Nobel 2015 Biuletyn

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

NR 4/2015 Grudzień

ISSN 1507-1383

Nobel 2015

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

Biuletyn

konsumpcja – ubóstwo – dobrobyt

ISSN 1507-1383

str.

37–42

Triumf ekonomii opartej na faktach

Elżbieta Mączyńska 8–12

Partycypacyjny system społeczno-gospodarczy

Elżbieta Mączyńska 13–15

Siedemdziesięciolecie działalności PTE 16–17 Tekst wystąpienia prof. Zdzisława Sadowskiego 18–19 90. urodziny Profesora Zdzisława Sadowskiego 19

Ławeczka Michała Kaleckiego 20

Nagroda PTE im. prof. Edwarda Lipińskiego 20 Nagroda PTE za podręcznik

dla prof. Wojciecha Gasparskiego 20 Kołodko: nierównomierny podział dochodów

zagraża cywilizacji 21

XXI Zjazd Krajowy PTE 22–24

Obywatelski monitoring 25

Konsens ekonomistów 25

Szkolenia w PTE 25 100-lecie profesora Edwarda Szczepanika 26 90 lat profesora Wacława Stankiewicza 26

Czwartki u Ekonomistów 27–34

Sprawozdanie z Vlotho

Elżbieta Szaruga 35–36

Doktoraty honoris causa dla profesorów: Bogusława Fiedora, Andrzeja Czyżewskiego, Jerzego Wilkina 37–42

Najlepsze programy MBA 43

Teraz Polska 2015 43

Konkurs Liderów LUMEN 2015 43

V Europejski Kongres MŚP 43

Pół wieku Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego

w Łodzi 43

Jubileusz Kongresu Obywatelskiego 44 Prezes PTE w Narodowej Radzie Rozwoju 44 Rok NOT 44 Profesor Mączyńska w gronie wpływowych kobiet 44 Laureaci konkursu „Magister PAFERE 2015” 45

Nagrody za prace magisterskie 45

Nagrody Europejskiego Klubu Biznesu Polska 45 Gospodarcze Otwarcie Roku 2016 45

Nowości wydawnicze 46–47

Marian Gorynia 48–49

Z naszych starodruków 50

Wstęp 3

Odeszli od nas: Kazimierz Łaski, Antoni Kukliński, Andrzej Zawiślak, Eugeniusz Głód 4–7

str.

8–12

Spis treści

str. 21 str. 19

str.

22–24

NOBEL 2015

O NAS DEBATA OPINIE POŻEGNANIA

Z ŻYCIA PTE

ZAGRANICA

KSIĄŻKI

KWESTIONARIUSZ EKONOMISTY Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

HISTORIA WYDARZENIA

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Biuletyn PTE

Magazyn bezpłatny

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo skracania i redagowania nadsyłanych tekstów. Redakcja nie zawsze podziela poglądy i opinie autorów.

Wydawca:

Zarząd Krajowy

Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego 00-042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49 Tel. 22 551 54 01, faks 22 551 54 44 www.pte.pl

www.kongresekonomistow.pl Prezes Zarządu Krajowego:

Elżbieta Mączyńska zk@pte.pl

Redaktor prowadząca: Iwona Dudzik Redaguje zespół w składzie:

Bogdan Ślusarz, Bogusław Fiedor, Stanisław Rudolf, Stanisław Gliński, Paweł Adamczyk, Michał Plewczyński Recenzent naukowy: Ryszard Kowalski Opracowanie graficzne, DTP:

Studio Ling Brett

Korekta:

Firma Korektorska UKKLW:

Katarzyna Szol Reklama:

Michał Plewczyński michal.plewczynski@pte.pl Tel. 22 551 54 40

Druk:

sowadruk.pl

Wykorzystano zdjęcia:

z archiwum PTE , Princeton.edu (s. 8), KIG (s. 15, 45), CINE FOTO (s. 19, 22-24), Perspektywy.pl (s. 43), UE w Katowicach (s. 38), SGGW (s. 40), KongresObywatelski.pl (s. 44), UOKIK (s. 45).

Archiwalne wydania „Biuletynu PTE”

dostępne na stronie internetowej:

http://www.pte.pl/223_biuletyny_pte.html

Nowe inicjatywy PTE

Wydanie „Biuletynu PTE” pt. „Nobel 2015: konsumpcja – ubóstwo – dobrobyt” ma charakter podsumowujący najważniejsze wydarzenia roku 2015. Wielką satysfakcją jest dla nas to, że organizowane przez PTE otwarte debaty cieszyły się tak dużym zainteresowaniem publiczności i internautów.

W PTE odbyło się ich około 30, w tym „Czwartki u Ekonomistów”, „Forum Myśli Strategicznej” i inne. W „Biuletynie PTE” przedstawiamy relacje z tych wydarzeń. Aby umożliwić uczestniczenie w nich jeszcze większej liczbie zainteresowanych, obecnie debaty są transmitowane online, a ich zapis dostępny jest na stronie internetowej www.pte.pl.

Głosu PTE nie zbrakło także w innych dyskusjach dotyczących najważniejszych rozstrzygnięć dla naszego kraju. Owocem tej aktywności był m.in. udział prof. Elżbiety Mączyńskiej jako współautorki w tworzeniu raportu KIG pt. „Reforma kulturowa 2010–2030–2040”. Fragment artykułu pt. „Inkluzywna gospodarka” z tego raportu znajdą Państwo również w „Biuletynie”.

Jak zwykle wiele miejsca poświęcamy najważniejszym książkom ekonomicznym, które ukazały się na polskim oraz międzynarodowym rynku wydawniczym. Wśród nich zwracamy uwagę na publikacje zwierające dorobek IX Kongresu Ekonomistów Polskich, który PTE zorganizowało w 2013 r. Prezentujemy także sylwetki ekonomistów, o których było głośno w minionym roku, jak noblista Angus Deaton czy uhonorowani tytułem doktora honoris causa polscy ekonomiści, profesorowie: Bogusław Fiedor, Jerzy Wilkin i Andrzej Czyżewski oraz zdobywca nagrody PTE za najlepszy podręcznik prof. Wojciech Gasparski.

Rok 2015 był dla Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego szczególnie ważny z powodu XXI Zjazdu Krajowego PTE, podczas którego wybrano nowe władze PTE.

Wśród najnowszych planów, które PTE chciałoby realizować wraz ze swymi sympatykami, jest upamiętnienie jednego z najznakomitszych, choć w kraju wciąż nie dość docenianego, polskiego ekonomisty Michała Kaleckiego. W PTE powstała idea budowy pomnika-ławeczki, który stanie przed Domem Ekonomisty przy ul. Nowy Świat 49. Pomysł zyskał już wstępną akceptację władz miejskich. Zapraszamy do wsparcia tej inicjatywy.

Redakcja „Biuletynu PTE”

Szanowni Państwo,

składamy Najserdeczniejsze Życzenia Wszelkiej Pomyślności z okazji Nowego 2016 Roku.

Redakcja „Biuletynu PTE”

POŻEGNANIA

Wspomnienie

o Kazimierzu Łaskim ^**

Urodził się w Polsce, w Często- chowie, 15 grudnia 1921 r. W  la- tach okupacji walczył w Gwardii Ludowej. Ranny w Powstaniu Warszawskim. W 1945 r. rozpoczął studia ekonomiczne w Akademii Nauk Politycznych w Warszawie, kończył je w Szkole Głównej Plano- wania i Statystyki, gdzie następnie przeszedł wszystkie szczeble karie- ry zawodowej.

Swój dorobek naukowy sam dzie- lił na trzy etapy: do Kaleckiego, z Kaleckim i po Kaleckim. Etap pierwszy to doskonalenie warsz- tatu analitycznego i studia nad dynamiką inwestycji i konsumpcji w toku forsownego uprzemysłowie- nia Polski w latach 50. Drugi to in- tensywna współpraca z Michałem Kaleckim. Zafascynowany jego teorią i osobowością od schyłku lat 50. Łaski należał do jego najwięk- szych zwolenników i najpilniej- szych uczniów. Wtedy powstają jego „Zarys teorii reprodukcji so- cjalistycznej” oraz liczne rozprawy, w których teorię Kaleckiego rozwi- jał i pogłębiał.

Znaczenie tych prac Kaleckiego, Łaskiego i innych daleko wykra- czało poza mury akademii. Ogra- niczały one zakres gospodarczego woluntaryzmu. Centralnym plani- stom narzucały rygory choćby ogra-

niczonego rachunku ekonomicz- nego. W forsowaniu inwestycji żądały uwzględnienia ich wpływu na bieżącą konsumpcję. Chociaż praktyczne znaczenie tych prób dla polityki gospodarczej było ledwie śladowe, wywołując głównie perso- nalne ataki na ich autorów ze stro- ny kierownictwa państwa, wówczas daleko odróżniały Polskę od pozo-

stałych gospodarek centralnie pla- nowanych, wskazując na inne drogi analizy ekonomicznej i uprawiania ekonomii. Ćwierć wieku później ułatwiało to przygotowanie Polski do systemowej transformacji.

Łaski miał wielki wpływ na po- wstanie wokół Kaleckiego w War- szawie ośrodka naukowego, który nazywano niekiedy „socjalistycz-

Jerzy Osiatyński*

* Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

** Jest to nieco rozszerzona wersja mojego wspomnienia wygłoszonego podczas ceremonii pogrzebowej Kazimierza Łaskiego w Wiedniu 22 października 2015 r.

Na zdjęciu od lewej: prof. Jerzy Osiatyński, prof. Zdzisław Sadowski i prof. Kazimierz Łaski – 23 października 2013 r., PTE

nym Cambridge”. Wniósł do niego swój dorobek naukowy, dydaktycz- ny i organizacyjny. Ten złoty wiek rozwoju przerwała antysemicka nagonka w 1968 r. Łaski wyemigro- wał do Austrii, gdzie podjął pracę w Austriackim Instytucie Badania Koniunktury, później w Wiedeń- skim Instytucie Międzynarodowych Studiów Ekonomicznych, którego w latach 1991–1996 był dyrektorem naukowym. W 1971 r. otrzymał też profesurę na Uniwersytecie w Lin- zu, gdzie wykładał aż do przejścia na emeryturę w 1991 r.

Okres „po Kaleckim” to samo- dzielny rozwój krytycznych wąt- ków teorii Kaleckiego w warunkach współczesnej, globalnej gospodarki oraz konsekwentne upowszech- nianie i obrona teorii i praktyki interwencjonizmu gospodarczego na podstawie teorii efektywnego popytu. W swoich przekonaniach okazał się najwierniejszym uczniem Kaleckiego. Przeciwstawiał się odry- waniu zmian globalnego popytu od zmian globalnej podaży. Widział w tym źródło błędów transformacji – zwłaszcza niepotrzebnie głębokiej recesji w jej początkach. W styczniu 1990 r. przedstawił mi – jako kierow- nikowi Centralnego Urzędu Plano- wania – memoriał o skutkach naszej terapii szokowej. Memoriał ten roze- słałem moim kolegom ministrom, którzy kierowali resortami gospo- darczymi, oraz czołowym doradcom rządu Tadeusza Mazowieckiego, ale wagi jego opracowania wówczas nie doceniono; przeciwnie, spotkało się ono z arogancką krytyką. Ledwie kil- ka kwartałów później wiele jego kry- tycznych uwag i wniosków okazało się niestety boleśnie trafnych.

W swoich publikacjach tego okre- su, a zwłaszcza w książce „Mity i rzeczywistość w polityce gospodar- czej i w nauczaniu ekonomii” (2009) oraz w nowej, która wkrótce ukaże się nakładem Polskiego Towarzy- stwa Ekonomicznego, wskazywał za

Kaleckim i Keynesem, że w gospo- darce rynkowej nie ma bynajmniej żadnego mechanizmu, który auto- matycznie zapewniałby równowagę między zamierzonymi prywatnymi oszczędnościami i zamierzonymi prywatnymi inwestycjami. Stopy procentowe takiej równowagi nie za- pewniają, głównie bowiem decydują o tym, w jak płynnej formie gospo- darstwa domowe i firmy przetrzy- mują swoje oszczędności. Kiedy zaś zamierzone prywatne oszczędności wykazują trwałą tendencję do prze- wyższania prywatnych inwestycji (będących dzisiejszym efektem już wcześniej podjętych decyzji inwe- stycyjnych), w firmach odkładają się niesprzedane zapasy, wskutek czego następuje ograniczanie rozmiarów produkcji i zatrudnienia, a w ślad za tym ograniczanie dalszych decyzji inwestycyjnych. Tak więc dostoso- wanie prywatnych oszczędności do prywatnych inwestycji dokonuje się przede wszystkim nie przez zmia- ny cen i stóp procentowych, ale przez zmiany rozmiarów produkcji i zatrudnienia. Wobec tego Łaski opowiadał się konsekwentnie za szerszym zakresem interwencji pań- stwa w gospodarce dla zapewnienia trwałego pełnego zatrudnienia, tak- że kosztem kontrolowanego wzrostu deficytu budżetowego, i za bardziej umiarkowanym zróżnicowaniem dochodów osobistych.

Do ostatnich dni życia aktywny zawodowo, brał udział w semina- riach, wygłaszał wykłady i przygo- towywał – oparty na współczesnych nam rozwinięciach teorii Kaleckie- go i Keynesa – podręcznik „Wykła- dy z makroekonomii. Gospodarka kapitalistyczna bez bezrobocia”.

Od chwili, kiedy doszła do nas wiadomość o jego chorobie, wraz w  Polskim Towarzystwem Ekono- micznym, które jest wydawcą tej książki, spieszyliśmy się z jej dru- kiem, aby mógł zobaczyć dorobek ostatnich dwóch lat swojej pracy.

Niestety nie zdążyliśmy. Podob- nie jak nie zdążyliśmy z drukiem przygotowywanego pod jego i moją redakcją i opatrzonego naszą przed- mową nowego wyboru prac Michała Kaleckiego. Obie książki ukazały się ledwie dwa, trzy tygodnie po jego śmierci. Miały być prezentem na jego 94. urodziny.

Kazimierz Łaski był człowiekiem ciosanym z jednego kamienia, twardych zasad, ale zarazem wy- rozumiałym dla innych i wielkiego serca. Był człowiekiem głębokiej życiowej mądrości i niezawodnym przyjacielem.

Moje koleżanki i koledzy z Insty- tutu Nauk Ekonomicznych PAN prosili mnie o pożegnanie prof.

Kazimierza Łaskiego. Pozostawał z nami do końca w żywym kontak- cie, wielokrotnie gościł z wykłada- mi. O pożegnanie Go prosili także koleżanki i koledzy z Polskiego To- warzystwa Ekonomicznego, gdzie też przyjeżdżał z wykładami, brał aktywny udział w seminariach na- ukowych i „Czwartkach u Ekono- mistów” (w latach 1963–1968 był prezesem Oddziału Warszawskie- go PTE). Podobnie o pożegnanie prosili kierownictwo Instytutu Studiów Zaawansowanych w War- szawie i uczestnicy prowadzonych przez profesora i przeze mnie semi- nariów i wykładów, a także kierow- nictwo Szkoły Głównej Handlowej – macierzystej uczelni prof. Łaskie- go do 1968 r.

O pożegnanie Go prosili wreszcie liczni koleżanki i koledzy, w tym jego dawni studenci, współpracow- nicy i znajomi – także z odległych czasów, jeszcze sprzed 1968 r. Wiele z tych przyjaźni i znajomości prze- trwało do dzisiaj.

Wszędzie jest i będzie ceniony i  pamiętany nie tylko ze względu na swój wyjątkowy dorobek nauko- wy, zdolności przekonywania, ale w nie mniejszym stopniu z powo- du wielkiej, ludzkiej serdeczności.

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

POŻEGNANIA

Zmarł prof. Antoni Kukliński,

twórca prowadzonego w PTE od 2008 r. cyklu debat pn. „Forum Myśli Strategicznej”

Fragmenty autorskiego życiorysu prof. Kuklińskie- go wybrał i opracował prof.

Grzegorz Gorzelak, dyrektor ośrodka „EUROREG”

– W latach 1947–1951 studio- wałem na Wydziale Prawno- -Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, uzyskując tytuł magistra nauk ekonomiczno-po- litycznych w roku 1950, a dyplom magistra praw (specjalizacja w zakresie prawa międzynarodo- wego) w roku 1951.

– Okres 1954–1967 należy do najbardziej dynamicznych frag- mentów mojego życia. W latach 1954–1958 dokonała się wielka transformacja polskiej geografii ekonomicznej. Wyrwaliśmy się ze ślepego zaułka kopiowania geografii sowieckiej. Powstał nowoczesny model polskiej geo- grafii ekonomicznej – przełomo- wym wydarzeniem w tworzeniu tego modelu była konferencja w Osiecznej. Należałem do bar- dzo ścisłego grona twórców tej transformacji.

– Byłem również bardzo ak- tywnym uczestnikiem procesu powołania i rozwoju Komitetu Przestrzennego Zagospodarowa- nia Kraju PAN. Pełniłem funkcję sekretarza naukowego tego ko- mitetu w jego pionierskim okre- sie 1958–1967.

– Studia postdoktoranckie 1958–1959 w Stanach Zjedno- czonych ukończyłem dzięki uzy-

skanemu stypendium Fundacji Forda. Pobyt w USA był okazją do dość wnikliwego poznania tego kraju, podniesienia poziomu efektywnego posługiwania się językiem angielskim oraz znacz- nego rozszerzenia horyzontów w zakresie substancji i metodolo- gii nauk społecznych, a zwłaszcza nowocześnie pojętej ekonomii.

– W perspektywie pracy na- ukowej szczególnie ważne były moje studia w trzech instytu- cjach: Clark University, Harvard University i Resources for the Future.

– Szczególnie charyzmatycz- nym wspomnieniem jest nieza- pomniana wiosna 1959  r., którą spędziłem w  Cambridge (Mass) Harvard University. Uczęszcza- łem na seminaria Johna Kenne- tha Galbraitha, Edgara M.  Ho- overa oraz Wassilya Leontiefa.

W  Waszyngtonie w RFF po- znałem dwie osobistości, które w latach następnych ułatwiły mi konstruowanie Programu Ge- newskiego (J. Fisher i H. Perlof).

– Rok 1965 otworzył nową kartę mego życia – współpracę z ONZ, która trwała w różnych formach do roku 1981. Najważ- niejsze jednak były lata 1965–

1971. W  latach 1965–1966 by- łem konsultantem Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ w Genewie.

– W roku 1967 – po dramatycz- nej walce o wyjazd do Genewy – mogłem przyjąć nominację na stanowisko dyrektora programu Z wielkim żalem i smutkiem

przyjęliśmy wiadomość o śmierci prof. zw.

dr. hab. Antoniego Kuklińskiego, naszego długoletniego Szefa, Kolegi i Przyjaciela.

Był wybitnym uczonym, innowatorem w nauce i inspiratorem wielu międzynarodowych oraz krajowych

projektów badawczych.

W nauce światowej zapisał się jako kierownik programu UNRISD ONZ

nt. rozwoju regionalnego oraz redaktor szeroko cytowanej i wpływowej serii książek Regional Planning Publication

Programme.

Pełnił odpowiedzialne funkcje rządowe:

wiceministra spraw zagranicznych, zastępcy przewodniczącego Komitetu

Badań Naukowych.

Nauka poniosła wielką stratę.

Pamięć o Nim i o tym, jak wiele Mu zawdzięczamy, będzie zawsze z nami.

Zespół Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) Uniwersytetu Warszawskiego

Biuletyn PTE nr 4 (71)/2015 I 7 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

badań regionalnych w UNRISD (Instytut Badań Rozwoju Społecz- nego ONZ).

– Lata 1976–1996 były okresem bardzo pomyślnym w mojej dzia- łalności na Uniwersytecie Warszaw- skim. Dzięki wnioskowi uczelni uzyskałem tytuł profesora nadzwy- czajnego w roku 1977, a profesora zwyczajnego w 1982. Byłem człon- kiem Senatu Uniwersytetu War- szawskiego w dramatycznym okre- sie 1978–1986.

– W omawianym okresie nastą- piło również kilkuletnie wzmoże- nie mojej współpracy z Komitetem

Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN. Jej rozkwit nastąpił w  latach 1975–1982. Zakończenie tej współpracy dokonało się w roku 1983 na tle dramatu Diagnozy Sta- nu Gospodarki Polski.

– Sprawowałem funkcje dyrektor- skie w latach 1977–1996. Z mojej inicjatywy powstały kolejne wcie- lenia Europejskiego Instytutu Roz- woju Regionalnego i Lokalnego jako ważnej placówki interdyscyplinar- nej. Instytut ten opracował i zre- alizował wiele programów badaw- czych, zwłaszcza Program Polski Lokalnej i Program Wiedeński.

Człowiek jest wart tyle, ile po so- bie zostawia…

Co więc zostawił prof. Antoni Ku- kliński?

• Dzieło: książki, artykuły.

• Szerokie i głębokie inspiracje in- telektualne.

• Poprawianie Rzeczypospolitej, Europy, świata.

• Zakorzenienie polskich badań regionalnych w nauce światowej.

•Wartości i styl.

Świat byłby uboższy, gdyby nie było Antoniego Kuklińskiego, i bę- dzie uboższy bez Niego.

Z wielkim żalem przyjęliśmy wiadomość że 1 listopada 2015 r. zmarł

mgr Eugeniusz Głód

Prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego Oddziału w Częstochowie (1997-2010), Prezes Honorowy Oddziału (2010-2015), wieloletni członek Zarządu Krajowego Polskie-

go Towarzystwa Ekonomicznego (1980-2010).

Odznaczony Złotą Odznaką Honorową Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego

Cześć Jego pamięci.

Rodzinie zmarłego przekazujemy wyrazy współczucia

Prezes Honorowy, Prezes PTE oraz władze Zarządu Krajowego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego

Z wielkim smutkiem przyjęliśmy wiadomość

o śmierci

Profesora

Andrzeja Zawiślaka

Rektora Warszawskiej Szkoły Zarządzania Szkoły Wyższej, wybitnego znawcy nauk o organizacji i zarządzaniu, wieloletniego wykładowcy

na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.

Cześć Jego pamięci Prezes, Prezes Honorowy, Zarząd Krajowy, Rada Naukowa Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego

a a

z i a n -

m , b -

NOBEL 2015

Elżbieta Mączyńska

Triumf ekonomii

opartej na faktach

Noblowskie laury w ekonomii – 47-letnia historia

Nagroda Banku Szwecji im.

Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych (zwana też ekonomicznym Noblem lub Noblem w ekonomii) ustanowiona została w 1968 r.

Pierwszymi jej laureatami zo- stali w 1969 r. ekonometrycy – Norweg Ragnar Anton Kit- til Frisch oraz Holender Jan Tinbergen za rozwój i zasto- sowanie modeli dynamicz- nych do analizy procesów ekonomicznych (Laureaci..., 2014; Jasiński, 2014).

Nobel z ekonomii co- rocznie przyznawany jest jednemu, dwóm lub mak- symalnie trzem ekonomi- stom. Dotychczas przy-

znano go 47 razy w sumie 76  ekonomistom z Europy i USA. Choć początkowo pro- porcje między nagrodzonymi Europejczykami i Amerykana- mi były wyrównane, to obec- nie przewagę mają naukowcy ze Stanów Zjednoczonych, przede wszystkim z Univer- sity of Chicago i głównie makroekonomiści. Dlatego też kiedy w 2014 r. laureatem został francuski ekonomista z uniwersytetu w Tuluzie, Jean Tirole, specjalizujący się w problematyce organizacji przemysłu i mikroekonomii, uznano to za swego rodzaju przełom. Tym bardziej że Ti- role nie tylko nie specjalizuje się w makroekonomii, lecz także został wyróżniony za analizę siły rynkowej i regula- cji, w tym za prace dotyczące

Jak co roku, począwszy od roku 1968, 12 października 2015 r. ogłoszony został werdykt w sprawie przyznania Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda

Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych (The Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel).

W 2015 r. Komitet Noblowski Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk przyznał tę nagrodę brytyjsko-amerykańskiemu ekonomiście Angusowi Deatonowi za analizę konsumpcji, ubóstwa i dobrobytu.

Angus Stewart Deaton jest wykładowcą akademickim, pro- fesorem Princeton University i Woodrow Wilson School of Public and International Affairs. Jest specjalistą w dziedzinie mikroekonomii, prowadzącym od kilku dekad badania nad za- gadnieniami konsumpcji, biedy i dobrobytu. Badania te obej- mują ponad 140 krajów, w tym Indie i kraje Afryki.

Deaton urodził się 19 października 1945 r. w Edynburgu w Szkocji. Dzięki uzyskanemu stypendium ukończył prestiżo- wą szkołę Fettes College. Ekonomię studiował na University of Cambridge, gdzie w 1974 r. otrzymał tytuł doktora i przez kilka lat wykładał na tej uczelni. W latach 1976–1983 pra- cował jako profesor na University of Bristol, gdzie wykładał ekonometrię. Przez dwa lata (1979–1980) prowadził gościnne wykłady w Princeton University, z którym od 1983 r. związał się na stałe. W 2009 r. sprawował funkcję prezydenta American Economic Association (AEA)¹.

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne regulacyjnych ograniczeń stawianych

wielkim, dominującym na rynku fir- mom. Charakterystyczne przy tym jest, że honorowani ekonomicznym Noblem byli dotychczas prawie wy- łącznie mężczyźni. Jedyna nagro- dzona kobieta to amerykanka Elinor Ostrom, wyróżniona w 2009 r. za analizę ekonomicznych aspektów za- rządzania.

Nobel w ekonomii jako odstępstwo od testamentu Alfreda Nobla

Nagroda im. Alfreda Nobla z eko- nomii ma znacznie krótszą, odmien- ną historię, a także inne finansowe podłoże aniżeli klasyczna Nagroda Nobla, ustanowiona w końcu XIX w.

Alfred Nobel (1833–1896), szwedzki przemysłowiec, naukowiec i wyna- lazca dynamitu, u schyłku życia zde- cydował w testamencie z 1895 r., aby powołać „fundusz, z którego procenty każdego roku mają być rozdzielone w formie nagród tym, którzy w roku poprzedzającym przynieśli ludzko- ści największe korzyści”². Notabene, mimo ugruntowanej historycznie sławy nagrody, dopiero w marcu 2015 r. upubliczniony został, poprzez ekspozycję w Muzeum Noblowskim w  Sztokholmie, testament Alfreda Nobla, gdzie znalazł się m.in. zapis o jej ustanowieniu.

Jako pierwsi Nagrodę Nobla otrzy- mali w 1901 r. Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża, i  Frédéric Passy, francuski ekonomi- sta, polityk oraz działacz pacyfistycz- ny. Od 1902 r. nagrody są corocznie wręczane przez króla Szwecji podczas uroczystości odbywającej się 10 grud- nia, w rocznicę śmierci Alfreda No- bla. Zgodnie z jego testamentem na- grody przyznawane są za osiągnięcia naukowe w fizyce, chemii, fizjologii, medycynie i literaturze. Przyznawana jest też Pokojowa Nagroda Nobla za wysiłki na rzecz światowego pokoju.

Dotychczas Nagrodę Nobla otrzy- mało prawie 900 osób i 25 instytucji.

Wśród nagrodzonych znalazło się sześcioro Polaków: Maria Skłodow-

ska-Curie (nagrodzona dwukrot- nie –  w  1903 r. w dziedzinie fizyki i  w  1911  r. w dziedzinie chemii), Henryk Sienkiewicz (w 1905 r. lite- racka Nagroda Nobla), Władysław Reymont (w 1924 r. literacka Nagroda Nobla), Czesław Miłosz (w 1980 r. li- teracka Nagroda Nobla), Lech Wałęsa (w 1983 r. Pokojowa Nagroda Nobla) i Wisława Szymborska (1996 r. lite- racka Nagroda Nobla). Wśród nagro- dzonych Polaków nie ma ekonomisty.

Natomiast noblistów o polskich ko- rzeniach, ale nielegitymujących się polskim paszportem, takich jak np.

Czesław Miłosz, jest więcej. Wśród nich jest też ekonomista Leonid Hur- wicz, nagrodzony ekonomicznym No- blem w 2007 r. za kolejne zastosowa- nia teorii gier w ekonomii.

W odróżnieniu od klasycznej Na- grody Nobla, ekonomiczny Nobel nie jest finansowany z funduszy, z któ- rych pochodzą wszystkie inne laury, tj. z majątku pozostawionego przez Alfreda Nobla. Nagrodę w dziedzinie ekonomii bowiem – w drodze wyjąt- ku i za przyzwoleniem Komitetu do spraw Nagrody Nobla – ufundował Centralny Bank Szwecji (Sveriges Ri- skbank) w 1968 r., w 300-letnią rocz- nicę jego utworzenia. Zarazem, wraz z ustanowieniem w 1968 r. ekono- micznego Nobla, podjęto decyzję, że w przyszłości nie będzie zwiększana liczba dziedzin, w których są przyzna- wane noblowskie laury.

Klasyczną, pierwotną Nagrodę No- bla finansuje fundacja zarządzająca majątkiem pozostawionym przez Al- freda Nobla. Do 2011 r. nagroda ta wynosiła 10 mln koron szwedzkich, ale wskutek kryzysu globalnego zosta- ła obniżona w 2012 r. do 8 mln koron (tj. ok. 860 tys. euro).

Za co nagroda dla Angusa Deatona

W 36-stronicowym uzasadnieniu nagrody dla Deatona Komitet No- blowski wskazuje na trzy podstawo- we, godne nagrody obszary w pracy naukowej tego ekonomisty: 1. opra- cowanie wspólnie z Johnem Muell- bauerem prawie idealnego systemu popytu i modelu jego badania, 2. zin- dywidualizowane badania konsump- cji, szczególnie na poziomie gospo- darstwa domowego, przy ostrożnym sceptycznym podejściu do danych zagregowanych, 3. pomiar dobrobytu w krajach rozwijających się, ze szcze- gólnym uwzględnieniem analizy po- ziomu życia ubogich.

Ponadto w uzasadnieniu nagrody zwraca się uwagę na tworzenie przez Deatona pomostu między badaniami mikroekonomicznymi i makroekono- micznymi oraz ekonomią rozwoju.

Szczegółowe bowiem badania rela- cji między konsumpcją i dochodami pozwalają na dokładne rozpoznanie kwestii oszczędności w gospodarce, co z kolei ma fundamentalne zna- czenie dla kształtowania inwestycji i – w końcowym efekcie – przyszłego dobrobytu społecznego.

W końcowych uwagach uzasadnie- nia Komitet Noblowski podkreślił, że Deaton dzięki imponująco rozwi- niętemu warsztatowi badawczemu, zastosowanym metodom pomiaru i  metodom statystycznym łączy do- konania badawcze makroekonomii i mikroekonomii, tworząc pomost między analizami danych indywidu- alnych i zagregowanych. Pomaga to w lepszym zrozumieniu czynników determinujących konsumpcję, a tym samym determinujących dobrobyt społeczny („He has consistently tried

Elżbieta Mączyńska

Nobel z ekonomii corocznie przyznawany jest jednemu, dwóm lub maksymalnie trzem ekonomistom.

Dotychczas

przy znano go

47 razy w sumie

76 ekonomistom

z Europy i USA

to bring theory and data closer toge- ther through his mastery of measure- ment and statistical methods. He has consistently tried to bring the analy- sis of individual and aggregate out- comes closer together by attending to issues of aggregation. Few scholars have employed such a diverse set of methods in their research and, at the same time, helped us better under- stand the determinants of consump- tion and thereby human welfare”

– Scientific Background..., 2015, s. 28).

Charakterystyczne jest, że Angus Deaton wykazuje sceptycyzm wobec wielu utartych tez i metod charakte- rystycznych dla ekonomii głównego nurtu. Na podstawie badań kon- sumpcji indywidualnej obala wiele tez uznawanych w ekonomii główne- go nurtu za oczywiste. Wykorzysty- wane przez ekonomistów głównego nurtu modele, oparte na sztywnych założeniach dotyczących wzorców konsumpcji, okazują się – jak wynika z badań szczegółowych – niezgodne z rzeczywistością. Wzrost dochodów ludzi biednych skutkuje bowiem innymi zmianami popytu aniżeli wzrost dochodów ludzi bogatszych, podczas gdy proste, zagregowane mo- dele oparte na sztywnych założeniach co do relacji między płacami a popy- tem tego nie wykazują, prowadząc do błędnych wniosków. I tak Deaton, na podstawie szczegółowych badań kon- sumpcji, kwestionuje m.in. zasadność niektórych tez z zakresu teorii racjo- nalnych oczekiwań. Dowodzi, że nie jest wcale oczywiste, iż poziom kon- sumpcji zmienia się proporcjonalnie do zmian w poziomie dochodów.

Kwestionuje zarazem sformułowaną w  1957 r. przez amerykańskiego no- blistę (z 1976 r. za osiągnięcia w dzie- dzinie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za przedsta- wienie złożoności polityki stabiliza- cyjnej) Miltona Friedmana hipotezę dochodu permanentnego, według której poziom konsumpcji nie zależy od dochodów bieżących, ale raczej od dochodu przeciętnego (perma- nentnego), spodziewanego przez kon-

sumenta w  trakcie całego życia. Deaton zaprzecza takiemu podejściu, kwe- stionuje to, że ludzie, bogacąc się, zmieniają zachowania w  kierunku rozrzutności, a biednie- jąc – w kierunku oszczę- dzania. Wykazuje, że zmiany w  konsumpcji następują z opóźnieniem w stosunku do zmian w do- chodach. Przedstawia tę kwestię m.in. w artykule opu- blikowanym w  1989 r. wspólnie z Johnem Cambellem pt. Why Is Consumption So Smooth? (Cambell, 1989). Wyniki prowadzonych przez niego badań na ten temat weszły do literatury ekonomicznej pod hasłem

„paradoks Deatona”.

Prowadzone przez noblistę bada- nia uznawane są za triumf ekono- mii opartej na faktach. Do takiego stwierdzenia upoważnia szczegóło- wość tych badań, dowodzących, że mikro determinuje makro. Deaton m.in. poddał analizie poziom kon- sumpcji i ubóstwa w 147 krajach świata. Wyniki tych badań skonfron- tował ze wskaźnikami makroeko- nomicznymi, m.in. takimi jak PKB ogółem i  PKB per capita. (Deaton,

Reshaping the World, 2013). Badał też poziom zadowolenia z życia oraz kwestię samobójstw, z uwzględnie- niem różnic między mężczyzna- mi i  kobietami w  poszczególnych grupach wiekowych i w wybranych krajach. Wskazywał też na podsta- wie badań na znaczny wzrost liczby samobójstw i zgonów wynikających z zatrucia narkotykami i alkoholem (Case, Deaton, Suicide..., 2015).

Wiele miejsca w swych badaniach Deaton poświęca także podatkom.

Szczegółowo badał np., jak zmiany opodatkowania rzutują na zmiany konsumpcji, m.in. wykazując, w ja- kim stopniu zmiany wysokości VAT wpływają na zmiany dochodów go- spodarstw domowych w poszcze- gólnych grupach dochodowych.

Ekonomista przestrzega przy tym przed nieprawidłowymi błędnymi wnioskami, do jakich mogą prowa- dzić wysoce zagregowane badania konsumpcji, przy marginalizowaniu badań zindywidualizowanych. Wy- kazuje np., że wskaźniki ubóstwa, w tym niedożywienia, wyliczane na podstawie dochodu przypadające- go na każdą osobę w gospodarstwie domowym są zafałszowane, jeśli nie uwzględnia się tego, ile gospodar- stwo liczy dzieci, ani różnic między dziećmi i dorosłymi w poziomie kon- sumpcji (Deaton, 1997).

Deaton wychodzi z założenia, że o  gospodarce najwięcej można się

Deaton

kwestionuje to, że ludzie, bogacąc się, zmieniają

zachowania w kierunku rozrzutności,

a biedniejąc – w kierunku oszczędzania.

Wykazuje, że zmiany w konsumpcji następują z opóźnieniem

w stosunku do zmian w dochodach

NOBEL 2015

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne dowiedzieć, właśnie badając szcze-

gółowo konsumpcję i nierówności.

Stąd też badania konsumpcji uznaje za nie mniej ważne, a raczej ważniej- sze niż zagregowane badania PKB.

Nieprzypadkowo zatem konsumpcja i nierówności stanowią główny obszar badań prowadzonych przez Deatona.

Odzwierciedlają to tytuły dzieł tego ekonomisty (vide Bibliografia).

Szczególnie zastanawiające są ana- lizy zawarte w książce z 2013 r. The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality. Analizy te ujawniają absurdy występujące w ra- mach pomocy bogatych krajów dla krajów biednych, zwłaszcza afrykań- skich. Deaton wykazuje, że pomoc taka w określonych warunkach ustro- jowych może być wręcz szkodliwa, wyniszczająca i pogłębiająca nierów- ności oraz podtrzymująca toksyczne rządy w ubogich państwach. Wyniki tych badań sugerują zarazem moż- liwe kierunki rozwiązań tej kwestii.

Wiele miejsca (w tej i innych publika- cjach) Deaton poświęca demokracji, wskazując, że narastanie nierówno- ści, zwłaszcza ekstremalnych, to dla niej silne zagrożenie. Nierówności bowiem negatywnie wpływają m.in.

na frekwencję wyborczą, gdyż zdegra- dowane biedą osoby przeważnie nie mają motywacji do udziału w  życiu politycznym. Pogarsza to ich sytuację na rzecz bogatych, którzy wywierają większy wpływ na życie polityczne.

Przy tym bogaci raczej nie są zaintere- sowani regulacjami umożliwiającymi poprawę jakości usług publicznych, takich jak edukacja czy ochrona zdro- wia, ponieważ nie są na takie usługi skazani. Stać ich bowiem (w odróż- nieniu od biednych) na zaspokajanie własnych potrzeb w tym zakresie po- przez korzystanie z odpłatnych usług prywatnych, które z reguły są wyższej jakości. Dość mocno wyraża to nastę- pujący cytat: „If democracy is compro- mised, there is a direct loss of wellbe- ing because people have good reason to value their ability to participate in political life, and the loss of that abili-

ty is instrumental in threatening other harm. The very wealthy have little need for state-provided education or health care; they have every reason to support cuts in Medicare and to fight any increases in taxes. They have even less reason to support health insuran- ce for everyone, or to worry about the low quality of public schools that pla- gues much of the country. They will oppose any regulation of banks that restricts profits, even if it helps those who cannot cover their mortgages or protects the public against predatory lending, deceptive advertising, or even a repetition of the financial crash”

(The Great Escape, s. 207).

W swoich publikacjach Deaton wskazuje na błędy i ich negatywne następstwa wynikające z nader po- wierzchownego podejścia niektórych ekspertów do oceny poziomu ubóstwa i potrzeb konsumpcyjnych, w tym zdrowotnych, w biednych krajach.

Szczególnie wyraziście przedstawia to w artykule pod wielce wymownym tytułem On Tyrannical Experts and Expert Tyrants (Deaton, 2015).

Tezy dotyczące konieczności i możliwości łagodzenia nierówności społecznych Deaton eksponuje też w eseju (jedynej publikacji tego auto- ra dostępnej w języku polskim) pod symptomatycznym tytułem Przez ciemność w  stronę jaśniejszej przy- szłości (Deaton, 2014). Ową jaśniejszą

przyszłość upatruje Deaton w reko- mendowanych przez niego działaniach na rzecz zmniejszania szeroko rozu- mianych nierówności społecznych, m.in. w  obszarze edukacji i ochrony zdrowia. Wskazuje przy tym na gro- teskowe wręcz pogłębianie się nierów- ności społecznych w ciągu ostatnich 30 lat, co osłabia wzrost gospodarczy.

„Kiedy owoce wzrostu nie są dzielone pomiędzy maksymalnie dużą część społeczeństwa i kiedy bajecznie bogaci się niewielki ułamek populacji, władza znajdująca się w rękach bogatych za- graża dobrobytowi wszystkich innych”

(Deaton, 2014, s. 73).

Tegoroczny noblista nie ogranicza się przy tym do badań ubóstwa przez pryzmat współczynnika Giniego.

Współczynnik ten pokazuje bowiem jedynie stopień koncentracji bogactwa i nie odzwierciadla w pełni nierów- ności społecznych. „The distribution of income cannot be boiled down to one mechanism, such as supply and demand in the labor market, nor can it be measured by a single measure of inequality like the Gini coefficient. It is the result of many different proces- ses working together. History matters, as do the market, politics, and demo- graphy” (The Great Escape..., s. 187).

Nobel został przyznany Deatono- wi w sytuacji, gdy w świecie narasta- ją obawy o rosnące nierówności. W celu przeciwdziałania ich narasta- niu poprzez rozwój polityki na rzecz wzrostu dobrobytu społecznego nie- zbędne jest rozumienie podstaw in- dywidualnych wyborów konsumenc- kich. Konsumpcja dóbr i usług jest bowiem fundamentalnym wyznacz- nikiem zamożności względem biedy, co m.in. podkreślono w uzasadnieniu przyznania noblowskich laurów eko- nomicznych 2015 („The consumption of goods and services is a fundamental determinant of human welfare. The distribution of consumption among individuals has a bearing on many im- portant issues –including inequality and poverty – in society’s economic, political and social domains” (Scien- tific Background…, 2015, s. 1).

Kiedy owoce

wzrostu nie są

dzielone pomiędzy

maksymalnie dużą

część społeczeństwa

i kiedy bajecznie

bogaci się niewielki

ułamek populacji,

władza znajdująca się

w rękach bogatych

zagraża dobrobytowi

wszystkich innych

Cenne lektury

Z publikacjami Angusa Deatona powinni zapoznać się wszyscy, któ- rym na sercu leży poprawa jakości życia ludzi. To obowiązkowa lektura dla głównych kreatorów życia spo- łeczno-gospodarczego, w tym twór- ców prawa, zwłaszcza podatkowego.

Wynikami badań prowadzonych przez Deatona powinni zaintereso- wać się bardziej wnikliwie także ci, którzy skłonni są uznawać noblow- skie wyróżnienie dla tego naukowca za przejaw ukierunkowania Komitetu Noblowskiego w  stronę socjalizmu (takie opinie także można spotkać).

Jednak szczegółowa lektura dzieł ostatniego ekonomicznego noblisty przeczy temu i wskazuje, że mogą one mieć istotne znaczenie w umac- nianiu kapitalistycznej gospodarki rynkowej, demokracji i eliminowaniu nieprawidłowości w sferze polityki społeczno-gospodarczej. Zasadne byłoby też szersze popularyzowanie w dydaktyce dzieł nie tylko Deatona, ale też innych noblistów. Jest to moż-

liwe tym bardziej, że większość z tych publikacji, także tu cytowanych, jest dostępna nieodpłatnie w internecie.

Zachęcam do lektury.

Bibliografia:

1. Campbell J., Deaton A. (1989), Why is Consumption So Smooth? Princeton Uni- versity and NBER, Review of Economic Studies.

2. Case A., Deaton A. (2015), Suicide, age, and wellbeing: an Empirical investiga- tion, Center for Health and Wellbeing, Re- search Program in Development Studies, Princeton University and NBE, June.

3. Deaton A., Muellbauer J. (1980), Eco- nomics and Consumer Behavior, Cambrid- ge University Press.

4. Deaton A. (1997), Poverty Among Children and the Elderly in Developing Countries, Research Program in Develop- ment Studies, Princeton University, Draft, November.

5. Deaton A. (2001), Inequalities in In- come and Inequalities in Health.” In The Causes and Consequences of Increasing Inequality, Chicago, University of Chicago Press.

6. Deaton A, Dréze J. (2002). Poverty and Inequality in India: A Reexamination, Economic and Political Weekly 37, 36.

7. Deaton A. (2013), The Great Escape:

Health, Wealth, and the Origins of Inequ- ality, Princeton, Princeton University Press.

8. Deaton A. (2014), Przez ciemność w stronę jaśniejszej przyszłości [w:] Gospo- darka za 100 lat. Najważniejsi ekonomiści przewidują przyszłość, red. I. Palacios- -Huerta, Kurhaus Publishing, Warszawa, s. 71–86.

9. Deaton A. (2015), On Tyrannical Experts and Expert Tyrants, The Review of Austrian Economics. Springer Science- +Business Media, New York Full Text of Alfred Nobel’s Will, [http://www.nobel- prize.org/alfred_nobel/will/will-full.html]

(data dostępu: 15.10.2015).

10. Jasiński L.J. (2014), Nobel z ekonomii 1969–2014, Wydawnictwo Key Text, War- szawa.

11. Laureaci Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii (2015), [https://pl.wikipedia.org/ wiki/Lau- reaci_Nagrody_Banku_Szwecji_im._Al- freda_Nobla_w_dziedzinie_ekonomi]

(data dostępu: 15.10.2015).

12. Scientifi c Background on the Sveri- ges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2015. Angus Deaton: Consumption, Poverty and We- lfare, The Royal Swedish Academy of Sciences, Stockholm, [http://www.nobel- prize.org/nobel_prizes/economic-sciences/

laureates/2015/advanced-economicscien- ces2015.pdf] (data dostępu: 15.10.2015).

NOBEL 2015

Przypisy:

1. Szerzej na temat naukowego dorobku Angusa Deatona w: E. Mą- czyńska, Paradoks Deatona [w:] „Studia Ekonomiczne”, INE PAN, War- szawa, 2015, nr 4.

2. Oto fragment testamentu na temat nagrody:

„Full Text of Alfred Nobel’s Will”, 27 November, 1895: „The whole of my remaining realizable estate shall be dealt with in the following way:

the capital, invested in safe securities by my executors, shall constitute a fund, the interest on which shall be annually distributed in the form of prizes to those who, during the preceding year, shall have conferred the greatest benefit to mankind. The said interest shall be divided into five equal parts, which shall be apportioned as follows: one part to the person who shall have made the most important discovery or inven- tion within the field of physics; one part to the person who shall have made the most important chemical discovery or improvement; one part to the person who shall have made the most important discovery within the domain of physiology or medicine; one part to the person who shall have produced in the field of ost outstanding work in an ideal direction; and one part to the person who shall have done

the most or the best work for fraternity between nations, for the abolition or reduction of standing armies and for the holding and promotion of peace congresses”

(Full..., 1895).

Artykuł ukazał się w „Gazecie SGH” nr 10/15 (320).

Przedruk za zgodą redakcji.

Nakładem PTE, w  serii „Nobli- ści z ekonomii”, ukazała się książka Roberta Shillera pt. „Finanse a do- brobyt społeczny” w przekładzie dr. Zbigniewa Matkowskiego. Do nabycia w księgarni internetowej ksiazkiekonomiczne.pl.

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Partycypacyjny system

społeczno-gospodarczy

Za proinkluzywnym wzorcem roz- woju przemawia wiele czynników, w tym doświadczenia innych krajów.

Z porównań międzynarodowych wy- nika, że większą odporność na zagro- żenia i kryzysy rozwojowe mają kraje o większej inkluzywności systemu społeczno-gospodarczego, w których zrównoważenie polityki społeczno- -gospodarczej (m.in. wobec rynku pracy) ma wysoką rangę. Dzieje się tak m.in. dlatego, że dzięki lepszemu wykorzystaniu kapitału ludzkiego ich rozwój w większym stopniu opiera się na integrowaniu kompetencji, co zwiększa poziom innowacyjności.

W  publikowanym przez Unię Euro- pejską europejskim rankingu innowa- cyjności, opracowanym przez holen- derski Instytut UNU-MERIT, cztery początkowe miejsca zajmują: Szwe- cja, Dania, Niemcy i Finlandia. Trzy z tych krajów – Szwecja, Finlandia i Dania – zajmują miejsca na podium europejskiego rankingu sprawiedliwo- ści społecznej Fundacji Bertelsman-

na, uwzględniającego zapobieganie biedzie, równy dostęp do edukacji, rynku pracy i ochrony zdrowia, spój- ność społeczną i równość międzyge- neracyjną. Natomiast motywowane krótkookresowymi ce lami chrematy- stycznymi (doraźnymi zyskami lub oszczędnościami) zaniedbywanie szeroko rozumianej polityki proinklu- zywnej skutkuje ne gatywnymi zjawi- skami „społecznego sublokatorstwa”

i wykluczenia. Osłabia to kapitał społeczny, prowadzi do wyraźnego zmniejszenia szans wzrostu gospo- darczego (patrz J. Czapiński, Ekono- miczne znaczenie miłości dalszego bliźniego) i hamuje innowacyjność.

Według tych samych źródeł z czte- rech krajów o najniższej innowacyjno- ści w UE (Bułgaria, Łotwa, Rumunia, Polska) dwa (Rumunia i Bułgaria) za- mykają ranking inkluzywności (obok Grecji i Węgier), a dwa pozostałe znajdują się w nim nieznacznie wyżej.

Potrzebę inkluzywności i przeciw- działania narastającym nierówno-

ściom dochodowym potwierdzają też liczne badania, w tym podejmowane ostatnio przez specjalistów z  MFW (Ostry, Berg, Tsangarides, 2014). Zna- czenie inkluzywności i jej pozytywny wpływ na efektywność gospodarczą potwierdzają też badania prowadzone przez Florence Jaumotte i Carolinę Osorio Buitron. Wykazują one zara- zem pozytywny wpływ uzwiązkowie- nia na racjonalność funkcjonowania przedsiębiorstw i wzrost inkluzyw- ności (POWER from the PEOPLE, 2015). Wcześniej także Joseph Sti- glitz wskazywał, że nierówności są jednym z czynników marnotrawstwa potencjału rozwojowego i sprzyja- ją stopniowemu uzależnianiu się państw od kapitału (Stiglitz, 2013).

Znaczenie inkluzywności doceniał nawet uznawany za „papieża neoli- beralizmu” Milton Friedman, propo- nując negatywny podatek dochodowy dla najniżej uposażonych osób jako ważny czynnik stabilizacji gospodar-

Cechujące Polskę asymetrie, nierównowagi

i antynomiczny dryf osłabiają potencjał rozwojowy.

Przyczyny tego są złożone, nie tylko ekonomiczne i polityczne, ale też cywilizacyjno-kulturowe. Nie wszystkie mogą być wyeliminowane szybko. Dotyczy to zwłaszcza przyczyn cywilizacyjno-kulturowych.

Ale też żadne z nich nie są dane na zawsze.

OPINIE

Fragment tekstu pt. „Inkluzywna gospodarka”, zmieszczonego w ra- porcie „Reforma kulturowa 2020–2030–2040” wydanym przez Krajową Izbę Gospodarczą, część 2 „Reforma kulturowa”, Rozdział II, s. 117-133

Elżbieta Mączyńska

OPINIE

czej i utrzymywania popytu.

Z tych i innych badań wyni- ka zarazem, że partycypacja pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem sprzyja racjonalizacji decyzji za- rządzających i rynkowe- mu umacnianiu przedsię- biorstw.

Badania i rankingi oraz analizy porównawcze wska- zują, że paradygmat nad- miernie upośledzający in- kluzję na rzecz konkurencji i przewartościowujący ry- walizację efektywnościową kosztem bezpieczeństwa prowadzi do powstawania cywilizacji kłótni, kultury permanentnej agresji, spo- łeczeństw oszustwa (che- ating society), wykluczeń i samowykluczeń, bierności, narastającego poczucia nie- pewności, wrogiej konfron-

tacyjności i  destruktywnej krytyki wobec innych, wynikającej z własne- go poczucia niepewności. Wszyst- kie te zjawiska osłabiają zdolność do współpracy, która jest warunkiem wzrostu opartego na innowacyjności rozumianej jako wdrażanie pozytyw- nych zmian (patrz E. Bendyk, Złożo- ny świat innowacji).

Nadmierna konfrontacyjność ryn- kowa, czyli wyniszczająca konkuren- cja, prowadzi do wielu niepożądanych zjawisk, zagrożeń i „ryzykownych za- chowań” o dużym koszcie społecznym (np. uzależnienia), zwłaszcza że „gra- nica między rywalizacją a destrukcją jest niemal niezauważalna” (A. Mo- rita – patrz: Hampden-Turner, Trom- penaars, 2012, s. 122). Takie zagroże- nia występują też w Polsce. Jednym z objawów jest narcyzm, znajdujący ujście w ekscesywnej, ostentacyjnej konsumpcji, podważającej stabilność ekonomiczną licznych rodzin, i będą- cy wyrazem kultury powierzchowno- ści, swego rodzaju konsumpcyjnego ekshibicjonizmu i bezkrytycznego samozadowolenia z uzależniającej

symbolicznej konsumpcji, mającej statusowy, rywalizacyjny charakter.

Jest to jedna z przyczyn, dla których

„energia polskiej nowoczesności ule- ga wyczerpaniu” (Czapliński) – czę- ściowo wraz z wyczerpywaniem się

„zdolności kredytowej”.

Priorytety polityki społeczno-go- spodarczej pozostają w ścisłym związ- ku z kształtowaniem relacji państwo – rynek. Określają długookresowe cele strategiczne, wykraczające poza cykl wyborczy cele społeczno-gospo- darcze, ukierunkowane na korespon- dujący z zapisami konstytucyjnymi system wartości. Stwierdzenie, że

„niegdyś całościowe koncepcje – pań- stwa opiekuńczego, emancypacji jed- nostki, liberalizmu, wolnego rynku – zostają bezceremonialnie pocięte i zmiażdżone” (Czapliński), można uznać za literacką kwintesencję dryfu w tej dziedzinie. Zwiększa to ryzyko anomii społecznej i erozji zaufania.

Ujawniające się dysfunkcje spo- łeczno-gospodarcze w Polsce (w tym przejawy wykluczenia społecznego) oraz widoczny kierunek pokryzysowe- go zwrotu cywilizacyjnego wskazują,

że obecnie polskim priorytetem rozwojowym powinna być sze- roko rozumiana inkluzywność społeczna, oznaczająca angażo- wanie wszystkich uczestników życia społeczno-gospodarczego na rzecz optymalnego wyko- rzystywania potencjału rozwo- jowego i przeciwdziałająca jego marnotrawieniu.

Znaczenie inkluzywności społecznej rośnie tym bardziej, że we współczesnej gospodar- ce krajów wysoko rozwiniętych podstawową przeszkodą roz- wojową jest bariera efektyw- nego popytu. Jego niedostatek zderza się z gwałtownie rosną- cymi wskutek przemian tech- nologicznych możliwościami wzrostu produkcji dóbr i usług.

Prowadzi to do nadprodukcji i związanych z nią rozległych negatywnych następstw, jak zmniejszanie zatrudnienia, in- westycji, do wyniszczającej konku- rencji i in., a zarazem prezentuje syn- drom błędnego koła. Jego przerwanie wymaga nowego wzorca kształtowa- nia rzeczywistości społeczno-gospo- darczej.

Inkluzywność społeczna jako priorytet i warunek trwałego, harmonijnego rozwoju

Inkluzywność społeczna to sprzy- jające społecznej spójności wielowy- miarowe angażowanie wszystkich uczestników życia społeczno-gospo- darczego na rzecz optymalnego kre- owania i wykorzystywania potencjału rozwojowego oraz przeciwdziałania jego marnotrawieniu. Przeciwień- stwem inkluzywności jest wyklu- czenie społeczne, którego podsta- wowymi przejawami są bezrobocie i ubóstwo.

Inkluzja jest wartością samą w so- bie. W tym opracowaniu traktowa- na jest jednak przede wszystkim jako siła napędowa innowacyjności, konkurencyjności i efektywności go- spodarczej. W obecnych warunkach

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne model inkluzywności społecznej to

model determinujący wzrost inno- wacyjności. Jest on niezbędny do przestawienia polski na tory „cywi- lizacji wiedzy”, co stanowi warunek dalszego trwałego rozwoju. System inkluzywny uwalnia i napędza kre- atywność oraz przedsiębiorczość poprzez wzmacnianie pozytywnych więzi opartych na poczuciu bez- pieczeństwa, zaufaniu i  wspólnocie interesów. Gospodarka inkluzywna to system oparty na możliwie dużej liczbie możliwie suwerennych i rów- noprawnych uczestników, połączo- nych bardziej więzami partnerstwa i świadomej współzależności niż hierarchii i podporządkowania w re- lacjach państwo – obywatel – biznes – grupy społeczne.

W warunkach cywilizacji wiedzy zdolność do wytwarzania, akumu- lowania, przetwarzania, upowszech- niania, rozumnego wykorzystywania wiedzy staje się głównym motorem rozwoju. Każde wykluczenie jest ha- mulcem rozwoju, bo zawsze ograni- cza społeczną zdolność do wykorzy- stywania wiedzy i innych elementów kapitału ludzkiego. Wykluczenie w decydującej mierze wynika ze sła- bości inkluzywnych mechanizmów społecznych i ekonomicznych.

Fundamentalne elementy inklu- zywnego systemu społeczno- -gospodarczego to:

n instytucje inkluzji społecznej – ro- zumiane jako zdobycze cywilizacyjne – to instytucje ukierunkowane na roz- wój i umacnianie tych zdobyczy. Są one tu pojmowane jako regulacje dotyczące m.in. takich zdobyczy, jak powszechne zabezpieczenie społeczne i ochrona zdrowia, powszechny dostęp do edu- kacji, gwarantowana minimalna płaca, prawa związkowe, dobra wspólne;

n inkluzywne przedsiębiorstwa, tj. ukierunkowane na optymalną ab- sorpcję wiedzy, innowacyjność oraz efektywne godzenie interesów praco- dawców z interesami pracobiorców i z interesem społecznym;

n inkluzywny rynek, tj. rynek cha- rakteryzujący się optymalnymi, spo- łecznie akceptowanymi regułami wejścia i wyjścia, rozumiany jako gwa- rant kultury kontraktu, symetrii praw kontrahentów, w tym ochrony praw konsumenckich;

n inkluzywne państwo i prawo oraz instytucje samorządowe jako gwaran- cja sprawiedliwości i poszanowania prawa, wsparcia dla kreatywności, innowacyjności, rozwoju instytucji proinkluzywnych oraz jako system za- pobiegający kreowaniu instytucji wy- zyskujących i niedopuszczający do nierówności w dostępie do prawa.

Istnieje coraz więcej dowodów na to, że inkluzyjność systemu społecz- no-gospodarczego jest nieodzownym warunkiem harmonijnego rozwoju, podczas gdy wykluczenie społeczne (czyli nadmierna nierówność) i niein- kluzywność systemu hamują rozwój i są przyczyną kryzysów. Symptoma- tyczne są tu m.in. wyniki prac Daro- na Acemoğlu i Jamesa A. Robinsona (2014, Dlaczego narody przegrywają).

Na podstawie wieloprzekrojowych badań dochodzą oni do wniosku, że o sukcesie kraju nie decydują klimat, położenie geograficzne ani wiedza, jak uprawiać politykę. Odpowiedź tych autorów na pytanie o to, co decyduje o porażkach niektórych społeczeństw, brzmi: „Instytucje wyzyskujące”.

Zniechęcają one ludzi do oszczędza-

nia, inwestowania i do innowacji, mar- nując efekty ich pracy. Wyzyskujące instytucje polityczne wspierają wyzy- skujące instytucje gospodarcze. Kon- centrują one władzę w rękach ludzi, którzy wyzyskują dorobek innych. Czy w Polsce występują takie symptomy, mogące zagrażać naszej przyszłości?

Nieefektywność instytucjonalną po- twierdzają prowadzone u nas badania naukowe (m.in. Balcerzak, Pietrzak, 2014). W świetle badań Acemoğlu i  Robinsona zaś może to zwiastować porażkę, gdy przyjdzie nam rozwijać się tylko o własnych siłach.

Jednak jeśli uznać (mimo działa- nia błędnego koła), że nie ma czegoś takiego jak przeznaczenie dziejowe, to warto się starać, by „instytucje wy- zyskujące” zostały zastąpione insty- tucjami włączającymi, proinkluzyw- nymi. Potrzebna jest jednak szeroka koalicja wszystkich zainteresowanych takim kierunkiem przemian, czyli przemianą państwa, przedsiębiorstw, społeczeństwa i rynku. Państwo, spo- łeczeństwo, przedsiębiorstwa i rynek stanowią bowiem system powiąza- nych ze sobą i wzajemnie zależnych od siebie instytucji.

W raporcie „Reforma kulturowa”

przedstawione są proponowane kie- runki działań służące inkluzji społecz- nej. Zachęcamy do lektury (s. 117–133).

Pełny tekst raportu dostępny na:

http://www.answerthefuture.pl/ra- port.html

Siedemdziesięciolecie działalności

Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego

Powojenna historia Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego zaczęła się w Łodzi, gdzie w pierwszych dniach grudnia 1945 r. doszło do spotkania przedstawicieli społecznego ruchu ekonomistów z Warszawy, Krakowa, Poznania, Lublina i Łodzi, podczas którego została podjęta decyzja o reaktywacji działalności stowarzyszenia integrującego środowisko polskich ekonomistów.

W miejsce kilku działających wcześniej autonomicznych organi- zacji powołano Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, które przejęło swoją nazwę od Towarzystwa działającego od 1921  r. we Lwowie. W zjeździe założycielskim wzięli udział profe- sorowie¹: Jan Drewnowski, Jan Dzię- gielewski, Wacław Fabierkiewicz, Andrzej Grabski, Andrzej Grodek, Bolesław Kłapkowski, Leon Koźmiń- ski, Adam Krzyżanowski, Witold Krzyżanowski, Edward Lipiński, Je- rzy Lubowicki, Zbigniew Makarczyk, Feliks Młynarski, Mirosław Orłowski, Kazimierz Owoc, Jerzy Rachwalski, Stanisław Rączkowski, Kazimierz Se- comski, Wacław Skrzywan, Czesław Strzeszewski, Wacław Szubert, Józef Świdrowski, Edward Taylor, Witold Trąmpczyński, Eugeniusz Ugniewski, Aleksy Wakar, Edward Wojciechow- ski, Marcin Wyczałkowski, Stefan Zaleski, Antoni Żabko-Potopowicz.

Podczas zjazdu dokonano wyboru władz i uchwalono statut, który okre- ślił cele, zasady organizacyjne, pod- stawy finansowe i teren działalności Towarzystwa. Statut ten ogłoszono w „Ekonomiście” nr 2 z 1947 r. Na podstawie decyzji prezydenta m.st.

Warszawy z dnia 11 stycznia 1946 r.

PTE zostało wpisane do rejestru sto- warzyszeń i związków.

Już podczas spotkania w Łodzi zwrócono uwagę na konieczność rozwoju działalności wydawniczej.

Podyktowane było to z jednej strony chęcią nadrobienia spowodowanych wojną zaległości w publikacji prac na- pisanych przez polskich ekonomistów w czasie okupacji, z drugiej strony cho- dziło o dostarczenie podręczników do nauczania przedmiotów ekonomicz- nych na studiach wyższych. Przyjęto, że działalność Towarzystwa będzie rozwijana poprzez odczyty, konferen- cje naukowe, publikacje, organizowa- nie współpracy na polu nauki i płasz- czyźnie zawodowej z pokrewnymi organizacjami krajowymi i zagranicz- nymi. W pierwszych latach powojen- nych działalność Towarzystwa miała wyraźnie elitarny charakter. Było to spowodowane małą liczbą członków, a także ich akademickim statusem.

Członkostwo przedstawicieli praktyki gospodarczej było uwarunkowane le- gitymowaniem się dyplomem ukoń- czenia studiów wyższych. Czynniki te spowodowały, że napływ kolejnych kandydatów był dość powolny.

Zmiany polityczne i gospodarcze, jakie miały miejsce w Polsce, wywar- ły wpływ na rozwój form działalności Towarzystwa i zaproszenie do współ- pracy reprezentantów sfery produk- cyjnej. Wpłynęło to zarówno na li- czebne rozrastanie się organizacji, jak

i  na dynamiczny rozwój działalności szkoleniowej. Od 1949 r. datuje się powstawanie oddziałów terenowych.

W  1955  r. działały one w następują- cych miastach: (w nawiasie podano liczbę członków): Gdańsku (140), Ka- towicach (221), Kielcach (114), Krako- wie (58), Lublinie (59), Łodzi (224), Poznaniu (175), Szczecinie (220), Warszawie (700), we Wrocławiu (180).

Zaczęły także powstawać zakłado- we koła PTE, w których bardzo dyna- micznie prowadzona była działalność szkoleniowa. Było to odpowiedzią na potrzeby gospodarki narodowej zwią- zane z wdrażaniem dokumentów pań- stwowych (przykładowo zarządzenia Prezesa RM z 19 października 1961 r.

powierzającego PTE i NOT organiza- cję szkoleń pracowników gospodarki

Z ŻYCIA PTE

1 Brak jest wiarygodnego źródła o uczestnikach spotkania inaugurującego PTE. Być może część uczestników wymieniła się w trakcie dwudniowych obrad. W niektórych przypadkach mogła zawieść pamięć. Popełniano niekiedy pomyłki w poprawności nazwisk, np. prof. Jerzy Lubowicki występuje też jako Lubowidzki. Aby nikogo nie pominąć lub niesłusznie usunąć, wymieniono wszystkich z dostępnych źródeł, np. referatu prof. A. Czecha czy publikacji wydanej w 1985 r. przez łódzki oddział PTE pt. „Zarys histori”.

Prof. dr hab. Małgorzata Burchard-Dziubińska

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

narodowej w dziedzinie oceny i  bi- lansowania zdolności produkcyjnych i uchwały KERM z dnia 16 marca 1962 r. w sprawie usprawniania gospo- darki materiałowej). Rozwijano rów- nież działalność doradczą i  ekspercką oraz współpracę ze szkolnictwem za- wodowym. Warto dodać, że z  inicja- tywy łódzkiego oddziału PTE zaczęto organizować Olimpiadę Wiedzy Eko- nomicznej. Początkowo miała ona cha- rakter wojewódzki, od 1978 r. między- wojewódzki i stała się trzystopniowa.

Od 1987 r. OWE ma status olimpiady ogólnokrajowej i jest organizowana we współpracy z MEN. Do 1981 r. była ona organizowana w ramach pracy Kół Młodego Ekonomisty.

Uroczystości związane z  obchoda- mi 70-lecia Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego

27 listopada 2015 r. w Łodzi mia- ły miejsce uroczystości związane z  rocznicą 70-lecia PTE połączone z Ogólnopolską Konferencją Naukową

„Historia i przyszłość Polskiego Towa- rzystwa Ekonomicznego”. Program konferencji obejmował okoliczno- ściowe przemówienia, które wygłosili:

prezes łódzkiego oddziału PTE Jaro- sław Marczak i prezes PTE Elżbieta Mączyńska. Po uroczystym otwarciu konferencji miało miejsce wręcze- nie nagród za najlepsze podręczniki z ekonomii. Następnie rozpoczęła się sesja plenarna, której przewodniczyła inicjatorka i przewodnicząca Komite- tu Organizacyjnego Konferencji Mał- gorzata Burchard-Dziubińska.

Jako pierwsza zabrała głos prof.

dr hab. Elżbieta Mączyńska, która w imieniu Prezesa Honorowego PTE Zdzisława Sadowskiego przedstawiła przygotowany przez niego referat oko- licznościowy (w całości opublikowany w niniejszym „Biuletynie”). Następnie

prezes Elżbieta Mączyńska w  imie- niu swoim i Zarządu Krajowego pod- kreśliła rolę PTE w rozwoju debaty ekonomicznej w Polsce w minionych 70 latach. Mówiła o najważniejszych wydarzeniach i  działaczach, któ- rzy przyczynili się do rozwoju myśli ekonomicznej, wywierali znaczący wpływ na przebieg procesów gospo- darczych w Polsce.

Następnie głos zabrał prof. dr hab.

Alojzy Czech, który wygłosił referat pt.: „Założenie PTE w 1945 r. na tle stowarzyszeń i towarzystw ekono- micznych w Polsce międzywojen- nej”. Przedstawił historię towarzystw naukowych związanych z szeroko rozumianą myślą ekonomiczną dzia- łających w dwudziestoleciu między- wojennym. Wymienił między innymi Towarzystwo Ekonomistów i Statysty- ków Polskich w Warszawie, Polskie To- warzystwo Statystyczne w Warszawie, Towarzystwo Prawników i Ekonomi- stów w Poznaniu, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne we Lwowie, Towarzy- stwo Ekonomiczne w  Krakowie oraz inne ośrodki (Lublin, Katowice, Łuck, Gdańsk i Łódź), w  których działały różne towarzystwa i koła zajmujące się problematyką ekonomiczną w wy- miarze zarówno teoretycznym, jak i praktycznym. W tym okresie miała miejsce silna integracja środowiska ekonomistów z przedstawicielami innych dyscyplin, szczególnie prawa i statystyki.

Wystąpienie prof. dra hab. Euge- niusza Kwiatkowskiego poświęcone zostało problematyce rozwoju gospo- darczego w polskiej myśli ekonomicz- nej w świetle prac Janusza Górskiego.

Profesor podkreślił wkład prof. Gór- skiego w wiedzę na temat rozwoju gospodarczego w ujęciu polskiej myśli ekonomicznej I połowy XIX wieku,

który analizował poglądy na rozwój gospodarczy przez pryzmat współcze- snych teorii rozwoju. Pokazywał także poglądy polskich ekonomistów na tle głównego nurtu ekonomii (wskazując postęp nauk), oceniał oryginalność poglądów ekonomicznych na podsta- wie ich znaczenia dla objaśnienia i po- prawy opisywanej rzeczywistości.

Kolejny mówca, prof. dr hab. Stefan Krajewski, swoje barwne i ekspresyj- ne wystąpienie poświęcił prezentacji dzieła prof. Jana Mujżela. Nawiązał do jego wybitnej roli w kształceniu kolejnych generacji wybitnych ekono- mistów w tych trudnych czasach. Pod- kreślił znaczenie otwartych i nieskrę- powanych poprawnością ideologiczną debat, które toczyły się z inspiracji prof. Jana Mujżela.

Referat prof. dra hab. Aleksandra Panasiuka dotyczył wybitnych eko- nomistów szczecińskiego środowiska Polskiego Towarzystwa Ekonomicz- nego. Mówca przypomniał historię rozwoju wyższego szkolnictwa ekono- micznego na Pomorzu Zachodnim, przedstawił sylwetki kilku znaczących działaczy PTE na tym terenie (profe- sorów: Józefa Rutkowskiego, Walde- mara Grzywacza, Adama Szewczuka i Henryka Babisa).

Jako ostatni mówca wystąpił prof. dr hab. Mirosław Bochenek. Obszernie omówił twórczość i aktywność zawo- dową wybitnego uczonego i działacza PTE Oskara Langego i zaprezentował okolicznościowy medal poświęcony temu uczonemu.

Przewidziany w porządku konfe- rencji referat prof. dr hab. Małgorzaty Burchard-Dziubińskiej pt.: „Zaczęło się w Łodzi…”, poświęcony okresowi kształtowania się Polskiego Towarzy- stwa Ekonomicznego bezpośrednio po II wojnie światowej, ze względu na napięte ramy czasowe został zło- żony do publikacji.

Przedstawione referaty wywołały bardzo duże zainteresowanie i po- budziły do zadawania pytań oraz ożywionej dyskusji. Potwierdziło to potrzebę organizowania konferencji, które nawiązując do historii, wywołują refleksję nad współczesnymi proble- mami ekonomicznymi.

Opracowanie: prof. dr hab.

Małgorzata Burchard-Dziubińska, dr Jarosław Marczak