KRYSTYNA KONECKA-BETLEY, DANUTA CZĘPIŃSKA-KAM IŃSKA
WIEK I KSZTAŁTOWANIE SIĘ GLEB I KOPALNYCH OSADÓW ORGANICZNYCH LASÓW ROGOWA (WYSOCZYZNA RAWSKA)
Katedra Gleboznawstwa SGGW-AR w .Warszawie
WSTĘP
Badania gleb w lasach Rogowa prowadzono od roku 1950 [13, 14, 9t
6, 8]. W pracach tych podano właściwości fizykochemiczne gleb oraz sta rano się rozwiązać zagadnienie genezy płytkich utworów pyłowych, a w oparciu o wskaźniki ilościowo-jakościowe — typologii gleb.
Prowadzono także badania nad kopalnymi osadami organicznymi na tym obszarze [3, 12], stw ierdzając występowanie osadów organicznych interglacjału eemskiego.
Dalsze kopalne osady organiczne sygnalizowano [6] przy pracach nad pokrywowymi utw oram i pyłowymi. Znaleziony pod nimi torf próbow a no korelować wiekowo — choć był nieco wyżej położony — z odsłonię ciami badanym i wcześniej (rye. 1).
Rezultatem badań na tym obszarze w następnych latach było znale zienie w południowej części lasów, w uroczyskach Zimna Woda i Wilczy Dół, kilku profilów glebowych, w których spągu w ystępują organiczne osady kopalne. Na podstawie analizy pyłkowej [4] określa się je jako osady interglacjału eemskiego.
W niniejszym opracowaniu zwrócono większą uwagę na stratygrafię i wiek utworów, z których w holocenie pow stały omawiane gleby. W m ia rę bowiem postępowania badań potw ierdza się teza Różyckiego z roku
1968 o występow aniu pojezierza eemskiego na obszarze zlodowacenia środkowopolskiego.
USZTAŁTOWANIE TERENU I BUDOWA GEOLOGICZNA
Lasy Rogowa leżą na tzw. W yżynie Łódzkiej, na obszarze polodow- cowej Wysoczyzny Rawskiej, na wysokości od 210 do ±180 m nad po ziom morza. Deniwelacje terenu dochodzą do 30 m. Średnia roczna tem
-112 K. Kcxnecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska
Ryc. 1. Hipsom etria głównej części lasów N adleśnictw a Rogów
1 — profile badane daw niej, 2 — profile badane obecnie
Hipsom etry of the main part of forests of the Rogów superintendent forestry
1 — profiles exam ined previously, 2 — profiles exam ined at present
p eratu ra wynosi 7,3°C, z tym że m inimum tem peratury w ystępuje w lu tym , a m aksimum w lipcu. Średnia ilość opadów wynosi za dwudziesto lecie i580 mm z m aksim um w lipcu i m inim um w styczniu.
Wysoczyzna ta nie jest jednolita, lecz poprzecinana suchymi obecnie dolinami. Oprócz nich w ystępuje również na całym obszarze zagłębienia bezodpływowe oraz pewne obniżenia, którym i odpływały wody po ustą pieniu lodowca.
Na ukształtow anie rzeźby terenu lasów rogowskich w płynęły przede w szystkim procesy glacjalne [7, 1], w w yniku których osadzały się gliny lodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego oraz pow stały nieco młodsze piaski akum ulacji wodno-lodowcowej.
Gliny lodowcowe ,w ystępujące na ogół do głębokości 2,5 m, należą do zlodowacenia środkowopolskiego stadiału W arty. Często pod gliną w y stępują piaski różnoziarniste przechodzące w m ułki lub piaski ze żw ir kam i słabo wy sortowane, zaliczane do facji wodno-lodowcowych [1].
W niektórych profilach pod gliną stwierdzono także osady piaszczy- sto-pyłowe lub pyłowe. Osady te pow staw ały w w yniku powolnej sedy m entacji wód stojących lub o bardzo m ałym przepływie. Bardzo rzadko spotyka się także pod gliną osady piaszczysto-pylaste, przechodzące w iły pylaste, na przykład w oddziale 66 na południowym zboczu suchej doli
ny, ciągnącej się od arboretum .
Na powierzchni nieciągłych płatów gliny lodowcowej w ystępuje „b ru k ” eoliczny [2] w postaci głazów, głazików i żwirów oraz kliny zm ar-
zlinowe wypełnione m ateriałem piaszczystym. Są to osady powstałe w czasie niszczenia tego obszaru, najprawdopodobniej gleb m ineralnych eemskich w ytworzonych z gliny, w w arunkach zimnej pustyni arktycz- nej. Według Goździka zjawiska te pow stały w okresie maksymalnego zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, między interstadialem Hengello i Bollingiem.
Bezpośrednio na bruku autochtonicznym w ystępują utw ory pyłowe lub pyłowo-piaszczyste znacznie młodsze, z których w ytw orzyły się gle by w ystępujące współcześnie na powierzchni. U tw ory pyłowe, w ystępu jące w arstw ą ciągłą niezależnie od ukształtow ania terenu, zalegają więc albo bezpośrednio w stropie gliny z brukiem albo na niezbyt miąższych deluwiach piaszczystych, głównie w obniżeniach denudacyjnych. M ate riał pyłow y tych utw orów powstał w w yniku w ietrzenia mrozowego glin lodowcowych i piasków różnego pochodzenia. Powstały m ateriał pyłowy w końcowej fazie plejstocenu [5, 6] uległ eolicznemu transportow i przez
w iatr na niezbyt duże odległości. Miąższość analizowanych eolicznych utw orów pyłowych mieści się w granicach od 20 do 120 cm i jest n aj częściej objęta aktualnym i procesami glebotwórczymi.
W niektórych jednak przypadkach w obniżeniach denudacyjnych tego obszaru na bruku zalegają piaski o różnym uziarnieniu, na ogół o w zra stającej średnicy ziarna idąc ku stropowi. Piaski te pochodzą z m ateriału wyżej położonego, a niszczonego przez wody i osadzanego w niższych położeniach jako piaszczyste deluwia.
W najniższej części badanej największej suchej doliny w ystępują pia ski o różnym składzie granulom etrycznym , z pew ną domieszką żwiru, często warstw owane. Uznano je za rzeczny osad wód płynących w doli nie [1]. W niektórych częściach dolinek o powolniejszym przepływie wo
dy w ystępują piaski drobnoziarniste, w arstw owane i pyły wodnego po
114 K. Komecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska
chodzenia z domieszkami m ateriału deluwialnego ze zboczy dolinki. N aj częściej podścielone są one m ateriałem żwirowym pochodzenia wodnego. W częściach podstokowych czy w strefie tarasów można je określić jako fację deluwialno-rezydualną. Niekiedy zaw ierają w kładki utworów spły wowych w postaci resztek glin i piasków lodowcowych, które spełzają do doliny z wyższej części stoków. Można je w tedy określić jako fację rezydualno-rzeczną. W piaskach tych można niekiedy spotkać także bruki allochtoniczne. Na tarasach obecnie suchych dolinek w ystępują w spągu m ineralnych utworów pokrywowych (piaski i pyły) zbiornikowe kopal ne osady organiczne, których powstawanie określono na podstawie ana lizy pyłkowej na okres interglacjału eemskiego {4]. Na całym badanym obszarze zarówno na glinach z brukiem , jak i na piaskach fluw ioglacjal- nych w ystępują eoliczne osady pyłowe jako osady nadległe. Ich wiek określono metodą term olum inescencji1 na 13 400 ±2000 lat (Lub. n r 322).
MORFOLOGIA BADANYCH PROFILÓW
Budowa dwóch omawianych odsłonięć z osadami organicznymi z Ro gowa przedstawia się następująco (ryc. 2a i 2b):
O d d z i a ł 79, p r o f i l 2 — Uroczysko Wilczy Dół
A 0 0- 3 cm ściółka średnio rozłożona typu moder;
Ai 3- 20 cm poziom akum ulacji próchnicy barw y czarnej, utw ór pyłowy zwykły;
Л3 20- 50 (45) poziom przem ywania eluw ialny barw y słomkowej,
utw ór pyłowy zwykły;
Bt 50- 80 cm poziom iluw ialny barw y jasnobrązowej z nieliczny mi pieprzam i manganowo-żelazistymi, utw ór pyło wy zwykły.
Zmiana w arunków sedymentacji.
DAgr 80-190 cm utw ór podścielający z drobnym i zaciekami białożół-tym i i rdzawymi w formie „języków”, powodowa nych oglejeniem opadowym i pieprzami żelazisto- -manganowymi, piasek słabo gliniasty.
Zmiana w arunków sedymentacji.
D2g 190-210 cm w arstw ow any utw ór pyłowoilasty barw y szaronie-bieskiej, z widoczną domieszką substancji organicz nej. Prawdopodobnie utw ór powstały w wodzie sto jącej lub z bardzo powolnym przepływem wody (glon Pediastrum).
Zmiana w arunków sedymentacji.
1 Analizę w ykonał i w yniki opTacował dr J. Butrym z UMCS, za co autorki
HwJowa p ro filo w a Shtad g ra n u lo m e try c z n y Zaw artość substancji organicznej Profile stru ctu re S rn n u io rre tric composition Content c f organie m a tte r
Ryc. 2a. Profil 2, oddział 79 Profile 2, section 79
T k 210-215 cm torf dobrze rozłożony barw y brunatnej;
Łbv 215-250 cm łupki bitumiczne barw y czarnej, smoliste;
Gyx 250-253 cm gytia biała, silnie wapnista, zaw ierająca 51,46% wę glanu wapnia;
G y2 253-260 cm gytia szarobeżowa, zaw ierająca 6,2% węglanu w ap
nia;
Łb2 260-270 cm łupki bitumiczne (lub gytia torfowo-ilasta), bezwęg-lanowe;
Gy3 260-273 cm gytia szarobeżowa bezwęglanowa;
G7/4 273-278 cm gytia biała wapnista, zaw ierająca 35,55% węglanu
116 K. Komecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska
Budowa p ro filo w a S k ła d g ra n u lo m e îry c z n y Zaw artość substancji organ iczne j Profile s tru c tu re Granulom etric composition Content c f organic m atte r
Ryc. 2b. Profil 11, oddział 63 Profile 11, section 63
D3 278-290 cm ił pylasty silnie oglejony, barw y sinoszarej, zawie
rający 4,63% w ęglanu wapnia.
Typologicznie jest to gleba płowa właściwa niecałkowita, wytw orzo na z utw oru pyłowego zwykłego na piasku odgórnie słabo oglejonym, pod ścielona organicznymi osadami kopalnymi interglacjału eemskiego. O d d z i a ł 63, p r o f i l 11 — Uroczysko Zimna Woda
A 0 0- 3 cm ściółka dobrze rozłożona typu mull-moder;
Ai 3- 44 cm poziom akum ulacji próchnicy barw y ciemnoszarej, utw ór pyłowy zwykły;
44- 60 cm poziom z bardzo silnie zaznaczającym się odgórnie oglejeniem barw y białoszarej z ciemniejszymi cent- kami żalazisto-manganowymi, utw ór pyłow y zwy kły, ubogi w ił koloidalny;
g2B t 60-118 cm poziom z resztkam i iluwium, z bardzo silnie zazna
czonym odgórnym oglejeniem w postaci brązowych i szarobiałych zacieków, z przemieszczonym iłem ko loidalnym, utw ór pyłowy zwykły.
Zmiana w arunków sedymentacji.
Dg 118-178 cm poziom skały podścielającej barw y szaroniebieska-wobiałej, silnie oglejony, piasek luźny w spągu z większą domieszką pyłu i grubego piasku;
w 178-180 cm ciemna w arstew ka utw oru pyłowoilastego szarego, z domieszką substancji organicznej.
Przerw a w sedymentacji.
T/c 180-200 cm torf barw y brunatnej dobrze rozłożony;
200-244 cm utw ór ilasto-pylasty barw y szarej, z bardzo dużą ilo ścią substancji organicznej dobrze rozłożonej, ogle jony;
244-266 cm utw ór ilasty barw y szarej, z dużą ilością substancji organicznej. Być może utw ór od głębokości 200 do 266 cm stanowi nieco starszą od torfu fazę rozwo jową gleby mułowej, na którą u schyłku interglac- jału wkroczył torf szuwarowy;
266-286 cm w arstew ka piasku luźnego barw y jasnoszarej, z du żą ilością szkieletu (11%);
286-288 cm cienka dw ucentym etrow a w kładka iłu;
288-318 cm piasek słabo gliniasty szarożółty z dużą ilością szkie letu, być może pochodzenia wodnego.
Typologicznie jest to czarna ziemia silnie odgórnie oglejona na przej ściu do gleby opadowoglejowej na kopalnych osadach organicznych in- terglacjału eemskiego. Można by ją też nazwać próchniczną glebą opa-
dowoglejową.
D
CHARAKTERYSTYKA FIZYKOCHEMICZNA BADANYCH UTWORÓW
Obie gleby w ystępujące współcześnie na powierzchni w ytw orzyły się z eolicznego utw oru pyłowego do ±1,5 miąższości. Obie też podścielone są piaskam i słabo gliniastymi, prawdopodobnie fluwioglacjalnymi, z dużą ilością szkieletu (do 11%). Piaski te zalegają, zwłaszcza w profilu 2, na utw orach pyłowych z dużą ilością części ilastych pochodzenia wodnego,
T - Ь e l a 1 iY>-л il с i w o ś c i : ; o r p r . - , | n e r ; l o b i k o p a l r ; /c h o . i . d i w o m n i . c z n y c h or-i?. pï ï i z '- .v nr c o ś ć w ę ^ l a o r g a n i c z n e g o J o r p t i o n p r o p e r t i e s o f a o i l : ; a n d f o c u i l o r g a n i e L ; c d i : n c n t 3 a u w e l ] a : ; p!i a n d o r g a n i e c a r b o n З о з з е а ' i r p r o f i l u i n r o d d z i a ł u P r o f i l e i l o . a n d s e c t i o n No. P o z i o m g e n e t y c z n y G e ne t i e h o r i z o n G ł ę b o k o ś ć cm D e p t h pH Uh Ca Mg К Na s T V % С o r g a n i c z n y O r g a n i e С % н2о K Cl m e / 1 0 0 g g l e b y - m e / 1 0 0 g o f s o i l 2 / 7 9 A i 3 - 2 0 4 , 2 1 3 , 6 8 8 , 6 2 0 , 5 5 0 , 0 9 0 , 0 4 0 , 0 1 0 , 6 9 9 , 3 1 7 , 4 1 1 , 3 6 А з 2 0 - 5 0 4 , 3 8 4 , 0 1 4 , 6 9 0 , 2 3 0 , 0 6 0 , 0 2 0 , 0 1 0 , 3 2 5 , 0 1 6 , 3 9 0 , 3 B Bt 5 0 - 8 0 4 , 5 3 3 , 8 8 5 , 7 0 1 , 1 6 0 , 2 7 0 , 0 6 0 , 0 5 1 , 5 4 7 , 2 4 2 1 , 2 7 0 , 1 3 Г 8 0 - 1 9 0 4 , 9 9 4 , 1 8 1 , 8 7 0 , 6 6 0 , 2 9 0 , 0 2 0 , 0 2 0 , 9 9 2 , 8 6 3 4 , 6 1 n . o . D 1B1 <![ 8 0 - 1 9 0 5 , 2 3 4 , 3 4 1 , 8 0 0 , 4 7 0 , 1 3 0 , 0 2 0 , 0 2 0 , 6 4 2 , 4 4 2 6 , 2 3 n . o . d2e 1 9 0 - 2 1 0 n . o . n . o . n . o . Г! .O . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 2 , 3 5 T k 2 1 0 - 2 1 5 n . o . n . o . n . o . n . o , n . o , n . o . П0О0 n . o , n . o . n . o . 3 8 , 3 0 Ł 2 1 5 - 2 5 0 łu p к i b i. t ц:т. i с z n e b i fc u;n i n 0u s r:h a l e 9 4 0 , 3 5 GyŁGy 2 5 0 - 2 7 8 g y t i a , ł u p k i b i t u m i c z n e , gy t i n c y t t j *1, L i t u u i i n o u u o h a l o s , g y t t j a n ao . D3? 2 7 8 - 2 9 0 7 , 2 8 6 , 6 3 2 , 1 7 3 3 , 3 0 1 , 4 9 0 , 3 5 0 , 5 4 3 5 , 6 3 3 7 , 8 5 9 4 , 2 7 n . o . 1 1 / 6 3 A 1 1 0 - 2 0 3 , 7 0 3 , 5 8 1 9, 1 6 0 , 5 1 0 , 1 2 0 , 16 0 , 0 5 0 , 8 4 2 0 , 0 0 4 , 2 0 3 , 4 9 ß 1 4 5 - 5 0 4 , 5 9 3 , 8 4 3 , 7 9 0 , 1 6 0 , 0 4 0 , i J : î 0 , 0 2 0 , 3 0 4 , 0 9 7 , 3 3 0 . 1 3 Bt ß 2 8 0 - 9 0 4 , 4 6 3 , 4 3 i V 3 7 : \ ? 1 0 , 9 3 0 , ?4 0 , 1 3 3 , 5 6 1 0 , 5 3 3 3 , 8 1 0 , 1 3 f l 3 0 - 1 4 0 4 , 9 1 4 , ? 0 !39 w , 21' 0 , 0 7 0 , '..'4 0 , 0 2 0 , 3 5 2 , 9 4 1 1 , 9 0 0 , 0 8 V <[ 1 7 5 - 1 8 0 4 , 4 6 3 , 6 0 1 , 3 4 V-;0 1 , 4 3 0 , -i 7 0 , 16 8 , 0 1 9 , 8 5 8 1 , 3 2 n . o . T k ' 1 3 0 - 2 0 0 4 , 6 0 3 , 3 3 1 , 3 ^ !;, 20 1 , - 1 U , vj4 0 , 2 3 6 , 5 1 7 , 9 0 6 2 , 4 0 2 3 , 8 9 [ 2 0 0 - 2 2 2 4 , 5 2 3 , 7 9 4 9 , 9 5 2 , 9 6 0 , 7 5 0 , 2 3 0 , 1 5 4 , 1 4 5 4 , 0 9 7 , 6 5 1 1 , 1 7 А 1М I [ 2 2 4 - 2 4 4 4 , 4 8 3 , 7 0 ? 9 , 9 2 5 , 3 6 1 , 6 4 0 , 7 5 0 , 2 3 7 , 9 8 3 7 , 9 0 2 1 , 0 5 8 , 7 5 А1с 2 4 4 - 2 6 6 4 , 5 9 3 , 7 7 1 9 , 5 0 5 , 4 u 1 , 4 7 0 , 6 2 0 , 2 1 7 , 7 0 2 7 , 2 0 2 8 , 3 1 2 , 6 6 Г2С6 - 2 8 6 4 , 8 8 3 , 9 6 1 1 , o : 1 , 3 4 0 , 4 6 0 , 2 1 0 , 0 6 2 , 0 7 1 3 , 0 9 1 5 , 8 1 0 , 5 7 [ 2 8 8 - 3 1 8 4 , 9 2 4 , С 3 3 , 4 1 1 , 10 u , 41 0 , 1 3 0 , 0 6 1 , 7 5 5 , 1 6 3 3 , 9 1 0 , 2 9 n . o , - n o t d e t e r m i n o d
0 m ałej miąższości. Świadczy to o zmianie w arunków sedym entacji osa dów. Pod piaskam i czy pyłam i ilastym i w ystępują kopalne osady orga niczne interglacjału eemskiego.
W pracach wcześniejszych z tego obszaru [6, 7], w których badano
utw ory pyłowe zalegające na glinach, stwierdzono, że osadzały się one na ogłowionej i zniszczonej glebie płowej wytworzonej z gliny lodow cowej zlodowacenia środkowopolskiego z eolicznym brukiem w stropie. Badane obecnie gleby położone w suchych dolinkach zalegają głównie na piaskach fluwioglacjalnych, przykryw ających eemskie osady organi czne, wyściełające najczęściej dna obecnie suchych dolin. W ydaje się, że piaski te nie są odpowiednikiem czasowym gliny lodowcowej, lecz są nieco młodsze. Poza suchymi obecnie dolinami, czy bezodpływowymi ob niżeniami piaski pokrywowe w stropie z pyłam i spotyka się również na glinie [7]. Bruk eoliczny na powierzchni gliny, a niekiedy ślady zjawisk peryglacjalnych oraz wzbogacenie stropu gliny w ił koloidalny upoważ niają do stwierdzenia, że istniała duża luka czasowa między glebą w y tworzoną z gliny zlodowacenia środkowopolskiego a osadzaniem się pias ków pokrywowych i pyłów.
Obie gleby w ystępujące na powierzchni odznaczają się odczynem kw a śnym do głębokości występowania utworów organicznych (tab. 1) i b ra
kiem węglanów. Ich właściwości sorpcyjne są bardzo urozmaicone, bio rąc pod uwagę profile łącznie z osadami eemskimi.
Kwasowość hydrolityczna (tab. 1) jest typowa zarówno dla leśnych gleb płowych, jak i gleb opadowoglejowych z dużą ilością próchnicy. Jest ona znacznie większa w poziomie A ± profilu 11 w glebie opadowo- glejowej w porów naniu z glebą płową profilu 2. W poziomach skały pod- ściełającej kwasowość hydrolityczna zmniejsza się w obu profilach do ponad 1 me na 100 g gleby. Analizując właściwości sorpcyjne osadów interglacjalnych z dużą zawartością С stwierdzono, że poniżej torfu (głę bokość 180-200 cm) kwasowość hydrolityczna skokowo znacznie w zrasta do praw ie 50 me, a jej spadek w tej części profilu jest bardzo powolny. W profilu 2 te zależności nie w ystępują.
Wśród kationów w ym iennych dominuje wapń, a pozostałe układają się w szereg: Mg Ж > Na. Niski stopień wysycenia zasadami ( <10% )
w poziomach pyłowych Ay i A 3 lub g w zrasta do 30% w poziomach B f 1 B fg2 (resztkowy poziom iluw ialny z przemieszczonym iłem). W podście lających pyły piaskach stopień wysycenia zmniejsza się znacznie, co jest związane z mniejszą zawartością części spławialnych. W torfie reprezen tującym schyłek okresu interglacjalnego stopień wysycenia wynosi 80%, ale już w osadzie organiczno-m ineralnym spada do 7% w jego górnej
części i zwiększa się do ponad 30% idąc w głąb profilu. Udział poszcze gólnych kationów w ym iennych kształtuje się w osadach organicznych podobnie jak w glebach w ystępujących na powierzchni.
120 K. Kanecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska
Za kry terium typologiczne stosowane przy w ydzielaniu typów glebo wych przyjęto żelazo wolne i jego przemieszczenie w głąb profilu (tab. 2).
Stwierdzono, że w glebie płowej (profil 2) następuje silne uruchomienie
Z .w-ir : o óć r i żn y ci : f o rm żsi-w-.-i C o nt c r.i o f v a r i o u3 i r o n f o rm s
Nr p r o f i l u i n r o d d z i a ł u P r o f i l e ."o. s e c t i o n '.'io. J i ę b o i c o ś ć СШ P o z i o m G e n e t y c z n y ,1 t i e h o r i z o n 1:.20 - I r o n * S i o s u r e r . : v i - w a r ^ o ś c i i e - l a z a w o l n e g o do c \ i ł r ; c w i - t e -*o. % h ? . t i o o f f r e j i r o n t o t o : . i i i r o n
.i. ie: :ba p r z e - n i •; : ; z c z ’j r :i u h e l . 1, z a .voIt-.- ;;э l ' rnnA] oc -i - i o n n u m be r o f f r e e i r o n o ^ ó ł a m r o t a l ? e £0 . w o l n e f r e e F e ^ O - ^ -3 z w i ą z a n e b o un d F e 2 ° 3 2 / 7 9 3 - 2 0 *1 С, 57 0 , w 0 , 1 7 " 0 , 'J 2 0 - 5 0 A3 : . 7 1 0 , 3 3 0 , 3 3 5 3 , 5 2 , 2 0 5 0 - 3 0 1 . 5 7 0 , 3 3 0 , 6 9 5 6 , 3 2 , 2 1 о 0 - 1 9 0 х 1 0 , 4 4 0 , 10 0 , 3 4 ; 7 f 7 3 0 - l 9 0 x x | V 0 , 7 4 0 , 7 1 0 , 0 3 3 3 , 3 1 9 0 - 2 1 0 ^ 0 , 2 1 0 , 13 0 , 0 3 3 5 , 7 2 1 0 - 2 7 3 J t o r f , ; : y t i a , i : pr: i l i i t u m i c z r !C - p e a t , j y b i t u mi n o u s s h a l e s 2 7 3 - 2 9 0 » 3 6 •♦.53 1 , 1 3 3 , 4 0 2-1,34 1 1 / 6 3 1 0 - 2 0 Ai J , Ó 1 0 , j6 0 , 5 3 2 4 5 - 5 0 4 , 5 7 0 , 0 4 0 , 5 3 7 , 0 1 3 , 0 3 0 - 9 0 Bt * 2 2 , 1 4 0 , c 0 1 , 3 4 3 7 , 4 2 0 , 0 1 3 0 - 1 4 0 V 0 , 4 4 0 , 0 3 0 , 4 1 6 , 0 1 7 3 - 2 0 0 : k n . o . n . o . n . o r. .0 . 2 0 0 -2 2 2 I 0 , 7 4 0 , 1 5 0 , 5 9 2 0 , 3 > A.iS 2 2 2 - 2 4 4 J 1 1 , 3 3 0 , 1 7 1 , 2 1 1 2 , 3 2 4 4 - 2 6 6 * nc 1 , 5 0 0 , 1 6 1 , 3 4 1 0 , 7 2 6 6 - 2 8 6 1 0 , 2 8 0 , 0 5 0 , 2 3 1 7 , 3 D 2 8 8 - 3 1 8 I 0 , 3 1 0 , 0 8 0 , 2 3 2 5 , 8 x F i b r y ż ó ł t e - Y e l l o w f i b r e s 3 3 F i b r y b r ą z o w e Br own f i b r e s
żelaza i przechodzenie w form y wolne. Jednak jego przemieszcze nie nie jest zbyt duże, a liczba przemieszczania przekracza tylko nieco 2.
Natom iast w glebie opadowoglejowej uruchomienie żelaza jest mniejsze, ale za to w ystępuje bardzo silne przemieszczenie tego składnika w głąb profilu, co odzwierciedla się liczbą przemieszczenia dochodzącą do 20.
W utw orach m ineralnych i organiczno-mineralnych wykonano anali zę składu chemicznego, która charakteryzuje poszczególne utw ory, z któ rych pow stały gleby (tab. 3) pod względem chemicznym.
Analizując rozmieszczenie poszczególnych składników można zauw a żyć, że największe ilości S i02 w ystępują w piaskach ( ±9 0 do 95'%),
mniejsze w pyłach (od ±81 do 87%), a najm niejsze w m ateriale iło- w o-pylastym (±61-76%.) (ryc. За i 3b). Największe straty przy żarzeniu są charakterystyczne dla poziomów zaw ierających substancję organiczną.
T a b e l a 3 A n a l i z a c a ł k o w i t a G l e b y - Го c a l a n a l y s i s o f я с х 1 Nr p r o f i l u i n r o d d z i a ł u P r o f i l e No., s e c t i o n No. Gł ębo k o ś ć СП De pth Poziom .gene ty c zn y Gene t i e h o r i z o n S t r a t y p rz y ż a r z e n i u I g n i t i o n ' l o s s S i 0 2 ? e 2° 3 A i 20 3 CaO :/g0 K~0c p205 % 2 /7 9 3 -2 0 A 1 4 , 7 3 3 5 , 3 0 0 , 5 7 5 , 1 7 C, 14 0 , 2 5 1,64 0 , 0 7 2 0 -5 0 А з 2 , 4 2 3 7 , 2 9 0 , 7 1 5 , 4 7 0 , 1 4 0 , 2 3 1,7 4 0, 06 4 50- 80 3 t 2 , 7 5 3 3 , 3 4 1 , 5 7 b, 96 г 0 , 3 а 0 , 3 6 2 , 4 0 0 , 0 6 3 5 0 - l 9 0 x 0 , 5 2 5 5 , 1 7 0 , 4 4 2 , 16 0,63. 0 , 2 3 0 , 5 4 0 , 0 1 0 3 0 - 1 9CXX V 1 , , 6 9 5, 2 7 0 , 7 4 2,C5 ül:id 0, 17 0 , 3 2 0 , 03 1 190 -21 0 1 7 , 3 2 76,96 0 , 2 1 6,90 1,22 0 , 5 1 4 , 3 4 0 , 03 8
2 10 -2 7 8 J c o r f , i upKi biti;irr.iczne, £ 7 t i a “ pe■at, bit**aiir.ou3 sj h a l e s , g y t t j a 2 7 3- 2 90 D3S 1 6 , 2 5 6 3 , 5 2 4 , 5 3 7, 84 3 , 2 3 0 , 6 0 3,b2 0 , 09 5 1 1 /6 3 10- 20 A 1 10 ,2 7 81 ,1 9 0 , 6 1 4, 27 c , 3 3 0 , 2 1 2 , 2 3 0, 09 0 45 -^ 0 '3 1 1,69 8 6 , 3 7 0 , 5 7 6,96 0, 49 0 , 3 0 3 , 3 0 0 , 0 2 7 3 0 - 5 0 З4.62 3 , 4 4 3 4, 0 0 2 , 1 4 5 , 5 5 0 , 5 9 0 , 4 3 3 , 5 4 0, 102 130 -14 0 V 0 , 3 9 9 0, 2 5 0 , 4 4 2 , 1 0 2 ,6 2 0, 46 1,36 0 , 0 1 5 130-20 0 "к с с- r f peat 2 0 0- 2 2 2 ] 2 3 , 0 5 6 4, 3 5 0 , 7 4 2 , 5 7 3 , 73 0 , 5 1 3, 60 0 , 0 5 0 > A ' i 22 2 -2 4 4 J 1 19,44 6 1,3 9 1, 3 3 7 , 6 3 4, 62 1 , 0 3 4, 3 3 0 , 0 5 0 24---26Ó A 1° 5 , 3 2 7 6, 2 2 1, 5 0 3, 38 2 , 3 7 0 , 9 3 4, 3 6 0 , 0 4 0 2 6 6 -2 6 8 i 1,^ 5 8 7 , 1 5 0 , 2 3 3,14 3,01 0 , 6 3 2 , 7 6 0 , 0 3 2 23 6 - 3 1 3 j 1,38 9 1 , 5 3 0 , 3 1 3 , 50 G ,2 3 0 , 2 3 1,36 0, 02 8 X r i h r y i ó i t s - i - 1 1 ow f i b r e s УСХ.l i o r y ar.■„■z owe - s.vn - i o r e :
Rozmieszczenie pozostałych składników ogółem jak żelazo, glin, wapń, magnez, potas i fosfor, w glebach występujących na powierzchni jest związane z przebiegiem procesów glebotwórczych. Przy rozmieszczeniu składników w profilach większą rolę odgrywa proces odgórnego ogleje- nia, który decyduje w dużej mierze o migracji głównie żelaza do warstw głębszych. Również w tym układzie przemieszczony jest w pewnym stop niu wapń i magnez, a nawet fosfor. Rozmieszczenie składników w głęb szych poziomach, czyli w materiale pod osadami organicznymi intergla cjalnymi w profilu 2 i osadami organiczno-mineralnymi interglacjalnymi w profilu 11 zależy od zawartości substancji organicznej, od typu gospo darki wodnej i w pewnym stopniu od składu granulometrycznego.
FRAKCJONOWANA ANALIZA SUBSTANCJI ORGANICZNEJ W GLEBACH I KOPALNYCH OSADACH ORGANICZNYCH
Analizę związków organicznych przeprowadzono metodą Duchaufoura i Jacquin. Substancję organiczną z poziomów А у oraz torfu (głębokość 210-215 cm) i pierwszej warstwy łupków bitumicznych (głębokość
122 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska
Ryc. 3a. Profil 2, oddział 79 Profile 2, section 79
215-220 cm) profilu 2, oddział 79, rozdzielono w mieszaninie bromoformu i alkoholu etylowego o gęstości 2 na frakcję wolną i związaną. Badane poziomy różnią się zasadniczo udziałem frakcji lekkiej i związanej (tab. 4 i 5).
Poziom Ai gleby płowej (profil 2) składa się głównie z frakcji zwią zanej, która zawiera około 9 Г0/» węgla ogółem. Natomiast we frakcji wol nej zakumulowane jest tylko około 8% węgla ogółem. Znaczna część wę gla frakcji związanej w ystępuje w postaci humin, które stanowią ponad 50°/o węgla ogółem. Udział węgla kwasów fulwowych jest znacznie w ięk szy niż węgla kwasów huminowych, co jest charakterystyczne dla gleb płowych. H umifikacja substancji organicznej jest bardzo
zaawansowa-Rye. 3b. Profil 11, o-ddział 63 Profile 11, section 63
na — stopień hum ifikacji wynosi ponad 95. Stosunek kwasów humino- w ych do fulwowych kształtuje się poniżej 1.
Poziom akum ulacyjny próchnicznej gleby opadowoglejowej w profilu 11 zawiera substancję organiczną o nieco odmiennym składzie. Większy jest udział frakcji wolnej — 11,3%. We frakcji tej zgromadzone jest ponad 50% węgla ogółem. F rakcja związana, której zawartość wynosi 88%, akum uluje zatem mniej niż połowę węgla ogółem. W obu frak cjach — wolnej i związanej — jak i w całej glebie nieznacznie p rzew a żają kwasy huminowe, przy czym we frakcji wolnej jest nieco więcej kwasów huminowych, tzw. brunatnych (Щ — I ekstrakcja) niż kwasów hum inow ych szarych (H2 — II ekstrakcja). Natomiast we frakcji
związa-Z z. w a r t c . i ć r i ' i n y c h f o r m z r i ą y . kow p r ó c h n i c z n y c h o z n a c z o n y c h m et o : 1. .-4 jJuchauf лиг а 1 Ласq u i n
C o n t e r ^ o f v a r i o-.:3 f o r m s o f humus co mp ounds d e t e r m i n e d by t h e mo thod o f J!:ich;m.fci;r mid J a c q u i n
T a b o 1 a 4 ITr p r o f i l u 1 n r o d d z i a ł u P r o f i l e N o . a n d a e c t i o n •No. P o z i o m g e n e t y c z n y G e n e t i c h o r i z o n G ł ę b o k o ś ć СШ D e p t h l i c z i a ł f r a k c j i S h a n o f T r a c t i o n s 1 ' o d z i a ł w ę g l a w p r o c e n c i e w ę g l a o g ół .:ira - D i v i s i o n o d c a r b o n i n % o f t o t a l c a r b o n С f r a k c j a w o l n a f r e e f r a c t i o n f r a k c j i a z w i ^ a -ana b o u n d f r a c t i o n % T o t a l С w o l n j j % f r e e z w i ą z a n e j % b o u n d С we f r a k c j i % С i n f r a c t i o n I с k s t r a k c j a 1 s t e x t r a c t I I e k s t r a k c j a U n d e x t r a c t R С л э f r a k c j i С i n f r a c - t i o n T e кз t r a k c j a 1 s t e x t r a c t 1 1 с k s t r a k c j a U n d e x t r a c t I I I e k s t r a k c j a I ï l r d e x t r a c t h u r c i n j К h u a u o P 1 " i * 2 H2 P .j H 3 P 4 U4 P 5 H5 2 / 7 9 A 1 3 - 2 0 t o r f 1 , 3 6 0 1 . 1 9 9 0 , 0 1 8 , 4 6 1 , 9 9 0 , 8 0 0 , 3 7 0 , 6 6 4 , 5 6 9 1 , 5 4 1 5 , 3 7 3 j 0 ; ; 2 , 3 5 6 , 2 5 6 , 6 9 3 , 3 3 5 3 , 6 5 p e a t 2 1 0 - 2 1 5 3 3 , 3 0 4 9 3 , 6 3 1 , 3 2 9 9 , 8 5 2 , 0 1 9 , 6 0 0 , 2 4 1 6 , 4 2 7 1 , 5 0 0 , 1 5 - - - - - - -ł u p k i b i t u m i c z b i t u m i -n o u s s h a l e s 2 1 5 - 2 2 0 4 0 , 3 4 5 9 7 , 0 3 2 , 1 7 9 9 , 9 2 1 , 5 7 0 , 7 6 1 , 4 5 0 , 9 1 9 5 , 2 3 0 , СО “ ■ - “ - - -1 -1 / 6 3 A i 10 - 2 0 3 , 4 9 0 1 1 , 3 2 8 8 , 6 3 5 5 , 6 4 6 , 5 6 5 , 7 9 1 , 4 6 4 , 6 4 3 7 , 1 9 4 4 , 36 8 , 0 6 6 , 33 2 , 4 1 4 , 1 8 1 , 6 6 5 , 7 0 1 5 , 2 2 F r a k c j a w o l n a < g ę s t o ś ć 2 < f r a k c j a z w i ą z a n a F r e e f r a c t i o n < d e n s i t y 2 < b o u n d f r a c t i o n - k w a s y f u l w o w e - k w a s y h u m i n o w e - ' i . . . - Hi . . . - - f u l v i e a c i d u r - h u m i c a c i d s H - h u r a i n y - n i e w y e k s t r a h o w a n a c z ę 3Ć w ę g l a f r a k c j i z w i ą z a n e j H - h i m i n e o - n o n e x t r a c t e d p a r t o f c a r b o n o f b o u n d f r a c t i o n R - r e s i d u u m - n i e w y e k s t r a h o w a n a c z ę ś ć wę,:;; l a f r a k c j i w o l n e j R - r e s i d u u n - n o n e x t r a c t e d p a r t ; o f c a r b o n o f ' f r e e f r a c t i o n I e k 3 t r a k c j a r o z t w o r e m 0 , 1 M Ka4 P 2 0 j + 7,5?«■ Ka 2 S0 o pH = 7 1 s t e x t r a c t - w i t h t h e s o l u t i o n o f 0 . 1 M Na 4P2 ° 7 *• 7 . 5 % Na?5 0 , o f pH - 7 I I e k s t r a k c j a r o z t w o r e m 0 , 1 U N a . ï , 0 - o pH = 9 ,3 - U n d e x t r - . c t - w i t h t h e s o l u t i o n o f (3 . 1 M B a , P2 0 7 , o f pli •• 9 ,8 I I I e k s t r a k c j a r o z t w o r e m 0 , 1 M NaOH - l l l r d e x t r a c t i o n - w i t h t h e 3 0 .l u t i o n o f 0 « 1 N NaOH
vyozn.: zc..'izïtcâ6 poszczogólnych grup r.wiązków próchnicznyoh oraz sto su n ek w ęgla kwasów huminowych / С „ / do w ęrla kweoów fulwowych /С р/ i s to p ie ń h u m ifik a c ji
Gej: o f co n te n te o f p a r tic u la r groups o f hiunue compounds and r a t io o f oarbon o f humic a c id s /С „ / t j carbon o f f u l v i c a c id s /Су / and the h u m ific a tio n degree
Hr p r o f il u i nr od d ziału P r o f i le tio. and Poziom gene tyczny G enetic horizon Głębokoćd cm U d zia ł fr a k c ji Chare o f f r a c t io n s o g ó łe aс % i o t a l
U d ział w ęgla p o szczeg ó ln y ch f r a k c j i w p ro cen cie węgla ogólnego Share o f carbon o f p a r tic u la r f r a c tio n s
in % o f t o t a l carbon CH/C* S to p ie ń h u m ifi-k a c ji H um ifi c a tio n
Zawartość w ęgla poszczególn yoh f r a k c ji w stosunku do masy g le b y - % C ontent o f carbon o f p a r tio u la r fr a o tio n s
In r e l a t i o n to the e o l l bulk - % wolr.oj zw iąza
na j fr a k c ja wolna froe fr a c tio n fr a k c ja związana bound fr a c tio n fr a k c ja wolna fr e o fr a c t io n fr a k o ja związana bound f r a c tio n s e c tio n
Mo. • De:?th fro o Ä bound % R V ? 2 h1+u2 W ? 5 ii3 + v H5 huminy 11 degree В V P2 H1+H2 5 H3+H4+ H5 huminy H 2 /7 9 Я1 3 - 2 0 t o r f 1*19 33,81 1,36 4, % 2 ,3 6 1 ,54 24,41 13,45 53,68 0 ,5 5 9 5 ,4 4 0 ,0 6 0 ,0 4 0 ,0 2 0 ,3 3 0 ,1 8 0 ,7 3 peat ;i8 , ÊÛ 1 j 32 3 0 , ;o 71; 53 о рг 2 6 ,0 2 _ П 1Ц — 11,56 23,42 27,42 0 ,8 6 9 ,9 7 - n 210-215 U 1 1 Э — łu p k i b it u miczna 9 7 ,3 3 о ц 7 40,3-1 9 5 ,2 3 Т По 1,67 П ПЯ _ w П 4 ,7 7 38,41 1,22 0 ,6 7 м А ЛО „ b itu - p i ł -1, Uł 00 minous s h a le s 215-220 11/63 A1 10 - 20 11,32 6 3,68 3,4 9 3 7,19 0 ,0 2 10,43 12,93 16,21 15,22 1 ,2 7 62,01 1 ,3 0 0 ,2 8 0 , 36 0 ,4 5 0 ,5 7 0 ,5 3
Frakcja wolna < g ę st o ść 2 •< fra k cja 2: ;via z an a - r'ree fra c tio n < -d e n sity 2 < bound fr a c tio n P 1 . . . 5 - kwaüy fulwowe
l U - 3
- fu l* .ic a cid и V . . 5 - kwasy hurainowe - “ 1 a. . ‘Гh u cic acida
ł! - huminy - n ie wyekstrahowana cz çù ô w^.'Da frak cj i zwiftz .mej H - huiaines - non extracted part o f carbon o f bound f r a c tio n R - rosid uua - n ie wyekstrahowana czę^ć węgla fr a k c ji wol r e j - R - reaiduum - n on cxtracted part o f ca rbon o f free fr a c t io n
I e k a tra k cja - rostworen 0,,1 M :.:a4P2 °7 + fr Na .50 о 1-..Ч= 7 - Tat су.tr a c t - with the soTut ion o f 0 .1 M Ka4P2°7 + 7.b* Na23 0 . o f pH = 7 I I e k str a k c ja - ruz tworem eJ,1 IC NaPpO^ 0 pii - ;,ći - lin d ex traci; - with ti.e a o lu tio n o f 0 .1 Ы Na P20 7» o f pH « 9. 3
126 K. Kaneoka-Betley, D. Czępińska-Kamińska
nej w yraźnie przew ażają kw asy huminowe szare (H4 + Н5 — II i III ekstrakcja).
Znaczna część węgla w tym profilu w ystępuje w postaci nie zhum i- fikowanej, jako reziduum — około 37%, a stopień hum ifikacji jest, jak na gleby m ineralne — stosunkowo niski, bo około 63%. Stosunek kw a sów huminowych do fulwowych jest wyższy od 1.
Zaobserwowane różnice w składzie frakcyjnym substancji organicz nej poziomów Ay świadczą o odmiennym kierunku procesów glebotw ór- czych, kształtującym obie współczesne gleby. Czynnikiem ograniczają cym hum ifikację w profilu 11 są inne stosunki wodne, związane z odgór nym oglejeniem przyśpieszającym usuwanie żelaza (bardzo mała ilość że laza wolnego) oraz nieco mniejsza zawartość części spławialnych, a wśród nich części koloidalnych.
Poziomy kopalne odznaczają się występowaniem substancji organicz nej o zupełnie innym charakterze w porów naniu z poziomami w ierzch nimi. Przede w szystkim frakcja wolna stanowi w nich 98,8% (torf) i 97,8% (łupki). Udział frakcji związanej jest zatem znikomy. P raw ie cały węgiel w ystępuje we frakcji wolnej, natom iast węgiel frakcji zwią zanej stanowi zaledwie ułamek procentu ogólnej zawartości węgla. Sto pień hum ifikacji w poziomie torfow ym (być może jest tu już mursz) w y nosi tylko około 28'%. Stosunek СКц do СKF kształtuje się powyżej 11. O stosunkowo dużym zaawansowaniu przem ian związków próchnicznych w tym poziomie świadczy jednak w yjątkow o duża przew aga kwasów h u minowych we frakcji wolnej w porów naniu z kwasami fulwowymi, przy czym znacznie więcej jest kwasów huminowych tzw. szarych (II ekstra kcja). Nie można wykluczyć w przem ianach związków organicznych udzia łu diagenezy oraz w ieku tych utworów.
W poziomach łupków bitumicznych nieco ponad 95% ogólnej ilości węgla w ystępuje w postaci nie zhumifikowanej, czyli w reziduum. W śród związków próchnicznych właściwych przeważa węgiel kwasów fulwowych nad kwasami huminowymi. Stopień hum ifikacji jest bardzo mały — oko ło 5%, a stosunek С ku do С kf wynosi poniżej 1.
Można przypuszczać, że w poziomie łupków proces dalszych przem ian substancji organicznej postępował bardzo powoli w środowisku w odnym lub, być może, został zahamowany w w yniku bituminizacji.
Na podstawie chemicznego składu substancji organicznej z intergla- cjału eemskiego i współczesnej można wnioskować o odmiennych w arun kach środowiska, w jakich się one tw orzyły oraz o dużym wpływie dia genezy na utw ory starsze, interglacjalne.
WNIOSKI
1. Na obszarze lasów Rogowa w suchych dolinach i obniżeniach te renow ych stwierdzono występowanie kopalnych osadów organicznych. Analiza pyłkowa pozwala na ścisłe określenie, że pow stały one w in ter- glacjale eemskim.
2. W stropie badanych osadów organicznych w ystępują utw ory py- łowo-ilaste o małej miąższości oraz piaski fluwioglacjalne znacznie młod sze. Te ostatnie pow stały najprawdopodobniej po okresie maksymalnego zasięgu zlodowacenia vistulian (bałtyckiego).
3. Na osadach piaszczystych w ystępują utw ory pyłowe pochodzenia eolicznego, które datowano metodą term olum inescencji na 13 400 ±2000 lat.
4. Z eolicznych utw orów pyłowych osadzonych w końcowej fazie plejstocenu pow stały gleby w ystępujące obecnie na powierzchni. Począ tek ich pow staw ania mógł się rozpocząć już w interstadiale A ller0d, a być może dopiero w holocenie.
5. Na podstawie wykonanej analizy frakcjonow ania związków orga nicznych można wnioskować o odmiennych w arunkach środowiska, w ja kich tw orzyły się współczesne w arstw y próchniczne i kopalne osady orga niczne. Nie można również wykluczyć w pływ u diagenezy na przem iany związków organicznych oraz w pływ u wieku tych utworów.
6. Osady organiczne w ystępujące na głębokości ± 2 m od powierzchni współczesnej gleby w pływ ają w dużym stopniu na kształtow anie się gleb aktualnych, zmieniając stosunki wodno-powietrzne oraz właściwości che miczne.
LITERATURA
![1] B a r a n i e c k a M.D., J a n c z y k - K o p i k o w a Z.: Sytuacja geologiczna
eem skich osadów interglacjalnych obszaru lasów rogowskich (Wysoczyzna R a wska). M aszynopis, Inst. Geologiczny, W arszawa 1983.
[2] D y l i k J.: Sur les chengesm ente clim atiques pedant le deriére période froide Report of the VIth Inter. Congress on Quaternary, vol. 4, 1964.
Ç3] D y l i k J.: Główne elem enty paleografii m łodszego plejstocenu Polski Środ kow ej. W: Czwartorzęd Polski, Warszawa 1967.
[4] J a n c z y k - K o p i k o w a Z.: Analiza pyłkow a osadów interglacjału eem skie go z Rogowa, Rocz. glebozn. w tym numerze, str. 143.
[5] K a r a s z e w s k i W.: Pokryw ow e utwory pyłow e w Polsce środkowej (naj m łodszy less). Kwart. geol. 16, W arszawa 1972.
|[6] K o n e c k a - B e t l e y K., M a j s t e r k i e w i c z T.: Geneza gleb w ytw orzo
nych z pokrywow ych utw orów pyłow ych Polski Środkowej. Rocz. glebozn. 24, 1973, 2.
(7] K o n e c k a - B e t l e y K., C z ę p i ń s k a - K a m i ń s k a D.: Typologia gleb w ytw orzonych z płytkich utworów pyłow ych W ysoczyzny Skierniew ickiej.
128 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska
[8] K o n e c k a - B e t l e y K., C z ę p i ń s k a - K a m i ń s k a D.: Kopalne osady or
ganiczne w lasach Rogowa jako w skaźniki przemian środowiska. Rocz. glebozn, w tym numerze str. 131.
[9] K u c a b a S.: Gleby. W: Arboretum w Rogowie, PWRiL, Warszawa 1966. {10] R ó ż y c k i S.Z.: Zmiany zasięgów pojezierzy w Polsce w czasie
interglacja-łów . Prz. geogr. 60, 1968, 2.
,{11] R ó ż y c k i S.Z.: Plejstocen PoLski Środkowej. PWN, Warszwa 1972.
[12] S o b o l e w s k a M.: W yniki bądań paleobotanicznych nad eem skim i osadami
z Józefowa na W yżynie Łódzkiej. Biuletyn P eryglacjalny 15, Łódź 1966. [13] U g g l a : H.: Badania glebow o-siedliskow e na terenie leśnictw a Strzelna do
św iadczalnych lasów SGGW. Skierniew ice 1950 (maszynopis).
[14] U g g l a H.: G leby leśnictw a Strzelna Lasów D oświadczalnych SGGW. Sylw an 1958, z. 1.
Wpłynęło do Reda kcji 9.IX.1983
К . К О Н Е Ц К А -Б Е Т Л Е Й , Ч Е М П И Н Ь С К А -К А М И Н Ь С К А ВОЗРАСТ И ОБРАЗОВАНИЕ ПОЧВ И ПОГРЕБЕННЫХ ОРГАНИЧЕСКИХ ОТЛО ЖЕНИЙ РОГОВСКИХ ЛЕСОВ (РАБСКАЯ ВОЗВЫШЕННОСТЬ) Кафедра почвоведения Варшавской сельскохозяйственной академии Резю ме Различные исследования современных почв и погребенных органических отложений на площади Роговских лесов позволили точно определить их возраст. Пыльцевый анализ погребенных отложений позволил определить их как эмские межледиковые. Указанные отложения встречаются в сухих долинах и понижениях площади, где залегает прерывистым покровом валунная глина центрально-польского оледевения, стадиала Варты. В кровле органических отложений в сухих долинах выступают в первую очередь флю- виогляциальные пески. Они образовались по всей вероятности в период максимальнодо распространения балтийского (вислинского) оледенения. Вся площадь лесов покрыта пыле ватыми отложениями эолового происхождения, датированными по методу термолюмине сценции на 13 400±2000 лет. Из указанных отложений конечной фазы плейстоцена образо вались современные почвы. Начало их образования могло иметь место уже в межстадиале Аллерёд, а может быть только в голоцене. В типологическом отношении это поверхностно оглеенные почвы с большим коли чеством органического вещества, а иногда оглеенные черные почвы или псевдоглеевые лес- сивированные (палевые) почвы. На основании анализа фракционирования органических соединений в современных по чвах и погребенных органических отложениях было установлено влияние диагенеза и воз раста на характер органического вещества. Погребенные органические отложения высту- пающые на глубиние 2 ± М от поверхносньт, влияют на формирование современныхпочь и изменяют асрацюстых точв.
K. KONECKA-BETLEY, D. CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA
AGE AND FORMATION OF SOILS AND FOSSIL OGRANIC SEDIMENTS OF ROGÓW FORESTS (RAWA UPLAND)
D epartm ent of Soil Science, Agricultural U niversity of Warsaw
S u m m a r y
M anifold investigations o f contemporary soils and fossil sedim ents of the Ro gów forests enabled to determ ine precisely the age o f these form ations. On the basis of the pollen analysis o f fossil organic sediments they w ere defined as Eem interglacial. These sedim ents w ere found in dry valleys and area depressions among discontinous patches of boulder loam of the Central-Polish glaciation, of the Warta stage.
That are, first of all, fluvioglacial sands, which occur in the ceiling of organic sedim ents in dry valleys. They developed most probably in the period of the m axim um Vdstulian (Baltic) glaciation range. The surface of the w hole forest area is covered w ith silty form ations of aeolic origin, dated by the therm olum inescence method for 13 400 ± 2000 years. Contemporary soils developed from these form ations were sedim entend in the final phase of pleistocene. Their developm ent start could
take place as early as in the Aller0d interstage and possibly even in holocene only.
Typologically these are by now superficially gleyed soils with a considerable amount of organic substances (matters), sam etim es as w ell blach gleyed soils and lessivé pseudogleyed soils
The analysis of fractionation of organic compounds in contemporary soils and fossil organic sedim ents has proved the effect of diagenesris and age on the character
of organic matter. Fossil organic sedim ents occurring at the depth o f ± 2 m from
the surface considerably affected the form ation o f present soils, w h ile changing, first of all, w ater and air relations.
Prof. dr hab. Krystyna Konecka-Betley Katedra Gleboznawstwa SGGW-AR Warszawa, и l. Rakowiecka 26
