Wybrane aspekty okazania mowy

Tadeusz Tomaszewski, Jacek Rzeszotarski

Wybrane aspekty okazania mowy

Czynność procesowa okazania jest dokonywana w oparciu o przepisy kodeksu postępowania karnego i aktów normatywnychniższej ranqi". Mimo to jej cha-rakter procesowy nie jest do końca precyzyjnie zdefi-niowany2.Nawet wśrodowiskukryminalistyków nie ma pełnej zgodychoćbyco do tego,czy traktować jąjako szczególną formę przesłuchania, czyteżjako odrębną czynność procesowo-kryminalistyczną. Za pierwszą koncepcją opowiadają się m.in. M. Kulicki, T. Hanau-sek, A. Taracha i Z.Czeczot, dla których najważn iej­ szym atrybutem okazania jest podobieństwo do prze-stuchantaś. Również Sąd Najwyższy i niektóre sądy apelacyjne uznająokazanie zaszczególną formę prze-słuchanla'ł. Warto przy okazji zwrócić uwagę, iż w pa-ragrafie 2 art. 173 k.p.k. jest mowa o takim sposobie prowadzenia okazania, aby wyłączyć możliwość roz-poznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpo-znawaną. Natomiast pogląd, że okazanie to odrębna czynność procesowa reprezentują J. Wójcikiewicz i E. Gruza, którzy zasadnie zwracają uwagę na kom-pleksowy charakter okazania i elementy metodologii identyfikacji kryrnlnalistycznejś.O istotnej roli okazania w postępowaniu przygotowawczym świadczyć może pośredniofakt,żewpodręcznikach akademickich oka

-zanie bywa niekiedy prezentowane w oddzielnym roz-dziale6.

Jednocześniejest toczynność, której zreguły przy-znajesię wysoką wartość dowodową,co powoduje,że w zestawieniu z innymi dowodami zebranymi w spra-wie, przemawiającymi za niewinnością oskarżonego, ewentualne jego rozpoznanie przez naocznegoświad­ kaważąco wpływanadecyzjęorganów procesowych?' Z drugiej strony liczne są głosy krytykujące niewłaści­ we prowadzenie okazania orazwskazującena wysokie ryzyko uzyskaniabłędnychwynikówmogącychprowa

-dzić do niewłaściwych rozstrzygnięć procesowychB Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest z pewno-ściąwysokazłożonośćtaktyczna czynnościokazania, wynikająca z potrzeby umiejętnego odebraniadanych sprzyjających rozpoznaniu od osoby rozpoznającej, ztrudności w doborzewłaściwychobiektów do okaza-nia i przeprowadzeniuparady identyfikacyjnej nieobar-czonej sugestią, wreszcie z nienależytego dokonywa-nia oceny samego rozpoznadokonywa-nia.

Najczęściejprzedmiotem rozpoznaniajestczłowiek, jednak dopuszczalne jest prowadzenie tej czynności

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 268[kwtecren-czerwtec) 2010

w stosunku do innych jeszcze obiektów. Art. 173 § 1 k.p.k. wśród nich wymienia- obok samej osoby - jej wizerunek lub rzecz.Paragraf 3 tego przepisu dodatko-wo precyzuje,żepodczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby; natomiast przepis ten nicnie mówi o takim warunku w odniesieniu do innych możli­ wych obiektów okazania. W świetle tych unormowań powstaje pytanie,czy przedmiotemokazaniamoże być mowa ludzka.Literalne brzmienie cytowanych przepi-sów raczej przemawiałobyzaniemożliwościąprzyjęcia takiego rozwiązania; równieżwpowołanym wyżej roz-porządzeniuMinistraSprawiedliwościz dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowa-dzenia okazania żaden z przepisów, które precyzują taktykęiproceduręprowadzania okazania osoby i rze-czy,nie zawierawzmianki co do ewentualnego sposo-bu prowadzenia okazaniamowy.Wydane póżniej roz-porządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie pod-dawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej wprost nie daje wskazówek w tym względzie. W§ 16 ust. 2 tego rozporządzeniamówi się wprawdzie o wy-powiadaniu w uzasadnionych przypadkach przez oso-bę okazywaną nażądanie organu procesowego okr

e-ślonych słówlubartykułowaniu przez nią głosek, doty-czy to jednak sytuacji, gdy okazuje się sylwetkę lub twarz tej osoby. Bardziej interesujący z omawianego punktu widzenia jest

§

17, w świetle którego "utrwale-nie głosu odbywa się w sposób umożliwiający jego utrwalenie do celów dowodowych" (ust. 1

l

,

zaśczynno

-ścitejdokonująwyspecjalizowane w zakresie krymina-listyki komórki organizacyjne Policji lub biegły sądowy (ust. 3).

Jak się wydaje, mowa ludzka może być traktowana jako jeden z atrybutów szeroko rozumianego wizerun-ku człowieka; nadto końcowym celem ewentualnego

okazania mowy jest rozpoznawanie (w znaczeniu kry-minalistycznym - proces identyfikacj i) osoby będącej obiektem okazania.Dlatego uprawnionejest przyjęcie,

iż okazanie może obejmować również mowę człowie· ka.Należyjednak uściślić, iż przedmiotem tej czynno-ści powinna byćmowa, a nie głos. Często stosowany w tym kontekście termin okazanie głosu jest bowiem nieprecyzyjny,gdyżpomimo tego, że określenie okaza-nie wydaje się odpowiednie w stosunku do

nia słuchowego, to wszelkie realizacjesłowne są wła­ śnie mową, a nie głosem . Termin okazanie głosu po-wstał w oparciu o pop ularną wpołowie XX wieku t eo-ri ę indywi du ai ności głosu , znaną wśrodowisku krymi

-nalistycznym jako technika voiceprinfJ, która jest j ed-nak jednostronna 10,ponieważ zbytwielką wagę przy -wiązuje do zmiennych skądi nąd parametrów fizy cz-nych, nieuwzg lędn i a aspektów psychicznyc hIjęzyko­ wych ujawni ających si ę w trakcie mówienia,a stano

-wiącychcechy grupowe lub indywi dual ne mowy! ". D o-datkowo,analizaparametrówgłosuwymaga

stosowa-nia odpowi ednich na rzędzi używanychprzez biegłych fonoskopii, takich jak na przykład spektrograf czy ar-kusz kalkulacyj ny,zaś świadekbiorący udziałwokaza

-niu dokonuje analizy, opierając się wyłącznie na pa-mięci wraże niasłuchowego mowy sprawcy.

Kierunek rozumowania uzn ający możliwość p ro-wadzenia oka zan ia mo wy zna lazł potwierd zen ie w polskiej literatu rze krymin alistycz nej i procesowe j, zaś prawne aspekty dop u szcza ln ośc i prowadz enia okaz ania mowy doczekały się komentarz y w orzec z-nictw ie sądowym. Autorzytakich wypowiedzi , a

kcep-tując generalnie dopuszcza l n oś ć prowad zenia czy n-ności tego rodzaj u, fo rmułują zarazem szczeg ólne warunkijej prowadzeni a.I tak M.Ciarkawyraźni eo

d-różn i a okazaniegłos u(mowy) odekspertyzy f onosko-pijnej, gdyź przy omawianej czynności nie chodzi o eksperyment w postaci odtworzenia zdarzenia lub

jego fragmentu, czyli sprawdzenia możliwości

spo-strzegania czegoś (co normuje art. 211 k.p.k.), ale oidentyfikacjęosoby okazywanejrozpoznającemuna podstawiejejgłosu,np.wypowiadania przezniąok

re-ślonych zdań i słów12. Tę samą myśl przedsta wia

E.Gruza ,zwracając uwagę, żeokaz anie nie jest, tak

jak w eksperymencie,sztuczn ym odtwar zaniem zd a-rze ń, lecz zawiera elementy identy fikacji mówcyprzez świadka1 3_{. Z kolei}

_J.

_{Czeczkozauważa, że okazanie} mowy może opierać sięwyłącznie na wypow iedziach

udzielonychświadomie14,zaś D. Karczm ar ska ws

ka-zuje,że udziałwtakim okaza niu jestrozłącznyzg wa-ran cj ą prawa oskarżonego do milczenia zawa rtą wart.300k.p.k .15.

Swoją interpretację dopu szczal ności prowadzenia okazania mowy przedstawił też Sąd Najwyższy; w po-stanowieniu z2004r.wskazałmianowicie,iż czynność ta jest prawnie dopuszczalna wświetle przepisów ko-deksu postępowan ia karnego ipodlega rygoro m prze

-widzianym wart. 173 k.p.k ., jest bowiem"okazaniem

(...)osoby pop rzez jejgłos w celu rozpoznania".

Zda-niem tego Sądu z cytowanego przepisu nie wynika,

aby og ra niczał on rozpoznawanie jedynie do rysów

twarzy16. Podobne stanowisko kilkakrotn ie zajęły też sądy apelacyjne 17. Warto dodać, iż orzeczeni a takie znalazłyaprobatę u komentatorów1B

6

Mimo głosów dopuszczających stosowanie okaza-nia mowy należyjednakzwrócić uwagęna praktyczny aspekt wykorzystywania tej czynności. Na ogół bo

-wiem wypowiadający sięw tej kwestiimają wątpliwości

co do jej wartości rozpoznawczej, zaś przeg ląd kon-kretnych przypadków dowodzi,żeokazanie mowy nie przynosi na razie spekta kularnych sukcesów.J.W ójci-kiewicz, omawiając stan badań światowych wtym za-kresie, stwie rdził, że większość badaczy odnosi się sceptycznie co do wartości diagnos tycznej rozpozna

-wania głos u i mowy przez świadków, zwykle bowiem występujewiele czynników, które wpływają na możli­ wość prowadzenia lub wiarygodność takiego rozpo

-znania.Do takich czynnikówprzykładowo należyczas trwaniawypowiedzi,zmiennośćparametrów głosu, na-stawienieprzygotowawcze czy pamięćgłos u świadka, upływ czasu mi ędzy zdarzeniem a okazaniem. Wzwiązkuz tym dokonana w konkretnejsprawie pozy-tywnaidentyfikacjamówiącegopowinnabyćt

raktowa-na z najwyższą ostroż nością, przy czym nie powinien

byćto jedyny dowódprowadzącydoskazaniaoskarżo­

nego19.Wart odnotowania jesttakże głosA.Bojańczy­ ka,który stwierdza, źe walordowodowy okaza nia mo

-wy nie jestnajwyższy z uwagi na fakt, że rozpoznania

dokonuje laik20.

Przypadków faktycznego wykorzystania czynności

okazania mowy w praktyce nieodnotowano zbyt wiele, choć te, które miały miejsce, zapisały się w historii światowej kryminalistyki. Najbardziej znaną sprawą jest porwanie w 1932 r.dziecka Charlesa Lindbergha, w której próbowano zidentyfikowaćporywacza m.in.

poprzez rozpo znanie jego głosu2 1. Innąsprawą, która stała się jednym z kamieni milowych ame rykańskiej procedurykarnej(chociażnie wprost zasprawąokaza -nia mowy),był kazus United Statesv. Wadez 1967r.,

wktórym podejrzany odok onan ie napadu rabun

kowe-go na bank został wraz z innymi osobami ustaw iony wparadz ie identyfikacyjnej i zmaskąna twarzy mus iał wypowiedzieć słowa użyteprzezsprawcęnapadu. Sąd Najwyźszy USA uznał za dop uszczalne prowad zenie tego rodzaj uczynności, dodatkowowskaz ując, żetaki sposó bjej realizacji nie narusza zasady zakazu z

mu-szania dosamooskarźeniaćś.

Ciekawe wyniki badań nad stosowaniem okazania mowy w polskiej praktyce przedstawił

J

.

Wójcikiewlcz,

podsumowującje wnioskiem,żejest to czynność rzad-ko prowadzona. W166objętych analiząsprawach kar

-nychprowad zony ch w latach 70.zeszłegowiekuw524 okazaniachosób żadnegoz nichnieoparto na rozpo-znawaniu mowy, a tylko w 3% okazań bezpośred n i c h świadek brałpod uwagę- jakojeden z element ówroz

-poznania - równieżgłososoby okazywanej.Corównie istotne, rozpoz nawanie głosu było dokonywane z po

-gwałcen iem podstawowych reguł taktycznyc h (do p

równaniasłużyłagłówniepróbka mowy podejrzanego, ajeśliwystępowałypróbkiosób przybranych,to osoby te dobierane były pod kąte m podobieństwa wyglądu, a niemowy)23.

Mimoniejasnościproceduralnych oraz prób podwa-żania wiarygodności wyników czyn ności okazaniaau

-torzyuważają, żezawsze,kiedy istniejetaka potrzeba, organy procesowepowinnysięgaćpo toużytecznena

-rzędzie, jakim może być w sprzyjających warunkach okazaniemowy,istosowaćje zuwzględnien iemdorob -ku kryminalistyki, a w szczególn ości fonoskopii (choć okazanie mowynie jest etapem wścisłym tegosłowa znaczeniu badań fonoskopijnych). Okazanie mowy może siębowiemokazać wartościowym,a niekiedyje

-dynym i niezastąpionym środkiem identyfikacji, np. w przypadku udziału świadka w zdarzeniu przestęp­ nym,w trakciektóregosprawcykomunikowalisię słow­ nieiukrywaliswójwygląd .

Jed na kż e warunkiem wykorzystania tej czyn ności w praktyce śledczej, apóżniej przyznaniajej wynikom odpowiednio wysokiejwartości dowodowej jest zasto

-sowanieprawidłowejod stronykryminalistycznej ta kty-kijejprowadzenia,Do tej właśniekwestii powinnosię

przykładać wagę, zaś ustalenie wtoku postępowan ia dowodowegowsądziefaktu naruszeniaustalonychre

-guł taktycznych powinno przekreślać wartość

rozpo-znania na podstawiemowy.

W literaturze światowej próbuje się podawać za

-sady ełektyw nego przeprowadzania okazania mowy; m.in.proponuje się dokonywaniepodwójnego odsłu­ chu próbek mowy oraz odczytywanie tekstu przez

podejrzanego i osobyprzybrane,jednak nawet takie

ogólne propozycje wzbudzają zastrzeżemaf" , co świadczy o trudności w przyj ęciu jednolitych poglą­ dów w tym względzie. Nie ma również zgodności co do czasu,po jakimmoż n ajeszcze efektywnie prowa-dzić okazanie mowy, ch ociaż nie ulega wątp liwości,

żeczynnik ten może mi e ć decyduj ące znaczeniedla wiarygodności wyniku tej czynności, Niektórzy

auto-rzysugerują,żeczas ten niepowinien przekraczać3 miesięcy, jednakinnitwierdzą, że celowe jest zarzą­ dzanie tej czynności nawet póżniej - w okresie 6 miesięcy czy nawet jednego roku od zdarzenia 25. Ustalenie sztywnej cezury czasowej wydaje się jed-nak nie do końca uprawnio ne, bowiem praktyka po-kazuje, że moż l i wośc i zapamiętywan ia - często do-żywotniego- są zbyt indywidualne,żeby poddawały się uśrednian iu. Ponadto w ramach zaleceń taktycz-nych podaje się także szczegółowe warunki odn

o-szące się do omawianej czynności; np. proponuje się , aby świadek słuchał głos u mówcy przez więcej niż 30 sekund,doko n ywał rozpoznawaniawśró d nie mniej niż 5 podobnych do głos u podejrzanego gło­

sów innychosób,zaśsamaczynnośćrozpoznawania

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 268(kwtecteń-czerwłec]2010

powinna być prowadz ona z udziałem językozn awcy

lubfonetyka26.

Polskie przepisy znowu nie dają dostatecznych

wskazówek co dotaktykiokazaniamowy.Do tej czyn-ności można odnieść przepisy kodeksowe jedynie

w sposób ogólny;i tak należy przyjąć, iż czynność ta musibyć przeprowadzonawten sposób,abywyłączyć sugestię,zaśgrupaosób,których mowa mabyćprzed

-miotem okazania, musi być nie mniejsza niż cztery

osoby.Zkoleiz przepisów wykonawczych wynikatylko tyie,że okazanie maodbywać się w przystosowanym do celów prowadzenia tej czynności pomieszczeniu

(§ 1 ust. 1 cytowanego rozporządzenia Ministra Spra-wi ed liwościz 2czerwca 2003roku), jednak niepodano co do tego do kładn iejszych wskazówek.Jestto otyle ważn e, żewprzypadkuprezentowania mowyniezbęd­ ne może być zastosowanie odpowiednich środków technicznych bądź warunków odsłuchu mowy. Rów-nież wszczegółowo regulującym sposóbprowadzenia różnych czynności przezłunkcjonariuszy PolicjiZarzą­ dzeniu KomendantaGłównegoPolicjiz dn.23grudnia 2004r.27 w odniesieniudo okazaniamowy nie podano żadnych zaleceńpraktycznych.

Wzwiązkuz faktycznym brakiemuregulowaniaspo

-sobu okazaniamowyw polskich przepisachkonieczne

zatem wydaje się przedstawienie kilku przynajmniej

aspektów taktycznychtejczyn ności. Kom pl e ksow y i złożo ny charakter czy nn oś ci okazania mowy

Okazaniemowy niejest prostym zaprezentowaniem

świadkowi głosu kilku mówców, ale jest to działan ie kompleksowe,złożonez kilku etapów,na któreskłada się przesłuchanie wstępne, parada identyfikacyjna oraz przesłuchanie kończące . Przesłuchaniewstępne ma na celu ustalenie, czyświadek uważa,że zapamię­

tał sprawcę (mowę sprawcy), cojest w ogóle wa

run-kiemprzeprowadzenia parady,a także podanieprzez świadkadanych,któreułatwiąweryfikacjęewen

tualne-go póżniejszego rozpoznaniamówcy.M.Otto podkre

-śla, żew tym przypadku chodzi ozapamiętanie sposo-bu mówieniasprawcy,a nietreściwypowiedzi28 Z ko-leiprzesłuchanie poparadzie identyfikacyjnej

sprowa-dzasiędo odebrania odświadkawyniku okazaniai je

-go uzasadnienia. Zewzględu właśnie na kom

plekso-wośćtychdziałańautorzyopowiadająsi ęza t

raktowa-niem okazania mowy (podobnie jak okazania innych obiektów) jako odrębnej czynności procesowej. Przy czym poza samą paradą identyfikacyjną należy doce-niaćznaczenieprzesłuchaniawstępnegojako,z jednej

strony, możl i wości uzyskania takich informacji, które prze ko n aj ąorgan procesowy,że przesł uch iwany świa­ dek słyszał w czasie zdarzenia głos oskarżonego,

z drugiej zaś pozwolą na sprawdzenie, czy osoba ta

będzi e - ze względ u na zdolność zapamiętywania

i rozpoznawania mowy ludzkiej- dostatecznie wiary-godnym żródłem dowodowym. Podobnie przesł u cha­

nie kończące powinno pozwol ić na wyrobienie sobie

pogląd u nawartość rezultatuokazania, wsz

czególno-ściwyniku pozytywnego w postaci rozpoznaniamówią­

cego. Niektórzy autorzy, podkreślając wagę takiego sprawdzenia, dop u szczają nawet możliwość powoła­ niadowodu z opiniibiegłeg odla ustalenia,czy roz po-znający posiada i w jakim stopniu zdolność do za pa-miętywaniairozpoznawania głosu29. Wszczególnych przypadkach dopuszczalne wydaje się kilku krotne

przesłuch a nie wstępne bądź końcowe, jeżeli przesłu­ chiwany nieprecyzyjnie lub emocjonalnie odtwarza przebieg zdarzenia.

Złożon ość okazania mowy podkreśla okoliczność, że czyn ność ta nażadnym etapiejej wykonywania nie

moż e zawierać sugestii.Należyprzeztorozumieć wy -eliminowanie z niej wszelkich czynników- pozamową

- które mogłyby zwi ę ksz ać prawd opo d ob ie ń stwo

wskazania konkretnej osobyjako sprawcyczynu

prze-stęp n eg o. W szcz eg ólności niedopuszczalne jest,aby osobarozpoznającajużpo zdarzeniu,aleprzedo kaza-niemusłyszała mowę okazywanegoos ka rżonego ; do-datkowo nie jest wskazane,abyjużw czasie okazania

świadekwidziałosoby,których wypowiedzi są

podsta-wą rozpoznawania,gdyż wygl ądokazywanych mógł by mieć wpływ na identyfikację oskarżonego . Sytuacja

jest bardziej skomplikowana wtedy,gdy mowa jest ty

l-kojedną z przesłan ek rozpoznawania, pozostałe zaś

są związane z wyglądem lub sposobem zachowania

oskarżonego. Dotychczasowe doświ adcz en iap

okazu-ją,żeprzeprowadzenieokazaniamowyjest wtedyrów -nież uzasadnione, mimo że w postrzeganiu zmysło­

wym dominującą pozycję zajmuje wzrok30. W takim przypadku,poza omówionymdalejnależytymdoborem osób przybranych do parady identyfikacyjnej, należy, zdaniem autorów, przyj ąć od powi ed n i ą kolejność po-stępowan ia:najpierw do kon aćokazania mowybezd e-monstrowania wizerunkumówiących, adopiero potem

zarządzićokazaniewyg ląd u osóbokazywanych.Na to-miast w sytuacji okazania opartego łącznie na roz po-znawaniuwizerunkui mowy,co okazujesię być prakty-kowane wsprawach prowadzonychprzezpolskie or ga-ny procesoweś ", powinno się szczególnie ostrożnie

podchodzićdo wyników okazaniamowy,a wskrajnym

przypadku nawet zniegozrezygnować. Dla wyelimino -wania sugestii można też umożliwić podejrzanemu,

którego mowajestprzedmiotemrozpoznawania,wybór kolejności prezentowanychświad kowi wypowiedzi, jak równ ież dopasować jakość i długość poszczególnych

nagrań przedstawianychświ ad kowi womawianym da-lej typiepośrednimokazania.

8

Celowość wyróżnie n ia dwóch typów okazania mowy: bezpośredn iego i pośredn iego

Typem bezpośrednim będzie takie okazanie mowy,

którego przep rowadzenie wymaga zgromadzenia w jednym miejscu i w tym samymczasie wszystkich uczestnikówczynności: świadka, podejrzanego i osób dobranychdo parady. Przeprowadzenietego typu oka-zania wymaga zastosowania przegrody (np. parawa

-nu), która oddzieli świadka od uczestników parady,ale

też- co tutajwaźne- umożliwi właściwerozchodzenie się fal dżwiękowych. Zaletą typu bezpośredniego jest

możliwość przeprowadzenia czynności stosunkowo

szybko, bez specjalnych przygotowań, przy czym nie

jest wtedy wymaganyudziałeksperta fonoskopii. Nato-miast wadą tego typu okazania jest ryzyko n

iepowo-dzeniazwiązanezmożliwą niechęciąpodejrzanego do aktywnego uczestnictwa w paradzie identyfikacyjnej.

Utrudniona,z uwagi naspecyfikędoboru osóbokazy -wanychzewzględ unamowę, może byćtakżeselekcja odpowiednichuczestników parady;

Typem pośred ni mjest okazanie mowy sprowadza -jące siędoprezentowaniaświadkowi nag rańwy powie-dzi uczestników parady. Realizacja takiego okazania jestrozłożonaw czasiez powodukonieczności przygo-towania przedstawianych w okazaniunagrań (najpierw dokonujesięichrejestracji,następn i eobróbki,a dop

ie-ro potem przepie-rowadza się prezentację z udziałem świadka).Wartododać,iżod strony technicznej do pra

-wid łowego przeprowadzenia okazania pośredniego

niezbędne jestwykorzystanie stanowiskaodsłuch owe-go oraz pomocy eksperta fonoskopii. Zdrugiej jednak stronykorzystanie znagrań,wprzeciwie ń stwiedo oka

-zania realizowanego bezpoś red n i o , pozwala uniknąć ryzykaniepowodzenia co doprawidłowego prowadze

-niatejczyn n ościlub jejprzedłużaniazwiązanegoz n

ie-ch ęc i ą udzielania konkretnych wypowiedzi przez o ka-zywanegopodejrzanego wtrakcieparady.W tym ko n-tekści e warto przypomn ieć , iż art. 192a§ 1k.p.k.ze -zwalam.in.nadokonanieutrwaleniagłosu , jeśli miało­

bytopomóc w ograniczeniukręgu osóbpodejrzanych lub ustaleniawartości dowodowej ujawnionychśladów. Samazaś prezentacja nag rań utrwalonych przez eks-perta fonoskopii np. na płycie CD, z wykorzystaniem choćby popularnej klasy sprzętu komputerowego, od -bywasięsprawnie,bezzbędnejzwłoki,która mogłaby męczyć irozpraszać świadka.

Dodatkowo okazaniepośred nieeliminujeryzyko su-gestii oraz udzielania niewłaściwych wypowiedzi, co jestzwiąza n e przede wszystkimz fluktuacjami mowy,

ale też niech ęcią mówcy do powtarzania zadanych

kwestii. Wreszcie ułatwia przeprowadzenie czynności

odstrony technicznej- wnaszych realiach lokalowych

nierzadko trudnym do zrealizowania jest takie usytu-owanie uczestników czynności, aby byli dobrze sły­

szalniijednocześnieniewidoczni.Możnaodrzucić

oba-wy o nienaturalnośćbrzmienianagrańmowy32,

prakty-ka dowodzi bowiem, że dużo lepiejzabrzmiąnagrania dokona ne na profesjonalnym sprzęcie, prezentowane świadkowizgłośnikówlubsłuchawek,niżp rzedstawia-nie wypowiedzi bezpośrednich w pomieszczeniu o nadmiernym pogłosie33 (względnie tłumieniu) lub w pomieszczeniu, do którego dociera hałas otocze-nia34 Istotne jest,żenagrania mogą byćpreze ntowa-ne wielokrotnie, w dowolntowa-nej kolejności, przy czym w za -kresie liczby ich powtórzeń decydujące powinno być zdanierozpoznającego świadka.

Właściwy

dobór uczestn

ików

pa

rady

Obowiązek prezentowania grupy mówców w para-dzie identyfi kacyjnej wynika z zapisuart.173 § 3k.p.k. Zasadniczą przesłanką takiej organizacji omawianej czynnościjest bezwzg lędnezałożenie, iżosoba t ypo-wana jako sprawca zdarzenia nie może być okazana świadkowiw sposób sugerującyczy ułatwiający wska-zanie.Dlatego do paradynależy dobraćmówców pod kątem zgodności z cechamipodejrzanego w zakresie kilku podstawowych kategorii wpływającychnawłaści­ wościmowy. Dotak ichkategoriinależyprzede wszyst-kim zaliczyć: płeć (taka sama), wiek (zbliżony), ko n-strukcję psychiczną (temperament), tematykę wypo -wiedzi (wypowiadanie analogicznych kwestii), sposób mówienia (socjolekt,wady wyrnowy itp.). Należy pod-kreśl ić, żeniekiedyjednaz cechwymowy pode jrzane-gomożemi ećszczegói ne znaczeniedla selekcji osób dobieranych; gdyby na przykład podejrzany seplenił, grono ewentualn ych uczestników, spełniających pozo-stałe kryteriadoborudoparady, znaczniebysię zawę­ zi/o.

Naieży raz jeszczezaznaczyć, iż w przypadku oka-zania mowy czynnikiem decyd ującym przy doborze osób przybranych nie jest ich wygląd (zbliżonydo po-dejrzanego),alewłaściwości mowy uczestników czyn-ności . Niemożna bowiem dopu szczać do sytuacji opi-sanych przez J.Wójcikiewicza relacjonującego bada-niapolskiej praktyki,polegającychna dobieraniuosób do okazania m.in. mowy (głosu) na podstawie podo-bi e ństwaichwyglądudo rozpoznawanego podejrzane-g035.

Niezależ nieod tego,czy czynnośćokazania prowa-dzona jest bezpośrednio czy pośrednio, istotne jest,

aby wypowiedzi każdego z mówców były adekwatne do siebie pod kątem czasu trwania, jakości itreści. Szersze możliwości w zakresie kontroli zgo

d-ności próbek oferuje wskazany typ pośred ni okazania mowy. W takim przypadku nagrania wypowiedzi

PROBLEMYKRYMINALISTYKI 268(kwtecteń-ceerwtec)2010

wszystkich uczestników parady powinny zostać doko-nane w jednympomieszczeniu,z wykorzystaniem tego samego sprzętu.Pierwsze nagranie powinno się

uzy-skaćod podejrzanego,tak aby jego wypowiedżstano -wiła punkt odniesienia w zakresie tematu rozmowy i sposobuwypowiedzi dlapróbek innych mówców. D o-piero po przeprowadzone j przez eksperta fonoskopii analizienagrania uzyskanego od podejrzanegonależy dobrać pozostałychuczestników parady. Powinni być to ludzie,którym znanajesttematykaomawiana w na-graniuprzez podejrzanego. Temat rozmowy wcale nie musi nawiązywać do popełnionego przestępstwa. Du -żołatwiejpodejrzanemu będzieopowiadaćo p rzyjem-nych zdarzeniach, np. z okresu dzieciństwaczy cza-sów szkolnych;wówczastemat rozmowy z uczestn

ika-miparadypowinien byćanalogiczny36.

W przypadku jakichkolwiek problemów t echnicz-nych bądż związanych zformą lub treściąwypowiedzi nagraniemożna powtórzyć.W kwestii zakresu odb

iera-nych wypowiedzi nie do końca autorzy zgadzają się z poglądem M. Otto, który postuluje, aby szczególny nacisk położyć na uzyskanie od wszyst kich uczes tni-ków paradytych samychwypowiedzi (jakożeświadek zapamiętuje głównie głoski, a nie specyfikę mów

ie-nia)37. Gdyby tak było,okazanie mowybyłoby czynno-ścią zbędną- niedawałobybowiem wiarygodnego wy-niku. Założeniem leżącym u podłoża okazania mowy jest zdolność rozróżnian ia mówców przez świadka. Dlatego uczestnicy parady powinni mówić spontanicz-nie,własnymi słowamiopisywać rzeczywistość ,a jedy -nie ewentualnie dodatkowowygłosićwskazane im wy -powied zi.

T

esty

r

ozpoznaw ania mówców

Wysoce problematyczna jest możliwość obiektyw-nego stwierdzenia, czy uczestniczący w okazan iu świadek posiada zdolność rozpoznawa nia mówców. Jednocześniesytuacji nieułatwiają przepisypolskiego kodeksu i realia praktyki.Jeśli bowiem kodeks postę­ powania karnego nakłada obowiązek objęcia paradą identyfikacyjnągrupy liczącejłączni eco najmniejc zte-ry osoby (art.173 § 3k.p.k.),apraktyka pokazujerza d-kie przypadki wychodzenia ponad tę wielkość38, to

prawdopodobieństwoprzypadkowego trafienia - nawet przez świadka nieposiadającego zdolności roz pozna-wania mówców - jeststosunkowowysokie(wprzypad -ku czterech osób uczestniczących w paradzie wynosi 25%).

Obniżenie prawdopodobieństwa przypadkowego rozpoznania moż na wprawdzie osiągnąć pop rzez zwiększenie liczby osób uczestn iczących w paradzie. W innyc h krajach okazuje się mowę podejrzanego w większej grupie; przykładowo H. Hollien podaje,że

w USA parada zazwyczaj liczy 5--8osób39. Z drugiej strony nawet przy grupieośmioosobowejpr awdopodo-bieństwoprzypadkowego trafieniarównieżnie jest zni-kome.

Dlategoszczególną uwagę należy poświęcićweryfi -kacji zdolności świadka do rozpoznawania mowy in-nych osób, w tymzwłaszczapoprzez przeprowadzanie testów rozpoznawania mówców.Takie testowanie po-winnopolegać na analizie próbek mowy osób niezna-nych świadkowi (osoba testowana powinna wykazać się umiejętnością rozpoznania mówców w obrębiez a-prezentowanychjej wypowiedzi).Imwięcejtestów,tym silniejsze potwierdzenie lub zanegowanie zdoln ości rozpoznawczych świadka . Oczywiście testowania nie należy przewlekać; już jeden test na rozpoznawanie mowy osób utrwalonych w nagraniach pozwala uzy-skaćinformacjeozdolnościach świadka.W przypadku okazania pośredniego, testy powinno się przeprowa-dzaćz wykorzystaniemtego samegosprzętu,który byf lubbędzie użytydowłaściwegookazania. W zasadzie nie jest konieczne przeprowadzanie testów przedwła­ ściwym okazaniem (możliwe jest najpierw przeprowa-dzenie okazania, a dopieropóżniejsprawdzenie zdol-ności do rozpoznawania mowy), chociaż na pewno w trakcie testówświadek mógłby oswoić sięz b rzmie-niem mowy w warunkach konkretnego toru akustycz-nego.Być może właśni edlatego J.Wójcikiewicz s uge-ruje przed okazaniem właściwym przeprowadzenie okazania pustego,tj. bezudziałupodejrzaneg040.Ta k-żeH.Hollienpodkreśla,żetestowanienależy przepro-wadzić w postacipróbyślepej, w trakciektórej świad­

kowi prezentowane są wyłącznie głosy osób niemają­ cych związku ze sprawą41. Gdyby przyjąć koncepcję okazań pustych42, to sposób ich prowadzenia po wi-nienuwzględniaćstan orzecznictwa;np.Sąd Apelacyj-ny w Krakowiezwrócił uwagę na konieczność docho-wania warunków eliminujących ryzyko sugestii43.

Inną propozycjąjest zalecanieuzupełniania czynno-ści okazania mowy (głosu) innymiśrodkami dowodo-wymi; proponuje si ę na przykład już po dokonanym wcześniejokazaniu prowadzenie eksperymentu proce-sowego na miejscu zdarzenia w warunkach jak naj-wierniej zbliżonych do tych, w jakich zasfyszany był głos44.

Odpowiednie dokumentowanie

czynnościokazania mowy

W przypadku omawianego rodzaju okazanianie wy-starczy, aby środkiem dokumentującym tę czynność byłtylko protokół(co wświetleart.143

§

1 pkt 5 k.p.k. jest obligatoryjne), ale z punktu widzenia taktyki krymi-nalistycznej oraz wzmocnienia wartości dowodowej wyników ewentualnego rozpoznania niezbędne jest

10

utrwalanie przebiegu całej czynności w sposób t ech-niczny(zwłaszcza stosujączapis video).Jak wskazuje M. Ciarka, przy okazaniu głosu nie jest konieczne utrwalenietejczynnościprzez wyspecjalizowanew z a-kresie kryminalistyki komórki organizacyjne Policji lub biegłego sądowego(oczym mówi§17rozporządzenia MinistraSprawiedliwościz 23lutego 2005 r. w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czyn n ości z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej),

"g dyż wymóg taki dotyczyczynności utrwalaniagłosu ,

anie okazania mowy",ch oć oczywiście taki fachowy sposóbdokumentowaniazwię kszaszansęnaprofes jo-nalneutrwalenietejczynności45.

Warto wskazać, że w przypadku prowadzenia ok a-zania typu pośredn ieg o materiałem wchod zący m w skład dokumentacji okazania powinny być cyfrowo nagranewypowiedzipodejrzanego iosób przybranych, którestan owiłyprzedmiotokazaniamowy.

Rola eksperta fonoskopii w okazaniu mowy Jak wcześniej wskazano, o ile w okazaniu bezpo -średnim nie jest bezwzględnie wymagany udział bie -głego z zakresu fonoskopii,o tyle każde okazanie

po-średnietakiegoudziałuwymaga.Dojegozadańpo win-nowszczególnościnależeć:

• dokonanienagrańz zachowaniemzasad istotnych dlaczynności pobieraniamateriału poró wnawcze-g046. Niezależnie od przebiegu zdarzenia do wo-dowegonależyuzyskaćwypowiedzispontaniczne,

tym bardziejżezorzecznictwasądowegowynika, iż imdłuższy był tekst zasłyszanyprzezświadka, tym występuje więcej informacji pomagających w zindywidualizowaniu mówcy47. Jedną z waż­ nych wskazówek w tymwzględziepowinnabyć te-za,że jeżeli świadek dobrzepamięta treść wypo-wiedzi przydatnej w rozpoznawaniu, to materiał przygotowywany do okazania powinien zawierać równieżzdania zapamiętane w trakcie zdarzenia. Jednocześnie błędem byłoby ograniczenie roli osób biorących udział w paradzie do odczytania tekstu,gdyż proste czytanienie ujawnia specyfiki mówieniaiuniemożl iwiadobórsłownictwa ;

• przygotowanie nagrań. Wbrew stanowisku J. Czeczki48, nagrania powinny zostać poddane obróbce technicznejpoprzezwycięciewypowiedzi innych osób,biorących udziałw rejestracji.Prakt y-ka pobierania wypowiedzi porównawczych poka-zuje,że w nagraniu pojawiają się pauzy,a nadto prowadzący czynność musi pytaniami pom ocni-czymi nakłaniać rozmówcę do obszernych wvpo -wiedzi. Niekiedy mówca może w swojej wypowie-dziporuszaćkwestie,któremogłyby działać suge-stywnie na świadka; również więc takie

dzi powinny zostać z nagrania usunięte. Ocz

ywi-ście niedopuszczalne jest poddawanie nagrania

zabiegom technicznym,któremogłyby wpływaćna

zmianę barwy głosu (korekcja częstotliwościowa ),

tempawypowiedzimówiącegoitp.

Oc e n a wy n ików oka zania

m

ow y

Odświadka uczestniczącegow paradzieidentyfika

-cyjnej należy oczekiwać uzasadnienia wyniku. Może

si ęjednakzdarzyć, żedysponuje ondos konałąint uicj ą

w zakresie rozpoznawaniamówców,jednaknie potrafi

nazwać cech,które przesądziły o wskazaniu. Dlatego

ostateczna ocena wartości dowodowej przeprowadzo

-nego okazania mowy należydo organu procesowego.

Organten powinienzdyskwalifikowaćpozytywny wynik

okazania, jeśl i zostal uzyskany w ramach czynności

prowadzonej z udziałem osoby niemającej zdolności

rozróżniania mówców, to znaczy takiej, która błędnie wskazywałamówców podczasokazań pustych49. Dys -kwalifikacji podlega też okazanie, przed którym świa ­ dek zetkn ął się w toku postępowan i a z podejrzanym

(jegowypowiedzią)wokolicznościachsugerującyc h

je-go status procesowy bądż wtedy,gdy dokonano

wtór-nego okazania (świadkowi najpierw w sposób nie

for-malny okazywano podejrzanego,a dopiero po

upew-nieniusię, że nastąpi oczekiwane rozpoznanie,

prowa-dzono formalneokazanie50).

Mimozłożonej taktyki prowadzeniaokazania mowy

oraz nietypowego przedmiotu okazywania, którego

rozpoznanie trudno poddaje się zobiektywizowa nej

ocenie,na l eżyjednakprzyjąć , iż czynnośćtamożedo -starczyćorganowi procesowemuużytecznyc hinforma -cji,któremogą zostaćwykorzystaneczy to do uki erun-kowaniapostępowania przygotowawczego,czy też ja

-kojedna z podstaw orzeczeniasądowego. Należyprzy

tym pamiętać, iż pełn owa rtościowy dla postępowania jest każdy możliwy wynik takiego okazania: zarówno

rozpoznanie, jak też nierozpoznanie mówcy, choć

oczywiściejedenidrugiprzynosząinne skutki p

roceso-we. Podstawowym warunkiem dowodowego wy

korzy-stania wynikówokazania mowy jestzadośću czynien ie wszelkimwymogomprocesowy mit

aktyczno-krymina-listycznym, odnoszącym się do przygotowania i p

rze-prowadzenia wszystkich stadiów okazania. Wnioski

Konkluzją powyższych rozważań są następujące

wnioski:

• okazanietoodrębna,kompleksowa czynnośćpro

-cesowa,

•aktualnystan prawnyumożliwiaprowadzenie o ka-zania mowy,

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 268 (kwiecieli-ezerwiec) 2010

• kluczowym elementem okazania mowy jest

su-biektywne porównanie wypowiedzi pr

ezentowa-nychświadkowi z jego wrażeniem słuchowym

po-wstałymw trakciezdarzeniaprzestępnego,

• prezentacja wypowiedzi świadkowi odbywa się

w sposóbwykluczającysugestię,

•wyróżnić możnaokazaniemowy pośrednie i bez -pośrednie,

• przeprowadzeniepośred niegookazaniamowy wy

-magawspółpracyzbiegłym fonoskopii,

• przyznanie odpowiedniowysokiej wartośc i

dowo-dowejwynikomokazaniamowy wymaganależytej ikrytycznej kontrolioraz ocenyprzebiegui uzyska-nych wynikówtejczynnościprzez organ pro ceso-wy.

PRZYPISY

1Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia

2 czerwca 2003 r.w sprawie warunków technicznych przeprowadzeniaokazania,OzU 2003nr 104,poz.981 orazrozporządzen ieMinistraSprawi ed l iwości z 23lute -go2005r.wsprawiepoddawaniabadaniom lubwykony-waniaczynności z udziałem oskarżon ego orazosoby

podejrzanej,DzU 2005nr 33,poz.299.

2 Dlaniektórychjużsama nazwaczynnościnie jest o

czy-wista;np. W. Gutekunst nie używaterminu okazanie, tylko rozpoznanie,co jednak niewydajesięsłuszne, bo-wiem wynikiemokazaniamoże byćzarówno rozpozna-nie, jak też nie rozpoznanie (brak rozpoznania); por:

W. Gutekunst: Krym inalistyka, Wydawnictwo P rawni-cze,Warszawa 1974 ,s. 251.

3Z.Czeczot: Kryminalistycznaproblematykaosobowych

środków dowodowych, Wyd. UW, Warszawa 1976, s.107inast.;T. Hanusek:Kryminalistyka.Zaryswykła­ du, Wotters Kluwer Polska, Warszawa 2009, s. 207;

M.Kulickl.V.Kwiatkowska-Wójcikiewicz.L.Stępka:

Kryminalistyka. Wybrane zagadnienia teorii i praktyki śledczo-sądowej,Wyd.UMK,Toruń2009,s.262;A. Ta-racha:Okazaniew celurozpoznania,"ProblemyPr

awo-rząd ności"1979, nr10, s.3.

4Patrznp.:postanowienie z dn.19 lutego2004 r.,SN, IV KK315/03.OSNwSK2004/1/340;wyrokz dn.23paź­

dziemika2003 r.,SAw Katowicach,IIAKa371/03 ,KZS 200412154.

5E. Gruza: Okazanie. Problematyka kryminalistyczna,

Camer,Toruń 1995,s.9inast.:J.Wójcikiewicz: Oka·

zanie.Studiumporównawcze z pograniczakryminalisty -ki i procesu kamego, Zeszyty Naukowe UJ, Kraków

1985,s.69.

6Por. np.:T. Hanausek,op.cit.;J.Widacki okazaniup o-święca oddzielny pod rozdział dotyczący identyfi kacji osobyna podstawie ślad ów pam ięciowych , Krymin ali-styka. [red.] J. Widacki, Wyd. C.H. Beck, Warszawa

200 8,s.103inast.Z koleiB.Hołyst umieściłokazanie wrozdziale dot.problematykizeznańiwyjaśnień,B.Ho

-łyst: Kryminalistyka ,Wyd. PrawniczeLexisNexis,War~ szawa2004,s.1126-11 27 .

7Por.: T. Tomaszewski: Alibi. Problematyka kryminal

i-styczna,Wyd.Prawnicze,Warszawa 1993,s.167-172 . 8E. Gruza: Okazanie. Problematyka kryminalistyczna,

op.cit.s. 174-181;T.Tomaszewski:Wartość okazania w praktyce śledczejisądowej ,"Palestra"1992,nr9-10.

9O.E.de BriloAlvarenga:Identyfikacjagłosuludzkiego,

"ProblemyKryminalistyki"1958,nr11;L.G. Kersla:

v

o

-iceprintIdentification, "Nature"1962,nr196.

10E.Gruzaopisującspecyfikęokazaniagłosu,wprawdzie pisze,żeparametrygłosu odzwierciedlają budowęa na-tomiczną kanału głosowego, a człowiek rozpoznaje

"różn e wzorce mowy", jednak umniejsza rolę sposobu

mówieni a i uż ywa terminu okazanie głosu; patrz: E. Gruza:Okazaniegłosu, [w:] lureet Facto.Księgaju -bileuszowa ofiarowana DoktorowiJózefowi Gurgulowi, [red.]J. WÓjc iklew icz,Kraków2006,s.205.

11Por. np. K. Dejna: Atlas polskich innowa cji dialektal

-nych,PWN, Warszawa-Łódź 1994, s. 5-8;H. Hollien: Phonetics,[w:]Encyklopedia of Forensic Science ,San

Diego 2000, s. 1243-1254; K. Klus, A. Trawińska:

Identyfikacjamówcówz wykorzystaniem metodyjęzyko­ wo-pomi arowejw KEUiIES,ZZagadnieńNaukSądo­ wych- ProblemsotForensicSciences,t.LXXVIII,2009, s. 160-174; H. Kuenzel: Sprecherer kennung, He icet-berg 1987,s.33-44;Foniatriakliniczna,[red.)A. Pru-szewicza,PZWL,Warszawa1992,s.108-292;zobacz

także: wyrok Sąd u Apelacyjneg o w Lublinie z dn. 12 marca2002 r..II AKa 39/02,KZS 2003/4.

12M.Cia rka: "EdukacjaPrawnicza"2009,nr2.

13E.Gruza: Glosa do postanowienia SN z dn.26maja 2004 r., V KK 22104, Orzecznictwo Sądów Polskich 200516182.

14J.Czec zko:Glosadopostan owienia SN z dn.26maja

2004 r.,V KK22104,GdańskieStudia Prawnicze- P

rze-glądOrzecznictwa 2005/3/13.Użytesłowo.świadomie"

oznacza zapewne, że w mówienie zaang ażowane są procesymyślowe; dodatkowo:aparatmowyporuszany jest mięśniami szkieletowymi,awięczależnymiod woli mówcy (B. Wlerzch owska: Wymowa polska,W arsza-wa197 1.s.20-46).

15D.Karczmarska:Glosadopostan owienia SNzdn.26

maja2004r.,V KK22104 ,"WojskowyPrzeglądPr awni-czy"2005/3/140.

16Postanow ienieSNz dn.26 maja 2004r.,V KK 22/04, "Wokanda"2005,nr l,poz.15.

17Po r. wyrokiSądówApelacyjnych w Krakowie (z dn. 11 kwietnia2001 r.II Aka 53/01,KZS,nr4,2001,poz.31) i Lublinie (z dn. 15kwietnia 1999 r. 11 Aka 54/99 ,OSA Lublinnr3,1999,poz.21oraz zdn.12marca2002 r.II Aka 39/02,"Prokuratura i Prawo"2003,nr3,poz.32).

12

18S.Zabłocki,P.Wypych:Orzecznictwosądówapel acyj-nych w sprawach karnych, Wa rszawa 2002, s. 388; R.Stefański,J.Bartoszewskiiin.:Kodek spostępowa­

niakarnego.Komentarz,Warszawa2003,t.I,s.767. 19J. Wójcikiewicz: Okazan ie głosu i mowy, "Problemy

Współczesnej Kryminalistyki" (red. E. Gruza,T. Toma -szewski),t. V,2002,s.206.

20A.Bojańczyk:GlosadopostanowieniaSNzdn.26

ma-ja2004 r.,VKK22104,"PaństwoiPrawo"2005,nr1.

21Wynikiemprzeprowadzonegookazaniabylostwi erdze-nieświadka,żejedenz podejrzanych"mialgłosbardzo podobny" do osoby negocjującej okup. Patrz: T. Bo r-kowski:Porwanie dzieckaLindbergha,"ProblemyKry~ minalistyki"1961,nr29;H.Kuenzel,op.cit.s.30-31.

22 United Statesv.Wade,388U.S.218(1967).

23J. Wójcikiewicz:Okazaniegłosuimowy,op.cit.,s.205. 24 Poglądytakie rele rujeJ.Wó)clkiewicz:Okazaniegłosu

imowy, op.cit.

25Szerzej: M.Ott o:Zum Problemder auditivenWiederer~ kennung durchHoerzeugen,.Krirnlnalistik"2003,nr11.

26A.P.A. Broed ers, A.G. van Amelsv o ort: A Practical Approach to Forensic Earwitness Identification : Con-structing a Voice Łine-up, "Z Zagadni eń Nauk Sądo­ wych" - "Problems of Forenscic Sciences" 2001, vot. XLVII,s.237-245.

27Zarządzenie Komendanta Głównego Policji z dn. 23

grudnia2004r.wsprawie metodyki wykonywaniaczyn -nościdochodzen iowo-śledczych przezsłużbypolicyjne wyznaczon e do wykrywania przestępstw iścigania ich sprawców,DziennikUrzędowyKGP,nr1426.

28M.Otto,op.cit. 29M.Ciarka,op.cit.

30 Por.:H. Hollien: ForensicVoiceIdentification,SanD ie-go 2002,s.92;P.H. Ltndsay, D.A. Norman: Procesy przetwa rzaniainformacjiuczłowieka,Warszawa 1984, s.29i nast. Takie:H.J.Kuen zel:Kryminalistyczn e ba-daniemowy, .Krirninallstik"2003,nr11.

31Por. wyniki badań opisane przez J. Wój clkiewicza (Okazaniegłosu imowy,op.cit.),który uznajetakiep o-stępowaniezapogwałceniepodstawowychregułt akty-kiokazania.

32J.Czecz ko,op.cit.

33J.Se red a:Elektroakustykana scenie iestradzie,Wyd. KomunikacjiiŁączności,Warszawa1977,s.79. 34K. Blair Benson: Audio Engineering Handbook, New

York1988.s.3,29inasI.

35J. Wój ciklewcz:Okazaniegłosuimowy,op.cit, 36Jakoprzykładdoboru pod tym kątemmówców ucze

stni-czących w paradziemożn apodać sytuację ,gdy n asto-letni podejrzany w trakcie rejestracji wypowiedzi opo

-wiadał owyjeździez rodzicami na wakacjedoBułgari i; wówczasdoudziałuw okazaniumożnadobraćs tuden-tów pierwszegoroku geografii.

37 M.Otto,op.cit,

38 Niesprzyjajątemu nawet zalecenianiektórych teorety-ków;np.E. Gruza,pisząco kodeksowym wymogu pre-zentowaniaw paradzieminimum czterech osób,chwali ustawodawcę za zmianę wcześniejszych przepisów i wprowadzenie zasady parzystej liczby rozpoznawa-nych,chociażkodeks takiejregułyniewprowadza.W in-nymmiejscuwprost piszeo okazywaniugrupy "zawiera-jącejczteryosoby";E. Gruza:Psychologiasądowa dla prawników, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009, s. 163,166.

39H.Holli en:Forensic VoiceIdentification,op.cit, s.9lo

40J. Wójcikiewicz: Okazanie. Stud ium ..., op.cit ,

s.65-66;idem,Okazaniepuste."Archiwum Medycyny Sądoweji Kryminologii"XXX1I/1982 ,s.153-155;T. Ha-nausek(op.cit.,s.209) podaje,żew przypadkuokazań pustychwizerunku liczba błęd nych wskazań sięga na-wet 60%. Z kolei T. Tomaszewski (Alibi..., op.cit., s. 167)przytacza wyniki badańna tematokazania wy-glądu , zgodnie z którymiświadekdokonał pozytyw nej identyfikacjiw 89,2% spraw.

41Por. H HollIen: Forensic Voice ldentification, op.cit., s.111.

42 W literaturzekoncepcjatawywołuje zastrzeżeniai pole-mikę .por.E.Gr uza:Okazanie.Studium...•op.cit.s.139. 43 PostanowienieSAw Krakowiez dn.5 grudnia2002 r.,

II AKz48 1/02 ,KZS2002112142. 44 M.Ciarka,op.clt.

45 Ibidem.

46J. Rzeszotarski,W. Witkowska-Pawiak:Pobranie

wy-powiedzi porównawczych do badań fonoskopijnych, "Problemy Kryminalistyki"2004,nr 243.

47 Wyrok SąduApelacyjne gow Lubliniez dn.15 kwietnia 1999, II Aka 54/99, OSA 2000/3 /20, Apel-Lub, 1999/3/21; LEXnr 38045.

48J. Czeczko, op.cit.

49E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński: Kryminalistyka - czyli rzecz ometodach śledczych, Warszawa 2008, s.145.

50 TakieiinneprzypadkiopisujeT. Tomaszewski:Wartość okazania...,op.cit.

Streszczenie

Jednym ztypówokazania,odrębnej czyn nościprocesowej,

jest okazaniemowy. Wpiśmiennictwieznaleźć można szereg

nieprecyzyjnychsformu łowań:autorzy wymienniestos ują te

r-min okazaniegłosuiokazanie mowy;okazanie bywauważa neza

szczególnąformęprzesłuchan ia lubzaodrębną czyn ność;

czy-nionesą wywody, czy wogóle oknzanie nwwy mapods tawę

prawną·

Zprzedstawionychw artykule argumentów usmika,że

oka-zaniemowy jestczyn nościąprawniedopuszczalną .Jest czy" no-ścią kompleksową, w obrębie której możliwe jest wyróżn ien ie

dwóchtypów - zostałyoneszczegółowo opisane. Dodatkowo

przedstawiono wywód natematwartościdowodowejokazania

PROBLEMY KRVMINALlSTVKI268 (kwiecien-ezerwiec) 2010

mowy iprzedstawionowarunki,któremusispełn iaćpoprawnie

zaplanowanaczynność. ZwrÓCOttO uwagę nakoniecznoićspeł­

niema szereguwymogów taktycznychitechnicznych,

min,

na

wyłączeniesugestii,dom in ującąrolęświadkazdarzeniadźwię­

kowegoikoniecznośćudokumentowaniaczynności.

Słowakluczowe:okazanie,okazanie mowy, jonoskopin .

Summatu

Among various types oj identificalion line-ups there is

speechidentificationas a separatepartoflegal proceedings.In

specialist literaturę many imprecisedefinitions canbefound:

authorswill use the term "voiceideniification line-up" and

"speech identification line-up"; speech identification line-up

mayberegardedas a particularform of interuietoinga witness

or a separa teactivitywithin the proceedings;thereisanongoing

debateon an issuewhetherspeech identijication line-updoes

havelegal grounds.

The argumentspresentedinthe ariicleindicatethatspeech

identification by witnessis a legallyadmissibleactivity.]t isa

complex activity Jound in two types. In addition to that, a

discussionon probativevalueoj speech identification as well as

criteria to bemet toithin the procedure Qre presented. The

Authors emphasise the need to mect several tacticai and

technical requirements, among others elimination oj biae.

predominating role oj sound eventuiitness andrequiremcntoj

appropriate recordingtheprocedute.

Keywords:identification tine-up. speechidentification

line-up, voiceprint identification.

Biblioteka Na

ukowa

eŁK

KGP

Aleje

U

jazdowskie 7

zaprasza ekspertów

i techników krym

inalistyki

do korzystania zarówno

z

opracowań książkowych,

jak i specjal

istycznych

czasopism

polskich i zagran

icznych.

Biblioteka jest czy

nna

codziennie

w godz. 8

.15-16.00

tel

.

(22) 601-45-30

e-mail: b.legowicz @policja.gov.pl