Spis treści
Wykaz skrótów . . . 13
Wstęp . . . 15
Rozdział I. Ewidencja bilansowa środków trwałych . . . 19
1. Definicja środków trwałych . . . 19
1.1. Okres ekonomicznej użyteczności środków trwałych . . . 20
1.2. Kompletność środka trwałego . . . 22
1.3. Zdatność do użytkowania środka trwałego . . . 23
1.4. Przeznaczenie środka trwałego na własne potrzeby jednostki . . . 26
1.5. Wartość istotna środka trwałego . . . 27
2. Obiekty inwentarzowe środków trwałych . . . 29
2.1. Ogólne zasady tworzenia obiektów inwentarzowych środków trwałych . . . 31
2.2. Szczególne zasady tworzenia obiektów inwentarzowych . . . 33
2.2.1. Obiekty inwentarzowe w grupie 0 – „Grunty” . . . 33
2.2.2. Obiekty inwentarzowe w grupie 1 – „Budynki i lokale oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego” . . . 35
2.2.3. Obiekty inwentarzowe w grupie 2 – „Obiekty inżynierii lądowej i wodnej” . . . 36
2.2.4. Zespoły komputerowe . . . 38
3. Wartość początkowa środków trwałych . . . 39
3.1. Ustalanie wartości początkowej środka trwałego w cenie nabycia . . . 40
3.2. Ustalenie wartości początkowej środka trwałego w koszcie wytworzenia . . . 42
3.2.1. Ogólne zasady ustalania wartości początkowej w koszcie wytworzenia . . . 42
3.2.1.1. Moment rozpoczęcia budowy i koszty budowy . . . 44
3.2.1.2. Zasady rozliczania kosztów pośrednich budowy . . . 45
3.2.2. Szczególne zasady rozliczania i ewidencji kosztów środków trwałych budowanych siłami własnymi . . . 47
3.3. Ustalenie wartości początkowej środka trwałego jako sumy ceny nabycia i kosztów wytworzenia . . . 51
3.4. Ustalenie wartości początkowej środka trwałego jako sumy ceny nabycia i kosztów remontu (przystosowania) . . . 52
3.5. Ustalenie wartości początkowej środka trwałego w cenie sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu albo w wartości godziwej . . . 52
3.5.1. Ustalenie wartości początkowej środków trwałych otrzymanych nieodpłatnie . . . 53
3.5.2. Ustalenie wartości początkowej środków trwałych ujawnionych
(nadwyżki) . . . 54
3.5.3. Koszty niezaliczane do ceny nabycia i kosztów wytworzenia (ulepszenia) środków trwałych . . . 55
3.5.4. Koszty inwestycji zaniechanych . . . 56
4. Numery inwentarzowe środków trwałych . . . 57
4.1. Zasady konstruowania numerów inwentarzowych . . . 58
4.2. Zasady znakowania obiektów inwentarzowych środków trwałych . . . 62
5. Zwiększenie wartości początkowej używanych środków trwałych . . . 63
5.1. Aktualizacja wartości środków trwałych . . . 64
5.2. Zasady rozliczania nakładów ponoszonych w trakcie użytkowania środka trwałego . . . 64
5.2.1. Nakłady na ulepszenie środków trwałych . . . 65
5.2.2. Ulepszenia w obcych środkach trwałych . . . 68
5.2.3. Nakłady na bieżącą eksploatację środków trwałych . . . 69
6. Zaprzestanie ujmowania środków trwałych w ewidencji bilansowej . . . 71
6.1. Sprzedaż środków trwałych . . . 72
6.2. Nieodpłatne przekazanie innej jednostce sektora publicznego . . . 72
6.3. Nieodpłatne przekazanie jednostce spoza sektora publicznego . . . 73
6.4. Nieodpłatne przekazanie jako aport . . . 73
6.5. Likwidacja środka trwałego oraz stwierdzenie niedoboru . . . 74
7. Odłączanie i przyłączanie części dodatkowych i peryferyjnych . . . 76
8. Dokumentowanie operacji gospodarczych dotyczących środków trwałych . . . 80
8.1. Dowód OT – „Przyjęcie środka trwałego” . . . 81
8.2. Dowód PT – „Przekazanie/przyjęcie środka trwałego” . . . 84
8.3. Dowód MT – „Zmiana miejsca użytkowania środka trwałego” . . . 86
8.4. Dowód LT – „Likwidacja środka trwałego” . . . 87
8.5. Dowód PK – „Polecenie księgowania” . . . 89
9. Bilansowa ewidencja pomocnicza środków trwałych oraz ewidencja pozabilansowa . . . 93
9.1. Ewidencja pomocnicza środków trwałych amortyzowanych z zastosowaniem stawek amortyzacyjnych . . . 93
9.1.1. Indywidualne karty środków trwałych . . . 94
9.1.2. Księga inwentarzowa środków trwałych . . . 96
9.2. Ewidencja pomocnicza ilościowo-wartościowa dla środków trwałych amortyzowanych (umarzanych) jednorazowo . . . 98
9.2.1. Książka inwentarzowa pozostałych środków trwałych . . . 98
9.3. Indywidualne kartoteki wyposażenia . . . 99
9.4. Ewidencja pozabilansowa środków trwałych . . . 100
9.4.1. Ewidencja pozabilansowa obcych środków trwałych . . . 101
9.4.2. Ewidencja pozabilansowa środków trwałych w likwidacji . . . 103
9.4.3. Ewidencja pozabilansowa środków trwałych o wartości nieistotnej . . . 104
10. Specyfika przeprowadzania inwentaryzacji środków trwałych . . . 105
Rozdział II. Amortyzacja i umorzenie środków trwałych . . . 109
1. Unormowania w zakresie amortyzacji bilansowej środków trwałych . . . 109
2. Definicje amortyzacji i umorzenia dla celów bilansowych i podatkowych . . . 110
2.1. Różnice między amortyzacją bilansową i podatkową . . . 112
3. Ogólne zasady amortyzacji bilansowej środków trwałych . . . 112
3.1. Przedmiot amortyzacji . . . 113
3.1.1. Różnice w ustaleniu przedmiotów amortyzacji w prawie bilansowym i podatkowym . . . 114
3.2. Składniki majątkowe niepodlegające amortyzacji . . . 116
3.2.1. Różnice w wyłączeniach z amortyzacji w prawie bilansowym i podatkowym . . . 116
4. Czynniki mające wpływ na wysokość odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) . . . 117
4.1. Wartość podlegająca amortyzacji . . . 117
4.1.1. Różnice między wartością podlegającą amortyzacji w prawie bilansowym i podatkowym . . . 119
4.2. Okres ekonomicznej użyteczności . . . 121
4.2.1. Różnice w ustalaniu okresu ekonomicznej użyteczności w prawie bilansowym i podatkowym . . . 123
4.3. Metody amortyzacji . . . 124
4.3.1. Różnice między metodami amortyzacji bilansowej i podatkowej . . . 126
4.4. Stawki i stopy amortyzacyjne . . . 126
4.4.1. Stawka (stopa) amortyzacji w metodzie liniowej . . . 127
4.4.2. Stawka (stopa) amortyzacji w metodzie degresywnej . . . 129
4.4.2.1. Ustalanie stopy procentowej amortyzacji degresywnej metodą malejącego salda . . . 129
4.4.2.2. Ustalanie stopy procentowej amortyzacji degresywnej metodą sumy cyfr rocznych . . . 132
4.4.2.3. Ustalanie stopy procentowej amortyzacji degresywno-liniowej . . . 135
4.4.3. Stawka (stopa) amortyzacji w metodzie naturalnej . . . 137
4.4.3.1. Zasady amortyzacji środków trwałych używanych sezonowo . . . 139
4.4.4. Różnice w ustalaniu stawek amortyzacyjnych w prawie bilansowym i podatkowym . . . 140
5. Rozpoczęcie i zakończenie amortyzacji . . . 141
5.1. Różnice w terminie rozpoczęcia i zakończenia amortyzacji w prawie bilansowym i podatkowym . . . 143
6. Wznowienie amortyzacji . . . 144
6.1. Różnice we wznawianiu amortyzacji w prawie bilansowym i podatkowym . . . 147
7. Weryfikacja okresów i stawek amortyzacji . . . 147
7.1. Różnice w stosowaniu stawek amortyzacji między prawem bilansowym i podatkowym . . . 152
8. Amortyzacja obiektów inwentarzowych środków trwałych z częściami składowymi, dodatkowymi i peryferyjnymi . . . 153
9. Wpływ odłączania i przyłączania części środków trwałych na amortyzację . . . 157
9.1. Wpływ odłączania i przyłączania części środków trwałych na amortyzację podatkową . . . 161
10. Amortyzacja ulepszeń w obcych środkach trwałych . . . 162
10.1. Różnice w amortyzacji inwestycji w obcych środkach trwałych między prawem bilansowym i podatkowym . . . 163
11. Aktualizacja wartości księgowej brutto oraz umorzenia środków trwałych . . . 163
12. Dopuszczalne uproszczenia w zakresie amortyzacji środków trwałych . . . 164 12.1. Zbiorcze odpisy amortyzacyjne . . . 164 12.1.1. Amortyzacja zbiorcza środków trwałych zespolonych funkcjonalnie . . . 165 12.1.2. Amortyzacja zbiorcza środków trwałych zespolonych rodzajowo . . . 166 12.2. Zasady dokonywania jednorazowych odpisów amortyzacyjnych
lub umorzeniowych . . . 167 12.3. Różnice w możliwościach upraszczania amortyzacji dla celów podatkowych
i bilansowych . . . 169 13. Plan amortyzacji . . . 169 Rozdział III. Środki trwałe w praktyce jednostek sektora publicznego . . . 175 1. Dokumentowanie i ujmowanie operacji w zakresie środków trwałych stanowiących
nieruchomości . . . 175 1.1. Dokumentowanie i ewidencja nieruchomości oddanych w trwały zarząd . . . 175
1.1.1. Dokumentowanie i ujmowanie przekazania nieruchomości w trwały zarząd na podstawie decyzji administracyjnej oraz zwrot
po wygaśnięciu trwałego zarządu . . . 176 1.1.2. Dokumentowanie i ujmowanie przekazania nieruchomości
w trwały zarząd w częściach ułamkowych . . . 181 1.1.3. Dokumentowanie i ujmowanie nabycia nieruchomości w trwały zarząd
z mocy prawa . . . 183 1.1.4. Nieprawidłowości w zakresie wyposażania w nieruchomości jednostek
organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej . . . 185 1.1.4.1. Nieprawidłowości dotyczące użytkowania nieruchomości
bez tytułu prawnego lub na podstawie nieprawidłowego tytułu
prawnego . . . 185 1.1.4.2. Nieprawidłowości dotyczące użytkowania nieruchomości
na podstawie nieaktualnych decyzji o oddaniu w trwały zarząd . . . 187 1.1.5. Uprawnienia do nieruchomości jednostek organizacyjnych nieposiadających
osobowości prawnej objętych wspólną obsługą . . . 189 1.1.5.1. Nieprawidłowości dotyczące wyposażania w nieruchomości
jednostek obsługiwanych przez jednostkę organizacyjną powołaną do obsługi organu sprawującego uprawnienia właścicielskie
w stosunku do nieruchomości . . . 190 1.1.5.2. Nieprawidłowości dotyczące wyposażania w nieruchomości
jednostek obsługiwanych przez specjalnie utworzoną jednostkę organizacyjną . . . 191 1.2. Wyposażanie w nieruchomości jednostek organizacyjnych posiadających
osobowość prawną . . . 192 1.2.1. Dokumentowanie i ujęcie nieruchomości oddanych w użytkowanie
wieczyste . . . 193 1.2.1.1. Dokumentowanie i ujęcie nieruchomości oddanych w użytkowanie
wieczyste w jednostkach powołanych do obsługi organu sprawującego uprawnienia właścicielskie w stosunku do tych
nieruchomości . . . 193 1.2.1.2. Dokumentowanie i ujęcie nieruchomości oddanych w użytkowanie
wieczyste w jednostkach będących użytkownikami wieczystymi . . . . 196 1.2.2. Nieprawidłowości w zakresie wyposażania w nieruchomości jednostek
organizacyjnych posiadających osobowość prawną . . . 198
1.3. Ewidencja księgowa nieruchomości stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego nieoddanych podległym jednostkom
organizacyjnym . . . 201
1.3.1. Nieprawidłowości dotyczące niekompletnego ujmowania w ewidencji księgowej środków trwałych stanowiących nieruchomości . . . 204
1.3.1.1. Nieprawidłowości dotyczące niekompletnego ujmowania w ewidencji księgowej gruntów oddanych w użytkowanie wieczyste – zasady szczególne dla jednostek, które przyjęły Stanowisko w sprawie użytkowania wieczystego . . . 208
1.3.2. Nieprawidłowości dotyczące nieujmowania lub nieterminowego ujmowania operacji nabywania i zbywania nieruchomości . . . 209
1.3.3. Nieprawidłowości dotyczące nieodzwierciedlenia w ewidencji faktycznej wielkości udziałów jednostki w nieruchomościach . . . 211
2. Dokumentowanie i ewidencja ulepszeń w obcych środkach trwałych . . . 216
2.1. Nieprawidłowości w ewidencji ulepszeń w obcych środkach trwałych . . . 218
3. Określanie granic obiektów inwentarzowych środków trwałych . . . 220
3.1. Granice obiektów inwentarzowych stanowiących grunty . . . 220
3.1.1. Nieprawidłowości w ewidencji gruntów jako obiektów inwentarzowych . . . 221
3.2. Granice obiektów inwentarzowych stanowiących prawa użytkowania wieczystego gruntu . . . 226
3.2.1. Nieprawidłowości w ewidencjonowaniu prawa użytkowania wieczystego gruntów i gruntów oddanych w użytkowanie wieczyste . . . 227
3.2.1.1. Nieprawidłowości w ewidencjonowaniu gruntów oddanych w użytkowanie wieczyste . . . 227
3.2.1.2. Nieprawidłowości w ewidencjonowaniu prawa użytkowania wieczystego gruntów . . . 234
3.3. Granice obiektów inwentarzowych stanowiących budynki . . . 234
3.3.1. Nieprawidłowości w ujmowaniu budynków jako obiektów inwentarzowych środków trwałych . . . 236
3.4. Granice obiektów inwentarzowych zespolonych funkcjonalnie – sieciowych i liniowych . . . 242
3.4.1. Nieprawidłowości w ewidencji sieciowych (liniowych) obiektów inwentarzowych środków trwałych . . . 243
4. Zmiana granic obiektów inwentarzowych w trakcie użytkowania środka trwałego . . . . 247
5. Aktualizacja wartości środków trwałych . . . 251
5.1. Nieprawidłowości w zakresie aktualizacji wartości początkowej środków trwałych . . . 252
6. Rozróżnianie nakładów na środki trwałe w budowie od nakładów na bieżącą eksploatację środków trwałych . . . 252
6.1. Nieprawidłowości w klasyfikowaniu nakładów na środki trwałe . . . 260
7. Szczególne zasady amortyzacji bilansowej dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych . . . 261
7.1. Przedmiot amortyzacji . . . 261
7.2. Uproszczenia zasad dokonywania odpisów amortyzacyjnych . . . 264
7.3. Pozostałe zasady szczególne amortyzacji . . . 271
8. Specyfika inwentaryzacji środków trwałych w jednostkach sektora publicznego . . . . 271
Rozdział IV. Krajowy Standard Rachunkowości Nr 11 „Środki trwałe” . . . 277
I. Cel standardu . . . 279
II. Zakres standardu . . . 279
III. Definicje . . . 281
IV. Warunki uznania składnika majątku za środek trwały . . . 283
Specyfikacja warunków, których spełnienie pozwala uznać składnik majątku za środek trwały . . . 283
Postać środka trwałego . . . 284
Okres ekonomicznej użyteczności . . . 285
Kompletność i zdatność do użytkowania . . . 287
Przeznaczenie na własne potrzeby jednostki . . . 289
Wartość istotna (dolna granica wartości) środka trwałego . . . 291
V. Zasady tworzenia obiektów inwentarzowych . . . 292
Ogólne zasady tworzenia obiektów inwentarzowych . . . 292
Szczególne kryteria tworzenia obiektów w przypadku sieciowych środków trwałych . . . 295
Kryteria geograficzne . . . 297
Kryteria techniczne . . . 297
Kryteria historyczne . . . 297
VI. Wartość początkowa środka trwałego . . . 298
Ogólne zasady ustalania wartości początkowej . . . 298
Ustalanie ceny nabycia lub jej odpowiednika na potrzeby wyceny początkowej środka trwałego . . . 301
Ogólne zasady ustalania ceny nabycia . . . 301
Zakup (w tym zakup przedmiotu umowy leasingu po jej zakończeniu) . . . 302
Nieodpłatne otrzymanie . . . 303
Przekwalifikowanie z nieruchomości inwestycyjnych . . . 303
Ujawnienie . . . 304
Przekształcenie prawa wieczystego użytkowania w prawo własności gruntu . . . . 305
Ustalenie kosztu wytworzenia na potrzeby wyceny wartości początkowej środka trwałego . . . 306
Ogólne zasady ustalania kosztu wytworzenia . . . 306
Moment rozpoczęcia budowy . . . 307
Rozliczenie kosztów pośrednich budowy . . . 308
Koszty utrzymania aktywów trwałych jednostki wykorzystywanych na potrzeby budowy . . . 309
Koszty utrzymania jednostek organizacyjnych uczestniczących w budowie środków trwałych . . . 310
Koszty prób i testów przeprowadzanych przed oddaniem środka trwałego do użytkowania . . . 311
Nakłady na użytkowanie oraz remonty poniesione przed oddaniem obiektu budowy do użytkowania . . . 311
Likwidacja środka trwałego warunkująca budowę nowego obiektu . . . 311
Zaniechanie budowy środka trwałego . . . 312
Koszty i przychody finansowania zewnętrznego . . . 312
Zagadnienia ogólne . . . 312
Rozpoczęcie kapitalizacji . . . 316
Zawieszenie kapitalizacji . . . 317
Zakończenie kapitalizacji . . . 317
VII. Nakłady ponoszone w okresie użytkowania środka trwałego . . . 317
Kryteria klasyfikacji nakładów na dotyczące ulepszenia lub bieżącego użytkowania środka trwałego . . . 317
Ulepszenia środków trwałych . . . 319
Poziom istotności i ulepszenia przeprowadzane etapami . . . 319
Miary wartości użytkowej . . . 320
Rodzaje ulepszeń . . . 320
Ulepszenie obcego środka trwałego . . . 321
Nakłady na bieżącą eksploatację . . . 321
Konserwacje a remonty . . . 321
Remonty bieżące (typowe, awaryjne) . . . 322
Remonty nadzwyczajne . . . 322
Części . . . 323
VIII. Amortyzacja środka trwałego . . . 323
Pojęcie amortyzacji . . . 323
Wartość podlegająca amortyzacji (w tym koszty likwidacji, rekultywacji) . . . 324
Metody amortyzacji . . . 324
Stawki (stopy) amortyzacji . . . 325
Sezonowość . . . 328
Amortyzacja uwzględniająca różny okres użytkowania części składowych, dodatkowych lub peryferyjnych obiektu środka trwałego . . . 329
Odpisy amortyzacyjne od obiektów zbiorczych . . . 330
Jednorazowy odpis wartości początkowej . . . 330
Termin rozpoczęcia i zakończenia dokonywania odpisów amortyzacyjnych . . . 331
Wznowienie odpisów amortyzacyjnych . . . 332
Weryfikacja okresów i stawek amortyzacji . . . 332
IX. Zaprzestanie ujmowania środka trwałego . . . 333
Ogólne zasady zaprzestania ujmowania środków trwałych . . . 333
Sprzedaż lub nieodpłatne przekazanie . . . 333
Likwidacja, niedobór środka trwałego . . . 333
Odłączenie, przełączenie części dodatkowej lub peryferyjnej . . . 335
Przekwalifikowanie (w tym do nieruchomości zaliczanych do inwestycji) . . . 337
Wymiana w okresie gwarancji . . . 338
X. Techniczno-organizacyjne problemy ewidencji środków trwałych . . . 338
Dokumentacja obrotu . . . 338
Specyfika inwentaryzacji środków trwałych . . . 339
XI. Prezentacja i ujawnianie informacji na temat środków trwałych w sprawozdaniu finansowym . . . 341
Rozdział V. Stanowisko Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie ujęcia, wyceny i prezentacji gruntów przekazanych w użytkowanie wieczyste
w sprawozdaniach finansowych jednostek samorządu terytorialnego, a także
w sprawie przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności . . . 355
1. Cel Stanowiska i definicje . . . 359
2. Klasyfikacja gruntów przekazanych w użytkowanie wieczyste . . . 360
3. Przekazanie gruntów w użytkowanie wieczyste, ujęcie opłat oraz wycena . . . 361
4. Rozwiązanie umowy o użytkowanie wieczyste gruntu . . . 364
5. Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego gruntu w prawo własności użytkownika . . . 365
6. Prezentacja w bilansie oraz ujawnienia w informacji dodatkowej . . . 366
7. Zastosowanie Stanowiska po raz pierwszy . . . 367
Rozdział VI. Krajowy Standard Rachunkowości Nr 7 „Zmiany zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja” – wyciąg . . . 371
Rozdział VII. Krajowy Standard Rachunkowości Nr 4 „Utrata wartości aktywów” – zastosowanie . . . 411
Rozdział VIII. Zestaw testów kontrolnych . . . 413
1. Formularz kontrolny – ustalenie w polityce rachunkowości jednostki metod wyceny środków trwałych i środków trwałych w budowie . . . 414
2. Formularz kontrolny – zapisy polityki rachunkowości na temat zasad amortyzacji środków trwałych . . . 416
3. Formularz kontrolny – uporządkowanie stanu władania nieruchomościami przeznaczonymi na potrzeby jednostki . . . 418
4. Formularz kontrolny – ustalenie obiegu dokumentów księgowych związanych z gospodarowaniem środkami trwałymi . . . 420
5. Formularz kontrolny – kontrola faktycznego obiegu dowodów księgowych . . . 421
6. Formularz kontrolny – kompleksowość regulacji . . . 422
7. Formularz kontrolny – terminowość dokumentowania operacji . . . 424
8. Zestaw formularzy kontrolnych do sprawdzania prawidłowości naliczania amortyzacji środków trwałych . . . 424
9. Formularz kontrolny – wprowadzenie do stosowania Stanowiska w sprawie użytkowania wieczystego . . . 428
