Województwo łódzkie.
Ochrona Zabytków 5/1 (16), 57-63
k r o n i k a
PRACE K O N SE R W A T O R SK IE
W OJEW ÓDZTW O ŁÓ D ZK IE
Lata 1950— 51 zazn aczyły się na teren ie w o je w ó d z tw a łód zk iego oży w io n ą d zia ła l n ością na polu k on serw acji i odbudow y o b iek tó w zab y tk o w y ch , przy czym prace te n ie m ia ły już charak teru doryw czej akcji zab ezp ieczającej, a le sta n o w iły część P lan u 6 -letn ieg o . P rogram ten u w zg lęd n ia ł k o lejn o ść prac n ie tylk o p od łu g w artości a rty sty czn y ch i stanu zn iszczen ia o b iek tu, a le ró w n ież m ożliw ość w y k o rzy sta n ia go po o d b u d o w ie do celó w społecznych.
P rzep row ad zon o w ię c od b u d ow ę lub z a b ezp iecz en ie 34 b u d o w li zab ytk ow ych , z czego 17 zostało w y k o n a n e ca łk o w icie lub częścio w o ze środków w ła sn y ch u ż y t k ow n ik a.
Ta szeroka akcja ratow an ia pom ników k u ltu ry m ogła być zrea lizo w a n a g łó w n ie dzięk i u tw orzen iu na teren ie w o jew ó d ztw a o d d zia łó w Z jed n oczen ia B u d o w n ictw a M iejsk ieg o K A M oraz p ra co w n i a rch itek tonicznej P.K.Z. przez co zo sta ły u su n ięte trudności zarów no w w y k o n y w a n iu robót jak i sporząd zan iu d o k u m en tacji.
1. Z e s p o ł y u r b a n i s t y k i z a b y t k o w e j . Na p ierw szy m m iejscu w y m ien ić n a leży o d b u d ow ę zesp o łó w u rb an i sty czn y ch w Ł ow iczu , Łodzi i R aw ie M a zo w ieck iej.
W Ł ow iczu prace k o n cen tro w a ły się przede w sz y stk im na rek on stru k cji sp alo nych i w y b u rzo n y ch b u d ow li na rynku K o ściuszki (d. K olegiack im ) z u w a g i na w y soką w a rto ść tego cen n ego zespołu u rb a n istyczn ego.
Z k red y tó w P lan u In w e sty c y jn e g o pro w adzono nadal od b u d ow ę d. G m a c h u P o m i s j o n a r s k i e g o , g d zie w latach 1950— 51 p rzeprow adzono rem on t ocalałej części b u dynku oraz od b u d ow an o od fu n d am en tów część środ k ow ą i skrzydło od ul. M ostow ej (ryc. 60). O dbudow a tego obiektu sp alon ego w r, 1939, a n astęp n ie częściow o rozebranego przez h itlero w có w , posiada duże zn a czen ie dla u rbanistyki. Po dok oń czen iu o d b u d ow y zostan ie tu u m ieszczon y od d ział e tn o g ra ficzn y M uze um N arod ow ego w W arszaw ie.
D rugim ob iek tem przy R yn k u K ościu sz k i jest pochodząca z X V II w . k o l e g i a t a, która w cza sie działań w o jen n y ch u le gła częścio w em u pożarow i (dach i h ełm y w ież). W r. 1950 u k oń czon o rekonstrukcję
Ryc. 58. Łódź — pl. W olności przed przebudow ą.
Ryc. 59. Ł ow icz — dziedziniec dom u za b y tk o w eg o przy rynku K ościu szk i 14 przed rozpoczęciem prac k on serw atorsk ich .
R yc. 60. Ł ow icz — odbudow a lew ego skrzydła gm achu p om isjonarskiego.
S tan z r. 1951.
R yc. 61. P oddębice, pow . łęczy ck i — od b u d ow a zam ku ren esa n so w eg o w 1951 r.
h ełm ów i k rycie dachu blachą m iedzianą na m iejsce położonej w czasie okupacji d ach ów k i cem en tow ej. P race przy odbudo w ie tego cen n ego o b iek tu b u d ow nictw a ba rokow ego, bardzo c iek a w e z u w agi na w prow adzoną po raz p ierw szy u nas k on stru k cję żelb etow ą w iązan ia hełm ów , w y k o n a n e b y ły g łó w n ie ze środków w ła s nych u żytk ow n ik a.
W roku u b iegłym przeprow adzono re m ont dom u zab ytk ow ego przy R ynku K o ściu szk i nr 14, gd zie dano n ow e stropy, zrek on stru ow an o w iązan ia oraz pokryto dach dachów ką k arpiów ką (ryc. 59). P o nadto P rezydium M iejsk iej R ady N a ro dow ej przeprow adziło częścio w y rem ont k la sy cy sty czn eg o ratusza zm ien iając po krycie dachow e, dając h olen d erk ę na m iejsce b lachy żelaznej.
W roku b ieżącym po przeprow adzeniu przez Z.O.R. k ap italn ej odbudow y 3 sp a lonych dom ów zab ytk ow ych zn ajdujących się na w sch od n iej stron ie R ynku, odzyska on sw ą daw ną św ietn o ść architektoniczną. D rugim p rzed sięw zięciem w tym zak re sie jest zam ierzona przebudow a P l a c u W o l n o ś c i w Ł o d z i , p osiadającego ch arak terystyczn e cechy zabudow y m iast przem ysłow ych okresu K rólestw a K on gre sow ego.
M im o przebudow y w ielu kam ien ic w ok resie zaboru w ięk szo ść bu d ow li w raz z ratuszem zach ow ała p ierw otn ą zabudow ę d w u k ond ygn acjow ą (ryc. 58). U trzym anie tego typu zabudow y przy rep rezen tacyj n ym placu m iasta było p lastyczn ym ś w ia d ectw em jedynej na naszych ziem iach przem ian y m ałego osiedla w dużą m etro p olię p rzem ysłow ą. N iestety pod naporem potrzeb życiow ych zw yciężyła koncepcja nad b u d ow y II piętra na zachow anych do m ach, przez co ich ch arakter zab ytk ow y został zu p ełn ie przekreślony.
Trzecim zagad n ien iem odbudow y zesp o łów urban istyczn ych jest odbudow a zab yt k ow ych dom ów w R a w i e M a z o w i e c k i e j przy R ynku, spalonych w r. 1939. W ok resie sp raw ozd aw czym odbudow ano lub w yrem on tow an o siedem obiektów z a ch ow u jąc ich d aw n y charakter.
2. Z a m k i , p a ł a c e , d w o r y . P rzy stąpiono do od b u d ow y ren esan sow ego z a m k u w P o d d ę b i c a c h z końca X V I w . u żytk ow an ego ob ecn ie jako in ter nat szk oln y (ryc. 61). B udow la o w y b it nych w alorach arch itek ton icznych n ie t y l ko zatraciła w przew ażnej m ierze w sk u tek n ieu m iejętn ych przeróbek sw ój p ier w o tn y charakter, ale rów nież w sk u tek n ied b a lstw a daw nego w ła ściciela popadła
w stan dalek o p osu n iętej d ew astacji. O d b u d ow a tego cen n ego zab ytk u została pod zielon a na d w ie fazy: p ierw sza w y k o nana w roku u b ieg ły m to zab ezp ieczen ie ob iek tu przed d alszym zn iszczen iem , druga m ająca być w yk on an a w r. 1952 b ędzie m iała za cel p rzyw rócen ie b u d ow li jej bo gatej sza ty a rch itek ton icznej. D otychczas w yk o n a n o o g n io trw a łe stropy, postaw ion o n o w e w ią za n ia dach ow e i pokryto dach d ach ów k ą h o len d erk ą w m iejsce d otych czasow ej b la ch y żelaznej. P race rek on stru k cy jn e w roku b ieżącym polegać będą na o d sło n ięciu zam u row an ej loggii re n esa n so w ej oraz na u su n ięciu p óźn iejszych d obudów ek.
Po w y k o n a n iu tych prac zam ek w P o d d ęb icach b ęd zie m ożna zaliczyć do c e l n iejszy ch p rzy k ła d ó w arch itek tu ry p óźno- r en esa n so w ej o cechach w y b itn ie rodzi m ych.
D ru gim o b iek tem o rów n ie in teresu ją cych cech ach arch itek ton icznych jest ba ro k o w y z a m e c z e k o b r o n n j w S i e m k o w i c a c h (pow . W ieluń) (ryc. 64), k tó ry sp alon y przez h itlero w có w w r. 1945 p o zo sta w a ł w ru in ie przez z górą pięć lat. B u d o w la o ch arak terze w y b itn ie obron nym , położona m a lo w n iczo na w y sp ie, oto czona fosą m iała słu ży ć w p rzeszłości jako zbór ariań sk i. W roku u b ieg ły m odgruzo w an o w n ętrze, położono stropy żelb etow e (ryc. 63), u łożon o w ią za n ie i u su n ięto b ez- sty lo w e dob u d ów k i. W roku b ieżącym n a stąp i p ok rycie dachu gon tem i w y k o ń cze n ie w n ętrza.
B u d y n ek b ęd zie słu ży ł jako G m inny D om K u ltu ry. T em u sam em u celo w i b ę dzie słu ży ł d a w n y d w ó r w D z i e r l i n i e (pow. Sieradz) z X V II w ., który zd ew a sto w a n y siln ie w cza sie ok u p acji został w 1951 r. o d b u d ow an y z zach ow an iem p ierw otn ych cech sty lo w y ch (ryc. 62). R ów nież poddano k ap italn em u rem onto w i m o d rzew io w y d w o r e k w S t a r e j W s i (pow . R aw a Maz.), zb u d ow an y w e d łu g podania przez króla S ta n isła w a A u gu sta dla jed n ego ze sw y ch przyjaciół, gdzie w y m ien io n o p ok rycie d ach ow e oraz szereg zm u rszałych e lem en tó w k o n stru k cyjnych.
Przez c a ły rok p racow ano przy rek on strukcji w n ę tr z d aw n ego z a m k u k r ó l e w s k i e g o w P i o t r k o w i e , który w w y n ik u robót od zysk u je daw ną ś w ie t ność arch itek ton iczn ą, a w y rem o n to w a n e sa le nie u stęp u ją bardzo w a w e lsk im , z k tó rym i łą czy je zarów n o w sp ó ln o ta sty lo w a jak i czas p ow stan ia. P rzez u su n ięcie póź n iejszych p rzeb u d o w a ć u zysk an o na I p
ię-R yc. 62. D zierlin, pow . sieradzki — d w ór w czasie prac k on serw atorsk ich . S ta n
z 1951 r.
Ryc. 63. S iem k o w ice, pow. w ie lu ń sk i — d w ó r obronny. M on tow an ie stropu ż e lb e
to w eg o w 1951 r.
R yc. 64. S iem k o w ice, pow . w ielu ń sk i — d w ór obronny przed rozpoczęciem o d
Ryc. 65. W olbórz, pow. p iotrk ow sk i — lew a o ficy n a pałacu. S tan z 1951 r.
R yc. 66. A rk ad ia, pow . ło w ick i — „ Ś w ią ty n ia D ia n y “. W idok w czasie prac k on
serw atorsk ich w 1951 r.
Ryc. 67. N ieb orów , pow . ło w ick i — p artery ogrodow e.
trze ogrom ną salt; o im ponujących rozm ia rach, w której zrek on stru ow an o strop m o d rzew iow y w ed łu g daw nych w zorów . W roku przyszłym p rzew id u je się ukończe nie rekonstrukcji w nętrza zam ku, w której m ieścić się będą zbiory P a ń stw o w eg o M u zeum oraz bogata biblioteka.
Ponadto p rzew idziana jest w latach n a stęp n ych rek on stru k cja II piętra rozebra nego przez zaborców w r. 1868, a k tóre b y ło n ajokazalszą częścią zam ku. D zięk i za chow an ym dokładnym pom iarom i zd ję ciom fotograficzn ym rekonstrukcja b ędzie m ożliw a do przeprow adzenia, co pozw oli na p rzyw rócen ie niepozornej ob ecn ie na zew n ątrz b u d ow li jej pierw otnego w ygląd u 0 w y ją tk o w o p ięknych proporcjach a rch i tektonicznych.
W r. 1950 przeprow adzono prace zab ez p ieczające przy ruinach z a m k ó w w D r z e w i c y i S k o t n i k a c‘h (obecnie woj. k ieleck ie), w y k o n u ją c w zm ocn ien ia 1 uzu p ełn iając części k on stru k cyjn e m u rów oraz odgruzow ując w nętrza. Z u w a g i na dobry stan zach ow an ia p rzew idziana jest dalsza odbudow a obu w sp om n ian ych ob iek tów i doprow adzenie ich do stanu pełnej u żyw aln ości.
3. A r c h i t e k t u r a s a k r a l n a . N a j w ażn iejszą pracą w tej d ziedzinie jest o d budow a i rekonstrukcja rom ańskiej a r- c h i k o l e g i a t y w T u m i e pod Ł ę • czycą, zniszczonej przez działania w o jen n e w r: 1939. W latach 1950—51 w yk on an o h ełm y w ież w yższych o form ach w ła śc i w ych dla b udow li rom ańskiej, w yk oń czon o m ury n a w y głó w n ej oraz zrek on stru ow an e n iższe w ieże doprow adzając je do p ie r w o t nej w ysok ości. P onadto zrekonstruow ano zam u row an e w X V III w . krużganki tr y - forialne, um ieszczon e ponad sk lep ien iam i n aw bocznych. W końcu w yk on an o roboty zastrzyk ow e przy w ieżach w yższych oraz w ie le innych zabiegów w zm acn iających konstrukcję budow li. W roku bieżącym orzew id zian e jest zm on tow an ie w iązan ia i w y k o n a n ie pokrycia dachow ego (gontem ) i tym sam ym zakończy się ca ło k szta łt żm udnych i kosztow n ych prac przy od b u d ow ie tego ok azałego pom nika naszego b u dow n ictw a z epoki feudalizm u.
P onadto w ok resie spraw ozd aw czym p rzeprow adzono prace rem on tow o-k on ser w atorsk ie ze środków w ła sn y ch u ży tk o w nika przy n astęp u jących budow lach za b y t k ow ych : 1. P i o t r k ó w , kościół św . F ran ciszka, (barok w . X V II). 2. Ł o w i c z , ko ściół św. D ucha (gotyk w. X V). 3. R z g ó w , k ościół parafialn y (ren esan s pocz. X V II w ) . 4. P i ą t e k — kościół paraf. (w. XV).
W k o ściele paraf, w W a r c i e (pow . S ie - i-adz) o d sło n ięto i odczyszczono ceglan y portal g o ty ck i z poł. X V w .
D uży n a cisk położono na ratow an ie n i szczejących coraz bardziej o b iek tó w b u d o w n ictw a d rew n ian ego, których w iek i brak n a leży teg o dozoru doprow adził do stanu d a lek o p o su n ięteg o zn iszczenia. Z a bezpieczono w ięc d rew n ia n e kościoły za b y tk o w e w P o p o w i c a c h (pow. W ie luń w. X V ), w W a l i s z e w i e (pow. Ł o w icz w . X V II), B u d z y n k u (pow. Ł ę czyca w . X IV ), G r ę b i e n i u (pow . W ie lu ń w. X V ), oraz Ł a s z e w i e (pow. W ie luń w. X V I). B u d o w le te n ależą do n a jsta r szych za b y tk ó w b u d o w n ictw a d rew n ia n e go o dużych w alorach artystycznych, a d w ie o sta tn ie posiad ają nadto p ięk n e p olich rom ie z X V — X V I w ., k tórych zab ez p ieczen ie przez P ra co w n ie K on serw acji Za b y tk ó w je s t p rzew id zia n e w roku b ieżą cym.
4. A r c h i t e k t u r a o b r o n n a , b u d o w n i c t w o u ż y t k o w e i i. P rzepro w ad zon o rem ont m urów obronnych w W i e l u n i u i m urów zam kow ych w Ł ę c z y c y , gd zie przem urow ano i uzu p ełn ion o n a d w ą tlo n e p artie m urów i w y konano w zm o cn ien ia fu n d am en tów .
W roku 1950 w y k o n a n o częściow ą od b u d ow ę zabudow ań p ok lasztorn ych w К a- z a n o w i e (pow . kon eck i), poch. z końca X V II w . zespołu arch itek ton icznego o d u żych w alorach za b y tk o w y ch i krajobrazo w ych. k tóry za n ied b a n y przez u ży tk o w n i ka był już częścio w o rozbierany na m a t e riał i dopiero in terw en cja K onserw atora W ojew ódzkiego zapobiegła dalszem u n isz czeniu p ięk n ego p om nika bud ow nictw a barokow ego. W zm ocniono k on stru k cję m u rów rek on stru u jąc zniszczon e fragm en ty budynku jak np. ch arak terystyczn ą lo g gię 1 oraz postaw ion o n o w e w ią za n ie da ch ow e i częścio w o pokryto dach gontem . D ok oń czen ie robót p rzew id zian e jest w ro ku bieżącym .
R ów n ież d zięk i in terw en cji w ład z k on serw atorsk ich uratow an o k la sy cy sty czn y b udynek d. p oczty kon n ej w Ł o w i c z u , który sp a lo n y w czasie w o jn y przez h it le row ców zo sta ł przezn aczon y w r. 1949 na rozbiórkę i dopiero d zięk i staran iom i po rozum ieniu z M in isterstw em P oczt i T e- legr. doprow adzono do o d b u d ow y tego sty low ego bu d yn k u , z którego istn ien iem w ią że się ca ły szereg w y p a d k ó w h isto ry cz nych.
C enny zespół h u tn iczy w a l c o w n i w C h l e w i s k a c h , p osiad ający szereg m aszyn z poł. X IX w ., zd ew a sto w a n y
i p a trz O c h ro n a Z a b y tk ó w г. 1<?51 n r 1/2 s. 93.
R yc. 68. Brodnia, pow . łask i — sp ich lerz z X V II w. przed konserw acją.
Ryc. 69. Sk om lin , pow . w ielu ń sk i — sp ich lerz z X V III w . S tan w 1914 r.
Ryc. 70. Skom lin, pow . w ielu ń sk i -—• w id ok spichlerza w r. 1951 po k o n
Ryc. 71. W alew ice, pow . ło w ick i — głow a posągu A p ollin a zniszczonego w czasie
o statn iej w ojny.
Ryc. 72. R dutów , pow . k u tn o w sk i — obraz ren esan sow y.
w czasie ok u p acji u leg a ł coraz w ięk szem u zn iszczeniu, dzięk i jednak otrzym an ej p o m ocy ze stron y C entralnego Zarządu P rzem ysłu H utn iczego doprow adzono ten cie k a w y zabytek n aszej tech n ik i p rzem y sło w ej do stanu zad aw alającego.
P od ob n ie dzięk i in terw en cji U rzędu K on serw atorsk iego n ie doszła do sk u tk u za m ierzona w r. 1950 lik w id a cja z a b y tk o w ej w a l c o w n i żelaza w M a l e ń c u 1 przez C entralę H an d low ą P rzem ysłu M iej scow ego.
W końcu n a leży podkreślić p rzep row a dzany rem on t zab ytk ow ego sp ich lerza w S k o m l i n i e (pow. W ieluń w. X V III) w y k o n a n y przez P a ń stw o w e Z akłady Zbo żow e zgodnie z w sk azan iam i k o n serw a torskim i. C harakterystyczna b u d ow la o d u żej kubaturze została pokryta przed w o j ną dach ów k ą cem en tow ą, która sw y m c ię żarem rozpierała ścian y budynku. M im o dużych k osztów i trudności m ateriałow ych ob ecn y u ży tk o w n ik pokrył dach gontem i w y k o n a ł w zm o cn ien ie k onstrukcji b u d ynku, d zięk i czem u n ie tylko uratow ano cen n y zab ytek naszego bu d ow nictw a d rew n ianego, ale rów n ież przyw rócono mu je go p ierw otn y w ygląd (ryc. 69 i 70).
5. P r a c e n a d z a b e z p i e c z e n i e m p o l i c h r o m i i m a l a r s k i c h i z a b y t k ó w r u c h o m y c h . - U tw orzona w r. 1951 P racow n ia K on serw acji Z abyt ków w y k o n a ła k o n serw a cję w ielu rucho m ych zab ytk ów o w y b itn ej w artości arty stycznej. N a leży tu w y m ien ić rem ont f i gur k am ien n ych w parku p ałacow ym w W a l e w i c a c h , dzieła w y b itn eg o r ze źbiarza z końca X V III w . (ryc. 71).
W k o ściele paraf, w B r a t o s z e w i c a c h w yrem on tow an o cen n e sta lle go ty c k ie z w . X V , przy czym po u sunięciu p oli tury olejn ej odkryto polichrom ię o dużej w artości artystycznej.
R ew ela cy jn e w y n ik i dały rów nież prace przy k on serw acji ren esan sow ej p o lich ro m ii w d rew n ian ym k o ściele w B o g u s z y - c а с h (pow. R aw a Maz.), gdzie po przy stąp ien iu do robót nad zabezpieczeniem p olich rom ii stropu odkryto n ie m niej in teresu jące m alow id ła na ścianach bocz nych, które zostały z końcem ub iegłego stu lecia zak ryte przez b ezw artościow ą m alatu rę olejną.
P rzeprow adzono też kon serw ację p óźno- gotyck iego tryp tyk u ze S t o b i e c k a M i e j s k i e g o , obrazu renesansow ego z końca w . X V I z R d u t o w a przedsta
w ia ją ceg o „A dorację D ziecią tk a “ (ryc. 72), oraz kilku in n ych d ziel o dużej w artości artystyczn ej.
W roku b ieżącym jest p rzew id zian e za b ezp ieczen ie i rek on stru k cja polichrom ii m alarsk iej w k a p licy p om isjon arsk iej w Ł o w i c z u , dzieła w y b itn eg o m alarza w ło sk ieg o M. A. .P allon iego, oraz p olichro m ii w d rew n ian ych k ościółk ach w Ł a- s z o w i e i G r ę b i e n i u (pow. w ie lu ń ski), z których zw łaszcza ta ostatn ia z w . X V , n a leży do n a jp ięk n iejszy ch m a lo w i d eł tego rodzaju,
6. O g r o d y , p a r k i z a b y t k o w e i o c h r o n a k r a j o b r a z u . W latach 1950—51 k on ty n u o w a n o prace k o n serw a torsk ie przy rek on stru k cji zab ytk ow ych p a rk ó w w A r k a d i i i N i e b o r o w i e . W A rkadii p rzeprow adzono rem ont „Ś w ią ty n i D ia n y “ (ryc. 66) i „D om ku A rcy k a p ła n a “ oraz zrek on stru ow an o akw eduk. P on ad to w yk on an o szereg robót ziem nych i prac ogrodow ych (p ogłęb ien ie jeziora przed Ś w ią ty n ią D iany).
W N ieb orow ie w yk oń czon o k an ał „L“ oraz przyw rócono d a w n y układ założeń p ark ow ych na p od staw ie p la n ó w Sz. B. Z uga z w . X V III (ryc. 67).
W zab ytk ow ym parku p ałacow ym w W o l b o r z u (ryc. 65) przeprow adzono rob oty ziem n e i w yk oń czon o ogrodzenie parku (2,1 km), dzięk i czem u położono kres dalszem u n iszczen iu obiektu.
W parkach za b ytk ow ych w O p o r o - w i e (pow. K utno), W a l e w i c a c h (pow. Ł ow icz) (ryc. 71), M o s z c z e n i c y (pow. P iotrk ów ) i S k o t n i k a c h (pow. W ie luń) w yk arczow an o pnie, zasadzono n ow e d rzew k a oraz w yk on an o w ie le in n ych ro bót ogrodow ych zgodnie z w sk azów k am i o g ro d n ik a -p la n isty .
W roku b ieżącym oprócz k o n ty n u a cji ro b ót k on serw a to rsk o -b u d o w la n y ch w Ł o w i czu, P iotrk ow ie, P od d ęb icach , Tum ie i S iem k o w ica ch p rzew id zian a jest odbudo w a lub zab ezp ieczen ie w ie ż y zam kow ej w R aw ie, d w orów m od rzew iow ych w W ę- grzy n o w ica ch (pow. R aw a w. X V II) — m iejscu urodzenia J. Chr. P aska, w G ie- d zian ów k u (pow. Ł ęczycki), W odzieradach (pow . Łaski), lam u sa zab ytk ow ego w B ro- dni (pow . Ł aski) poch, z X V II w. (ryc. 68) oraz zabytkow j'ch dom ów w Ł ow iczu, P io trk o w ie, R aw ie i S ieradzu, których r e m on t b ędzie p rzeprow adzany z F unduszów G ospodarki K om unalnej i M ieszkaniow ej.
Z. C.
Ryc. 73. J ęd rzejów — zw ornik z X III w. z b. kapitularza cy stersk ieg o zn aleziony
w 1948 r. WOJEW ÓDZTW O KIELECK IE
Z abytki w oj. k ieleck ieg o — p rzew ażn ie śred n io w ieczn e — u le g ły w czasie działań w ojen n ych siln ej d ew astacji. W obec czego przeprow adzane przy nich zab iegi k o n ser w a to rsk ie aż do roku 1949 — z m ałym i w y ją tk a m i (vide Ochr. Zab. 1949 nr 3) m ia ły n ajczęściej charakter zab ezp iecze n iow y.
N a to m ia st w latach 1949—51 przystą piono do g ru n tow n iejszych robót k on ser w atorsk ich , które p o legały g łó w n ie na: w zm acn ian iu fu n d am en tów , rem oncie ścian k ap italn ych i d ziałow ych , zakładaniu s k l e p ień, stropów , w ię ż b y d achow ej oraz p o krycia.
P rzede w szy stk im położono nacisk na szyb k ie d op row ad zen ie ob iek tów zab ytk
o-Ryc. 74. J ęd rzejów — zw ornik z X III w. z b. kapitularza cy stersk ieg o zn alezion y
