Spis treści
Wprowadzenie. . . 9
Rozdział I Od poetyckiej biografii do interpretacji . . . 23
1. Hölderlin – biografia, konteksty, powinowactwa . . . 23
2. Wybrane zagadnienia poruszane w badaniach historycznoliterackich nad twórczością Hölderlina. Czy teologiczno‑filozoficzna debata w poezji jest możliwa? . . . 37
3. Polskie czytanie Hölderlina . . . 60
4. Odbiorca przyszłości – próba nowego spojrzenia . . . 66
Rozdział II Mistyka i filozofia wobec Nieuwarunkowanego . . . 73
1. Definicje mistyki. . . 73
2. Hölderlina idea „Kościoła walczącego”, wizje przyszłości i powrotu . . . 78
2.1. Apokatastaza – w stronę pierwotnego ładu . . . 87
2.2. Idea Jedna – między antykiem a chrześcijaństwem . . . 90
2.3. Idea Jedna: Heraklit i Wechselwirkung Hölderlina . . . 92
2.4. Idea Jedna – Wilhelm Heinse . . . 96
2.5. „Jedno ze wszystkim, co żyje” – Hyperiona wizja Jedna . . . 98
2.6. Bóg ukryty i unio mystica . . . 100
3. Mistyka i mistycyzm na przełomie XVIII i XIX w. . . . 102
3.1. Mistyka Natury. . . 109
3.2. Gerhard Tersteegen – teologiczna dyskusja z ideą Jedna . . . 112
3.3. Imanuel Kant: krytyka mistycyzmu . . . 114
3.4. Idealizm niemiecki wobec mistycyzmu . . . 115
3.5. Johann Ludwig Ewald – Listy o mistyce: „fantazja poetów” a mistyka . . . 117
4. Nieuwarunkowane a cel mistycznego poznania. . . 121
5. Mistyka wobec problemu kreacji literackiej . . . 123
6. Nieuwarunkowane – próba definicji . . . 124
6.1. Poza granicą doświadczenia – definicja Nieuwarunkowanego według Kanta . 129
6.2. Nieuwarunkowane według Friedricha Heinricha Jacobiego. . . 131
6.3. „Coś do pomyślenia przez siebie” – Nieuwarunkowane według Friedricha Schellinga . . . 135
6.4. Dynamiczna harmonia dysonansów – Friedrich Hölderlin . . . 141
6.4.1. Kant: konfrontacja z dowodami na istnienie Boga . . . 142
6.4.2. Recepcja pism Jacobiego . . . 143
6.4.3. Krytyka Fichtego: „jako absolutne Ja nie mam żadnej świadomości” . . 144
6.4.4. Friedrich Schelling: „nie zawsze zgadzaliśmy się ze sobą” . . . 145
6 SPIS TREśCI
7. Pisma teoretyczne Hölderlina . . . 146
7.1. Sąd i byt . . . 146
7.2. Wechselwirkung. . . 149
7.3. Próba podsumowania . . . 151
7.4. Nieskończone w skończoności – Nieuwarunkowane i dowody istnienia Boga . . . 152
Rozdział III Przekaz szyfrów transcendencji: natura, historia, jaźń wobec Nieskończonego . . 157
1. Od filozofii do poezji i z powrotem . . . 157
2. Znaki Transcendencji . . . 160
2.1. Natura, historia i Chrystus a kwestia nieskończoności. . . 161
2.2. Chrystus – mit a objawienie Absolutu w historii . . . 163
2.3. Jaźń i zjednoczenie natury z historią . . . 165
3. Mit jako przekaz najwyższej idei . . . 168
3.1. Historia i poezja a potrzeba „Nowej Mitologii” . . . 170
3.2. Projekt (Das älteste Systemprogramm des deutschen Idealismus) . . . 173
4. Obraz, wizja i metafora wobec transcendencji i doświadczenia religijnego . . . 176
4.1. Od mówienia o rzeczywistości transcendentnej do obrazu i metafory mistycznej . . . 178
5. Przekaz transcendencji: poezja i permanentny stan nietrwałości . . . 181
6. Metafora mistyczna i obrazy Nieuwarunkowanego . . . 185
Rozdział IV W cieniu pietyzmu: Bóg osobowy i nieśmiertelna dusza – szkolne wiersze Hölderlina . . . 189
1. Tradycja rodzinna i szkoły klasztorne: kryzys ortodoksyjnej teologii protestanckiej . . . 190
1.2. Pietyzm . . . 194
2. Bóg‑Ojciec i Stwórca: wzorce i innowacje . . . 198
2.1. M.G. – Meinem Gott, czyli Memu Bogu . . . 202
2.2. Das Erinnern (Przypominanie) . . . 206
3. „Jestem i widzę blask Najwyższego” – nadzieje i ograniczenia . . . 209
4. Wzniosła dusza – bliżej boskości . . . 218
4.1. Dusza: spotkanie z numinosum . . . 218
4.1.1. Nieśmiertelność duszy a dowód na istnienie Boga . . . 220
4.1.2. Przemijalność i wieczność . . . 221
4.1.3. Postulat aktywnego działania . . . 222
4.1.4. Ani robak, ani proch . . . 225
4.1.5. W obliczu rzeczy ostatecznych . . . 226
4.2. Ku transcendencji: metafizyczny lot duszy . . . 227
4.2.1. Lot ku źródłu . . . 233
4.2.1.1. Lot duszy a pytanie o kwestie moralności . . . 236
7 SPIS TREśCI
Rozdział V
Idea Jedna w młodzieńczych utworach Hölderlina . . . 243
1. Jedno a jedność i wielość świata . . . 245
2. Wspólna idea, różne nazwy: Jedno w rozumieniu chrześcijańskim . . . 248
3. Topos wędrowca i powrotu . . . 250
4. Powrót duszy do boskiego źródła . . . 252
5. Spotkania z bliskimi w zaświatach . . . 255
6. Jedność natury – zwierciadło deitatis . . . 258
6.1. Nieskończoność w skończoności – jedność natury a problem panteizmu. . 265
7. „I w głąb zstępuje, i działa, otwiera, rozświetla”: wertykalne kontakty z boskością . . . 269
8. Tradycja „złotego łańcucha” . . . 274
9. Niebo i ziemia – wertykalna relacja skończoności z Nieskończonym . . . 279
Rozdział VI Harmonia mundi oraz immanencja transcendencji. Kosmos i jaźń . . . 285
1. Muzyka natury a jej związek ze Stwórcą . . . 286
2. Muzyka sfer niebieskich. . . 290
3. Współgranie duszy z uniwersum . . . 293
4. Miłość a muzyka duszy . . . 298
5. Jedność i harmonia: Hölderlina wizja miłości . . . 300
6. Miłość – praźródło jedności . . . 303
7. Harmonia w świecie i w jaźni . . . 308
7.1. Jednocząca moc spojrzenia . . . 309
7.2. Wertykalna dynamika rzeczywistości . . . 310
7.3. Wszechobecność i ład . . . 311
7.4. Powinowactwo z boskością . . . 312
7.4.1. Obraz – wobec ograniczeń poznania . . . 314
7.4.2. Piękno zwierciadłem bóstwa . . . 317
7.4.3. Poznanie Boga przez samopoznanie . . . 318
7.5. Prawda i harmonia . . . 319
7.6. Bóg w człowieku a dowód teleologiczny. . . 321
7.7. Niebezpieczna idolatria. . . 324
7.8. Próba przybliżenia do nieosiągalnej Prawdy . . . 326
7.8.1. Ograniczenie poznania i potrzeba oczyszczenia . . . 327
7.9. Wymiar horyzontalny . . . 328
7.10. Powrót do jedności . . . 329
7.11. Zmienność relacji . . . 330
8. Anamneza jedności: Do Natury . . . 331
9. Złudzenie świata i jego obraz w świadomości . . . 335
9.1. Złudzenie i wędrowanie ku światu idei . . . 338
9.2. Anima mundi . . . 339
9.3. Miejsce w świecie idei . . . 346
8 SPIS TREśCI
Rozdział VII
Nieskończone dążenie – przestrzenie spotkania z Niewidzialnym . . . 349
1. Błędy idiolatrii . . . 356
2. Słuchanie i milczenie . . . 362
3. Znaczenie samotności . . . 366
4. Cisza i świętość poezji . . . 369
5. Cisza: przedsmak świętości . . . 371
6. Boska obecność w ciszy . . . 372
7. Przejście i początek . . . 378
8. Miłość i dostąpienie spełnienia . . . 380
9. Od śmierci do miłości . . . 383
Rozdział VIII Horyzontalne przejawy istnienia Nieuwarunkowanego . . . 387
1. Spotkanie z obcością . . . 388
2. „I dla innych żyję” – Hölderlina myślenie o wspólnocie i moralności . . . 391
3. Postulat porządku moralnego: Kant i Fichte . . . 397
4. Eschatologia historii . . . 400
4.1. W cieniu myśli Friedricha Oetingera . . . 402
4.2. Polityka i historia versus teologia . . . 403
5. Hymn do ludzkości . . . 410
Rozdział IX Piękno – „imię tego, co jednym jest i wszystkim” . . . 417
1. Znaczenie światła w oglądzie transcendentnego Piękna . . . 419
2. Pochodzenie i miejsce przebywania Piękna . . . 424
3. Dobro i piękno . . . 426
4. Przywracanie pierwotnej jedności . . . 430
5. Obcowanie z ziemskim pięknem . . . 433
6. Poeta‑wizjoner – w drodze ku boskiej Prawdzie . . . 435
6.1. Poetycka asceza . . . 441
6.2. Poezja i miłość . . . 443
Podsumowanie . . . 453
Podziękowanie . . . 462
Aneks. Z wierszy młodzieńczych . . . 483
Bibliografia . . . 499
Indeks utworów Hölderlina . . . 513
