BIBLIOTEKA P U B L IC Z N A MIASTA LWOWA.
S T A R O S Ł A W IA N S K IE G O
•fluOOlF MJKlC*'
3692
GRAM M ATYKA
j n p K m A .
STAROSŁAWIAŃSKIEGO
iahitgo
Staw ianie obrządek g rec k i w y z n a ją c y w księgach s w y c h cerkiew n ych u ż y
w a ją .
napisana
przez lis. A . D. , ' '" A-A-
< i • • t •» * •
w PRZEM YŚLU
w Drukarni Riskapiey obr. gr. kat.
i 857.
• r < ' m '
z księgozbioru
EUGENIUSZA ^ Y / /
9 A R E W I C Z A
\
1 M P R 1 M A T U R . SJom f. f. 23u # er*9Iei>tjt0n g*9Imte.
£cmt>erc$ atu 25ten SJłarj 1837.
E scherich.
8692
D W A ,
U iy w a ią e niegdyś R u sin i ojczystej ty lk o swej m o w y nie oddalali się n ig d y z b y t od m o w y cer- kiew nosław iań skiej, a maiąc zaw sze j e j zasady na w zględzie i znaiąc nieocenioną je j wartość przecho
w y w a li j ą ja k o skarb narodu najdroższy. Lecz.
g d y później losu koleją R u sin i w p ły w o w i rządu , m o w y i obyczajów narodów in n ych uleg li, obcią
g nęła się nieznacznie m ow a ojczysta zaniedbania p leśn ią , z m ow ą ojczystą zapom niano m ow ę cer
kiew ną lak , że w y zn a ć p o trzeb a , i i , w yją w szy' osoby duchow ne, n ikt się praw ie in n y z szczepu, ruskiego nią nie trudni. A to li i duchow ni zosta
w ieni sam i sobie ty lk o , bez wszelkiego w ty m w zglę
dzie p rzew o d n ictw a , nie u c zy w s z y się m o w y tej w szkołach , a p o ukończeniu tychże nie m ając czasu i środków w y m a g a ln y c h b y się w g ram m aty- czne zapuszczać b a d a n ia , nie-n io g lib y b y ć w mo
wie tej należycie biegłem i. - Z w a ż y w s z y p ilnie to w szystko słusznie zastosowaćby m ożna i do mowy- cerkiew nej naszych cza só w , co s y n o d Spoletański w r. 1688 w zględem m o w y illy r y js k ie j rozporządził:
,,Cum inter 30 parochias fo ra n e a s hujus dioecesis , octo tantum sint ritus la tin i, ceterae Illyrico ru m ; ęuoniam peculiari et speciosissimo Sanctae matris iicclesiae privileg io, in idiomate illirico sacra ha- betnr liturgia , m a zim a habenda est ratio , ejusdem idiomatis probe addiscendi et docendi. Clerici no- verint Asbuąuidarium atąne a peritis sacerdotibus
erudiantur, (jui in eam praecipne curam rncumbant, ut Illyricum lillerale, cjao M issale et B reviariam perscripta su n t, perfecte calleant■” A ja k a wielce uczony U. łiopita r w mozolnem swem d zie le : Gla- golita Clozia/ius” dla Glagolilów podaje radę i dla nas ( Rusinów ) b y ła b y pożyteczn ą g d y b y ty lk o mogła b y d i u iszczo n ą : A n te omnia hoc sibi fir - missime persuadeant G lagolitae, se decere non in- dignos videri tam specioso Ecclesiae prwilegio ; ideo- que (]iii p lura habeant , e x aeąuo etiam p lu ra dc- bere praestare; brevi, se latinis presbyteris in re- litjua omni scientia p a r e s , linguae autem privile- giariae scientia ja re etiam supenores esse oportere....- T antum in Theologiae ultimo studio addenda erit cathedra linguae Slavicae veteris, ut cum opus erit ca/iłari missam Slavonicam, non solum cum aem u- latione D e i cantetur, sed etiam cum aem ulatione secundum scienliam ( Ro/n. 10, 2 .) Poznano i u nas tę konieczną potrzebę wiadomości mowy' cer
kiew nej , a w skutek poznania tego rzecz lak u ło żono, ii słuchacze w y d zia łu teologicznego ob gr.
lak w e L w o w ie , ja ko le i w P rzem yślu p ryw a tn e p rzy n a y m n ie y tej m o w y o d c zy ty o trzym ują. B y zaś te o d czy ty p o m y śln y m ia ły skutek, niezbędną jest potrzebą g ra m m a tyh a , któraby im za podsta
w ę s łu ż y ć m ogła. M a m y w praw dzie kilka gram - m a ty k j ę z y k a cerkiewnego, ja k o to: A l. Sm olry- skiego, A . M razow icza, g ra m m a łyk ę kla syczn ą J . Dobrowskiego, M . Ł iutskaja, lecz żadna z tychże dla p oczątkow ych i dla w szystkich, klóry'ch m ow ą potoczną i n a ja żyw a h szą je st mowa polska, k o r zy stnie u iy tą być nie m oże. Z tego pow odu (będąc ta k ie od przeło żonych w ezw a n ym ) u ż y w s z y w zm ian
kow anych g ra m m a tyk u ło ży łe m ninieyszą gra/n- m a tyk ę w ję z y k u polskim. Z am iarem przeto te y gramma!y'ki je st, uczy-nić m ow ę cerkiew ną dla każ
dego mówiącego po polsku p rzy stę p n ą i zrozum ia
łą , lecz m ow ę, ja k ą w księgach cerkw i wschodniej
za n a szych posiadam y czasów. W ie m to dobrze t i i m ow a cerkiewna, ja k ą teraz m a m y , nader róż
ni się co do pisowni od m o w y tejże w ieków da
w niejszych ; daw ną w yklu cza m i zostaw iam dla m ężów więcej sił i czasu odemnie m ających , a mowę ksiąg now szych ty lk o z 17 i 11$ w ieku za
wieram w obręb tej g ra m m a tyk i o tam tej w nie
których tylko wzmiankujcie miejscach. D la tego nie w yłą cza m różnicy m ięd zy głoskam i u 'e , Ot'w i t. p. której przedliim nie znano i która od no
w szych pochodzi pisarzy'. Z tej samej p r z y c zy n y - wzięte są p r z y k ła d y z biblii w yd a n ia najnow sze
go, jakie tylko dostać m ogłem , a to jest B u d z y ń skie z r. 1801 w yd ania zaś Petersburskiego z r. 1816
nie zdarzy'ło m i się nigdzie znaleić. Z resztą acz
kolw iek czuję niedostatki te y g ra m m a tyk i, w szela
ko tuszę sobie, że nie zostanie bez wszego p o ży tk u i że praca, p r z y której nie zaw sze s iły chęci m ej szczerej o d p o w ia d a ły , którą ja k o ksiądz w iejski w chwilach ly'lko w olnych od obow iązków dusz- starownictwa, ograniczony na szczupłą szko ln ą j e szcze bibliotekę, pozbawion w szelkiej p o r a d y , że praca m ówię, którą li ty lk o dla pom nożenia chwa
ły' Boga, kw oli dobra ziom ków , kw oli dobra m ło dych przyjacieli, wielebnych i szanow nych w spół
pracowników w duszstarownictwie p rzedsięw ziąłem i dokonałem , nie będzie darem ną.
Dnia 30 Stycznia 1837.
E s. A . D . z W a la w y .
Częśe pierwsza
c z y li
w s t ę p n a .
§ . i .
O abecadle mowy cerkiewnej.
A becadło m o w y cerkiew nej, k łó r f . od C y r y l a w y n a la z c y swego C y r y l i k ą , lub od głosek po czątko w ych azbuką n a z y w a ć s it z w y k ł o , składa się z g ło sek n a stę p u ją c y c h :
postać. nazw a. brzmienie
p o d łu g polskiego.
łl * B.
G K Bbkh b.
B K w.
r r r^rirodK h.
4 A AoKpb d.
e *. tótTfc e. ie.
JK K łKHK-feT* i .
& s z.
3 a 3erf»<fA z.
H H Hast i.
i' V i i.
K N K.ikw h.
<1,1 I. ł.
M * WhIWfiTf 1U.
H * H,IU('h lł.
0 o O lt'K 0.
O w CD O.
i r u IICKÓH P ’
** p P q w r.
o « CrfOKO s.
T T T GtpAO t.
Oyoy JS OyK’K u.
4> <|> 4>(p T'l, f.
X rb'p'i, r h .
CO iw Ot t, ot.
H H I Jm c.
M M MfpKh cz.
IU ui III* sz.
1|1 ‘M szca.
"h 'h O p t b e z g ł o s k a
h i KI 6 p w y-
h U 6 p u h e z g ł o s h *
■fi Mt k i, ji.
6 e © je, e.
K > »
w « )
10 ju.
A a ) M ja.
3 8 KtM X.
lł-ty n«H ps.
e a. ©HTfl th.
V V y. w.
§. 2.
O brzmieniu niektórych głosek.
1. G d y si ę. w w y r a z i e jakowym gł oska T p o dwó j n a z na j duj e , pi e r ws z a b r zmi jak polski e n , d r u gi) zaś j n k h ; n. p. dor r i Hi i , d r r t r i i , rrirrptHft h a n c e r (rak.)
/
2. G ł o s k a w y m a w i a s ię pfc każ d e j s a m o g ł o sce jak j e ; ń. p. «y«ntH'i'e z a ś n i e n ie , BoesoAtł h e t
m an ; w każdym innym razie ma b rz m ie n ie p o ls k ie g o e ; n. p. rfipe;«<ł sieć , MejiTfi kreska, tmje tak.
3. G ło sk a d brzmi m iękk o jak p olskie 1 przed sa m o g ło sk am i: rfc, ro , a !, n. p. iwfctuTi ł y s i n a , dfo- bokk miłość , ma k i m garbaty ; przed innemi zaś sa
mogłoskami wym awia się twardo’ jak i ; n. p. t\ahh- Trf p o l i c z e k , Hcno^iHHik o l b r z y m , iiSkiKutbo ał oś ć .
4. Podobnie zmiękczają się g ło sk i 4, s , 3, H , t , t , n , przed 'fe, «>, a ; inaczej znś brzm ią t w a r do jak d , z , n , s , t , c ; n. p. nptA^rtii g r a n i c a ,
bardzo, cfe«Ł c i e ń , (('!><!wh cały.
5. Głoska e brzmi na początku s ło w a i po sa m ogłosce jak je , w innych razach jak e ; n. p. e- AHWh jeden , OTetjTł oyców ,
0. i a n i e wymawi a się w c a l e ; l e c z 'h służy do z a o s t r z e n i a , a zaś do z m i ę k c z e n i a g ł o s k i popr ze dzaj ąc ej , r . p. «yr<n» k ą t , cyrdh w ę g i e l ; t r u c i z n a , m a ł j e d z e n i e ; ntpiTij p a l e c , ntpsTK z i e mia.
7. G ło sk a v , która greck iem u V o d p o w i a d a , br7.1ni lub jak y , lu b jak w. Ja k y brzm i n a p o c z ą - tku s ło w a i m iędzy dwoma s p ó łg ło s k a m i, w innych razach jak w; n. p. irnaTT. lsonzul, Gv<|>p<iT*k.
Z poprzedzającą samogłoską o t w o r z y d w u g ło sk ę : Mov:u h.
§. 3.
O podziale głosek.
G ło s k i dzie lą się na sam ogłoski (crtmoiMriCHttA HHtMtHri) s p ó łg ło s k i (COtMriSHrtA) i d w u g ło s k i (AEOe- rdritHrtA).
1. S a mogł os ki są : a) czyst e czyli p o j e d y n c z e ; ń, f, Hj (i) o (iv) oy (i5) h i ; t u d z i e ż b) z ł o ż o n e ; w , (a) « , ' » i t .
1 *
II. S p ó ł g ł o s k i d zielą s ię n a ; n) w a rg o w e : k, b, <n, ti.
b ) ję z y c z n e : .1 , H , j).
c ) z ę b o w e : 4, t.
d) syczące s , 3, w, c , ij, si, i u, i(i.
e) g a r d ł o w e : r< Kt x-
Z tych s p ó łg ło s e k są in ne twarde jako i r , i. X , inn e m iękk ie jako: w, L|, m, ui, ip; w s z y stk ie zaś inn e mogą mieć b rzm ienie twarde Jnb miękkie* w e d łu g tego czyli i, albo h po nich następuje. — S p ó ł g ło sk i 4>, g* ip1, g ło sk i fi, i V, są i g r e c k ie g o w z ię te i w cudzych ty lko wyrazach używ ać się z w y k ły .
I I I ; D w n g ło s k i p o w s t a j ą , g d y s ię do której-*
k o lw ie k samogłoski h dodajte i te d w n g ło sk i Są :
a h : o t h h p otajem n ie ,' o k u ^ h zwyczaje tu : €<um oliw a , ć«h ten , hnsh śrzon.
ih : mptKiii los, ko0<«mih sternik.
o h : 3Hoh Opał, pOH r ó j , <hoh mój.
!5h : KljpgH w i e r z , niJmH<łSH z m iłuy się, wh; 4ttMWH praw y, HcriopoMHbiii nie pokalany, en ; €H tak.
a h : mniff jaje.
IOH : tłOWH wojuj.
■fen: s d04-kH złoczyńca t tyróĄwicHtuiM najprzyjemniej
szy,
§. 4.
O używaniu sam ogłosek a* i i 0 , h i • ,
I. S am og łoska a nżyw a się w e s’rodku i na Łońcn w y ra z ó w n. p. r.034rtHi'e s tw o rzenie , orpo.M*
d z ie cie . Na początku stoi w nie k tó ry c h tylko s ł o wach , jako : ukis w n e t , rfmo dokąd , dips j e ż e l i , zaim ek naw et d3Ti ja, p isał się nie gd y ś m s t skąd inne narzecza odrzuciws.-.y 3T» mają ja. W y ra z y z cudzych m ów w z ię t e zatrzym ują n i na poc&ą-
tku, n, p. p i e k ł o ; brat c i o t e c z n y , ńBśii oyciec.
II. M ię d zy t i e co tlo używania jest ró żnica następująca ; t stać; m oże w e środku i na Końcu , le c z n ig d y na początku w yrazn n. p. AtHHHijrt ju trzenka, n030pKti{iE w id o w is k o . W k sięg ach dawnych używaną była na p oczątku w y ra z ó w g ło s k a k , te raz zaś pisze się zawsze €; n, p> €<uHh jeleń, ewh jeż.
L e c z e używa się także w e środku w y r a z ó w , ja ko to ;
1 , W pierw szym spadku lic z b y m n o giey r. ż.
i n. dla ro z ró ż n ien ia te g o ż od p o d o b n ego spad
ku d ru gieg o l ic z b y p o je d y n c z e j n, p. x8<ieHiA bltiź- nierstwa, 5K€hm nie w iasty ; w spadku zaś drugim Jiczby p o jed ynczej stoi t : (\8<UHiA, sfitHW.
2, Dla ro z różnienia spadku d ru g ie g o li c z b y • m nogiej od p o d o b n e g o spadku p ie r w s z e g o l i c z b y p o je d y n c z e j, co o rzeczo w nik ach m ęskiego tylko rodzaju uważać należy n. p, KrftupeTTi to w a rz y sz ów , CptSiieHHK'h srebrnikó w , oT-eipi o y c ó w ; liczba zaś p o jedyncza Ina t : KrlfKptTli, CptSpfHHKTi, OTtUTi.
3. W drugim spadku lic z b y m n o g i e j r. m.
kończącym się na em*, by go ro z ró ż n ić od s k r ó conych przym iotnik ów męskich, n, p. epdMeETi le k a rzy , z ł o c z y ń c ó w ; a le BprtMCE^ l e k a r s k i , SrioAiifBił z ło c z y ń c z y.
4. W spadku trzecim lic z b y m nogiej r. m. i n.
dla rozróżnienia g o od spadku szóstego lic z b y p o jedynczej H ó re sobie są podobne; n. p k r ó
l o m , iMSJKerffK m ę ż o m , A'feAni'ertn» nczynkom , 3Hri- znakom ; w Jic z b ie zaś p oje d y n c z ej p isze się ę : ąaęiM, rfiSiKe.t)'!., A-feAHttrfti.,
I I I . C o się ty cz y n i i', w ię c głoska i' ż a dn e
g o nie zaczyna w y r a ż a , w y ją w s z y sło w a z innych inów wzięte i imiona w ł a s n e , w. których i na p o czątku używać się z w y k ła ; n. p. i'KWHrf obraz , Iw - tiHTi Ja n . — W e środku m iędzy dwoma s p ó ł g ł o s k a mi nie k ła d z ie się i' jak tylko w wyraziełrftipii świat,
— o —
b y g o ro zróżnić od pokój, i od rftfpoolej ś w ię ty ; tu dzież w s ło w ie KiHowino, dla ro a różnienia te
g o ż od bmhm wina i KWHiS zawsze; a nakoniec w w y razach cu d z y ch n. p. Ki'sivT'k skrzynia , cniprf rota (oddział w o y s k o w y . — L e c z w y łą c z n ie stoi i' w e środ
ku słow a przed sam ogłoską; n. p. cS,\Va sędzia, st.3- 3rtK0Hfe n iep raw ość, tomiW ty lk o. Z tej p rzyczyny i p rz y im ek npH zam ienia g ło s k ę H na i" g d y z s ł o wem na s a m o g ło s k ę zaczynającym się w je d en w y raz z łą c z o n y b y w a j n. p. npi'ATi'e p r z y j ę c i e , npin-
p rz y dę.
W e wszystkich innych razach używa się h na poc7ąt ku, w e ś r o d k u i na końcu słow a n. p. h:kohh na początku , ckokhhkt ł buntow n ik. — D w u g ł o s k i w szystkie w y in sg a ‘ą w końcu h ; n. p. iKftTOKiH s r o g i , tWfiriH dobry, t k o h twój.
§• 5.
O używaniu samogłosek : o i w, ©y i &•
I, S am ogłoski o i w jedno mają b rz m ie n ie i ró ż n ią się tylko użyvvaniem. T a k w używa się :
1. W słow a ch cud zych n. p. iu.tisfvi o m e g a , HrsmwH staro sta, crifKS/łfiTW|>'Ł kat. Tak Da obrazie Z b a w i c ie l a często w id z ie ć można napis o wtca ,
w z ię ty z g r e c k ie g o o wh który iest.
2. W wykrzykni ku w, w pr zyi mkach: ur, w m , w i w wyrazach z tyc hże zł oż o n y c h ; n. p. w n i t o r i p ł o t , wrcprtSAłiHre usp r aw i e d l i w i e n i e , w k c t o a h i s o- b l ę ż e n i e , iwriStTHTH odpuścić.
3. D la ro zróżnienia s p a d k ó w sobie p od obn ych , jako to ;
a) W spadku p ierw szy m lic z b y m n o g i e j ; k t ó . ry jest p odobn y spadku d ru giem u liczby p o je d y n c z e j , co o rodzaju żeńskim tylko uważać n a le ż y ; n.
p. .'iitiiwtitAH przykazania, Kur<«!t s k ó ry , iioswth c h c i
wości.
\
b) W drogim spadku lic z b y pojedyncze] p r z y m io tników i zaimków r. in. by g o tym sposobem ro z ró ż n ić od p od obn ego spadku c z w a r te g o te jże lic z b y n. p. T t ero Etn flrrrtH <=ru> c h w a lc ie go wszyscy A n io ło w i e je g o .
c) R ó żni się także samogłoską w p ierw szy spadek lic z b y mnogiej p rz ym iotnik ów r. n. od p ie r w s z e g o Spadku lic z b y p oje d y n c z ej r. ż. n. p. noAWKHri p o dobne , noAOKHrf podobna.
d) Sam og łoską w różnią się rz e c z o w n ik i r. m.
w spadku drugim lic z b y in n o g ie y o d przym iotnik ów skróconych r. m. spadku p ie r w s z e g o lic z b y p o j e dynczej, które nie u; l e c z o in. ją; n. p. KKCfpwKT* p e r e ł , Kisiiwsi* w i e k ó w , cm h w k'!' syn ów ; p rz e c iw n ie KimpoGT* znaczy p e r ło w y i t. d.
e .) Po d o b n ie ró żni się spadek drugi lic z b y mno
gie j od p ie r w s z e g o spadku lic z b y p o je d y n c z e j r z e c zow nikó w r. m.; n. p. onsrfccHwuTk przaśuików, kw h-
hiikTi j e ź d c ó w , rrfrtrwrtTł s łó w . S p a d ek zaś p ie r wszy liczby pojedynczej ma onp-iJtHOKTY; i t. d. T y m s p o sobem i owtt, s e t , drugi spadek licz bow n ih a ct o , sio, r ó ż n i się od rzeczow nika cottł plaster inio- du.
f.) S am og łoska w stoi także w spadku trz ecim liczby m nogiej r. m. by go r o z ró ż n ić od spadku szó
stego liczby p o je d y n c z e j , n. p. pfiKiv>łn» s ł u g o m , (ipttGtAHHKWrtfŁ spraw ied liw ym , KrfjfitHHKLUrtiTł tr z e b ie ń com. N akoniec używa się samogłoska w
4. W p rz y słó w k ac h od p rz ym iotn ik ów p o c h o . dnych, by je ro zróżnić o J p rz y m io tn ik ó w kończących się w rodzajn nijakim na o , n. p. CKopw p r ę d k o , ctrfnMw j a s n o , co^priKW ostrożnie ; cKopo zaś jest przymiotnik i znaczy p r ę d k i e , ck^ tm o jasne, C0XP<t- ho ostrożne.
II. Sam ogłoska «y używa się n? początku t y l ko , 8 zaś we środku i na końcu w yrazó w ; ;n. p.
8 —
cyMHTtrffł n a u c z y c i e l , nS'(HHti g ł ę b o k o ś ć , bmhS za
wsze.
$ . 6 ,
O używaniu samogłoski m
Samogł os ka w n i e zaczyna wyr a zu ż a d n e g o mo
wy c e r ki e wne j . Używa się z a ś :
1, W z g ł o s c e k o ń c o we j p r z y m i o t n i k ó w i jj nł e- s ł o w ó w liczby poj e dyncz ej p r z e d h, n. p. fiSKrfShiH z ł y i , wppAHSWH g ł u p i , H3Kt awh kt ór y w y p r o w a dzi ł.
U w a g a , W y j ą t e k czynią a) P r z y mi o t n i k i i i- mi e s ł owy, któr ych zgł oska ostatnia u t r, k, ui, ąi i m zaczyna się, po k t ó r y c h gł oska ch n i e w l e cz i' stać zwykł o, n. p. KrtfłriH do b r y , no<thCKin pol ny , BfT^iH s t a r y , BpdSKiH n i e p r z y j a c i e l s k i , «yionmiH u- marły, ^OAAijiiH chodz ąc y, bar a nkowy,
b.) Nas t ępuj ą ce pr zymi ot ni ki , k t ó r e z używani a p r z e d h zamiast u za wsze i' mają ; MHffiHu'! bl i ź ni , BprtTHiH br at ni , wi el ki , pEp^Hin w i e r z c h n i , Kf- MtpHiH w i e c z o r n y , KHuTpthih w e w n ę t r z n y , bmuhuh naj wyższy, K'(fprtiuHi'H wczorajszy. ropHiH gó r n y , A<t<i- hih o d l e gł y, AHsin dzi ki , AHtufHm dzi si eyszy, AofirfiH m ę ż n y , AomrfiuHiH d o m o w y , ApfBHih starożytny, 3rf- AhVh zfcdni, sa^ujhih t utejszy, hckpchhih bl i źni , t u n o Ahih s p o d n i , K03IH k o z i , KprtBiH k r o w i , k p a hh V h kr aj ny, /ffeTMtH letny, m^TtpHiH m a c i e r z y ń s k i , mufti n a j m n i e j s z y , khhckih niski , hwh^uihih te r a źni e j sz y, okhih bar ani , op<im orli , otrti'H o ś l i , nttiH psi , tio- (iffeAtUH o s t a t n i , riprtA^AHiH p r a d z i a d o w y , npcA^iH p r z e d n i , npcsKHiH p o p r ze d n i c z y , p a s m n i e w o l n i c z y , priHHiH r anny , chhih siny , cptAHiH ś r e d n i , TptTih t r z e c i , ofTptHHii: p o r a n n y , MtSsKAin cudzy,
2 ) Po r , k i x s jako p o gł oskach t war dyc h p ow i n n o stać zawsze w , co w ks i ę ga c h n o ws z y c h z a n i e d b a n o z u p e ł n i e i używa się Jub i l ub u, P r z e -
fcl\*nie zaś g d y p o ui, iji,'(j i ' t , ! i a k o po g ł os ka c h ' mi ę k k i c h ni gdy ai l e c z rt u ż y wa ć się p o w i n n o , stoi
ba r d z o często u.
5, Stoi a< w n i e k t ó r y c h r z e c z o w n i k a c h r. ż, zakończonych na h a ; n. p. riStTWHA p u s t y n i a, <ttH-
j a ł m u ż n a , prtKWHA s ł uż e b n i c a , c b a t m h a świętość,
4, W p r z y s ł ó wk a c h za ko ń c z o n y c h na 5t>Aa( , B.jJ. TjiH;t;4M tr zy razy, Nakoni e c:
5. W wyrazach nas t ępuj ących i we wszystkich od t yc hże p o c h o d n y c h : Sm by, s a u i e z i e l e , s b i t h b y ć , BridAaiKd władzcH, bm w y , BmkhS w y k n ę , bhi- hS Zawsze , swtóKiH wysoki , Kmm wyje , satA szyja, rpaiaS gr yzę, AaJ^^ dym, AatiuS dyszę, 3WK<iio ko ł y s z ę , KopaiTo koryto, KonaiTo kopyt o, Kopaitra korzyść, Kpauo kryję, riioKai mił ość, rttoTairfd g n ó j , rtiai my, rHaitrfa myśl,
«ttaiTCS c ł o , .tiaiiua mysz, <f(Wiui\a r ami e, rnauo myję, moHitfrwph monast er , HaiH-fc teraz, rifHTatpa pasterz , ntrtMHli p i o ł u n , iMAtTfaiph pl a st e r , nrfMHS p ł y n ę , HMrtK p y ł , (taipo w y k a , iiatrdio d o ś w i a d c z a m , patKrt r y b a , pactun r u d y , paiKtł r y k , palta r y ś , palio r y j ę ,
C r lh tiu S s ł y s z ę , c t u a i sroinola , c a w a s y n , Tai t y , TaiKRrf b l u s z c z , TMtAijJrf tysiąc, o^Bai b i a d a , >istm- pH c z t e r y, tsaaiKii n a r ó d 5 Asaiira język.
$• *
O używaniu samogłosek: •£, w , ra i a,
I. Samogłoska -fe nie stoi nigdy na początku wyrazu ; we środku zaś i na końcu używa się:
1. Po spó ł g ł o s k a c h wa r g o wy c h ; n. p. i5<tErf>tii zasł ona, k ^ t c t b o uci eczka, ii-Łth ś p i e wa ć , rtHutiti-fcpTi o b ł u d n i k .
2. Po spół gł os kac h J ę z yc z nyc h; n. p. KOdfewa s ł a b o ś ć , rrfHH-fc s kr yci e , Kp^not Ta moc.
3. Po spółgłoskach zębowych; n. p. AOKpo^l!- TMh cnota , T'1?mo ciało.
4. Po następujących s p ó łg ło sk ac h syczących: s , c i 14 ; n. p. ź rzenica, KtffeArt mowa, si>
H"k w wieku.
G a r d ł o w e s p ó łg ło s k i n ie mają, n ig d y po sobie
•b wyjąw szy w nazw ie g ło s l.i jf
II. Sam og łoska w używa się na początku i na końcu w y ra z ó w n. p. maom dolina, lonciUrf m ło d z ie n iec, HdKfTdSio k a r z ę , c03HAriW bu d u ję. W e środku słow a nie używa się to jak tylko po g ł o s c e n. p.
k<iwac> m is a , MtKiitOMHrHWH n ie p o ż y te c z n y , c0Krti0A>ii®
zach ow uję.
Uuoaga. Po tk, m, 41 i '(, uż y w a ć się z w y k ła w księgach daw nieyszych sam ogłoska w, w n o w szych zaś używaną bywa samogłoska 8 n. p. Hqii5 szukam , zamiast nip to.
I I I. Sam ogłoska m stoi ty lk o na początku w y r a z ó w , a żaś w e środku i na końcu; n. p. <a.3Kfł ra
na, r a s t ja w n ie, rpA3k b ł o t o , p lem ię. W w y razie jednak AShiKt język stoi a na p oczątku , Je cz to dla tego, by g o ro zróżnić od m3MKi» naród. Po s p ó ł gło sk ach i|, h, m i i p używ ano nie gd y ś samogłoskę a , le rz teraz używa się najc zęściej g ło sk a a.
Uwaga. P ró c z tych w y ło ż o n y c h sa m o głose k w id z ie ć można w księgach d a w n y c h je s z c z e samo
g ło sk i » i , których p ierw sza brzm i jak u, osta
tnia jak ju; n. p. KftAM będę , dzisiaj pisze się kS*
AS; tak piitArfus p ła cz ę , zamiast pwArfto. T u d z i e ż g d z ie d a w n ie j i i pisano, p isze się teraz w.
§ • 8-
O używaniu spółgłosek.
C o do używ ania s p ó ł g ł o s e k u w ażać n a l e ż y :
I . S p ó ł g ł o s k i podwajać się n i e z w y k ł y , jak tyl
ko w w yrazach ob cych i ż ł o ż o n y c h ; n. p. dm<n»
— 10 —
— 11
a n i o ł , 6033GfiTH w e z w ać , sę33fiK0nVe nie prawość ; nakoniec w wyrazach następujących z w y k ło h p o d w ójn e mieć m ie js c e ; 3ńisoHHMH p r a w y , H{thhhmh p r a w d z i w y , fld^HHHKTł j e n i e c , cmiipeHHhiir p o k o rn y ,
tUCiKKISHA świat.
2. sk od 111 o s o b liw ie przed twardemi s p ó ł g ł o skami pilnie ro z ró ż n ić n a l e ż y ; n. p. ta tk kw c ię ż k o a nie t a u i k w.
3. S p ó łg ło s k a <s w następujących tylk o u ż y wać się z w ykła w y ra z a c h ; s^mw b a r d z o , s s fe A r t gwiazda , SifrtttTi roślina , setfie z i e l e , s,fii'A lub s<ti(H w ą ż , 5K’fepŁ z w i e r z , źrzenica, Srto złe.
4. S p ó łg ło s k a fi w w y ra z ie KpttTii u ż y w a s ię teraz zamiast d aw neg o x : XPct'I''Ł chrzest i k rz y ż .
5. S p ó łg ł o s k i c i ' ! b łę d n ie w Je dnę g ło s k ę : ip łączone bywają n. p. Hi{ic3riio zamiast Ht'if3rfio znikam; GfijiętTh zamiast KEtMttTh nie sła w a. N akoniecj
0. S p ó ł g ł o s k i <]>, g , YJr, g, i v, w cud zych tyl
ko słowach bywają używane.
§ . 9.
O używaniu bezgłoski *ł i h.
Bez gło sk a a używać się z w y k ł a :
1. P o ostatniej s p ó ł g ł o s c e rz e c z o w n ik ó w r . ż.
n. p. pdTh wojna, TKfipŁ stw o rz e n ie , jęopSrKii p ro p o rz e c , ArtHt danina,
2. W rz e c z o w n ik a c h , któ re p rz ez w y ją te k r o dzaju są m ęskiego. Z o b . 18, N ro. 4.
3. Przym iotniki d z ie r z a w c z e skrócon e w ym aga
ją na końcu zawsze h.: n. p. awbomk d ia b e lsk i, flrt- piVHh Aaronowy.
4. Przymio tniki i im ie s ło w y I I . któ re, g d y nie Są skrócone n a in kończą, się, mają po skróce n ia na k o ń c a t ; n. p. TOifih p różny, rotnoAtHh pański, mSjkak
2
c u d z y , ha8i[k» id ą c y. A*pffi<ł'lth d z ie rz ą c y ; tu dzież Ktth w szystek.
r z e c z o w n i k ó w r. ż. z a k o ń c z o n y c h na 3a, <i a i h a; n. p. iTE3k ś c i e ż e k , k r o p e l , ngtTMHk p u styń.
7. T r y b r ozka zuj ą cy s k r ó c o n y n i e k t ó r y c h s ł ó w miasto K pr z yj muj e h na k ońc u, n. p. khikał obacz, wniAK j edz , A ^ A k ^ aV T u d z i e ż t r ze ci a osoba s ł ów n i e k t ó r y c h n i e f o r e m n j c h ma h na k o ńc u; n. p, et Tk j e s t , c B t ł s ą , trfałTk ni e j e s t , HrHrfTk m a , e w s t ł był.
(J. I mi e s ł ó w I. czasu p r z e s z ł e g o o d r z u c i ws z y z g ł o s k ę HKt pr z yj muj e h ; n. p. nptKitoHŁ k l ę k n ą w s z y , COTBcpK u c z y n i w s z y .
10. I mi e s ł o w y II. b i e r n e c z a s u t e r a ź ni e ys z e go mają w ks i ę ga c h nows z yc h na końcu h, by- je r o z r ó ż n i ć od pi e r ws z ej osoby liczby mnogi e j czasu t e r a ź n i e j s z e g o kt ór a ma ; n. p. roMH/MK k t ó r e g o p r ze ś l a d u j ą HttTcpnHrfth ni e z noś ny.
11. L i c z b o wn i k i nas t ępuj ące i z tych z ł o ż o n e - mają h na końcu; nATh pi ęć, uittTti sześć, ceArfłt' s i e d m, ot<«K ośm , AftSATb d z i e w i ę ć , dzi esi ęć, os<«b.
AHATh ośindziesiąt.
12. Nast ępuj ące pr z ys ł ówki mają na k o ń c u t i , OtORh os o b n o , Ctip^HŁ tO jest, eyAOEh ł a t w o , AHftb d z i ś , KtiiATK w s t e c z , ko<ił i l e , Httio.tHK p e ł n y , CSOKOAH wol ny, kh!5tpk w e w n ą t r z , KwtnpK w g ó r ę , TO/ih tyle. — W e wszys t ki ch i nnyc h r a z a c h pi sze się po s pół gł osknch na k o ń c u sł owa b ez g ł o s k a *i».
Uwaga. W e ś r odku wy r a z ó w n i e stoi "b jak t y l k o w księgach dawni e j sz ych na m i e j s c u , g d z i e się dzi siay o pi s z e n. p. z a mi a st riftoTh ci ał o.
L e c z h i w e środku nas t ępuj ącyc h -wyrazów tak w d a w n y c h j a ko t e ż w no ws z y c h ks i ę gac h znnleść moż na : lykiUiBrf l e c z e n i e , motibKii mo d l i t wa , ri0rih3fi p o ż y t e k , TdThKrt k r a d z i e ż , rihtTHTH z w o d z i ć ckh-
A-feTtrfMTKO św ia d ec tw o , TŁrfłti cie m n ość, cSAŁEii los, iiodbtKtH polny], rophuiK goriilii,
§. 10.
O z a c k s c i e p ; ł o s e l ? . j . Za m ieniać się zw y k ły g ł o s k i:
4 ca JKA i r na z
T — q»
! r
~CT — •ii 7 x “ c
3 — § x — Ul
C — Ul \ K - 4
4 — H \/ K --- H
% CK --- W
Zm iana zaś ta ma m ie jsc e :
a) W s p a d h u piątym r z e c z o w n i k ó w r. m. kmask Łsiąże KHASKf, OTt ą^ oyci ec OTMt, ApSr-Ł pr z yj a c i e l Ap8jk« , aS ^ ' duch A8mt, OTpoKT* c h ł o p i e c OTpOMC ; O p r ó c z tych gł osek i nne w tym r az i e ża dne j n i e podpaHają zamianie.
b.) P r z e d tuin i ' tTTi czasu t e r a ź n i e j s z e g o , p r z e d t czasu pr z y s z ł e g o i p r ze d tHTi w imi esł owi e II.
bi e r n y m czasu p r z e s z ł e g o ; d. p. rtiorB mo g ę rtioint- uiH , mojKtTTł; TtKS b i e g n ę tems , EtprS w r z u c ę scp- 5KEH1,.
c.) Pr z ed EHt w i m i e s ł o w i e II. bi e r n y m czasu p r z e s z ł e g o , s ł ó w na hth z a k o ń c z o n y c h , poddaj ą zami ani e gł oski A, 3, t, T i . r r ; n. p. p o a h t h r o dzi ć posKAtHi', noprtSHTH p o r a z i ć nopristiEHi!,, npotHTH pr osi ć npouisHii, mSTHTH mącić rttgiłisHTi, riStTHTH pUŚciĆ llglflEKIt.
d). Pr z ed h spadku p i e r w s z e g o l i c zby m n o g i e j i przed 1? l i c z b y p o d w o j n e j , t u d z i e ż p r z e d
•b spa dku t r z e c i e g o i s i ó d m e g o , n a h o n i e c p r z e d h
i -fe t r ybu r o z k a z u i ą c e g o za mi e ni a się r na 3;^. na «;
k na n ; {K pr z y mi ot n i k ó w na « t ; n. p. npSrrŁ sza-
rflń czs npSan , ko/I^k-k c z a r o w n i k so<it5H , p8Kd r ę k a pSH'fe, r p ^ - n g r z e c h w rp-fcf^'!,, sęp^yK w i e r z c h if<i Esp- , n o m o r S p o m o g ę ii0rM0.3H, rp^AtKiH m i e j s k i rp^A- tTIH.
e . P r z e d 8 p i e r w s z e j osoby cz as owni ków i p r z e d a w t w o r z e n i a r z e c z o w n i k ó w r. ż. z a m i e nia się Ą na 5f>A, t na ifi , i t na i{i, 3 na sk , s na CU; n. p. c S a h t h sądzi ć cSżkaS, ca-ferii świ at ł o, cr;^- , ąifi ś w i e c a , THTh t e s z c z , Ttijjrt t e s z c z a , <\ <i3h t h ł a zi ć , rifiACdTH pląsać n<lAUlS.
f . ) S p ó ł g ł o s k i g a r d ł o w e , g d y p r z e d t t r y b u b e z o k o l i c z n e g o stać mają zami eni ai ą się r az em z tą gł os ka na q i ; n. p rtior8 mogę iHOipH, peK8 mówi ę,
H.
2.) p r z y i m k ó w za mi e ni a się na o' na j c z ę ś c i e j , g d y wi ę c e j s p ó ł g ł o s e k n a s t ę p u j e ; n. p. co ititioto z e m n ą , nptAO <mhow p r ze d e m n ą et. cTprfifw w strony.
3. Gł os ka 3 p r z y i m k ó w H3'k, ko3t«, usaTt hhs t , , i p(ł.3lt zami eni a się na t , gd y t a kowe z s ł o w a m i , zaczyna jącemi się na k w j e de n wyr az z ł ąc z o n e by
wają n, t , l u b X; n. p. k o c ^ h t h t k p o r y w a ć , p<<3- n8Ti'6 ulica ( dr o g a rozstajna)
4. Gł os ki w a r g o w e , s , k , <tt, n p r zy b i e r a j ą , g d y po ni c h a , W, l ub h ma nast ąpi ć, gł oskę, p o d r ę c z ną a ; r,. p. wciMKMb opuści wszy zamiast w t T d g h ; k 8 ( i h t h k u p i ć k8u<ko.
§. 11.
O znakach ilo czasowych.
Z n ak i ilo c za so w e w m ow iej c e rk iew n ej u ż y w a n e sa :c
1. Ogwł ’ , znak p r z e d ł u ż e n i a ' k ł a d z i e s i ę na s a mogł os c e w e środku wyrazu.
2. RitoM ' oznacza w y m o wę ost r ą i s t o i z wy kle na k o ń c o we j sł owa samogł osce.
_ _ 14 —
3. 38rfT«<!ijo " k ładzie się nad p o czątko w ą t y l ko samogłoską i skraca takow ą.
4. H;o stoi z w y k le na p ie r w s z e j w y ra z u sa m o g ł o s c e , którą oraz p rz ed łu ż a .
5. GrtHTHrfAV, znak skrócenia; p isze się tylko nad głoską u, g d y ta z poprzedzającą jakow ą samo- głoską, ma tw orzyć d w u g ło sk ę .
Ó. KrtfHoprt"; znak ten pisał się d aw niej nad je d n o z g ło s k o w e m i s ł o w a m i , k o ńczącem i się na sa
m ogło skę. T e r a * zaś ró żni p o d o b n ie jak e i w, s pad ki lic z b y m nogiej od spad kó w p od obn ych lic z b y pojedynczej zastępując oraz m ieysce je d n e g o z d w ó c h p ierw s zy ch znaków.
7. Z nak rtnotrpo4>t> zwany u żyw a się na 'p o c zątkow ej sam o głosce w y ra z u , różni części m o w y lub lic z b y sobie p od obn e i ma co do w y m o w y w łasność znaku Kttpw ; n. p , i m , hmi% nim.
§. 12.
Praw idła iloczasowe.
C o do ilaczasu z g ło s e k następujące p r a w i d ł a mogą s łu ż y ć za ogólną z a sa d ę :
1 . W y r a z y j e d n c z g ł o s k o w e w n a jn o w s z y c h k sięgach n ajczęściej ż adn ego nie maja gło śn ika ak
centu; g d y zaś przez odm iany grammatyczne p r z y r o stek dostają^ ted y zatrzymują n ie k ó re g ło śn ik w g ł o s c e p ie r w s z e j, n. p. ajsjęa ducha, rpoKti g ro b u , Kp,*K3 w e . selu , CMHrt synu; a niektóre zaś p rzeno szą go do z g ł o ski w to re j n. p. 5Kt3/irt be rła , OAPrf ł o ż a , fMOA<* p ł o du , nt$TH d ro g i 4<ip,» króla.
2. Po d o b n ie i p rz y m io tn ik i je d n o z g ł o s k o w e , g d y za pomocą mh uz u p ełn ion e bywa ą v zatrzyuanią in ne g ło śn ik w z g ło s c e p ie r w s z e j; n. p . yp/spwn c h r o b r y , XPO<fifclH c h r o m y , 1 iohmh m ło d y , rtitńiwH ma
ł y , a inne kładą g o w z g ło s c e ostatniej n. p. »:h- buh ż y w y , crf-feiiWH ś le p y , HtflbiH niemy.
— 10 —
3. Prz ymi ot ni ki j e d n & z g ł o s k o w e , g d y się z*
pomoc ą (h u z u p e ł n i a j ą p r z e d ł u ż a j ą z g ł o s k ę p o c z ą t kową ; n. p, «htjii'i? u b o g i , s m i h w i e l k i , r p t r i w i r ze ci .
4. Wy r a z y d w n z g ł o s k o we p r z e d ł u ż a j ą l u b p i e r wszą z gł oskę; n. p. BHtfpT» p e r ł a , bohhTv ż o ł n i e r z , pH3ti s u k n i a , n r o jarzmo, rf.Hpio mi e r z ę , ciImbmk) sła- w ę, mópt mor ze; lub wt ór ą, n. p. opf,n> orz‘eł , r<M- rcM-h s ł o w o , mShA księżyc, roprf g ó r a , pSHo r u n o ,
g n i a z d o , biho w i n o , bsaS p r o w a d z ę , t b o - p(0 t wo r z ę .
5. Wy r a z y t r z y z g ł o s k o w e p r ze d ł u ż a j ą l ub p i e r wszą z g ł os kę , n. p. iohoum m ł o d z i e n i e c , tUTHHrt p r a w d a ; l ub ś r ed n i ą ; n. p. KOHMHHił k o n i e c , AtfHH-
p r a w i c a , Tp<mt.3(i o ł t a i z , l u b o s t a t n i ą ; n. p. A°rt-
r d T r i d ł u g o ś ć , THŁUHNfl CISZa , HrirOTrf n a g o ś ć .
0. W y r a z y z wi ęcej z g ł o s e k z ł o ż o n e p r z e d ł u żają p o l u b o w n i e k t ó r ąk o l wi ek z g ł o s k ę ; n. p. KdAtM- HHtjit k a d z i e l n i c a , AtpSHOBtHie o d w a g a , c k h a ^ t s . i - tTKSfo zaświadczam.
7. W wyrazach z ł o ż o n y c h z p r z y i m k ó w p r z e dł uż a się l ub zgł oska pi e r wo t n a ; n. p. HtjoA^ wychód, liptA^^Ti g r a n i c a , n p t t T o d t t r o n ; l ub p r z y i m e k ; n. p. Kf3Au*t b e z d e n n o ś ć , pńisS.ttTł r o z u m.
8. G d y dwa wyrazy jeden zł ączą się wyraz, pop r z e d z a j ą c y ni e ma gł o ś n i k a ; n. p. EtpTorp,iArtp'U o g r o d n i k , KridroAdTK ł a s k a , K o r c i T u p i b o g o c h w a l ca. W y j m u je się: TpHAfCATK , Cf A^ Mf t AT a.
0, W n i e k t ó r y c h wyrazach zawi sł o mi e j s c e gł ośni ka od z n a c z e n i a , iako t o : soiiHrf w e ł n a , soii- Hrt fala , mSKrf męka , <h3k'i mąka, BfApo p o g o d a , B?Apo w i a d r o , n<irt'r8 p ł a c z ę , HitdMS p ł a c ę , <no<tH j n ó l e , błagaj.
— 17 —
§. 13.
O znamionach pisarskich.
Znamiona pisarskie są takie same jak w pol- skieiu ; jiko to :
1. Kropka , czyli kres (.) TOMKd 2. D w u k ro p e k (;) AKO«TO'(i'e.
3. Ś r e d n i k (;) TOMKrt c u 3iinAToro.
4. Prz e c in e k (,) 3fHiATfiA ,
5. Znak pytania (? lu b ;) BonposHTfrtHiiA.
(j. Znak w yk rz y kn ien ia (!) 3KrfTE<iHriA.
7. C u d z y s łó w (» ” ) SHOtHTtrtKriA.
8. N a w ia s ( ) SrfffctTHTMHri/Ji.
(j. Ł ą C Z n i k ( - l u b s € AHtIHTfrtHrtA.
10. Przestanek ( — ) no'msrfTEiit(fiA.
11. O dsyłacz (*) npHm^THTfrtHriA,
§. 14.
O znaltach skracających wyrazy.
G d y w s ło w ie jedna, lub d w i e , lub w ię c e j o- puszcza się g ł o s e k , skrócenie to oznajmuje znak nad tem że położony słow em . Z nak i zaś te są ró ż n e w e d ł u g różności g ł o s e k , jakow e opuszczone bywają.
I. Zn a k skrócenia n a jp o w s z e c h n ie js z y jest*" t h-
ta a z w a n y , w yra z y zaś nim oznaczać się z w y k ł e , są następujące :
flrrtrn* czytaj flrrern. , a n io ł.
Uuiagit. G d y się p isze flrr<n» z n a c z y : a n i o ł , l e c z flrrtiMj znaczy z ły duch. Z o b . Ps. gO , 11, tu
d z ie ż Mat. 25. 41.
flrr<i«KiH czytay flrrtritKiK anielski.
ripX<trr<rH Jlp^rfrrt.iTi a rc h an io ł,
E r u — Bort. B ó g
— 18
Uwaga. O B o g u p rawdziwym p isze się zav JJrTi, inaczej zaś B o n , Zob. B eu t. 1 0 , 10.
BSaitHTs <;zytaj ErtrtTKtNT* s z c z ę ś liw y
r,n» — Fridrornk słow o.
Ta fo — r<MroJi» mówię.
Aka-k — ĄaKiATs D a w id .
4x ^ — Ątsx'h duch.
U w aga. G d y mowa o duchu nieczystym y się , o
J a n 20, U2.
d ucha d o b iy m Z o b . Mat- 12,
Am — Ąiiiia panna.
Akuh —— Ątaitąd d z ie w ic a .
4Hh --- Ąmti dzień.
AhtŁ --- Ąuftb. dziś.
Arna --- ĄSutfi dusza.
Ovri\'(e - --- ęiMrrMie e w a n g e lia .
iHrth --- ItprtllrtU Iz rael.
V ** T ***
lHtTi ltTi --- ItuStTł Je zu s.
Kpąisnie x— I'j)Ei|ISitV»5 chrzest.
MrtTGfł — MOdHTfirt m odlitwa.
MSto --- Moiiio m odlę się.
M r p f i ---. MdTeph matka.
Mj)i'rf --- M d om M aryja.
Mmkktj ---* MSMSHHKTi m ęczennik.
Hko --- Heso n ie b o ,
E«'h --- HritTi nas.
Hiu-a --- HrttiiTi nasz.
KtJft --- i Hmh^ teraz.
or{'iv — OTtitTi o jc ie c .
GTTł ~ Gk a t t i ś w ię ty .
C f r l h --- GRATHTf<1Ł bisk u p .
GlfltHHHKI* -- GiSAljnHliHKT* ksigdz.
Gmhus — GoaHtęt słońce.
GrtKrt --- GrlflEfl chwała.
G<tipTj\ --- - GrtlSpTK śm ierć
Ok i --- Gh(HT» syn.
Gl'it'K Gnitiii Zbawiciel.
OyHTMh czytaj OyKtmrfk nauczyciel.
OyMHHKił — OyMtHHKTi uczeń.
OysHHą<j — OyMtHHHd uczennica.
X t — Xpi'tTo;Ti Chrystus,
— l|rtp h k r ó l .
i jpU ti — IJfłpHUrf k r ó l o w a . ijiiKOKh “ “ I^tpKOKK c e r k i e w , xl i f H th. “ * HtdOR^KTi C z ł o w i e k .
— MfitOB-feHh c z ł o w i e c z y . Umaga. Tuta] n a le ż y if u fj t. j. I m S f Ł Hrfarf.
pAHHHl, q (łph ISąchikSh , J e z u s N a za rejsk i, K r ó l Ż y . dowski. Napis n a k o n ie c , który na o b ra z ie B o g a r o d z ic y często w id z ie ć można : Mp. 0S. jest w z ię ty z g i e c k i e g o i Znaczy :M atka Boża.
II Z a pom ocą znaku Ł CiiosoTrrrtrf zwanego skracają się w y ra z y n a s tę p u ją c e :
czytaj fln otT O ri^ ap o s to ł.
Etktko — fioaiftTKo b ó stw o .
ErffujHTt —■ EdfirotrtOKtHii błogosławiony.
BotKpHi’6 — RotKptttHis zmartwychwstanie
Fał — T otn o A h pan.
Uwaga. Je ż e li mowa o B o g u , pisze się T a ł , inaczej zaś TotnoAh. Zob. D e u to r. 10. 17. Mat.
15 , 27.
Tahł czytaj fotnOAtHh pański.
TaHUTi --- rotnOAHHT. p an>
Ta j t k o — rotnOAtTSo państwo.
TiTikm! — TotnojKrt pani.
$e;t s o , p a n i e n s t w o .
6nKn*K " e n i t K o n t b i s k u p .
© n i u it r E O — 6ni'tKontTKO b i s k u p s t w o .
©tTBO G t f t t T s o j e s t e s t w o . iff^iHmtk — ItpScrfrtnm^ J e r u z a l e m . KiTt'ł — Kptt-r-Ł k r z y ż . _
KpTdb, — KpttTHTfdh chrzciciel.
M.rrb, — MndOiTh łaska,
M<iai« M n d o tip A iS miłosierdzie.
2 *
