEŚNIAK (silny, rozłożysty, poważ
ny, surowy). Ho, h o ... dobrze to wam mó-
— 25 —
/fić . . . (prostuje się). Urobiłem se i .^e po- tąd, napracowałem, naharowałem i mam - d o ść ... Oj — i ziemia jest tw a r d a ... tw ar
d a . .. darmo se nie d a je ... Ot — już ta zbie
lał włos, a uznojenia nie mniej, jeno wię
c e j . ..
KOBIETA (cicho wzdychając). Szczę- śliwiście, gospodarzu... już nie g a d a jc ie ...
A syn to wam rośnie, kieby dębczak. . . Chwat ch ło p ak ... Lada chwila — ot — do wyręki stanie, a ojcowizny nie zm arn u je...
n ie . . .
ROBOTNIK (z zadowoleniem). Ho, ho
— nie! I z niemcem da se rady, a ziemi z rąk nie p u ś c i...
W IEŚNIAK (rozjaśniony, z dumą, wol
no). Da se r a d y ... d a . . . (prostuje się).
Twardy, jak i j a . .. (z troską i niepokojem).
Tylko za gorący — kiej s ia r k a ... Stracił mnie o niego chwyta — ot.
ROBOTNIK. A o c o ? ... (spluwa). Kiej was strach obleciał -niemca?... W stydź ta s e . . . Na swoim siedzicie, na w łasn y m ...
Nie wyrzuci was — nie u g ry z ie ... psia ju cha- •.
W IEŚNIAK (ze złym śmiechem). Zęby se p o łam ie... Ziemia nasza od dziadów ...
Nie my tu przyślim, a on w cudze w la z ł...
na cudzych śmieciach tyje, panoszy s ię ...
(spluwa i ściąga ostro brwi).
ROBOTNIK. W iadom o. . . panoszy się, bo zbój. . . A na cudzym, to se boi i wydzi
wia . . . psiakrew . . . A nam się czego stra
chać?. .. niema o co — i t y l e ...
W IEŚNIAK. Prawdać to — p raw d a. . . (po chwili z troskę.). Ale mi dziecka ż a l ...
poniewiera se tam — w tej ladajakiej szko
le. .. A m usi. . .
KOBIETA (z bólem). Oj, szkoła t a . . . szk o ła ... Serce krwią się oblewa, jak pomy
ś l ę ... Maryś m o ja ... takie to niem ocne...
chucherko. . . o, j e j . . .
W IEŚNIAK (z powagą). Nie bójcie se...
Nie dadzom ta jej nic złego z ro b ić ... Zwie
rzem być trzeba, by takie to maleństwo. . . słodkie, łagodne. . . a . . .
KOBIETA (ociera szybko oczy, cicho).
Sieroty — m y ... Ni ojca — si d o b y tk u ...
Ot kątem — póki s ił. . . i ten— jaki taki — zarobek. . . A jak tego nie starczy. . .
W IEŚNIAK. Bóg m iłosierny...
ROBOTNIK (chodzi energicznie, po ch.
posępnie). Ot — M iłosierny... Co t a . . . Kiej sobie człek sam nie doradzi — kiepsko m u ... (spluwa). A my ta b ezro ln i... bez ju tra ... No — póki s i ł . .. a ręce jeszcze twarde i karki t y ż . .. ale co d a le j... (śmie
je się zgryźliwie).
W IEŚNIAK. Dorobicie się. . . Młodzi- ście. - zdolni, silni. . .
— 27 —
ROBOTNIK. Dorobimy się — a ja k ż e - Kalectwa, a bo tyż ślepoty. . . Bajać — b a
jom. .. ale nic ta jeszcze nie uradzili i nie dali — ubezpieczenia żad n eg o ... (chodzi, pyka — milczenie; z z daleka dochodzi ros
nący śpiew dzieci. Kobieta zrywa się nagle, słucha, sztywnieje, po chwili).
KOBIETA. Słyszycie?... (bez tchu p ra
wie). Co — to?. •. Dzieciaki n ik ie j...
W IEŚN IA K (nasłuchuje też, wolno).
Ot — zdawało wam s ię ...
KOBIETA (siada znów, chwyta nerwo
wo robotę, ale ona wypada jej z rąk, po chwi
li głosem zdławiony). Boże m ó j.. • B o że ...
tak mnie się dziś ckni. .. Kieby boli coś, a płakać się kce ciąg iem ... (ociera oczy). Ma
ryś m o ja ... M a ry ś... (próbuje szyć —- ci
sza; po chwili dolatuje śpiew wyraźniejszy, żałośny, kobieta chwyta się za głowę). Sły
szy cie?... Czemu oni tak spiew ajom ?...
Nieszczęście ja k ie ś ... czemu żałośliwie tak ? . . . (milczenie).
ROBOTNIK (zamyśla się, po chwili).
A . .. p ra w d a ... mówili dziś na fa b ry c e ...
co dzieciska buntują tam w szk o le... była jakaś aw antura podobno.
KOBIETA (rzuca się naprzód). B y ła ...
Panno N ajśw iętsza... czuła to dusza mo
j a . .. c z u ła ... (chwyta się za głowę, za pier
si, rzuca się). Maryś m o ja ... A j : . , o j . . . dziecko m o je ... M a ry ś... (chce biedź).
— 28 —
W IEŚNIAK (nakazująco). Uspokój-ta e e . .. C zego... Mało co g a d ajo m ... Przecie zobaczym, co tam może b y ć ... nie zjadły se dziecka niemczaki. .. (twardo) nie pośmią...
K ie j. . .
ROBOTNIK (nienawistnie). Co t a m ...
Oni wszystko pośm ią. .. Psiam ać. . . plu- d r y ... zd ziercy ... b u rż u je ...
(Śpiew zbliża się, rośnie, wszyscy stają bez ruchu i słowa. Po chwili z za drzew uka
zuje się pochód, idący wolno, uroczyście. Ro
botnik wpatrzony, podnosi rękę, wieśniak o- piera się na kosie zdumiony. Kobieta ukry
wa głowę w ramionach i zawodzi rozpaczli
wie). \
KOBIETA. Maryś m oja. . . M aryś. . . gdzie o n a ? ... g d zie?... O la Boga—
(Pochód rozwija się i wkracza z ulicy w podwórze, na noszach zielonych, wśród kwie
cia nieruchoma postać Marysi, oczy zamknię
te. Obaj mężczyźni w nagłem przerażeniu o- glądają się w stronę kobiety).
OBAJ (głosem zdławionym, podcho
dząc szybko). Co — to ? ... Co—to?
(Dzieci nosze spuszczają, śpiew milknie
V— cisza, po chwili).
W IEŚNIAK (pochylony nad dziec
kiem). Co się s ta ło ? ... G a d a jta ... Pobili—
p s u b ra ty ...
DZIECI (jedno przez drugie). P o b ili...
p o b ili... ledwie z ip ie ...
29 —
PIE T R E K (przyskakuje do ojca, bły
skając oczami). N iem cy... Z b ó je... roz- b ó jn ik i... Tatulo — pom ścijm y... zbiera
nia s e . .. Pobijta ich, ta tu lo ...
W IEŚNIAK (surowo). C ich o jta... Do krym inału chcesz?... Z a s ie ... (ostro) Sta
rych uczyć będziesz... A pójdziesz... Do
biorę se ja do c ieb ie... obaczysz... Już ja coś tam m ia rk u je ... u rw an iec...
PIE T R E K (skonfundowany, ale bunto
wniczo). Tatulo, kiej o n i...
OJCIEC (groźnie). A będziesz mi prze
cie raz cicho. .. (pochyla się do dziecka).
MARYSIA (otwiera oczy, jękliwie).
M a tu la ... Kiej m a tu la ... (cisza).
(Wszyscy patrzą w stronę kobiety, któ
ra stoi dotąd z głową w ramionach, naraz budzi się, odsłania twarz, rozgląda się i z na
głym krzykiem biegnie i rzuca się do dziec
ka).
KOBIETA. M a ry ś... O . .. kiej dziecko m o je ... M a ry ś... Co tobie?
MARYSIA (wyciąga ramiona, z jękiem łez i bólu). Matula. ..
(Kobieta dotyka głowy jej, ciała, rąk, uno
si, jak nieprzytomna, jęczy, płacze, tuli, gło
sem przerywanym).
KOBIETA. Dziś czuła dusza nieszczęś
cia. .. Maryś m o ja ... czuła... Mów t a . .. co ci oni zrobili... m ów ... ta powiadaj. . . dzie
cino m o ja ... pow iada!... (tuli). Skarb moj.«.
Jedyna... oj, moja t y . .. m o ja ... (całuje ją, pieści, naraz rzuca się w tył, omal nie pada,
•błędnie). K rew ... k re w ... (pokazuje ręce swe, palce, ociera usta — z grozą). K rew .... na ustach dzieciny mojej — k re w ... a . . . a . . . a . . . (opada).
DZIECI (pomięszane, jedne przez drugie).
Niemcy t a . .. niem cy... nauczyciel... odmie
n iec... Zbili jo m ... skatow ali... za modli
tw ę ... za polskom ... naszom ... pod krzy
żem . . .
KOBIETA (dźwiga dziecko, straszna, gro
źna, oszalała). K rew ... k re w ... (pomagają jej starsze dzieci i razem unoszą).
MARYSIA (cicho, słodko). Cichojta, ma- t u ś . . . jyż z tobom ... dobrze m n ie ... do
brze. .. T o ... la Najświętszej Panienki było...
La Najświętszej. . . C ichojta... m a tu ś... (Ci
sza, kto płacze z dzieci cicho, kto wzdycha, ni
sko opuszczają głowy; odchodzą z dzieckiem, znikają w domu).
ROBOTNIK (wzburzony, do wieśniaka).
Naści — n iem a... nie pośm iejo?... N aści...
h a ... Zabili dziecko... skatow ali... masz t a . ..
WIEŚNIAK (ostro). P ietrek ... (ten sta
je). Co tam b y ło ?... J a k ? ... Pow iadaj... A prawdę. .. bo cie nie pożałuje, kiej se okaże. ..
pam iętaj. . .
PIETREK (z mocą, śmiało). Prawdę po
wiem, kiej Bóg na niebie, ta tu lo .., Nie chcie-
31 —
liśmy pacierza niemieckiego... (mocniej, pro
stuje się i patrzy po dzieciach). Nie chcieliś- ma ? . . . tak — co ? . . .
DZIECI (chórem, z mocą). Nie chcieliś- m a ... Nie, n ie ... I nie będziewa. ..
WIEŚNIAK (niby srogo). Kto was nau
czył to g o ? ... Skrzaty... gadaj t a . .. K to ? ...
(do robotnika). W idzieliśta?...
PIETREK (twardo). N ik t... Kiej ojco
wie mówiom ta polski pocierz, to i my tyż chce- my — polski. .. ot. .. (hardo). My tyż — gro
mada.
(Wieśniak z ukrytą dumą spoziera na sy
na, zamieniając z robotnikiem spojrzenia, ten uśmiecha się z radością ukrytą).
WIEŚNIAK. N o ... i cóż ta nauczyciel?..
PIETREK (z pogardą). Odmieniec...
Sprał mnie. .. sprał Bartka, sprał Hankę, Sa- lusię. .. Ignasia, Wiktę, Z y g a ... no i n ic ...
(śmieje się zjadliwie). I — n ic ... Aż go roz
bolały ręce — nie żałował s e . .. p ra ł... No i...
n ic ... nie mógł ta więcej. . . Cha, c h a ...
Rzekł, kaj musi być — niemiecki. . . A my — kaj polski. . . Zabraliśwa se i poszli. . .
ROBOTNIK. N o ... n o ... A M ary ś?...
PIETREK. Zaraz. . . Poszliśwa do dom—
bez las — pod k rzy ż... (zmieszany nieco). Słu- chaliśwa ta m ... coś nie c o ś ... ptaszków... po
łożyli se w traw ie. . . (urywa nieco stropiony, ojciec bierze go za ucho).
WIEŚNIAK. Ja ci, tru tn iu ... (niby z gniewem). Do nauki — zasie... kiej do pta
szków ochota. . . (syn całuje go w rękę).
PIETREK. Kiej minutkę, tatulo. . . Słon
ko tak prażyło. .. Potem Maryś zaczęła śpie
wać do Najświętszej Panienki... My — t y ż ...
I se śpiewamy, śpiewamy. . . A tu z lasu, kiej wilki — nauczyciel, strażnik i ten jeszcze...
te n . . . gruby niemiec. . . kiej se nie rzucom na nas, nie zacznom bić, wymyślać, rozganiać precz. ..
HANKA (przerywając). Maryś nie chcia
ła uciekać z n a m i... Ciągnęłam j o . .. Nie chciała... modliła se ciągiem i śpiewała, kiej ta gołąbka m a ła ...
DZIEWCZYNKA (z gromady, wyrywając się). Widziała. .. kiej ta prali jo we dwóch...
niem cy... objęła se krzyż ronczkami, a oni o- derwali jo, włóczyli... i zb ili... na śmierć zbi
l i . ..
ROBOTNIK (zajadle). P siam ać... Roz
bój n ik i... p s y ... (próbuje rąk, pręży mięś nie). Takby ich sprać. . . takby zbić za te dzie- cińską krew i m ęk ę... (chwila milczenia, po chwili wieśniak chmurny, surowo).
WIEŚNIAK. Rozchodzić się do dom, dzie
c i . .. S łysz... do dom ... Jenzorów nie rozpu
szczać, trzymać w gębie. . . Nie wasza rzocz, słyszeiliśta ? . . . Starszeńska to . . . Co uradzim
— to i bedzie. . . A teraz — sza. . . do dom. . . do roboty... nie rajcow ać... (dzieci rozcho
dzą się cicho, bez słowa. Po chwili z domu wy
biega kobieta, jak oszalała, mówi bez tchu, bła
galnie).
KOBIETA. Ludzie... oj ludzie... doch- to ra . .. ratunku. . . dziecko mi zamrze, umie
r a . . . zlitujcie se, ludzie... (łamie ręce).
Krew. .. znów krew. .. O Przenajświętsza...
Boże M iłosierny... Maryś m o ja... M ary ś...
dziecko. . .
ROBOTNIK (z pośpiechem). Dyć zaraz dochtor będzie... w mig. .. Uspokój ta s e ...
pom oże... (biegnie, znika; kobieta łka, ję
cząc cicho rozpaczliwie).
KOBIETA. Boże m ój. . . B oże... Ot dola przeklęta. .. dola. .. Sieroty m y ... biedne...
WIEŚNIAK (łagodnie). Uspokójta se, H anno... Dyć jest jeszcze Miłosierdzie. .. Po
ratuje was Bóg, ludzie... Zobaczycie... Może się co poradzi... (po chwili). Macie lód? Sły
szał ci ja, że pomaga... Co nie macie? (onaprze czy). W mojej piw nicy... idźcie ta m ... po
szukajcie dobrze w słom ie... może jesz
cze jest... śpieszcie... (kobieta biegnie, wieś
niak idzie do domu, tam znika. Po chwili wol
no, ostrożnie wchodzą na scenę, rozglądając się
— nauczyciel i strażnik. Miny nadęte, nasrożo- ne, aroganckie. Przez scenę, nic nie widząc, przebiega Hanna z lodem w ręku i znika).
STRAŻNIK (nasępiony, ciszej). Brzydka sprawa. .. brzydka. . . Mała może zamrzeć.. . Co — wtedy ? . . . A . . . Polskie gemby na cały
«» 33 —*
świąt rozniosą.,. Verfluchtes V o lk... Ver- fluches. . . O. .. G ott. . .
NAUCZYCIEL (pogardliwie, spluwając).
Nie zamrze. . . wyliże się... to polskie nasie
nie niem raw e... P f u j... (pluje). Tymczasem hardo stawić się t r z a ... nastraszyć. .. Z góry traktować to bydło, żeby se rogów przytarli. . . Donner, W e tte r... To im powyrastało. .. po- w yrastało... nawet małe pludraki buntują s ię ... Słyszy pan. .. Hoeren sie. .. (z pasyą).
Buntują s ię ... To — skandal... To niesłycha
n e ... Przeciwko wielkiej. . . die grosse, maech- tige V aterland... buntują s ię ... (chodzi wzburzony).
STRAŻNIK (złośliwie i kpiąco). Che, che...
Te pana dawne b r a ty ... takie p s y ... O t...
pan ich uczy. . . czemu pan ich lepiej nie uczy ? Czemu pan z nich dobre niemcy, jak sam teraz
— nie zro b i... Che, che. .. Czy panu to źle?....
Taka wielka pensya i dodatki takie. . . I pan—
nic. .. Che, che. .. Jeszcze krzyczy, narzeka...
A dzieci buntują się, nie u czą... Che, c h e ...
o t . ..
NAUCZYCIEL (wściekle, pieniąc się). Do
bry pan sobie. . . Spróbowałbyś sam . . . To nie dzieci... ich sage ih n e n ... (zaciska pięście) to — szatan y ... Wcielone, żywe, z piekła ro
dem — dyabły. .. Co ja z niemi m am . . . A j. . . a j . . . A podstępne, a złośliwe.. .a twarde — jak żelazo... Ja myślę czasem, że nie ludzką mają oni skórę, a ja k ie ś... licho w ie ... dja-
35 —
bełskie plemię. . . Zabij — a nie ustąpi. . . Po
rznij — a skakać będzie w kawałkach i mó
wić: nie, nie, n ie ... Nie dzieci to, a — szata
n y . .. Nieczysta siła w nich siedzi... czort w ie ... (chodzi).
STRAŻNIK (zamyśla się). To — prawda...
Siła w nich jakaś zła weszła. .. Jestem tu już dawno, a nigdy takiego świństwa nie było. . . To wszystko stam tąd. . . von grosse Russ
land... Uważa pan. . . Tam — źle. . . rozumie pan?... oni stamtąd się uczom... von diese rus
sische Polak... tak — to stam tąd ... Verfluch
tes L an d ...
Nauczyciel (gorąco). Tak, j a . . . j a . . . Stamtąd cała zaraza... (W drzwiach domu ukazuje się wieśniak, mierzy ich posępnie o- czami. Nauczyciel ciszej, pusząc się). Idzie...
hoeren sie. . . Ostro. .. Chłop się zlęknie. . . trza z nimi, jak z bydłem ... Od k ija ... twar
d o ... niech znają nas — herszaftów. . . pa
nów t u . .. s o ... (prostuje się hardo).
(Wieśniak stoi w ganku chmurny, bez sło
wa. Mierzą się ostro oczami. Po chwili niemcy podchodzą bliżej wolno, z powagą i butą, po
zdrawiają).
OBAJ. Guten T a g ... Guten T a g ... (niby się uchylają),
WIEŚNIAK (twardo, chłodno). Pochwalo
ny, ,. (Milczenie schodzi do nich powoli).
NAUCZYCIEL (mierząc go wzrokiem z
- 36
podetba). Mamy tu do was sprawę... Brzydką sprawę. . . o wasze dzieci. . . o chłopca. . .
STRAŻNIK (z naciskiem). Zła spraw a...
niebezpieczna... Przeciwko R eichstag... prze ciwko M ajestaet... (ostro). To bunt polski...
To — kryminał. . .
WIEŚNIAK (ostro, twardo, hamując się).
Kryminał — t a k . .. My to wam powiadamy...
Kryminał. .. bo dziecków my nam zabijacie...
(urywa, po chwili, idąc na nich groźny, nie pa
nując nad sobą). Za-bi-ja-cie... A. .. Co to?.
A że wam to wolno — zabijać?... I Majestaet pozwala ? . . . H a. . . może ta każe. . . co ? . . . mówcie... Ha — ostrożnie. .. (głucho, spluwa i hamuje się nieco, przez zęby) by se nam nie sprzykrzyło. . .
NAUCZYCIEL (podskakując, wściekle).
Co. .. co ?. . . On — grozi. . . on. . . Styszy- cie. . . On. .. Hoeren sie. . . ten — cham. . . polski k n ech t...
WIEŚNIAK (jakby do siebie. T fy ... od
m ieniec... (głośniej, twardo). Nie żaden knecht. . . Mylicie s e . .. Gospodarz se. .. pol
ski chłop jezdem z dziada, pradziada... i nie odmieniec... U siebie tu jezdem. .. Słysz?...
Ziemia to m o ja ... rodzona... Nie zahaczaj
cie — proszę... A od przymówek — w a ra ...
dość. . . słuchać nie bedom. . . 1
STRAŻNIK (drwiąco). A to coście tak zhardzieli — od kiedy ?. .. Co sie tam wam przywidziało?... Może polskie państwo— co?..
¿lożo polskie króle ?. .. Cha, cha. . . (obaj się śmieją, po chwili). Tymczasem — nie przepo- mnijta. .. Musicie słuchać deutsches Reich. ..
und deutscher K aiser... so i s t . .. so (uderza po rękojeści szabli).
NAUCZYCIEL (ostro). Nie przopomnijta, a ja k ż e ... bo deutsches Reich przypomni sam . . . Tu żartów żadnych niema. . . Polski król nie portu je, ani skóry dzieci waszych nie obroni, ani was samych. ..
WIEŚNIAK (ustawia się mocno w ziemię, patrzy twardo, wyzywająco). A co ta macie do mnie? Czem ja dla waszogo Reich ni dobry? A bo podatków może nie płacę? Rekruta nie da
ję? Prawa nie pilnuje — co? (po chwili o- stro). Kłamiecie... (spluwa). Szyćko jest wedle tego jak napisane. .. (po chwili twar
do, pochylając się ku nim): A wy?... C o ...
(uderza pięścią) Prawa nie pilnujecie. .. dzie
ci nasze wydziwiacie od psów. .. kaleczycie- cie. . . Krwią polskom — polski paciarz polewa
cie. .. H a ... p lud... (urywa wzburzony, od
chodzi nieco, sapiąc).
(Przez scenę przechodzi szybko mężczyzna czarno ubrany, z torbą skórzaną w ręku, w śre
dnim wieku. Wieśniak kłania się mu nisko, u- przejmie bardzo, ten śpiesząc idzie dąleg).
WIEŚNIAK. Niech będzie pochwalony...
LEKARZ. Na wieki. . . Jak się macie, p.
M acieju?... (obrzuca wzrokiem niemców, któ
rzy lekko uchylają kapeluszy).
38 —
OBAJ. Gutan Tag. .. Herr Doctor. . . Gu- ten T a g ...
LEKARZ (znikając w drzwiach). Dzień dobry, panowie. .. dzień dobry. . . (Milczenie.
Wieśniak odchodzi do swych narzędzi i coś tam robi).
STRAŻNIK (po chwili). N o ... n o ... to i wy, widzę, buntujecie. .. gospodarzu. .. Co to z tego będzie ?. .. A j. .. a j . .. nie dobrego. . .
NAUCZYCIEL (twardo). Wy — jako oj
ciec - - po naszej powinniście stać stronie. . . po stronie porządku, w adzy... (wieśniak pro
stuje się i patrzy ponuro). No — a wy. .. ja w idzę... wojny chcecie z n a m i... jak i te smy
ki — małe buntowniki...
WIEŚNIAK (ściąga brwi). Ni wojny, ni buntu żadnego tu niema. . . i my nie chcemy...
A do polskiej modlitwy — wam zasie. ..
NAUCZYCIEL (urągliwie). Zobaczymy...
Złamiemy wasze twarde karki. . . i będzie tak, jak rozkaz jest. . . (z naciskiem) z góry. ..
WIEŚNIAK (chmurnie, z decyzyą). Jest prawo jeszcze ta w B erlinie... do tro n u ...
tam pójdziemy. .. musi ta być. ..
NAUCZUCIEL (j. w.) A idźcie ż e ... idź
cie. .. Zobaczymy, co wam ta d ad zą... jak p o tra k tu ją ... Cha, c h a ... idźcie... Hoeren sie. .. My lepiej wiemy, co w Berlinie myślą..., (po chwili ostro). Powiadam wam — z góry...
rozkazy mamy — z góry, . . Ot co. . . rozumie
cie?
WIEŚNIAK (zdumiony, opuszcza ręce, pa
trząc na obu). Kłamiecie... To nie może być—
taka straszna krzywda. .. nie może...
STRAŻNIK (z naciskiem i powagą). Tak—
pan nauczyciel mówi prawdę. .. Ja. .. J a . ..
W Berlinie z wami żartować już nie c h cą ...
zanadto zhardzieliście — słyszycie. . . i będzie źle. . . ta k . ..
WIEŚNIAK (zapatrzony w nich, nierucho
my). J a k to ... i wy to mówicie... praw da...
La polskiego pacierza zabijać dzieci, katować...
Jakto. .. I to ma być praw o... rozkaz z gó
r y ? . .. Od Majestaet — mówicie... La pol
skiego pacierza dziecki zab ijać... (zasłania sobie oczy). I to wielki R eich ... Silny Maje
staet . . . A . . . a . . .
(Niemcy zamieniają spojrzenia trochę nie
pewne — cisza. Po chwili nauczyciel sroży się i nadrabia miną, surowo, z góry).
NAUCZYCIEL. Nie urągajcie n a m ... nie wydziwiajcie władzy... Wy zwłaszcza... to wam mówię — w y. . . Maciej Zych. . . (wieś
niak jakby się budzi i wsłuchuje, on dalej z naciskiem). Bo wasz .syn --— najgorszy... On
— przywódca, podszczuwacz. . . ozornik. . . WIEŚNIAK (chmurnie). Co wam zrobił—
mój syn? — Uczy się dobrze... Pirwszy on w klasie:... nie spóźnia s ię ... nie próżnuje...
NAUCZYCIEL. Ha — t a k . .. Zdolny be- s t j a . .. Ale też i pierwszy do wszystkiego...
Wiem dobrze... On namawia, podburza...
(wpada stopniowo w pasyę). Stawia się twar
do, choć go zabij . .. A za nim — wszyscy...
(rzuca się). On mi całą klasę b u n tu je ... on—
podżegacz... rozbójnik... Ja przez niego zdro
wie stracił. .. i pluję — k re w ... Ja — krew...
T ak. . . przez niego um rę. .. suchoty mam. . . Wściekła to bestya ten chłopak... A . .. a . ..
(chwyta się za głowę).
WIEŚNIAK (tłumiąc zadowolenie, pochy
la się i zabiera się do roboty, mówi spokojnie, chłodno). Co robić?... Już on taki jest od ma- leńkości. . . Ja tyż go złamać nie mogę. . . Twar dy j uż — i niema na to żadnej ra d y ... (usta
wia się do piłowania deski).
NAUCZYCIEL (rzuca się ku niemu, z pa- syą). Niema rady — mówicie... Niema ra
d y ... A wy wszyscy — buntowniki. . . psy. . . oszusty. .. Niema — mówicie. . . Ale — bę
dzie. .. (staje przed nim, wściekły) będzie...
Jak ze szkoły w yrzucą... Do poprawczej — ar- restant Shule oddadzą. . . (wieśniak drgnął na
gle, ręka opadła, stoi — jak rażony). J a . .. ja...
odbiorą wam, daleko w yszlą... ho, h o ... mają już oni tam na takich ra d ę ... i sposoby też m a ją ... Zrobi się, jak baran ek ... nie pozna
c ie ... skórę mu zmienią. .. rodzony ojciec nie pozna... O la, l a . .. będzie on, jak b aran ek ...
jeszcze będzie... Zobaczymy... (odchodzi, śmiejąc się dyabelsko).
WIEŚNIAK (budzi się naraz, przeistoczo
ny, groźny). H o la... Co powiedzieliście?... O
przeklętej shule mówiliście. .. o arrestant shu
l e . .. (uderza »siekierą w pie6, aż drzazgi le
cą) . Hola. . . Jak śmiecie ? ... A kto mi dziecko moje ma prawo wziąć? Kto przemocom ode
b ra ć ? ... Moja krew i k o ść... K to ? ... Nad dzieckiem ma prawo tylko. . . (podnosi w gó
rę rękę). Bóg i ojciec... (następuje na nich zleka, niemcy się wolno cofają). Co powiedzie- lis ta ? ... C o ?... Mój s y n ... Albo on krymi
n alista... zbrodzień ja k i... rozbójnik?...
(naraz staje, głos mu się łamie, drży). Dziecko t o . .. Dziecko jeszcze słab e... Co za swoją mowę i pacierz ginie. . . dziecko to . . . (naraz z wybuchem, nie panując już nad sobą). A — w y ... A ---w y ... rozbójniki. .. męczycie- l e . .. bez Boga i sum ienia... Używacie kija...
w kij wierzycie. .. Ha — pokara was B ó g ...
nienawistniki. .. Prześladujecie nas za nasze prawo, za prawdę, za sprawiedliwość. . . Ho
l a . .. (odrzuca siekierę). Nie boimy se w a s...
Za nami — Bóg! ...
NAUCZYCIEL (oddalając się, groźnie).
Ho, h o ... popamiętajcie n a s ... zobaczycie...
A jeśli nie złamiecie syna — powtarzam wam
— to my go złamiemy. .. Ho! h o ... I pójdzie on w nasze ręce — ten polski, wściekły po
miot. .. i zmienimy mu sk ó rę... zmienimy-...
(staje na zakręcie drogi i śmieje się pogardli
wie, z daleka).
WIEŚNIAK (rzuca się ku nim, jakby tra
cąc przytomność). Nie zmienicie... Mój syn,,,
moje dziecko... Nie dam go w am ... nie dam—
przekleństwo. .. (Niemcy, śmiejąc się urągli
wie, znikają wolno).
NAUCZYCIEL. Weźmiemy... Siłą zabie
rzemy . . . On — nasz. .. nasze prawo. .. Hoch
— Deutschland!. .. Łamać buntownik!... Dla dobra V aterland... dla chwały M ajestaet...
łamać — hola. .. popamiętacie nas. . .
WIEŚNIAK (po ich odejściu, stoi chwilę bez ruchu, potem zatacza się, z jękiem). Ha — prawo ic h ... Tak. .. (z rosnącą grozą). I siła ic h ... (po chwili). I gdzie ratunek?. .. (zaci
ska ręce). U kogo?. .. I kto zasłoni? Kto?. ..
(wyciąga w górę ramiona, gł. nabrzmiałym).
Przenajświętsza. .. T y ... (ręce mu opadają, postać kurczy się, garbi, zasłania twarz, tak stoi złamany. Po chwili prostuje się naraz, jak sprężyną ruszony, znać w nim grozę, ogląda się błędnie prawie naraz woła głosem ogrom
nym, strasznym). Pietrek. .. Sam — tu. .. Pie- tre k . . . do mnie. . . t u . . .
(Na wołanie to wbiega przerażony, drżą
cy Pietrek, staje przed ojcem, bez słowa. Mie
rzą się obaj oczyma przez chwilę, zapatrzeni w siebie, brz tchu prawie, po chwili ojciec znów ciszej, głosem zdławionym).
— Pietrek. . . Sam — t u . .. do mnie. ..
Pietrek. .. słysz. ..
(Chłopak rzuca się do kolan ojca, obejmu
je je, tuli, ciśnie. Ojciec podnosi go, w obję
cia chwyta, zdaje się miażdżyć. Syn cicho ję
czy i chlipie, ojciec głosem urywanym).
— Syn m ój. . . Syn. . . Dziecko moj e . . . Nie wyrwą m i. . . nie wyrwą.. . psiekrwie. ..
chyba z duszą... Na pohybel i m ... na pohy
b e l... (dysząc ciężko, wypuszcza syna, ten o- suwa mu się znów do kolan, cicho, głosem ury
wanym) .
PIETREK. Nie bójcie se ta, ociec. . . O mój ociec... Nie damy se t a . .. przysięgam. ..
nie damy. . . Imć mi oni nie zrobiom nigdy. . . WIEŚNIAK (głucho, trzymając rękę na jego głowa). Dziecko...
(Podczas słów chłopca wyszedł na ganek lekarz i stał słuchając. Następnie zbliża się i kładąc rękę na ramieniu gospodarza, mówi wol
no, z powagą, uroczyście prawie).
LEKARZ. Uspokójcie się, p. M acieju...
Nie bójcie się ich pogróżek. .. Za wami — na
ród . . . Słyszycie. . . Za niemi — dziećmi — co o język swój walczą — Polska cała. .. Zrozu
m iejcie... Prawo nasze — św ięte... Zwycię
żymy (podnosi rękę).. .
PIETREK (co był wciąż u kolan ojca, po
rywa się, jak natchniony. Oczy błyszczą, ręce prężą się i wyciągają, usta śmieją się z zachwy
tem, gorąco, z siłą). Zwyciężymy. . . Ociec. ..
Prawo nasze. . . nasze. . .
LEKARZ (z mocą). Tak — prawo nasze...
Bóg z nami. . .
WIEŚNIAK (odzyskując hart, z mocą).
Rzekliście, p an ie... Nie damy s e ... n ie ...
— 44 —
PIETREK (chwyta i całuje jego rękę).—
N ie ... ociec... n ie ... n ie ...
(Zasłona spada, koniec aktu IIA) -
AKT III.
Odsłona I.
Dzieci, kobiety, mężczyźni, strażnik, tłum iiiemiecki, palie ja, nauczyciel.
Plac pusty, zadrzewienie z jednej strony, po drugiej sztachety dziedzińca i okna na plac ten dużego, murowanego budynku. Okna zam
knięte szczelnie gdzie nie gdzie górne części podniesione. Słychać szmer dziecinnych gło
sów po chwili wypada na plac grupa chłopców i dziewcząt z dziedzińca, za sztachetami. Cofa
ją się, znów się ukazują — trwożne, spłoszo
ne. Po stronie przeciwnej, pod drzewami, cho
dzi, strażnik, dający na wszystko pilne bacze
nie. Gdy on się przybliża — dzieci znikają, gdy się oddala — ukazują wnet. Znać tajem
niczą zmowę — szepty, porozumiewanie się.
Grupa dziewcząt wychyla się szybko na plac, podniecone, zgorączkowane.
HANKA (rozogniona). Zaraz przyńdzie ta m ęk a... (zaciska ręce). Nie dajmy się. ..
Pam iętajcie... (ostro). Kto się ulęknie —>
zdrajca...
35 —
GŁOSY DZIECI (oburzone, przejęte, d - gzej). Z d rajca... zd rajca... Z nami będzie ta miał sp raw ę... popam ięta... (wygrażają).
GRUPA DZIECI (nadbiega na ostatnie słowa). Z nam i. . . z nam i. . . O. . . la, la . . . popamięta łrie j... ho, h o ... (rozlatują się).
(Po chwili wysuwa się inna grupa dzieci młodszych, drobnych, zabiedzonych i zalęknio
nych. Tulą się do siebie i milczą).
CHŁOPAK I. (do sąsiada). Boita s e ...
c o ... (ciszej). I ja ty ż ... i j a . .. (drży) ciar
ki idom ... A niemiec z ły ... O la B oga...
kiej z ły ... ja widzioł...
CHŁOPAK II. Bogać tam . . . psiajuchy piami ły sk a ... kiej w ilk ... szykuje co ś... po- haniec... O j. . . o j. . .
DZIEWCZYNKA (zbliża się, nasłuchując), będzie źle.... on, będzie . . . (z drżeniem4. A niei pozabija ta on n a s ... powiedźcie... zupełnie
— na śm ierć?... c o ? ... (żegna się i coś szep
ce cicho).
CHŁOPAK I. Cichoj t a . .. Che, c h e ...
Dzieuchy se bojom ... Che, cne. . . (nadrabia miną). Czego ta ? . . . Zedrze te skórę — kiej narośnie d ru g a ... che, c h e ...
CHŁOPAK II. Bogać ta m ... psiajuchhy...
Oj, dolaż n a sz a ... d o la...
PIETREK (wpada rozogniony, zatrzymu
je ich). Trzymać się chłopcy... dzieuchy...
trzym ać... pam iętajcie... Niech se pies-nie- miec połamie zęb y ... Nie bój ta s e . .. Nie zje~.
46 —
a kto skóry pożałuje — zd rajca... znać nie chcemy. . . wygonimy. . . Słyszeliśta ? . . . — Trzymać się. .. h e j. . .
DZIECI (ożywione, chórem). Będziewa, Pietrek. ..
PIETREK (serdecznie, gładząc ich gło
wy). W iem ... w iem ... Wy — małe zuchy...
Skóra poboli — i przestanie. . . to — nic. . . A pamiętajcie. .. (podnosi w górę rękę, z siłą). Za naszom wiarę. . . za nasz polski pacierz. . . (Odbiega — milczenie; dzieci stoją, jakby za
słuchane, po chwili z wybuchem).
DZIECI (wyrzucają w górę ręce). Za na
szom wiarę. . . Za nasz polski pacierz! . . . (z nienawiścią). N iem cy... pohańcy... kiej zo
baczę wa. ..
(Biegną za sztachety krokiem śmiałym, o- żywione, przejęte. Zalega cisza, miarowo tyl
ko chodzi strażnik, to znikając, to ukazując się. Po chwili słychać ostry głos z za okien, mówiący niezrozumiale, z naciskiem. Głos ro
śnie, staje się zawziętym, krzykliwym, strasz
nym. Rośnie zamieszanie jakieś, to milknie, to podnosi się. Na plac, ze stron kilka napływa
ją kobiety, v>o kilka, typowo wyglądających.
Poglądają nieznacznie, ze strachem, ku zam
kniętym oknom, nasłuchują. Naraz rozlega się ostry krzyk, jak komenda, potem — cisza. Na
stępnie rumor, stuk, krzyk nagły, znów krzyk rosnący, wrzask — dalej pisk, — płacz, jęki, rosnący w chaos i zamięszanie. Kobiety pło
szą się, uciekają, znów wracają, wreszcice rzu
cają się, jak oszalałe, do okien, wstrząsają nie
mi, uderzają w ściany, wyrzekają, płaczą, wo
łają).
KOBIETA I. O la Boga — r e t y ...
KOBIETA II. Dzieciska nasze... Maleń
stwa. ..
KOBIETA III. Pozabijaj om k ie j... kiej Maryśka Hannowa... (chwyta się za głowę i przyciska do szyby, oraz uderza w nią).
KOBIETA IV. (z wrzaskiem). O ratujta...
ludzie... r a tu jta ... Zmiłujcie się ... ojco
wie. .. r a tu jta ... (biegnie i znika).
KOBIETA V (przy szybie). O la Boga.
Włosy lecom, kiej pierze... A bije t o . .. a bi
j e . .. O la B oga... (osuwa się i łka).
KOBIETA I. (trzęsie ramami). Wywalić okna... wywalić . . . Rozłamać drzwi.... Po- odbierać dzieciska... z urągania te g o ... kato
wania. ..
WRZYSTKIE (rzucają się i stukają w o- kna, ściany, natarczywie):
1) Przestańcie t a . .. a przestańcie,.panie...
dość. . . dość. . .
2) Hej, p a n ie... Słyszeliśta?... h e j ...
3) Rozbijem okn a... wywalim ścian ę... . 4) A dyć dość... la B o g a .S ły s z y c ie ...
A dyć dość. . .
5) Dzieciska nasze — nie wasze. . . Sły
szycie, ,, a . ..
