S T A N IS Ł A W K O W A L IŃ S K I, J E R Z Y DROZD, M IC H A Ł L IC Z N A R
M IK R O M O R F O L O G IC Z N E W Ł A Ś C IW O Ś C I A G R E G A T Ó W S T R U K T U R O T W Ó R C Z Y C H N IE K T Ó R Y C H G LE B W Y T W O R Z O N Y C H
Z U T W O R Ó W L E S S O W Y C H 1 Zakład G leboznaw stw a Instytutu Chem ii Rolniczej, G leboznaw stw a i M ik rob iologii A R w e W rocław iu
W S T Ę P
Struktura gleb wyrażona stopniem agregacji masy glebow ej, ukła dem i rozmieszczeniem poszczególnych gruzełków różnych rzędów kon strukcyjnych jest w edług niektórych autorów [3, 4, 5, 6, 7, 10] w ypad kową oddziaływania z jednej strony czynników strukturotwórczych (fi zyczne, chemiczne -i biologiczne), z drugiej zaś czynników niszczących (rozpuszczanie i w ym yw an ie koagulatorów, m ineralizacja próchnicy, po lisacharydów i poliuronidów, nieodpowiednia uprawa, rozm ywające dzia łanie wody). W glebach uprawnych na czołowe miejsce w ysuw ają się czynniki mechaniczne związame ze stosowanymi zabiegami agrotechnicz
nymi. W p ływ tych czynników zależy jednak od składu tw orzyw a gle bowego i właściwości samej gleby, o których decydują procesy fizyk o chemiczne, chemiczne i biologiczne, warunkujące przebieg typologicz nych procesów glebowych. Powstające w wymiku ich oddziaływania le piszcze agregatów glebow ych może odznaczać się zróżnicowaniem ja kościowym oraz odmiennym przestrzennym rozmieszczeniem w poszcze gólnych jednostkach strukturalnych. Pow yższe właściwości lepiszcza mogą decydować również o różnej trwałości agregatów, co ma duże znaczenie z punktu widzenia praktyki rolniczej.
Poznanie jakościowego i ilościowego zróżnicowania agregatów struk turotwórczych wym aga zastosowania różnych metod badawczych w u ję ciu zintegrowanym . Wśród tych metod na czołowe miejsce wysuwają się analizy mikromorfologiczne i fizykochemiczne pozwalające na zba danie poszczególnych elem entów strukturotwórczych zagregatowanej masy glebow ej w układzie naturalnym [1, 2, 4, 8, 9, 10, 11]. Dlatego
1 Praca w ykonana w ram ach problem u M R.II.8, koordynow anego przez Zakład A g r o fiz y k i P A N w Lublinie.
66 S. Kowaliński i in.
w celu dokładniejszego poznania budowy agregatów strukturotwórczych, ze szczególnym uwzględnieniem ich lepiszcza, wykonano szczegółowe ba danie m ikrom orfologiczne i fizykochem iczne struktury w niektórych
glebach uprawnych w ytw orzonych z homogenicznych utw orów lesso-
watych, różniących się typologicznym procesem glebotwórczym .
O B IE K T Y I M E T O D Y K A B A D A Ń
Obiektem badań b yły gleby lessowe Płaskowyżu Głubczyckiego, re prezentujące następujące jednostki taksonomiczne:
— szare gleby leśne (profile 1 i 2), — glebę szarobrunatną (p rofil 3).
Po wstępnej charakterystyce badanych gleb (skład mechaniczny, pH w H 20 i 1 N KC1) próbki pobrane z poszczególnych poziomów genetycz nych rozdzielono na 6 grup agregatów mechanicznie trwałych według następujących wartości granicznych: < 0,25, 0,25-0,5, 0,5-1, 1-3, 3-6 i 6-10 mm.
W poszczególnych grupach agregatów wykonano: — badania m ikrom orfologiczne szlifów cienkich płytek, — oznaczenie wodoodporności [7],
— wstępne badania pod mikroskopem skanningowym z przystawką mikroanalityczną, przeprowadzone w Środowiskowym Laboratorium M i kroskopii Elektronowej.
O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W
W ł a ś c i w o ś c i m i k r o m o r f o l o g i c z n e . Badania m ikrom or fologiczne różnych agregatów w ykazały ich zróżnicowanie według kształtu i charakteru masy w zależności od jednostki taksonomicznej i poziomu genetycznego (rys. 1-6 i 8-13).
W poziomie A lp wśród m ikroagregatów o średnicy <C 0,25 mm w e wszystkich omawianych profilach występują liczne ostrokrawędziste po jedyncze ziarna kwarcu, mineralna część plazm y oraz silnie rozdrobnio na substancja organiczna w różnym stopniu rozkładu (rys. 1), której najdrobniejsza frakcja wchodzi w skład organicznej części plazmy, sta nowiącej, obok składników mineralnych, istotną część strukturotwór- czego lepiszcza. W agregatach 0,25-0,5 mm spotykamy mieco więcej sub stancji próchnicznych niż w innych grupach agregatów. R eprezento wana jest ona zarówno przez koloidalne form y substancji organicznych stanowiące lepiszcze masy m ineralnej, jak również przez silnie rozdrob nioną substancję organiczną, która ma także znaczny udział w tej grupie agregatów (rys. 2). Ta ostatnia form a w ystępuje w postaci silnie roz proszonych resztek organicznych znajdujących się w różnym stopniu rozkładu (rys. 3). W miarę wzrostu wielkości agregatów > 1 mm
spo-Rys. 1. A g re g a ty < 0,25 mm, p ro fil 2, poziom A lp , głębokość 5-15 cm. Silnie zdy- spergowana substancja próchniczna i m ineralna oraz ostrokawędziste ziarna mi
nerałów , głów n ie kwarcu. Pow iększenie około 105X, nikole rów n oległe A ggregates o f < 0.25 mm in dia, p ro file No. 2, A l v horizon, depth o f 5-15 cm. S tron gly dispersed humic and m ineral substance and sharp-edged grains of
minerals, m ainly of quartz. Enlargem ent of about 105 X , parallel polarizers
Rys. 2. A g re g a ty 0,25-0,5 mm, p ro fil 1, poziom А 1р, głębokość 5-15 cm. Substancja organiczna w różnym stopniu rozkładu występująca w agregatach lub m iędzy
agregatam i. Pow iększenie około 45X, nikole rów n oległe
A ggregates of 0.25-0.5 mm in dia, p rofile No. 1, A l v horizon, depth o f 5-15 cm. O rganic m atter of d ifferen t decom position degree, occurring in/cr between
68 S. Kowaliński i in.
Rys. 3. A g re g a ty 0,5-1 mm, p ro fil 1, poziom A x głębokość 35-45 cm. Resztki sub stancji organicznej m iędzy agregatam i. Pow iększenie około 20X, nikole rów n olegle Aggregates of 0.5-1.0 mm in dia, p rofile No. 1, А г horizon, depth of 35-45 cm. Residues of organic m atter between aggregates. Enlargem ent of about 20X , parallel
polarizers
Rys. 4. A g re g a ty 1-3 mm, p rofil 1, poziom A l v , głębokość ■ 5-15 cm. Fragm ent agregatu, którego znaczną część stanowi słabo rozłożona substancja organiczna.
Pow iększenie około 20 X , nikole skrzyżowane
A ggregates of 1-3 mm, p ro file No. 1, A lp horizon, depth of 5-15 cm. A fragm ent of aggregates, a considerable part o f which constitutes w eak ly decomposed organic
tykam y substancję organiczną wyłącznie wewnątrz agregatów, głównie w postaci silnie zhumifikcwanych i rozproszonych połączeń próchnicz- nych. N iekiedy stanowi ona element centralny agregatu, wokół którego rozmieszczane są scementcwane ziarna detrytusu mineralnego, zlepio ne lepiszczem próchniczno-mineralnym (rys. 4).
Rys. 5. A g reg a ty 6—10 mm, p ro fil 3, poziom A lp, głębokość 5-io cm. Fragm enty agregatów zaw ierających silnie rozdrobnione resztki roślinne oraz nagrom adze
nia substancji ilasto-żelazistej. Pow iększenie około 20X , nikole rów n oległe A ggregates of 6-10 mm in dia, p rofile No. 3, A lp horizon, depth of 5-15 cm. Fragm ents of aggregates, containing strongly comminuted plant residues and accumulations of clayey-ferru gineou s substance. Enlargem ent about 20 X , parallel
polarizers
W poziomach A x profilów 1 i 2 podstawowym składnikiem lepiszcza
agregatów jest silnie rozdrobniona substancja próchmczna, krzemionka, oraz gliinckrzemiany. W profilu 3 obok wym ienionych czynników w y stępują we wszystkich grupach agregatów znaczne ilości związków ilasto- -żelazistych (rys. 5). W profilu tym, reprezentującym inną jednostkę systematyczną gleb, zachodzą odmienne procesy glebotwórcze, które w p ływ ają również na zmianę lepiszcza powstających w nim agregatów. Znajduje to także potwierdzenie w badaniach mikromorfologicznych
agregatów z poziomów głębszych występujących poniżej poziomu A \.
W profilach 1 i 2 w poziomach A / В i В spotykamy się z obecnością
w agregatach większych skupień substancji ilastych, które przeważnie wypełniają część występujących w nich przestworów. Głównym ele mentem cementującym masę glebową w tych poziomach jest substancja ilasto-żelazista oraz krzemionka, a w m niejszym stopniu silnie zdy- spergowane połączenia próchniczne.
70 S. Kowaliński i in.
Rys. 6. A g re g a ty 3-6 mm, p ro fil 2, poziom B , głębokość 55-65 cm. Fragm ent a gre gatu z porami, których ścianki są w ysycone substancją ilasto-żelazistą. P ow ięk sze
nie około 20X, nikole rów n oległe
A ggregates of 3-6 mm, p ro file No. 2, В horizon, depth of 55-65 cm. A fragm ent of aggregate w ith pores, the w alls o f w hich are saturated w ith clayey-ferru gineou s
substance. Enlargem ent o f about 20 X , parallel polarizers
W profilu 3 główną rolę cementującą w poziomie (B) spełniają tylko substancje ilasto-żelaziste i krzemionka. Zarówno w małych, jak i w większych agregatach występują gruzełki zawierające zróżnicowaną ilość substancji ila-sto-żelazistej oraz odmienne form y jej rozmieszcze nia. Spotykamy wśród nich pojedyncze egzemplarze agregatów zaw ie rające substancje ila-sto-żelaziste, zgromadzone głównie w pobliżu ich elementów granicznych. W innych agregatach jest ona nagromadzona wewnątrz agregatu w postaci licznych skupień wysycających występują ce tu poprzednio pory glebowe, których ścianki mogą być inkrustowa ne strukturotwórczym lepiszczem (rys. 6). Opisane zjawiska stanowią przyczynę różnej trwałości tych agregatów.
W o d o o d p o r n o ś ć a g r e g a t ó w . Na podstawie rys. 7 można
stwierdzić, że poziomy A lp odznaczają się największą trwałością agre
gatów, o której decydują głównie związki próchniczne i ich połączenia z substancją mineralną. Wśród agregatów z poziomów głębszych, które odznaczają się niższą wodoodpornością, dużą rolę spełnia substancja llasto-żelazista, a zawartość jej i rozmieszczenie w obrębie agregatów może decydować o wskaźniku ich wodoodporności.
Przedstawione w yniki wskazują równocześnie, że wodotrwałość agre gatów zależy od ich wielkości, przy czym z reguły gruzełki o m niej szych wym iarach cechuje w yższy wskaźnik wodoodporności, na co zw
ró-Rys. 7. W skaźnik wodoodporności niektórych grup agregatów w ydzielon ych z ró ż nych poziom ów genetycznych badanych gleb
In dex o f w aterproofness o f some groups of aggregates isolated from d ifferen t genetic horizons of the soils under study
cił uwagę w swych badaniach T o k a j [9]. Zjawisko to jest związaine najprawdopodobniej z odmienną budową agregatów różnej wielkości. W iększe agregaty odznaczają się budową wyższego rzędu w porówna niu z agregatami drobniejszymi, co może decydować o ich m niejszej odporności na rozm ywające działanie wody.
O b s e r w a c j e p o d m i k r o s k o p e m s k a n n i n g o w y m z p r z y s t a w k ą m i k r o a n a l i t y c z n ą . W wybranych grupach agre gatów o średnicy 3-6 i 1-3 mm przeprowadzono badania nad w y k o rzy staniem mikroskopii elektronowej skanningowej z przystawką m ikro analityczną do określania substancji mineralnej stanowiącej detrytus i lepiszcze agregatów strukturalnych. Wykonana pod mikroskopem ele ktronowym fotografia (rys. 8 a) oraz odpowiadające jej w yn ik i m ikro- analizy (rys. 8 b) wskazują, że w agregatach 3-6-m ilim etrow ych spoty kamy większe ziarna detrysu, głów nie kwarcu, o czym świadczy obec ność krzemu we fragm encie badanego agregatu.
Wśród lepiszcza mineralnego, które reprezentują silnie rozdrobnione cząstki występujące m iędzy ziarnami detrytusu w agregacie 3-6-m ili- m etrow ym szarej gleb y leśnej (p ro fil 1), obserwujem y zróżnicowanie składu jakościowego (rys. 9). Spotykamy tu kilka składników, takich jak Si, A l, K , S, Ca, Fe i inne, wśród których dominują zw iązki krzemu i glinu.
W glebie szarobrunatnej (p rofil 3) charakter jakościowy lepiszcza w agregatach 3-6-m ilim etrow ych jest nieco odmienny od lepiszcza spo tykanego w szarej glebie leśnej. Szczególną uwagę zwraca w nich w ię kszy udział Fe (rys. 10), którego połączenia mogą współdecydować w tej glebie o charakterze i właściwościach powstających w niej agregatów. Obok Fe w niektórych miejscach gruzełków tej gleby (rys. 11) w ystę puje także Mn, mogący oddziaływać podobnie jak Fe na tworzenie się i właściwości agregatów.
72 S. Kowaliński i in.
Rys. 8. Szara gleba leśna, p ro fil nr 1, poziom A l v . Ziarno detrytusu m ineralnego widoczne w agregacie o średnicy 3-6 mm
a — o b ra z p o d m ik r o s k o p e m s k a n n in g o w y m , p o w ię k s z e n ie o k o ło 3300X, b — sk ła d ja k o ś c io w y
fr a g m e n t u a g r e g a tu o z n a c z o n e g o ra m k ą
G rey forest soil, p rofile No. 1, A l v horizon. A grain of the m ineral detritus visible in the aggregate of 3-6 mm in dia
a — p ic tu r e u n d e r th e s c a n n in g m ic ro s c o p e , e n la r g e m e n t o f a b o u t 3300X, b — q u a lit a t iv e
Rys. 9. Szara gleba leśna, p ro fil 1, poziom A lp . Fragm ent silnie rozdrobnionych- cząstek m ineralnych tw orzących lepiszcze w agregacie o średnicy 3-6 mm a — o b ra z po d m ik r o s k o p e m s k a n n in g o w y m , p o w ię k s z e n ie o k o ło 1000X, b — sk ła d ja k o ś c io w y
o b sz a ru o z n a c z o n e g o ra m k ą
G rey forest soil, p ro file No. 1, A l p horizon. A fragm ent o f strongly comminuted m ineral particles, constituting the cem enting agent in the aggregate of 3-6 mm.
in dia
a. — p ic tu r e u n d e r th e s c a n n in g m ic ro s c o p e , e n la r g e m e n t a b o u t o f 1000X, b — q u a lita tiv e -
74 S. Kowaliński i in.
!Rys. 10. G leba szarobrunatna, p ro fil 3, poziom A lp. Fragm ent silnie rozdrobnio nych cząstek m ineralnych tw orzących lepiszcze w agregacie o średnicy 3-6 mm a — o b ra z po d m ik r o s k o p e m s k a n n in g o w y m , p o w ię k s z e n ie o k o ło 1040X, b — sk ła d ja k o ś c io w y
o b sza ru o z n a c z o n e g o ra m k ą
G rey-b row n soil, p rofile No. 3, A lp horizon. A fragm ent o f strongly comminuted m ineral particles, constituting the cem enting agent in the aggregate o f 3-6 mm
in dia
ta — p ic tu r e u n d e r th e s c a n n in g m ic ro s c o p e , e n la r g e m e n t o f a b o u t 1040X, b — q u a lit a t iv e c o m p o s itio n o f th e a re a m a r k e d w it h a fr a m e
Rys. 11. Gleba szarobrunatna, p ro fil 3, poziom A l p . Fragm ent silnie rozdrobnio nych cząstek m ineralnych tw orzących lepiszcze w agregacie o średnicy 3-6 mm a — o b ra z pod m ik rosk opem sk an n in g o w y m , pow iększen ie ok oło 1040X , b — sk ład ja k o śc io w y
ob sza ru oznaczonego ra m k ą
G rey-b row n soil, p ro file No. 3, A lp horizon. A fragm ent o f strongly comminuted m ineral particles, constituting the cem enting agent in the aggregate o f 3-6 mm
in dia
a — pic tu re ' un d er the scann in g m icroscope, en la rge m e n t o f a bou t 1040X, b — qu alita tive com position of the aare a m a rk e d w ith a fram e
76 S. Kowaliński i in.
Badania a g r e g a tó w 1 -3 -m ilim e tr o w y ch w y k a z a ły również, że pod s ta w o w y m i składnikami silnie z dy sp erg ow a n e j , substancji m in eralnej w ystępu jącej w lepiszczu są Si, A l , P, S, Cl, K , Ca, M n i Fe. W z a j e m ny udział tych składników zale ży od jakości gleby, a ponadto w y kazuje bardzo duże zróżnicow anie w obrębie tego samego agregatu.
W y k o n a n e badania fra gm entu agregatu pod m ikroskopem e le k tr o n o w y m (rys. 12 a i b) i przeprow adzona m ikroanaliza w iększej po w ierzc h n i lepiszcza m ineralnego (rys. 12 c) wskazują -na zawartość w agregacie Si, A l, S, Cl, K , Ca i Fe. W analizowanej powierzchni s tw ie r dzono n ierów nom ierną zawartość w y m ie n io n y c h składników. D o w o d e m tego jest mikrcamaliza (rys. 12 d) ch arakterystyczn ego fra g m e n tu ob ję tego ramką na rys. 12 b. W y k a z u je ona zawartość tych samych skład ników, ale zaznacza s‘ię tu w y r a ź n ie w y ż s z y pik dla Fe, świadczący o zw ię k szon y m udziale tego składnika w a nalizow an ym fragm encie agregatu.
W glebie szarobrunatnej (p ro fil 3) sp otyk am y się najczęściej z plaz mą g leb ow ą świecącą w św ietle spolaryzcwa-nym. N a rys. 13 a i b przedstawiono obrazy pod m ikroskopem sk an ningow ym agre ga tów 1- - 3 - m il im e t r c w y c h tej g le b y p r z y ró ż n y m powiększeniu. A n aliza tych zdjęć wskazuje na w ys tę p o w a n ie w pobliżu ow alnego poru pla zm y g le bow ej, V/ której na podstawie m ikroa na lizy (rys. 13 c) stw ierdzono obec ność Si, A l, P, S, Cl, K , Ca, Ti, M n i Fe. Charakter plazm y g leb o w e j nie jest jed n orod n y w całej masie, poniew aż w ys tę pu ją w niej f r a g m en ty zaw ierające równocześnie dużo F e i M n w postaci koloidalnej
78 S. Kowaliński i in.
Rys. 12. Szara gleba leśna, p ro fil 1, poziom A l p
a — w id o k o g ó ln y a g r e g a t ó w o ś r e d n ic y 1 - 3 m m , p o w ię k s z e n ie o k o ło 55X. R a m k ą o/.naczono o b s z a r p o d d a n y d a ls z e j a n a liz ie , b — z a z n a c z o n y fr a g m e n t ry s . 12a w p o w ię k s z e n iu o k o ło 330X , с — m ik r o a n a liz a p o w ie r z c h n i t e g o fr a g m e n t u , d — w e w n ę t r z n ą ra m k ą o z n a c z o n o o b s z a r
a g r e g a tu , w k t ó r y m w y k o n a n o o d rę b n ą m ik r o a n a liz ę
G rey-b row n soil, p ro file No. 1, A l p horizon
a — g e n e r a l v i e w o f a g g r e g a te o f 1 - 3 m m in d ia , e n la r g e m e n t o f a b o u t 55X . W it h th e a re a s u b je c t e d to th e fu r t h e r a n a ly s is in m a rk e d , b — th e m a r k e d fr a g m e n t o f F ig . 12a in th e e n le r g e m e n t o f a b o u t 330X, с — m ic r o a n a ly s is o f a re a o f th is fr a g m e n t , d — w it h in t e r n a l fr a m e a re a o f th e a g g r e g a te is m a rk e d , in w h ic h a s e p a ra te m ic r o a n a ly s is w as c a r r ie d o u t
(rys. 13 d). Jeszcze w y r a źn ie j om awiane zjaw isko w y r a ż a lin'icwy ro z kład Fe w badanym fra g m e n cie agregatu (przed staw iony na rys. 13 e) craz mapa rozmieszczenia tego składnika (rys. 13 f) na całej badanej
Rys. 13. G leba szarobrunatna, p ro fil 3, poziom A lp
a — w id o k o g ó ln y a g r e g a t u o ś r e d n ic y 1 - 3 m m z w id o c z n y m p o re m w k s z ta łc ie o w a ln y m ,
p o w ię k s z e n ie o k o ło 55X, fc> — fr a g m e n t p o p r z e d n ie g o a g r e g a tu z n a g ro m a d z o n ą z le w e j s tr o n y p la z m ą g le b o w ą , p o w ię k s z e n ie o k o ło 500X, ra m k ą z e w n ę trz n ą z a z n a c z o n o o b sza r m ik r o a n a liz y c, w e w n ą t r z o z n a c z o n o ob sz a r m ik r o a n a liz y ćL, e — a n a liz y lin io w e g o ro z k ła d u F e (lin ia k r z y w a ) w y k o n a n e w z d łu ż z a z n a c z o n e j p o z io m e j lin ii p ro s te j, f — m ap a p o w ie r z c h n io w e g o r o z m ie
sz cz en ia F e (b ia łe p u n k ty ) na o b s z a rz e b a d a n e go p o p r z e d n io fr a g m e n tu .
G rey-b row n soil, p ro file No. 3, A lp horizon'
a — g e n e r a l v ie w o f a g g r e g a te o f 1 - 3 m m in dia , w it h a v is ib le p o re o f o v a l sh ap e, e n la r
g e m e n t o f a b o u t 5 5X , ъ — a fr a g m e n t o f th e p r e v io u s a g g r e g a te w it h s o il p la sm a a c c u m u la te d at l e f t sid e o f th e p o re ; a n la r g e m e n t o f a b ou t 500X, с — w ith an in te r n a l fr a m e a re a o f th e m ic ro a n a ly s is is m a rk e d , d — in s id e a re a o f th e m ic r o a n a ly s is is m a rk e d , e — a n a ly s is o f th e lin e a r d is tr ib u tio n o f F e (c u r v e lin e ), c a r r ie d au t a lo n g th e m a rk e d h o r iz o n t a l s t r a ig h t lin e , / — m a p o f th e s u p e r fic ia l d is tr ib u tio n o f F e (w h it e p o in ts ) o v e r th e a rea o f
th e fr a g m e n t e x a m in e d p r e v io u s ly
powierzchni. Zamieszczone m ateriały dokumentacyjne wskazują na duże nagromadzenie żelaza w obszarze objętym badaniem m ikroanalitycz- nym. Pozw alają one jednocześnie stwierdzić, że badane agregaty gleby szarobrunatnej odznaczają się w porównaniu z glebami szarymi leśnymi
wyższym i nierównom iernym udziałem Fe i Mn w plaźmie glebow ej.
W N IO S K I
1. Przeprowadzone badania m ikromorfologiczne agregatów wykazały
znaczne zróżnicowanie w nich składu lepiszcza strukturotwórczego w za leżności od typu gleby i poziomu genetycznego.
82 S. Kowaliński i in.
2. Obserwacje pod mikroskopem elektronowym skanningowym w po wiązaniu z mikroanalizą jakościową pozw oliły stwierdzić, że obok różnic m iędzy agregatami pochodzącymi z różnych typów gleb charak ter lepiszcza nie jest jednorodny w tej samej jednostce taksonomicznej. 3. Zaobserwowane w trakcie badań m ikrom orfologicznych i m ikro- analitycznych zróżnicowane rozmieszczenie lepiszcza strukturalnego w agregatach z różnych typów i poziomów genetycznych może być p rzy czyną ich różnej trwałości.
L IT E R A T U R A
[1] B i s d o m E. B. A., H e n s t r a S., J o n g e r i i u s A., T h i e l F.: E n ergy- -dispersive X -R a y analisis on thin sections and unim pregnated soil m aterial. Neth. J. A gric. Sei. 2, 1975, 113-125.
[2] D a y R. P.: Experim ents in the use o f the m icroscope fo r the study of soil structure. Soil Sei. Soc. Am er. Proc. 13. 1948, 43-50.
[3] D o b r z a ń s k i В., W i t k o w s k a В., W a l c z a k R.: S oil-aggregation and w ater-stab ility index. J. Soil Svi. 8, 1975, 1, 3-8.
[4] D r o z d J., K o w a l i ń s k i S.: M icrom orphological and chem ical exam in a tions of m echanically resistant soil aggregates. Zesz. probl. Post. Nauk rol. 123, 1972, 747-759.
1.5] K a c z y ń s k i N. A.: Pow stanie i sztuczne tw orzen ie struktury gleb. Rocz. glebozn. 12, 1962, 79-84.
[6] K u l i m a n n A.: P rob lem y określania trw ałości gru zełków glebow ych i tw o rzenia struktury gru zełkow ej. M iędzyn. Czas. roi. 2, 1958, 89-98.
[7] M i c z y ń s k i J.: Proste m etody określania wodoodporności agregatów g le bowych. Ann. U M C S Ser. E, 12, 1957, 151-172.
[8] S i d e r i D. J.: On the form ation of structure in soil. V I. M ethod o f m icro scopic investigation o f soil structure in reflected light. S oil Sei. 46, 1938, 337-349.
[9] T o k a j J.: Ilościow e badania m ikroskopow o-chem iczne agregatów glebow ych jako elem entów strukturalnych. Cz. I. Skład agregatow y, w łaściw ości m or fologiczne i skład mechaniczny. Rocz. glebozn. 17, 1967, 283-311.
[10] W a l c z a k R., W i t k o w s k a B.: M etody badania i sposoby opisywania aggregates. M icrom orfologia de Suelos. Proc. of the 5th Intern. W ork in g [11] W i l k e E. M., S c h w e r t m a n n U.: M icrom orph ology of synthetic soil
aggregates. M icrom orfologia de Suelos. Proc. of the 5th Intern. W ork in g M eeting on Soil M icrom orphology. Granada 1978, 1387-1403.
С. К О В А Л И Н Ь С К И Й , E. ДРОЗД, M. Л И Ч Н А Р M IC R O M O R P H O L O G IC A L P R O P E R T IE S OF S T R U C T U R E -F O R M IN G А Г Р Е Г А Т О В Н Е К О Т О Р Ы Х П О Ч В , С Ф О Р М И Р О В А Н Н Ы Х ИЗ Л Е С С О В Ы Х О Б Р А З О В А Н И Й О тделение почвоведения, институт агрохимии, почвоведения и микробиологии, Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Р е з ю м е Ц елью работ бы ло изучение отд ельн ы х структурообразую щ их элементов почвенной массы, агрегированной в естественных условиях. Проведенные ми- кроморф ологические испытания, пополненные наблюдениями под электронны м сканнинговым микроскопом и при учете микроанализа, вы явили дифф еренциа цию структурообразую щ его вяж ущ его вещества, зависящ ую от типа почвы и ее генетического горизонта. Исследования под сканнинговым микроскопом, под крепленны е качественным анализом, дали возможность установить, что в я ж у щ ее вещество бывает неоднородно в пределах той ж е таксономической еди ницы. Отмеченное во время микроморф ологических и микроаналитических исследований дифференцированное распределение структурообразую щ его вя ж ущ его вещества может являться причиной их неодинаковой прочности. S. KOWALUŚTSKI, J. D R O ZD, М. L IC Z N A R M IC R O M O R P H O L O G IC A L P R O P E R T IE S OF S T R U C T U R E -F O R M IN G A G G R E G A T E S O F SO M E S O IL S D E V E LO PE D F R O M LO ESS F O R M A T IO N S
D epartm ent of Soil Science, Institute of A gricu ltu ra l Chem istry, S oil Science and M ocrobiology, A gricu ltu ral U n iversity of W rocła w
Su m m a r y
The aim o f the w ork was to recognize particular structure-form ing elements o f aggregated soil bulk in a natural arrangem ent. The m icrom orphological in v e stigations supplemented by observations under the electronic scanning microscope, jo in tly w ith the microanalysis, proved a d ifferen tiation of the structure-form ing cem enting agent depending on the soil type and the genetic horizon. Exam inations under the electronic scanning microscope, supported by the q u alitative analysis enabled to state that the character of the cem enting agent is not uniform in the same taxonom ic unit. D ifferen t distribution of the structure-form ing cem enting agent, observed in the course o f m icrom orphological and m icroanalytical investi gations, can be a cause o f their d ifferen t stability.
P^of. dr St an ^ł a w K o w a l i v?kl Instytut Gleboznawstwa S G G W - A R Warszawa, ul. Rakowiecka 26/30
