K R Y S T Y N A K O N E C K A -B E T L E Y , H E N R Y K M A R U S Z C Z A K
R O Z W Ó J H O L O C E Ń S K IE J P E D O G E N E Z Y W W Y M O K A C H O B S Z A R Ó W L E S SO W Y C H O K O L IC L U B L IN A
K a te d ra G le b o z n a w stw a S G G W w W a rs z a w ie Z a k ła d G e o g ra fii F iz y c z n e j i P a le o g e o g ra fii U M C S w L u b lin ie
W S T Ę P
Na w yżynach lessowych Polski SE można w yróżnić trzy zasadniczy typy rzeźby: 1) zboczy dolin i stoków o większych deniw elacjach i nachyleniach z licznym i w ąw ozam i; 2) stoków łagodniejszych, urozm aiconych suchym i d o li nami erozyjno-denudacyjnym i; 3) powierzchni tarasowych i w ierzchow ino w ych z małymi zagłębieniam i bezodpływowym i.
Formy urozm aicające rzeźbę w trzecim typie są wprawdzie niew ielkie, ale p o w o du jądo ść istotne zróżnicow anie warunków m ikro-hydro-klim atycznych. W oda grom adząca się okresow o w większych zagłębieniach, w latach w ilgot nych w znaczniejszych ilościach, powoduje “w ym akanie” upraw rolnych. D latego też zagłębienia takie w różnych okolicach W yżyny Lubelskiej w yró ż niane są pod nazw ą w ym oków (M aruszczak 1954).
Zw iększone ilości wód filtrujących w obrębie wym oków pow odują przy śpieszenie i spotęgow anie procesów ługowania górnych poziom ów g lebo wych. Spośród gleboznaw ców polskich jako pierwszy zwrócił na to uwagę Tom aszew ski (1930). Na podstawie szczegółow ych badań przeprow adzonych w północno-zachodniej części W yżyny Lubelskiej stw ierdził on, że w zagłę bieniach terenu (wym okach) gleby w yróżniają się znacznie większym zaaw an sow aniem procesu bielicow ania. Opisy i ryciny przedstaw ione przez tego autora dajązgeneralizow any obraz profliów glebowych. M ożna podkreślić, iż ujm ow ał on łącznie - pod nazw ą “warstwy próchniczej” - pierwotny poziom hum usow y z przykrywającym i go warstwam i deluw iów glebow ych.
Bardziej szczegółow y obraz zróżnicowania gleb na powierzchniach w ierz chow inow ych, urozm aicony wym okam i, przedstawił M aruszczak (1972),
kto-154 K. Konecka-Belley, H. Maruszczak
ry w yraźnie oddzielił pierwotny poziom hum usowy od przykryw ających go deluw iów . W o brębie den w ym oków , poniżej pokryw y d eluw ialnej, w y ró ż nił on w y stęp u jące in situ poziom y: hum usow y i przem yw ania, a następnie g ó rn ą część poziom u iluw ialnego ze zw ięk szoną zaw arto ścią próchn icy (M aru szczak 1972, s. 110). T ego typu podpoziom y ilu w ialno-h um usow e w y ró ż n ia n o od daw na, ale w piaszczystych glebach b ielicow y ch . Od m o m entu ukazania się drukiem IV w ydania System atyki G leb P olskich p o z iom ilu w ia ln o -p ró c h n ic z n y w y d zielo n o także w glebach b ru n atn y c h k w a śn y c h b ielic o w an y c h . W e w sp ó ln y m op raco w an iu M aru szczak a i U ziaka (1978) w y ró żn iono w dnach w ym oków gleby płow e o d gó rnie o g lejo n e o raz ich odm ianę “n adbudow aną” m łodym i deluw iam i h u m u so w ym i. G leby w w ym okach okolic Sandom ierza opracow ali w roku 1987 C zarneck i i L ew arto w ska-U rbań sk a. S tw ierdzili oni, że w rejonie w y stę p o w ania licznych w y m okó w d o m in u ją gleby brunatne w łaściw e, które w dnach w y m o k ó w w y stęp u ją w odm ianie "nieco zred u k o w an ej” . W obrębie w iększo ści w y m o k ów taka odm iana je st ju ż w postaci su bfosyln ej, p rzy krytej glebam i d eluw ialnym i brunatnym i lu b czarn o ziem n y m i. N ależy p o d k reślić , że w o p rac o w an iu C zarn eck ieg o i L ew arto w sk iej-U rb ań sk iej (1987) zaznacza się tendencja łącznego ujm ow ania poziom ów A o raz górnej części В z su b stan cją o rg aniczn ą w obrębie den w ym o k ó w ja k o m o rfo lo g iczn ie je d n o lite g o poziom u A. W ynikało to zapew ne z założenia, że na dnie w y m ok ów w ystępow ały pierw otnie gleby brunatne, a nie płow e. W k onsek w en cji pom ijane były oznaki obecności w tych po ziom ach ogle- je n ia o p ad o w eg o i poziom u przem yw ania.
W dyskusjach prow adzonych przy odsłonięciach gleb w ytw orzonych na dnie w ym oków zarysow ała się także inna tendencja interpretacyjna w y róż nionego przez M aruszczaka podpoziom u iluw ialno-hum usow ego. P ropono w ano w ięc rozpatryw anie tego poziom u jako odrębnego poziom u hu m u sow ego, w ytw orzonego na pierw otnej brunatnej glebie leśnej (m. in. pogląd K. K oneckiej-B etley). Przy takiej interpretacji pod m łodym i antro p o g en icz nym i deluw iam i w obrębie dna w ym oków w ystępuje kom pleks glebow y z dw om a odrębnym i poziom am i hum usow ym i (starszy nałożony na p ierw o t ną glebę leśną i m łodszy, rozw inęty na produktach naturalnej denudacji i aku m ulacji starszych deluw iów ). Taka interpretacja naw iązuje do w y su w a nej od daw na przez niektórych autorów rosyjskich koncepcji w ystępow ania “ po w tó rn y ch ” (drugich) poziom ów hum usow ych w glebach holoceńskich (C zerkinskij i in. 1987).
R óżna interpretacja gleb w y stępujących w obrębie dna w ym o k ó w i w sam ych w y m o k ach skłoniła do podjęcia d ok ładniejszych badań. Celem ich była próba w yjaśnienia genezy i w ieku poziom ów g enety czny ch gleb w y stę p u ją c y ch w ob rębie w ym oków . B adania takie m o g ą się ró w n ież p rzy czy n ić do rekonstrukcji przebiegu pedogenezy na ob szarach w y stę p o w ania n ajm ło d szeg o lessu, a co za tym idzie do w yjaśnienia zró żn ico w an ia ty p o lo g iczn eg o gleb.
B A D A N E STANOW ISKO I METODA OPRACOW ANIA
Profil glebow y badany w 1988 r. w zachodniej dzielnicy Lublina - Czuby w y stęp o w ał w obrębie dna w ym oku znajdującego się w strefie łagodnego skłonu w ierzchow iny, dzielącej dolinę B ystrzycy rozciągającą się po stronie południow o-w schodniej i dolinę potoku M otyczanka po stronie północno- w schodniej (M otyczanka - potok uchodzący do C zechów ki, lew ego do p ły wu B ystrzycy). W edług podziału fizyczno-geograficznego, profil leży na P łasko w y żu N ałęczow skim , stanow iącym północno-zachodni subregion W yżyny Lubelskiej. Teren pokryty jest tutaj ciągłą pokryw ą lessów m łod szych o m iąższości 10-15 m; pod nią w ystępują starsze utw ory czw arto rzę dow e lub podłoże w postaci w ęglanow ych skał górnokredow ych. N ależy p odkreślić, że budow a podłoża jest w tym przypadku nieistotna. Z badań M aruszczaka (1972, 1985) w ynika bow iem , że pow stanie w ym oków z w ią zane je s t ściśle z końcow ym i fazami akum ulacji lessów m łodszych oraz z ich ep igenetycznym przekształceniem .
W ykonany przekop drogowy przecinał kilka wym oków. Do badań szcze gółow ych w ybrano przekrój w punkcie na wysokości 222 m n.p.m. o w spó ł rzędnych: szerokość 51°14’3 3 ” N, długość 22°29’18” E. Układ w arstw (rys. 1) św iadczył o całkow itym zapełnieniu młodymi deluwiam i w ym oku o śred nicy około 30 m i pierwotnej głębokości do 1,0-1,5 m.
Opis profilu w środkowej części wymoku (głębokość w centymetrach) a) 0-25 Poziom orny pyłowy o barwie 10YR 4/2
b) 25-50 U tw ór pyłowy o barwie 10YR 4/4; warstwy a+b stanow ią górną, m łodszą część “w ypełnienia” wymoku
ci) 50-70 Poziom hum usowy subfosylny, część górna pyłowa o barw ie 10YR 4/4
C2) 70-90 Poziom hum usowy, część dolna pyłowa o barw ie 10YR 3/3. Próbka tego poziom u datowana C 14: 180 ± 80 BP Gd-4619 (frakcja kwasów hum inow ych)
d i) 90-115 Poziom z oznakam i bardzo słabego brunatnienia, pyłowy o barw ie 10YR 4/2
d2) 115-135 Utwór pyłowy o barwie 10YR 4/3 (oznaki oglejenia).
W arstwy ci+c2+di+d2 stanow ią dolną, starszą część “w ypełnienia” w ym o ku.
e i) 135-150 Poziom humusowy grubopyłowy o barw ie 2,5Y 5/2. Próbka tego poziom u datow ana C 14: 5.390 ± 210 BP Gd-4684 (rozpuszczalna pozo stałość organiczna)
t2) 150-165/170 Utwór drobnopylasty o barwie 2,5Y 5/2 (silniejsze oznaki
oglejenia), z pieprzam i m anganow o-żelazistym i
ез) 165-180/185 Poziom hum usow o-iluwialny pyłowy z dużą ilością rdza wych pieprzy m anganow o-żelazistych barwy 10YR 4/2
Rys. 1. Przekrój badanego w ym oku w dzielnicy Lublin-Czuby: oznaczenia literowe warstw а -g jak w tab. 1. g i- less odwapniony, g2- less węglanow-y
Fig. 1. Cross-section of cup-depression in the Lublin suburb Czuby: denom ination of layers by letters а-g as in Table 1, g i- decalcitaded loess, g2-loess with calcium carbonate
15 6 K . K o n e c k a -B e tl c y , H . M a ru sz c za k
Próbka z tego poziom u datowana C 14: 5.530 ± 300 BP Gd-4621 (frakcja kwasów hum inow ych)
fi) 190-220 Poziom iluwialny, część górna o barwie 10YR 5/3, najsilniej plam ista; w idoczne nieregularne przyszczelinowe jasne smugi oglejenia
h ) 220-275 Poziom brunatnienia, część środkowa najbardziej jednorodna
o barw ie 10 YR 5/4
f3) 275-300 Poziom brunatnienia przechodzący w skałę m acierzystą o barw ie 10YR 5/4
g i) 300 Odw apniony, gliniasty utwór lessowaty żółtawo-brunatny i żółtawy (poza w ym okiem utwór m acierzysty gleby stanowi less w ęglanow y, w ystępu jący na głębokości poniżej 1,0-1,5 m - warstwa g2 na rys. 1)
W środkow ej części dna wymoku pobrano 13 próbek do analiz laboratoryj nych. W celu określenia właściwości istotnych z punktu widzenia paleopedo- logicznego w ykonano następujące analizy: uziarnienie, pH w KCl i H2O, zaw artość węgla, zaw artość wolnego żelaza, zawartość fosforu oraz analizę substratu w 20% HC1 m etodami ogólnie przyjętymi w gleboznaw stw ie. W y konany opis m orfologiczny uzupełniono określeniem barwy gleby na podsta wie atlasu barw M unsella.
Dla określenia następstwa i czasu powstawania wyróżnionych poziom ów glebow ych pobrano trzy duże próbki (po kilka kilogram ów każda) w celu datow ania* m etodą C 14 substancji organicznej.
O M Ó W I E N I E W Y N I K Ó W
W ykonane analizy w skazują na dwudzielność badanego głębokiego profilu gleby w wym oku. Podstawowe właściwości gleby w dnie w ym oku i gleby wytw orzonej z różnow iekow ych deluwiów różnią się, jednak dwie cechy m ają w spólne, m ianow icie brak węglanu wapnia i bardzo kwaśny odczyn. W ym ycie w ęglanów i zakw aszenie gleba in situ w wymoku nastąpiło w w yniku okreso wego grom adzenia i stagnow ania w nim wody; brak w ęglanów w deluw iach napływ ających do wym oków jest zrozum iały. Pozostałe cechy różnicują bada ny p ro fil na d w ie c z ę ś c i: g leb a in situ w w y m o k u o z a ło ż e n ia c h późnoplejstoceńskich i młode, a nawet bardzo młode deluwia, w śród których stw ierdzono kilka poziom ów z w ię k sz ą zaw artością substancji organicznej.
Osady deluw ialne na podstawie właściwości fizykochem icznych i datow a nia C 14 m ożna podzielić na dwie części: do głębokości 90 cm, w yróżniające się zaw artością węgla i części spławialnych, a wśród nich części koloidalnych (rys. 2, wykres В i D), oraz od głębokości 90 do 135 cm, zaw ierające znacznie mniej węgla , ale nieco więcej fosforu i frakcji pyłowych w porównaniu z frakcją spław ialną. Na głębokości 115-135 cm zaznacza się bardzo słabo inicjalny poziom brunatnienia. W tym odcinku profilu zaw artość żelaza w ol-* D atow anie zostało w ykonane w Laboratorium C 14 Politechniki Śląskiej w Gliwicach, dzięki subw encji
А В С D Е F
Rys. 2. Wyniki niektórech analiz fizykochemicznych w badanym wymoku: A- poziomy genetyczne omawianego profilu, B- uziarnienie, C- dwie formy żelaza, D- zaw-artość substancji organicznej, E- zawartość fosforu, F- wyniki datowań metodą С
Fie- 2. Results of some physico-chemical analyses of cup-depression under investigation: A- genetic horizons of described soil profile, B- granulom etric composition, C- two forms o f iron. D- content of organic matter, E- content of phosphorus. F- results of age determ ination by С method
15 8 K . K o n e c k a -B e tl e y , H . M a ru sz c za k
nego i rozpuszczalnego w 20% HC1 raczej nie charakteryzuje jednoznacznie procesu glebotw órczego, a jest związana z m iąższością i zasobnością w żelazo substratu deluw ialnego donoszonego do wym oku z pow ierzchniow ych pozio mów glebow ych.
Poziom y od głębokości 135 cm do 165 cm od powierzchni w spółczesnej (od 135do 150cm A g io d 150do 165cm Ag/Eetg) charakteryzująsię w stropie zw iększoną zaw artością węgla, a niżej zwiększoną zaw artością iłu pyłowego grubego (trakcja od 0,02 do 0,002 mm) z widocznym odgórnym oglejeniem . Zróżnicow anie wyników wszystkich analiz fizykochem icznych i datow anie C 14 (rys. 2, tab. 1) nie upoważnia do wydzielenia warstwy 135-165 cm jako jednorodnego poziom u próchnicznego, związanego genetycznie z niżej w ystę
pującym poziom em iluwialnym. Od głębokości 165 do 190 cm w ystępuje poziom A B tg w zbogacony w żelazo (wolne i rozpuszczalne w 20%> HC1) i frakcję koloidalną, z plamami oglejenia odgórnego, wzbogacony rów nież w węgiel w porównaniu z poziomem nadległym.
Rozpatrując właściwości chemiczne profilu od głębokości 165 cm m ożna przyjąć, że część substancji organicznej ze stropu, a być może i poziom ów nadległych, została przem ieszczona do głębokości 185-190 cm. Zjaw isko to m ogło zachodzić w wyniku rozpoczynającego się w tym czasie zakw aszenia, prow adzącego do słabego bielicowania przy udziale w składzie próchnicy przew agi kwasów fulwowych. Poziom ten wykazuje równocześnie cechy poziom ów iluw ialnego i słabopróchnicznego (tab. 1, rys. 2 С i D).
Pow staw anie poziom u iluwialno-próchnicznego (głębokość 165-190 cm) można interpretow ać także inaczej. M ógł on bowiem powstać po utworzeniu się zagłębienia, a więc po obniżeniu powierzchni w stosunku do gleb płowych otaczających w ym ok - przy udziale roślinności zielnej siedlisk w ilgotnych. Roślinność, najpraw dopodobniej trawiasta, utrzym ywała się w obniżeniu dość długo ze w zględu na korzystne dla niej stosunki wodne, czyli procesy opado- w o-glejow e. Sprzyjało to gromadzeniu substancji organicznej w dawnym poziom ie iluw ialnym , zasobnym we wszystkie składniki pokarm owe (tab. 1). N astępow ały powolne przem iany poziomu iluwialnego gleby w poziom ilu- w ialno-próchniczny.
Poziom A Btg (poniżej 190 cm) przechodzi w warstwę intensywnego w ie trzenia bez wzbogacenia w przem ieszczoną frakcję koloidalną, wolne żelazo i zw iązki hum usow e. Dlatego nie jest to już strukturalny, zgliniony poziom argillic gleby płowej, w którym wskaźniki przem ieszczania żelaza i frakcji koloidalnej powinny być większe od 1,5. W poziomie tym nie stw ierdzono iluwiacji; wyróżniono więc poziom genetyczny cam bic-Bbr, charakterystycz ny dla gleb brunatnych. W górnej części tego poziomu, na głębokości 190-220 cm, w ystępują jeszcze ślady odgórnego oglejenia Bbrg.
A ktualnie w wym oku występuje więc profil glebowy kształtow any przez różne procesy glebotw órcze, wytworzony z lessu zalegającego in situ i z deluw iów lessowych.
Poziom y genetyczne tego profilu są następujące: A -A C -A ,/B br/C -A g-G g/Eetg-A B tg-B brg-B br-B brC
Niektóre składniki rozpuszczalne w 20% MCI, Lublin-Czuby The elem ents soluble in 20% MCI, Lublin-Czuby
T ab ela 1
O znaczenie warstw pH
Ca M g К Na Р2О5 Fe
jak w opisie profilu i na rys. 1 Denomination of layers as in profile description and on Fig- 1 G łębokość Depth [cm] Poziomy w — in genetyczne Genetic horizons H20 KC1 % Utwór M aterials a b ci 0 - 2 5 2 5 - 5 0 5 0 - 7 0 A A AC 5,67 5,08 4,49 4,30 3,78 3.54 0,68 0,72 0,38 0,12 0.12 0,12 0,09 0,12 0,11 0,01 0,01 0,01 0,128 0,110 0,095 1,12 1,45 1,68 deluwia młodsze younger deluvial deposits C2 7 0 - 9 0 AC 4,76 3,55 0,40 0,11 0,16 0,02 0,119 1,45 di d2 9 0 - 1 1 5 1 1 5 - 1 3 5 A (Bbr) 4,73 4,60 3,62 3,74 0,28 0.28 0,07 0,07 0,06 0,07 0,01 ślad-trace 0,137 0,143 1,08 1,37 deluw'ia starsze older deluvial deposits
ei C2 135 - 150 1 5 0 - 1 6 5 Ag Gg/Eetg 4,78 4,88 3,74 3,78 0,36 0,38 0,09 0,12 0,11 0,13 ślad-trace 0,02 0,137 0,084 1,72 1,56 materiał mieszany mixed material with Eetg+ deluvial deposits
е з 165 - 185 ABtg 5,00 3,80 0,50 0,17 0,19 0,03 0,093 2,52 C4 fl f2 185 - 190 1 9 0 - 2 0 0 220 - 275 ABtg Bbrg Bbr 4,97 5,34 5,41 3,76 4.00 4.00 0,60 0,78 0,82 0,19 0,17 0,18 0,22 0.16 0,18 0,05 0,03 0,04 0,077 0,070 0,081 2,45 2,16 2,13 gleba in situ w dnie wym oku in situ soils in basin
f3 > 2 7 5 BbrC 5,57 4,20 0,84 0,17 0,17 0,07 0.090 2,07
* (Bbr) słabo wykształcony poziom cambic - slightly developed cambic horizon.
16 0 K . K o n e c k a -B e tl e y , H . M a ru sz c za k
N atom iast poza w ym okam i w ystępują na lessach gleby płow e typow e, o b udow ie profilow ej A -E et-B t-C , czy też gleby płow e opadow o-glejow e A -E etg -B tg-C g lub С oraz inne podtypy tego typu.
D YSK U SJA
T ransform acja gleb w dnach w ym oków mogła przebiegać różnie. W b ada nym przypadku przekształcenia typologiczne rozwijały się następująco:
Po zakończeniu akum ulacji lessu - najprawdopodobniej 12 ka BP (M arusz- czak 1987), w późnym glacjale rozwijała się gleba brunatna o poziom ach genetycznych A-Bbr-C, która we wczesnym holocenie (najpraw odopodobniej w eoholocenie) uległa przem ywaniu; powstała gleba płowa o składzie pozio m ów A-Eet-Bt-C.
W atlantyckiej fazie fitoklim atycznej, najwilgotniejszej subfazie (Strakel 1990), gdy gleba znalazła się w wyraźnie zarysowanym obniżeniu terenu, rozpoczął się proces odgórnego oglejenia, powodujący w pewnym stopniu procesy deluw ialne. Pow stał wówczas złożony, poligenetyczny profil glebo wy: A g-G g/Eet-A B tg-B brg-B brC -C . W zbogacanie w substancję organiczną w skazuje, że zapew ne w schyłkowej fazie atlanticum zm ienił się charakter roślinności w okolicy wym oku. W zględnie duża m iąższość starszych deluw ial- nych poziom ów hum usow ych, a przede wszystkim znaczna zaw artość hum usu w poziom ie A B tg sugeruje, że wzrósł wówczas istotnie udział śródleśnych zbiorow isk traw iasto-zielnych. Analiz palynologicznych nie w ykonano ze w zględu na brak zachow ania pyłków roślinnych w m ateriale lessowym . Starsze w arstw y deluw iów (tab. 1) były akum ulowane praw dopodobnie w fazie sub- borealnej; przykryw ają one poziom humusowy odgórnie oglejony datow any m etodą radiow ęglow ą na 5390 lat BP.
Zm ianę charakteru szaty roślinnej - w arunkującą rozwój spłukiw ania i akum ulacji deluw iów na dnie wymoku - należałoby w iązać z ekspansją neoli tycznych kultur rolniczych lub pasterskich. Z najbliższych okolic Lublina znane są m. in. ślady osadnictwa nie tylko kultury ceramiki sznurow ej, ale także w cześniejszej kultury pucharów lejkowatych (Jastrzębski, Ślusarska 1982), która datow ana jest na około 5 600-4 200 lat BP.
Po etapie rozwoju spłukiw ania nastąpiła zapewne stabilizacja pow ierzchni (pow rót roślinności leśnej?). Świadczy o jy m występujący na starszych delu- w iach poziom hum usow y datowany na około 180 lat temu.
Z późniejszym rozwojem rolnictwa w czasach historycznych należy w iązać akum ulację m łodszych deluw iów w obrębie wym oku.
WNIOSKI
1. Dla w yjaśnienia genezy i wieku gleb w badanym wym oku najprzydat niejsze okazały się analizy: uziarnienia, zawartości węgla, dwóch form żelaza, fosforu oraz datow anie m etodą radiowęglową.
1 6 2 K. Konecka-Betley, H. Maruszczak
2. W w ym oku w ystępują w górnej części słabo w ykształcone gleby w ytw o rzone z pyłowego m ateriału deluw ialengo o budowie profilow ej A -A C -A - (Bbr)C, a głębiej poligenetyczna gleba w ytworzona z lessu przekształconego i w ystępującego in situ - A B tg - z poziom ami genetycznym i: A g-G g/Eetg- A B tg-Bbrg-Bbr-C .
3. Substancja organiczna z poziomu ABtg argillic ze słabym odgórnym oglejeniem została datowana m etodą radiow ęglow ą na 5530± 300 BP (Gd- 4621), czyli na schyłek fazy atlantyckiej. Poziom próchniczny A g płytkiej gleby opadow o-glejow ej, być może wytworzonej z m ateriału poziom u Eet i "donoszonych” najstarszych deluwiów, jest datowany m etodą radiow ęglow ą na 5390± 210 BP (Gd-4684).
LITERATURA
[1] C za rn eck i R ., L ew artow sk a-U rb ań sk a M., 1987: W y m o k i o k o lic S a n d o m ie rz a . P rz. G e o g r., T . L IX , Z. 3 ; 3 8 5 -3 9 8 .
[2] ("zerk in skjj A . E ., K araw ajew a N . A ., G orjaszk in S . W ., 1987: R a d io u g le ro d n a ja c h ro n o lo g ia i tip iz a c ija p o c z w so w tó re m g u m u s o w y m g o riz o n to m . W : N o w y je d a n n y je po g e o c h ro n o lo g ii c z e tw ie r lic z n o g o p e rio d a . ~ N au k a* \ M o s k w a : 5 1 -6 0 .
[3] J a strzęb sk i S ., Ś lu sa rsk a M ., 1982: G ro b o w c e k u ltu ry p u c h a ró w le jk o w a ty c h z L u b lin a -S ła - w in k a i M ilo c in a - K o lo n ii, w o j. lu b e lsk ie . W ia d . A rc h e o l. 4 7 ,2 : 1 9 1 -2 2 9 .
[4] M a ru szcza k H ., 1954: W e rte b y o b s z a ró w le s so w y c h W y ż y n y L u b e lsk ie j. A n n . U M C S S e c . B ., 8 , L u b lin : 1 2 3 -2 6 2 .
[5] M a ru szcza k H ., 1972: P o d s ta w o w e c e c h y g e n e ty c z n e i s tr a ty g ra fic z n e le s s ó w P o lsk i p o łu d n i- w o - w s c h o d n ie j. P rz e w o d n ik . S y m p o z ju m “ L ito lo g ia i S tra ty g ra fia le s s ó w w P o ls c e ” : 8 9 -1 3 5 . [6] M a ru szcza k H ., 1985: M a in g e n e tic fe a tu re s a n d re lie f c o v e rs in so u th e rn P o la n d . G u id e - b o o k
In t. S y m p . “ P ro b le m s o f th e stra tig ra p h y a n d p a le o g ra p h y o f lo e s s e s '’.
[7] M a ru sz cz a k H ., 1987: L o e s s e s in P o la n d , th e ir s tr a tig r a p h y an d p a le o g e o g ra p h ic a l in te rp re ta tio n . A n n . U M C B , se c. B, 4 1 , L u b lin : 15-54.
[8] M a r u s z c /a k H ., IJziak S ., 1978: W p ły w m ik ro rz e ź b y o b s z a ró w le s s o w y c h na z r ó ż n ic o w a n ie p r o c e s ó w g le b o tw ó r c z y c h (n a p rz y k ła d z ie o k o lic L u b lin a ). R o c z. G le b o z n . T. X X IX , n r 3: 1 5 9 -1 7 1 .
[9] SU irkel L., 1990: S tra ty g ra fia h o lo c e n u ja k o in te rg la c ja łu . Prz. G e o lo g . 3 8 , 1: 13-16. [10] S y s te m a ty k a G le b P o ls k i, 1 9 8 9 , R o c z . G le b o z n . X L , nr 3/4 : 150. [11] T o m a s z e w s k i J . , 1930: Z ró ż n ic o w a n ie p o k ry w y g le b o w e j w te re n ie le s so w y m p o d w p ły w e m p r o c e s ó w z m y w n y c h . P am . P IN G W w P u ła w a c h 11: 2 6 4 -2 8 5 . K . K O N E C K A -B E T L E Y , II. M A R U S Z C Z A K H O L O C E N E PE D O G E N E SIS D E V E L O PM E N T IN E N C L O SE D C U P -D E P R E S - SIO N S OF L O E SS A R E A S IN THE L U B L IN E N V IR O N S SUM M AR Y
In lo ess areas o f the Lublin Upland, o f special im portance are en clo sed cup-d ep ression s d istinguished as “w y m o k i” in the Polish literature (in the steppe zone equivalent form s are called “stiep n y ie bludtsa” in R ussian). Their presence contributes to a more m osaic distribution o f zonal so il varieties, i.e. lessiv é so ils (A -E et-B t-C ) in this area.
en clo sed cup-d ep ression s in the Lublin suburb - Czuby (Fig. 1). On the basis o f field in vestigation s and results o f the laboratory analyses (fig. 2, Tab. 1), in this relief form w e distinguished: 1 - at top w eakly develop ed so ils on the slop e w ash d ep osits accum ulated in tw o periods, i. e. A -A C soil and A -B br/C soil; 2 - further dow n p o ly g en etic soil A g -G g /E etg -A B tg -B b rg -B b r-C for w hich the stages o f the d evelopm ent from the end o f lo ess accum ulation, ca 12 ka BP, w ere determ ined. The age o f organic matter (vid e Fig. 2: 5 3 9 0 -5 5 3 0 y. B P) determ ined for the upper horizons o f the p olygen etic so il indicates that its p rofile w as already d evelop ed in the transition period o f the atlantic and subboreal phases o f H o lo cen e. S lop e w ash deposits w ere accum ulated on the bottom o f the en clo sed cu p -d ep ression only in the conditions o f deforestation o f the area, i. e. probably in the period o f N eo lith ic settlem ent developm ent, and then during the last centuries.
P r o f dr К ty sty na Konecka-Betley Praca wpłynęła do redakcji w styczniu 1993 r. K atedra G leboznawstwa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 02-528 W arszawa, Rakowiecka 26/30
P ro f dr H enryk M aruszczak
Z akład Geografii F izycznej i Paleogeografii UM CS w Lublinie
