ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LI NR 3/4 WARSZAWA 2000:67-75
FRANCISZEK BUHL, JUSTYNA POŁEDNIOK
PORÓWNANIE ZAWARTOŚCI GALU, WANADU
I SKANDU W GLEBACH Z TERENÓW
O RÓŻNYM STOPNIU ZANIECZYSZCZENIA
Zakład Chemii Analitycznej, Uniwersytet Śląski w Katowicach
WSTĘP
Zaw artość pierw iastków rzadkich, występujących do niedaw na w środow isku przyrodniczym w ilościach śladow ych, zaczęła w ostatnich latach przekraczać naturalne poziom y stężeń pow odując określone skutki negatywne. W praw dzie wszystkie substancje chem iczne w ystępujące w nadm iernych ilościach m ogą stw arzać w arunki stresowe dla świata ożywionego, to jednak pierw iastki rzadkie są szczególnie szkodliwe z uwagi na rolę, jak ą spełniają w procesach biologicz nych oraz interakcjach typu synergicznego czy antagonistycznego.
W zrost stężenia pierw iastków rzadkich w środowisku przyrodniczym zw iąza ny je st m .in. z ich em isją przez przem ysł m etalurgiczny, petrochem iczny, cem en tow y i en ergetyczn y oraz odprow adzaniem ścieków kom unalnych i p rz e m ysłow ych do wód i gleb [Kabata-Pendias, Pendias 1979].
Gal, skand i wanad - zaliczane do pierw iastków rzadkich - są składnikam i w szystkich gleb. Przeciętna zawartość galu w glebach wynosi 5 -3 0 0 m g/kg (najczęściej 5 -7 0 mg /kg), skandu 2 -1 2 mg/kg, a wanadu 10-220 m g/kg, przy czym w glebach rolniczych nie pow inna ona przekraczać 150 m g/kg.
W anad w zależności od stężenia w glebie wykazuje zróżnicow ane działanie na rośliny. W stężeniach do 2 m g/kg pokryw a on ich zapotrzebow anie fizjologiczne w pływ ając pozytyw nie na ilość chlorofilu oraz pobieranie potasu. Spełnia rów nież rolę katalizatora w procesie asymilacji azotu. W iększa zaw artość w anadu w glebie je st toksyczna dla roślin.
R ola skandu i galu w rozw oju roślin nie została całkow icie w yjaśniona. W iadom o tylko, że pierwiastki te są pobierane selektywnie, a następnie akum ulo- wane w różnych częściach roślin [Kabata-Pendias, Pendias 1979, 1993].
Celem przeprow adzonych badań było porów nanie zawartości galu, wanadu i skandu w glebie z dwóch różnych rejonów Polski: Podlasia (M iędzyrzec Podla ski) i G órnego Śląska (Dąbrów ka W ielka koło Piekar Śląskich) oraz ocena stopnia zanieczyszczenia badanych gleb.
68
P raca stanow i kontynuację w cześniejszych badań dotyczących oznaczania tych pierw iastków w środow isku przyrodniczym [Buhl, Połedniok 1997,1999].
MATERIAŁ I METODYKA
Glebę do analizy pobrano z warstw y ornej na głębokości 20 cm i przygotow ano zgodnie z zaleceniam i podanymi w norm ie B N -78/9180-02.
W celu oznaczenia całkowitej zawartości galu, wanadu i skandu w glebie, próbki o m asie 0,5 g prażono w stępnie w temp. 450°C przez 6 godzin w piecu
m uflow ym , a następnie trawiono stężonym HF z dodatkiem stężonego H2S 04
[Ostrowska, G aw liński, Szczubiałka 1991]. Pozostałość po odparow aniu kw asów rozpuszczano w 1 % HC1 - w przypadku galu, HC1 rozcieńczonym w stosunku
(1+1) - w przypadku wanadu oraz 0,5 M HC1 - w przypadku skandu i uzupełniano w ym ienionym i kwasami do objętości odpowiednio: dla galu 25 cm 3, wanadu 50 cm i skandu 10 cm 3.
W celu oceny stopnia zanieczyszczenia gleby próbki o m asie 1 g w ytrząsano z 15 cm3 1 0 % kwasu azotow ego przez 1 godzinę, a uzyskane ekstrakty sączono
i dopełniano do objętości 50 cm3 w odą destylowaną; jedy nie przy oznaczaniu
skandu w glebie z Górnego Śląska wyciągi dopełniano w odą do 25 cm3 [Ostro
wska, G aw liński, Szczubiałka 1991]. A nalizow aną objętość roztw orów podano w tabelach 1 i 4.
Do oznaczenia galu, wanadu i skandu w glebie zastosow ano opracow ane w Zakładzie Chem ii Analitycznej U niw ersytetu Śląskiego czułe, spektrofotom e try czne m etody oparte na kom pleksach m ieszanych Ga(III), V (IV) i Sc(III), z chrom azurolem S (CAS) i sterinolem (ST) [Kwapulińska 1990, 1995, K w apuliń- ska, Buhl, Połedniok 1993].
O znaczanie galu poprzedzano redukcją Fe(III) do Fe(II) kw asem askorbino wym oraz ekstrakcją Ga(III) octanem butylu [Busiew, Tipcow a, Iw anow 1982, Buhl, Połedniok 1999].
O znaczanie wanadu poprzedzano ekstrakcją V(V) tlenkiem m ezytylu (TM ), a następnie redukcją V(V) do V(IV) i Fe(III) do Fe(II) kw asem askorbinow ym oraz m askow aniem Fe(II) roztw orem KCN [Shinde, K hopkar 1969, Buhl, Połedniok
1999].
O znaczanie skandu poprzedzano wstępną ekstrakcją Fe(III) 50% roztw orem acetyloacetonu w chloroform ie oraz ekstrakcją Sc(III) 0,5 M roztw orem tienoi- lotrifluoroacetonu (TTA) w ksylenie [Onishi, Banks 1963, Buhl, Połedniok 1999].
A bsorbancję roztw orów m ierzono na spektrofotom etrze D R /2010 firm y H A C H przy długości fali dla galu h= 620 nm, skandu 610 nm i wanadu h= 600 nm oraz grubości warstw y absorbującej 1= lcm w zględem ślepych prób.
Zaw artość galu, w anadu i skandu w analizow anych próbkach odczytano z krzyw ych wzorcow ych [Buhl, Połedniok 1997] o następujących param etrach rów nania regresji:
1. a = 0,049; b = -0,011 ; rk = 0,9999 dla krzywej wzorcowej oznaczania galu za pom ocą CAS i ST po ekstrakcji Ga octanem butylu.
2. a = 0,028; b = 0,011 ; rk = 0,9993 dla krzywej wzorcowej oznaczania V(IV) za pom ocą CAS i ST w obecności K CN po ekstrakcji wanadu TM .
3. a = 0,12; b = -0 ,0 4 4 ; rk = 0,9998 dla krzywej wzorcowej oznaczania skandu za pom ocą CAS i ST po ekstrakcji Sc roztw orem TTA w ksylenie.
Porównanie zawartości galu, wanadu i skandu w glebach 69 z terenów o różnym stopniu zanieczyszczeni_______________
Jako m etody w eryfikujące wyniki analizy w ybrano m etodę dodatku w zorca oraz technikę em isyjnej spektrom etrii atomowej ze w zbudzeniem w argonowej plazm ie sprzężonej indukcyjnie (ICP AES).
Próbki z dodatkiem w zorca analizow ano postępując jak w przypadku próbek badanych. W zorce galu, wanadu i skandu dodaw ano na początku analizy, przed roztw orzeniem gleby, w ilościach zbliżonych do wcześniej oznaczonych.
Próbki do oznaczania galu i wanadu m etodą ICP AES przygotow ano analogi cznie jak do oznaczeń m etodą spektrofotom etryczną pom ijając etap w yw ołania reakcji barwnej z CAS i ST. W przypadku skandu, analizie poddano próbki gleby w prost po roztw orzeniu i rozcieńczeniu w odą do 25 cm 3.
Pom iarów dokonano na spektrom etrze Spektroflam e-ICP M firm y Spektro
A nalytical Instrum ents w następujących warunkach pom iarowych: m oc 1,1 kW,
częstotliw ość 27,12 M Hz, gaz zewnętrzny 14,0 dm3/min, gaz nośny 1,0 dm3/m in,
gaz pośredni 0,5 dm3/m in, ilość dozowanej próbki 1 cm3/m in, w ysokość pom iaru
em isji nad cew ką indukcyjną 11 mm, dyspersja odw rotna w I rzędzie w idm a 0,55 nm /m m .
T A B E LA 1. Całkowita zawartość galu, wanadu i skandu w glebie z Podlasia i z Górnego Śląska oznaczona za pom ocą chromazurolu S i sterinolu
TA BLE I. Total content o f gallium, vanadium and scandium in Podlasie and Upper Silesia soils determined using Chrome Azurol S and Sterinol
Teren R egion Pierwia stek Element Nr próbki N o o f sample A nalizo wana objętość A nalyzed volum e [ml] Zawartość Content [% • 10"3] Wartości średnie Mean values [% • IO"3] Sr |l195 R olniczy Ga 1 2 4,32; 4,18 (Podlasie) 2 3,70; 3,70 4,17 0,093 4,17±0,41 Agricultural 3 4,52; 4,58 (Podlasie) V 1 20 5,21; 5,08 2 5,64; 5,81 5,10 0,086 5,10± 0,36 3 4,72; 4,96 4 4,76; 4,60 Sc 1 2 4,48; 4,56 2 4,40; 4,32 4,38 0,033 4,38± 0,15 3 4,14; 4,40 Przem ysłow y Ga 1 2 9,48; 9,12 (Górny Śląsk) 2 9,42; 9,82 9,47 0,036 9,47± 0,36 Industrial 3 9,08; 9,88 (Upper V 1 2 23,2; 27,1 Silesia) 2 23,2; 24,9 24,70 0,071 24 ,70± 1,80 3 26,6; 23,4 Sc 1 5 1,08; 1,16 2 1,16; 1,12 1,11 0,040 1,11 ±0,05 3 1,07; 1,06
S f - w zględne odchylenie standardowe, relative standard deviation;
|i 95 - przedział ufności na poziom ie prawdopodobieństwa 95%, confidence interval on the 95% probability level
OMÓWIENIE WYNIKÓW
C ałkow ita zaw artość galu, wanadu i skandu w badanych glebach je st zróżni cow ana. W glebie z Podlasia wynosi odpowiednio: 4,17- 10“%> Ga, 5,10 • 10_3% V i 4,38 • 10_3% Sc w suchej masie, natom iast w glebie z G órnego Śląska jest równa: 9,47 • 10_3% Ga, 24,7 • 10_3% V i 1,11 • 10_3% Sc. W szystkie wyniki charakteryzują w ąskie przedziały ufności na poziom ie praw dopodobieństw a 95% oraz niskie wartości w zględnego odchylenia standardow ego - nie przekraczające 0,093. W skazuje to na w ysoką precyzję metody (tab. 1).
Przeciętny odzysk wzorców Ga i V obliczony dla 6 niezależnych próbek oraz
Sc obliczony dla 3 mieści się w granicach od 92,2% w przypadku oznaczania w anadu do 98,6% w przypadku oznaczania skandu w glebie z Podlasia (tab. 2). Potw ierdza to w iarygodność wyników uzyskanych za pom ocą CAS i ST.
Całkow ita zaw artość galu, wanadu i skandu oznaczona w próbkach badanych gleb techniką ICP AES wynosi odpowiednio: dla gleby z Podlasia - 3,83 • IO- 3 %
Ga, 5,02 • 10~3% V i 3,90 • 10- 3 % Sc, a z Górnego Śląska - 9,32 • 10_3% Ga, 26,3
• 10_3% V i 1,27 • 10_3% Sc i jest zbliżona do wyników uzyskanych m etodą spektrofotom etryczną, choć praw ie we wszystkich przypadkach nieco niższa (tab. 3).
Z porów nania zawartości oznaczanych pierw iastków w obydwu badanych glebach wynika, że całkow ita zaw artość wanadu w glebie z Podlasia m ieści się w granicach stężeń w glebach cytow anych w literaturze [Kabata-Pendias, Pendias 1993], natom iast w glebie z Górnego Śląska jest praw ie 5-krotnie w yższa i przekracza górną granicę stężeń wanadu w glebach rolniczych, nie zanieczysz czonych przez przem ysł (150 mg/kg) [W ąchalewski 1988]. Całkow ita zawartość galu oznaczona w glebie zarów no z Podlasia, jak i z Górnego Śląska m ieści się w granicach stężeń Ga w glebach podanych przez K abatę-Pendias i Pendiasa [1979], jedn ak w przypadku terenu przem ysłow ego jest wyższa od najczęściej spotykanej (5 -7 0 m g/kg) [Kabata-Pendias, Pendias 1993]. N atom iast całkow ita zawartość
T A B E LA 2. Sprawdzenie odzysku wzorca TA B L E 2. Check o f standard recovery
Teren Region Pierwiastek Element W prowadzono Introduced [jixg] Oznaczono Determined [jig] Przeciętny odzysk wzorca A verage standard recovery Г%] R olniczy Ga - 1,67 (Podlasie) 3,20 4,67 93,8 Agricultural V _ 10,04 (Podlasie) 5,00 14,49 94,5 Sc — 4,38 3,00 7,32 98,6 Przem ysłow y Ga - 3,79 (Górny Śląsk) 4 ,80 8,28 93,5 Industrial V _ 4,94 (Upper Silesia) 5,00 9,55 92,2 Sc - 2,76 2,60 5,16 92,3
Porównanie zawartości galu, wanadu i skandu w glebach 71
z terenów o różnym stopniu zanieczyszczenia______________
T A B E LA 3. Całkowita zawartość galu, wanadu i skandu w glebie z Podlasia i z Górnego Śląska oznaczona metodą spektrofotometryczną oraz metodą ICP AES [% • 10-3]
T A B L E 3. Total content o f gallium, vanadium and scandium in Podlasie and Upper Silesia soils determined by spectrophotometric and ICP AES methods [ % • 10-3 ]
Teren R egion Pierwiastek Element M etoda - Method Spektrofotometria VIS Spectrophotometry VIS ICP AES R olniczy (Podlasie) Ga 4,17 3,83 Agricultural (Podlasie) V 5,10 5,02 Sc 4,38 3,90
Przem ysłowy (Górny Śląsk) Ga 9,47 9,32
Industrial (Upper Silesia) V 24,70 26,30
Sc 1,11 1,27
T A B E LA 4. Zawartość galu, wanadu i skandu w glebie z Podlasia i z Górnego Śląska oznaczona za pom ocą chromazurolu S i sterinolu w w yciągu 10% H N O3
T A BLE 4. Content o f gallium, vanadium and scandium in Podlasie and Upper Silesia soils determined using Chrome Azurol S and Sterinol in 10% H N O3 extract
Teren R egion Pierwia stek Element Nr próbki N o o f sample A nalizo wana objętość Analyzed volum e [ml] Zawartość Content [% • 10'3] Wartości średnie Mean values [% • 10‘ 3] Sr Ц95 R olniczy Ga 1 2 4,88; 4,82 (Podlasie) 2 4,28; 4,95 4,64 0,060 4 ,64± 0,29 Agricultural 3 4,43; 4,48 (Podlasie) V 1 10 0,34; 0,35 2 0,32; 0,26 0,33 0,107 0 ,33± 0,04 3 0,35; 0,35 Sc 1 5 1,04 2 0,98 0,95 0,114 0 ,95± 0,16 3 0,83 Przemysłowy Ga 1 2 4,03; 3,60 (Górny Śląsk) 2 5,10; 5,33 4,51 0,147 4 ,51± 0,99 Industrial 3 4,23; 4,75 (Upper V 1 1 24,2; 21,6 Silesia) 2 25,2; 25,4 23,40 0,078 23,40± 1,90 3 21,2; 22,5 Sc 1 5 1,10; 1,22 2 0,90; 0,88 1,02 0,125 1,0 2 ± 0 ,13 3 1,03; 0,99
Sr - w zględne odchylenie standardowe, relative standard deviation
\i95 - przedział ufności na poziom ie prawdopodobieństwa 95%, confidence interval on the 95%
72
skandu w glebie z Podlasia je st w yższa niż w glebie z G órnego Śląska i przekracza górną granicę stężeń tego pierw iastka w glebach (12 mg/kg) [Kabata-Pendias, Pendias 1993].
Z aw artość skandu i w anadu w glebie z Górnego Śląska oznaczona w w yciągu 10% H N 0 3 wynosi 1,02 ■ 10~3% Sc oraz 23,4 • 10_3% V (tab. 4) i je st porów ny w alna z zaw artością oznaczoną po traw ieniu gleby stężonym H F i H 2S 0 4 Procent przejścia skandu i wanadu z gleby do roztworu kwasu azotow ego jest równy: 91,9% - dla Sc i 94,7% - dla V, co wskazuje, że przew ażająca część skandu i w anadu dostała się do gleby w form ie zanieczyszczeń [Ostrowska, G aw liński, Szczubiałka 1991]. Zaw artość galu w glebie oznaczona w w yciągu 10% H N 0 3 wynosi 4,51- 10_3% ( tab. 4) i je st znacznie niższa od całkowitej zawartości tego pierw iastka. Procent przejścia galu z gleby do roztw oru kwasu wynosi 47,6% (rys. 1).
W przypadku gleby z Podlasia gal całkow icie przechodzi z gleby do roztw oru 10% H N Ó 3; niew ielkie różnice m iedzy wynikam i analizy w yciągu glebow ego i roztw oru H F + H 2S 0 4 m ogą być zw iązane z ew entualnym i stratam i galu w czasie operacji roztw arzania. Jest jednak m ało praw dopodobne, by całą ilość Ga zaw artą w badanej glebie stanow iły zanieczyszczenia. Należy raczej przypuszczać, że w glebie z Podlasia gal w ystępuje w form ach łatwo przechodzących do roztw oru kw asu azotow ego (V), zw łaszcza iż jeg o zaw artość je st zbliżona do średniej zaw artości tego pierw iastka w glebach. Zaw artość skandu i w anadu w glebie z Podlasia oznaczona w wyciągu 10% H N 0 3 wynosi odpowiednio: 0,95 • 10' -3% i 0,33 • 10_3% (tab. 4, rys. 2) i je st znacznie niższa od całkowitej zawartości tych pierw iastków . Procent przejścia skandu i w anadu z gleby do roztw oru 10% H N 0 3 wynosi odpow iednio: 21,7 i 6,5% . U zyskane wyniki badań w skazują, że niew ielka
В CAS-ST zawartość całkowita - total content □ ICP-AES zawartość całkowita - total content
&B CAS-ST zawartość oznaczona w wyciągu - content determined in soil extract
R Y SU N E K 1. Zawartość galu, wanadu i skandu oznaczona w warstwie ornej gleby z Górnego Śląska
FIGURE 1. Content o f gallium, vanadium and scandium determined in arable layer o f Upper Silesia soil
Porównanie zawartości galu, wanadu i skandu w glebach 73
г terenów o różnym stopniu zanieczyszczenia______________
Ga V Sc
В CAS-ST zaw artość całkowita - total content □ ICP-AES zaw artość całkowita - total content
OS CAS-ST zaw artość oznaczona w wyciągu - content determ ined in soil extract
R Y SU N E K 2. Zawartość galu, wanadu i skandu oznaczona w warstwie ornej gleby z Podlasia FIGURE 2. Content o f gallium, vanadium and scandium determined in arable layer o f Podlasie soil
ilość skandu i wanadu została w prow adzona do gleby w form ie zanieczyszczeń; przew ażająca część jest trw ale zw iązana z m inerałam i glebow ym i.
Precyzja oznaczenia w glebie zawartości galu, wanadu i skandu w w yciągu 10% H N 0 3 je st w yraźnie gorsza niż w przypadku oznaczania tych pierw iastków w roztw orze H F + H 2S 0 4. Pow odem są praw dopodobnie błędy w początkow ych etapach analizy, tj. sporządzenia wyciągów: w ytrząsania gleby z kw asem azoto w ym i odsączania pozostałości.
WNIOSKI
1. W glebie z Górnego Śląska średnia zawartość skandu, galu i wanadu jest zróżnicow ana; w zrasta w szeregu: Sc < Ga <V i wynosi odpowiednio w mg/kg: 11,1; 94,7; 247.
2. W glebie z Podlasia średnia zawartość skandu, galu i wanadu je st porów nyw alna i wynosi odpow iednio w mg/kg: 43,8; 41,7; 51,0.
3. W glebie z G órnego Śląska stężenie oznaczanych pierw iastków (z w yjątkiem skandu) je st w yższe niż w glebie z Podlasia.
4. Stw ierdzono, że przew ażającą część skandu i wanadu oraz praw ie 50% galu zaw artych w glebie z Górnego Śląska stanow ią zanieczyszczenia.
5. W glebie z Podlasia przew ażająca część skandu i wanadu jest trw ale zw iązana z m inerałam i glebowymi. Zanieczyszczenia stanow ią odpow iednio w %: 21,7 i 6,5.
LITERATURA
BU H L F., POŁEDNIOK J. 1997: Spektrofotometryczne oznaczanie skandu, galu i wanadu w liściach kapusty białej. Roczn. PZH. 48: 3 5 1 -3 5 8 .
BU H L F., POŁEDNIOK J. 1999: Zawartość skandu, galu i wanadu w glebie Górnego Śląska.
Archiwum O chrony Środow iska. 25: 117-123.
B U SIEW A., TIPCOW A W., IW A NO W W. 1982: Chemia analityczna pierwiastków rzadkich. W NT, Warszawa.
K A B A T A -PEN D IA S A., PEN D IAS H. 1993: B iogeochem ia pierwiastków śladowych. PW N, Warszawa.
K A B A T A -PEN D IA S A ., PENDIAS H. 1979: Pierwiastki śladow e w środowisku biologicznym . W ydaw nictwa G eologiczne, Warszawa.
K W A PULIŃ SK A G. 1995: A Sensitive Spectrophotometric Method o f Determination o f Gal- lium(III) U sing Chrome Azurol S and Benzyldimethyllaurylammonium Bromide. Chem. Anal. 40: 7 8 3 -7 8 9 .
K W A PU LIŃ SK A G. 1990: Spektrofotometryczna metoda oznaczania wanadu (IV) za pom ocą chromazurolu S i bromku dim etylolaurylobenzyloam oniowego. P race N aukowe U Śl. K a to w i
ce. 1119: 4 2 -4 7 .
K W A PU LIŃ SK A G., BUH L F., POŁEDNIOK J. 1993: Spectrophotometric Studies on the System Sc - Chrome Azurol S - Benzyldimethyllaurylammonium Bromide (ST) and its A pplication in Chemical A nalysis. Chem. Anal. 38: 2 0 1 -2 1 0 .
ONISHI H., B A N K S C. 1963: Spectrophotometric Determination o f Scandium with Arsenazo.
Anal. Chim. A cta. 29: 2 4 0 -2 4 8 .
OSTR OW SK A A., GAW LIŃSKI S., SZCZUBIAŁKA Z. 1991: M etody analizy i oceny w łaści w ości gleb i roślin. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa.
SH IND E V. M., KHOPKAR S. M. 1969: Rapid Solvent Extractions o f Vanadium (V ) with M esityloxide. Chem. Anal. 14: 7 4 9 -7 5 3 .
Porównanie zawartości galu, wanadu i skandu w glebach 75 z terenów o różnym stopniu zanieczyszczeni______________
FRANCISZEK BUHL, JUSTYNA POŁEDNIOK
THE COMPARISON OF GALLIUM, VANADIUM
AND SCANDIUM CONTENT IN SOIL FROM INDUSTRIAL
AND AGRICULTURAL REGIONS
Department of Analytical Chemistry, Silesian University, Katowice
S U M M A R Y
The aim o f this study was the estim ation of gallium , vanadium and scandium content in soils from industrial and agricultural regions o f Poland. The soils from U pper Silesia and Podlasie were selected for this research.
The previously w orked out [Kwapulińska 1990, 1995, K w apulińska, Buhl, P oledniok 1993] sensitive, spectrophotom etric m ethods o f Ga (III), V (IV) and Sc (III) determ ination using Chrom e Azurol S and Sterinol w ere applied in the analysis.
The obtained results (Table 1) were com pared with internal standard and Inductively C oupled Plasm a Atom ic Em ission Spectrom etry (ICP AES) techni ques (Tables 2, 3).
T he total content of gallium and vanadium in the soil o f U pper Silesia is higher than the respective figures in the soil o f Podlasie, and in the case of vanadium it exeeds the m axim um concentration found in soil under cultivation [W ąchale- w sk il9 8 8 ]. How ever, the total content of scandium in the soil from Podlasie is higher than that in the U pper Silesia soil and it exeeds the upper level concentration o f this elem ent in soils from other regions o f Poland [K abata-Pendias, Pendias
1993].
The results o f Sc, Ga and V determ ination in 10% H N 03 extracts show that
m ore than 90% o f scandium and vanadium and about 50% o f gallium have been provided to soil o f U pper Silesia in the form o f pollution. About 80% o f scandium and m ore than 90% o f vanadium in the soil of Podlasie are lastingly connected with the m inerals (Table 4, Figures 1, 2).
Praca w p łyn ęła do redakcji w czerw cu 2 0 0 0 r.
P rof. d r hab. F ra n ciszek Buhl, d r Ju styn a P o le d n io k Z a k ła d C h em ii A n a lityczn ej, U n iw e rsy te t Ś lą sk i 4 0 -0 0 6 K a to w ic e , ul. S zkoln a 9
