Jacek Cydzik
Funkcje i działalność Komisji
Architektoniczno-Konserwatorskiej
Ochrona Zabytków 40/1-2 (156-157), 70-80
ARCHITECTONIC AND CONSERVATION PROBLEMS OF THE RESTITUTION OF THE ROYAL CASTLE
A fte r d ra w in g by th e C on se rva tio n a n d A rc h ite c to n ic C o m
mission of "The Main Architectonic, Conservation
a n dTech
n ic a l G u id e lin e s o f th e R econstruction o f th e Royal C a s tle ” it was a g re e d to s tric tly preserve th e b u ild in g ’s fo rm e r o u t lin e , fo rm e r ord'im ate o f fo u n d a tio n s and th e in clu sio n of a ll preserved e lem ents 'into a n e w ly -b u ilt mass. The design o ffic e refe rre d to as " th e C a stle ” com m enced d ra w in g th e plans. The Royal C a stle w as assigned th e fu n c tio n o f the
museum to be known as "the Royal Castle in
W a rsa w — th e M o n u m e n t o f H isto ry a n d C u ltu re o f th e Polish N a tio n ” .W ith th e p re se rva tio n o f th e h is to ric mass o f th e e n tire b u ild in g , h is to ric o u tla y as w e ll as o u tsid e and in sid e d écor, th e structu re was a d o p te d to p e rfo rm in g its new fu n c tio n . A p a rt from th e m useum, the b u ild in g had been d e s ig n ed to house e x h ib itio n halls, rep re s e n ta tio n a n d gir&st d e p a rt ments. C oncerts, in te rn a tio n a l co n fere n ce s a n d c e le b ra tio n s a re also to be h e ld th e re . A lso, fo r (big m eetings such as a c o c k ta il fo r 2,000—3,000 p e o p le , b a n q u e ts fo r 70 as w e ll as p ro v id in g fo o d fo r ca stle em ployees a fe w c a te rin g c e n tres have been a rra n g e d .
The in tro d u c tio n o f such a rich p ro g ra m m e in to th e C astle has lim ite d , d u e to th e la ck o f th e space, th e n u m b e r of storeroom s a n d ho u seh o ld fa c ilitie s . A c c o rd in g to th e e a rlie r decisions these fu n c tio n s 'were to be ta ke n over by th e n e ig h b o u rin g b u ild in g s . The to ta l c u b a g e o f th e Royal C a stle a m ounts to 144,580 m3 a n d its to ta l u sable a rea com es to 21,606 m2.
A t th e p resent m om e n t th e Royal C a stle is one o f fe w m u seums in th e w o rld th a t iis housed in a h is to ric b u ild in g w ith m ost s o p h is tic a te d te c h n ic a l e q u ip m e n t. T ha t w as a very d iffic u lt task fo r th e d e signers. It was necessary to in s ta ll a ir-c o n d itio n in g e q u ip m e n t, v e n tila tin g fa n s, n e a rly 50 d iffe re n t e le c tric , p o w e r a n d te le -c o m m u n ic a tio n systems. A ll th is v a rie d te c h n ic a l e q u ip m e n t had to be in s ta lle d in a s p e c ific h is to ric mass o f th e C a stle in an in d is c e rn ib le
way. •
The mass o f th e Royal C a stle w as s u b je c te d to num erous a lte ra tio n s a n d re co n stru ctio n s. The d e s ig n ers had to fa c e a d iffic u lt d e c is io n : w h ic h so lu tio n s sh ould b e chosen? On th e basis o f co m p re h e nsive studies in c lu d in g rich source m a te ria l they a d o p te d th e p rin c ip le o f preserving h is to ric s tra ta in e le v a tio n s a n d d iffe re n t parts o f th e b u ild in g . The 1 7 th-ce n tu ry W a z a d e v ia tio n s were re co n stru cte d a c c o rd in g , as a rule, to th e p re -w a r c o n d itio n s ; s till, som e am e n d m e nts were m ad e on th e b a sis o f p e rio d plans, d ra w in g s , photos a n d w ith resp e ct to th e results of th e m ost rece n t a rc h a e o lo g ic a l and a rc h ite c to n ic studies. C o rne t turrets, lucarnes a n d chim neys w e re re c o n s tru c te d on th e fr o n t e le v a tio n . The basis f o r th is w o rk w as p ro v id e d b y th e ic o n o g ra p h y , th e s o -c a lle d H o n d iu s ’ e n g ra v in g from 1646, d e p ic tin g th e se ttin g o f th e S ig is m u n d ’ s C olum n.
O n e o f th e m ost d if f ic u lt p ro b le m s in th e re s titu tio n o f th e C a s tle ’s mass was the m ode o f c ro w n in g th e G rod zka Tower. The c o n c e p t fo r th e fo rm o f th e 14th ce n tu ry to w e r u n d e r w e n t v a riou s design stages a n d th e fin a l so lu tio n was b a sed on Ch. M e lic h ’s p a in tin g from 1625. Studies on a ll c u po la s a n d c ro w n in g w ere c a rrie d o u t on m odels.
The fin e s t 1 8 th-ce n tu ry Saxon e le v a tio n from th e V is tu la 's side was re b u ilt a c c o rd in g to its p re -w a r a p p e a ra n c e w ith some c o rre c tio n s m ade a fte r 18th-ce n tu ry designs o f C h ia - veri a n d p a in tin g s by C a n a le tto . The m ain d iffe re n c e c o n sisted in th e rem oval o f the b a lc o n y from the 1st flo o r o f th e m id d le p ro je c tio n and in tro d u c tio n o f h ig h w in d o w s in to the A ssem bly Room.
A c c o rd in g to th e co n se rva tio n g u id e lin e s c a s tle in te rio rs g o t d iv id e d in to th re e g roups.
The firs t g ro u p covers room s in th e firs t flo o r, S tanislavus room , g o th ic u n d e rg ro u n d rooms, J a g ie llo n ia n and W aza room s in th e g ro u n d flo o r. The m ost s p le n d id in te rio rs w ith m any preserved e lem ents in c lu d e : room s o f King S ta n is la vus A u g u s t, C a n a le tto Room, S tanislavus C h a p e l, th e fo rm e r A u d ie n c e Room, th e Royal S le e p in g Room, th e T hrone Room, C o n fe re n c e C a b in e t, th e K in g h ts ’ Room a n d th e G re a t A s sem bly H a ll. ‘
A sp e c ia l g ro u p is m ade o f th e rooms w hich in th e 19th and 20th c e n tu rie s lost th e ir 1 8 th-ce n tu ry d é c o r a n d a t present re g a in th e ir o rig in a l a p p e a ra n c e on th e basis o f the p re served a rc h iv a l sources. Thev in c lu d e th e S e n a to r’s Room w h e re th e 3rd M a y C o n s titu tio n was p ro c la im e d , th e M a r b le C a b in e t a n d D e p u tie s ' Room.
S p e c ia l o a re should be e xte nd e d to re co n s tru c t a n d b u ild in to h isto ric p la c e s th e preserved d e ta ils o f th e a rc h ite c to nic d é c o r such as stone elem ents o f s c u lp tu re a n d s e c tio nal d e ta ils , chim neys, w a in s c o tin g , doors, stucco colum ns, c a rv e d fro n to n s, d e co ra tiv e fixtures.
The second g ro u p com prises g ro u n d flo o r room s a n d ce lla rs th a t p e rfo rm the fu n c tio n o f h a lls a n d m useum clo a rkro o m s as w e ll as th e Treasury in th e 2nd flo o r.
The room s in c lu d e d in to th e th ird g ro u p are, in the firs t p la ce , to serve u tility purposes and th e y have been d e s ig ned in a w a y th a t harm onizes w ith o th e r in te rio rs . In 1971 th e S ta te A te lie rs fo r th e C o n se rva tio n o f C u ltu ra l Property in itia te d , a lm o st sim u ltan e o u sly, d o c u m e n ta tio n a n d execu tio n work. This was a serious im p e d im e n t fo r th e team o f d esigners a n d executors, ju s t as i t w as necessary to c o o rd i n a te a ll d e sig n s a n d a t the sam e tim e to u n d e rta k e exe- c u tio n a l decisions.
The Royal C a stle has b e e n re co n stru cte d in a cc o rd a n c e w ith h is to ric records, w e ll-k n o w n in th e seventies. For th e la st 15 years th e kn o w le d g e on the h isto ry o f th e C astle has been e n ric h e d w ith n e w ly-discove re d source m a te ria ls . In th is con text, decisio n s m ad e d u rin g th e re c o n s tru c tio n have to be re c o n sid e re d once a g a in .
JACEK C YD ZIK
FUNKCJE I DZIAŁALNOŚĆ KOMISJI ARCHITEKTONICZNO-KONSERWATORSKIEJ
In a u g u ra c y jn e
posiedzenie
O b yw a te lskieg o
Kom itetu
O d b u d o w y Zam ku Królew skiego w W arszaw ie odbyło
się 26.1.1971 r. w Pałacu na W odzie w Łazienkach. Na
tym uroczystym s p o tka n iu prof. S tanisław Lorentz prze
kazał w iadom ość, że 20 stycznia 1971 r. odbyła się
ko n fe re n cja I sekretarza КС PZPR, Edwarda G ie rka ,
z p rze d sta w icie la m i środow isk twórczych, na której p o
in fo rm o w a ł o p o d ję c iu decyzji o o d b u d o w ie Zamku
K rólew skiego w W arszaw ie.
N a tym pierwszym sp o tka n iu O b y w a te ls k ie g o K om ite
tu O d b u d o w y Zam ku K rólew skiego przypom niano, że
przed 21 laty, 2 lip c a 1949 r., na 67 posiedzeniu Sej
mu U staw odaw czego p o d ję to uchw ałę o konieczności
odb u d o w y Zam ku. N akreślone wówczas te rm in y prze
w idyw ały zakończenie re a liz a c ji w 1954 r. U ch w a ła nie
została zrealizow ana. Później k ilk a k ro tn ie w ra ca n o do
te g o tem atu (np. z okazji 25-lecia PRL), a le w a ru n ki
c iq g le nie sprzyjały re a liz a c ji ta k w ażnego
nia. Józef Kępa przew odnicząc o b ra d o m O b y w a te ls k ie
go Kom itetu O d b u d o w y Zam ku K rólew skiego, w swo
je j
w ypow iedzi
zarysow ał
ideow ą
fu n k c ję
Zam ku.
S tw ierdził, że p o d ję ta decyzja je s t wyrazem szacunku
d la h isto rii i kultury narodu, stanow i symbol c ią g ło ści
i trw a ło ści państw a. Zam ek to nie tylko rezydencja
w ładców , ale m iejsce wydarzeń historycznych. Dzięki
sta ra n io m ofia rn ych i w ytrw ałych ludzi u ra to w a n o w ie
le autentycznych elem entów b u d o w li i je j w yposaże
nia. Is tn ie ją w ięc podstaw y u z a s a d n ia ją c e o d budow ę.
P odjęte za d a n ie je s t spraw ą o g ó ln o n a ro d o w ą , p o w in
no być realizo w a n e w ysiłkiem , o fia rn o ś c ią wszystkich
Polaków w k ra ju i na obczyźnie.
O b yw a te lski K om itet O d b u d o w y Zam ku K rólew skiego
w y ło n ił ze swego g ro n a Prezydium ja k o c ia ło w yko
nawcze po w o ła n e do kie ro w a n ia
bieżącym i
pracam i
oraz za p ro p o n o w a ł p o w o ła n ie kom isji problem ow ych.
Z a su g e ro w a n o utw orzenie nastę p u ją cych K o m isji:
- N a u ko w e j - pod przew odnictw em prof. St. Lorentza,
- Kom isji
Rzeczoznawców
A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a -
to rskich — pod przew odnictw em prof. Jana Z a c h w a to
wicza,
- Funduszu Zam kow ego - pod przew odnictw em prof.
M ieczysław a L u b ińskiego,
- A rc h e o lo g ic z n e j — pod przew odnictw em prof. A le k
san d ra G ieysztora,
- P rop a g a n d y — pod przew odnictw em re d a k to ra Lesz
ka W ysznackiego,
oraz ustalono, że m ożliwe je s t p o w o ływ a n ie n a stę p
nych kom isji w zależności od potrzeby.
Tymczasową sie d zib ą Kom itetu sta ł się lo ka l Towa
rzystwa Przyjaciół W arszaw y przy pla cu Zam kowym 10.
Pierwsze posiedzenie Prezydium K om itetu z p rze w o d
niczącym i kom isji problem ow ych o dbyło się 30.1.1971 r.
Na posiedzeniu tym om ó w io n o o rg a n iz a c ję pracy Ko
m itetu, p o w o ła n o B iuro i u sta lo n o w stę p n ie skład oso
bowy kom isji
problem ow ych.
O sta te czn ie
p o w o ła n o
n a stę p u ją ce K om isje:
- Czynów społecznych,
- Propagadny,
- Funduszu Zam kow ego,
- P o lo n ijn ą ,
- N a u ko w o -H isto ryczn ą , która p rzekształciła się w Fłi-
storyczno-A rcheologiczną,
- A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a to rską .
M ożna w ięc uw ażać, że od 30.1.1971
r. rozpoczęła
sw oją d zia ła ln o ść K om isja A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a -
torska (КА К) w nastę p u ją cym skła d zie :
przew odniczący: prof. Jan Z achw atow icz,
czło n ko w ie :
prof. P iotr Biegański,
arch. Jan D ąbrow ski,
arch. M ieczysław Kuzma,
arch. C zesław Kotela,
arch. Z ygm unt Stępiński,
arch. S ta n isła w Lasota,
arch. A le k s a n d e r Król,
inż. Z b ig n ie w Pawłowski,
mistrz M ieczysław M arecki.
W
zespole
Kom isji
A rc h ite kto n iczn o -K o n se rw a to rskie j
znalazły się osoby o uznanym a u to ryte cie zaw odow ym ,
a je d n ocze śn ie re p re ze ntu ją ce w ładze b u d o w la n e
i
konserw atorskie. Dzięki tem u u sta le n ia K om isji mogły
stać się podstaw ą do p o d e jm o w a n ia w iążących decyzji.
W szczególnych w ypadkach Kom isja korzystała z o p in ii
s p e cja listó w różnych dziedzin. W ażnym elem entem p ra
cy КА К było w s p ó łd z ia ła n ie z Kom isją H istoryczno-A r-
c h e o lo g iczn ą oraz z innym i kom isjam i, a w zakresie
u sta la n ia p rogram u i w yposażenia
w nętrz
historycz
nych z pow ołanym przez prof. S tanisław a Lorentza Ku
ra to riu m Zamkowym. W tym samym czasie po w o ła n o
Biuro O b yw a te lskieg o Kom itetu O d b u d o w y Zam ku, a
dyrektorem te j in stytu cji został mgr W o jcie ch Lipiński.
M in is te r ku ltu ry i sztuki na w niosek przew odniczącego
Stołecznej Rady N a ro d o w e j wyznaczył
PP
Pracow nie
K onserw acji Zabytków generalnym w ykonaw cą. W po
czątkowym okresie D yrekcja PKZ re a lizo w a ła sw oje za
d a n ia poprzez O d d z ia ł W arszaw ski p rzyg o to w u ją c się
jed n ocze śn ie do p o w o ła n ia
sam o d zie ln e g o
O d d z ia łu
„Z a m e k ” i w yo d rę b n io n e j Pracowni P rojektow ej
oraz
innych zespołów konserw atorskich. G en e ra ln ym p ro je k
ta n te m został prof. Jan Bogusław ski, a kierow nikiem
Pracowni — arch. M ieczysław S am borski. Przew odniczą
cy Stołecznej Rady N a ro d o w e j wyznaczył również Dy
rekcję Rozbudowy M ia sta W a rsza w a —W schód inw esto
rem zastępczym odb u d o w y Zam ku.
Kom isja A rchitelctoniczno-K onserw atorska
m ogła w ięc
rozpocząć d z ia ła n ia merytoryczne. P rzedstaw iciele wy
m ienionych in stytu cji b ra li u d zia ł we wszystkich p o
siedzeniach Kom isji.
N a p ie rw s z y c h s p o t k a n ia c h k o n c e n t r o w a n o s ię n a o k r e ś le n iu n ie z b ę d n e g o z a k re s u r o b ó t p r z y g o to w a w c z y c h , k tó re u m o ż liw iły b y r o z p o c z ę c ie b u d o w y . R a rn o - w e w y ty c z n e p r o g r a m o w e b y ły g o t o w e ju ż 5 . 111.1971 r. O k r e ś la ły o n e lo k a liz a c ję b ry ły Z a m k u ś c iś le w e d łu g o b ry s u h is to r y c z n e g o i u s ta la ły , że r z ę d n e p o s a d o w ie n ia m u s z ą b y ć u s t a lo n e n a p o d s ta w ie is tn ie ją c y c h a u te n ty c z n y c h f r a g m e n tó w p rz y z ie m ia i z a c h o w a n y c h e le w a c ji. O r y g in a ln e e le m e n ty w łą c z o n e z o s ta n ą d o o d b u d o w y w a n e j b ry ły .
W
w y ty c z n y c h o k r e ś lo n o r ó w n ie ż z a s a d ę r e s ty tu c ji s ty lo w e j e le w a c ji o r a z s t r u k t u r ę i m a t e r ia ł f u n d a m e n t ó w , ś c ia n , s k le p ie ń , k o n s t r u k c ję d a c h ó w i h e łm ó w , r o d z a j p o k r y c ia i w y k o ń c z e n ia . O m ó w io n o te ż m e to d ę o d t w a r z a n ia w n ę trz , d z ie lą c je n a trz y g r u p y :— pierwsza g ru p a to w nętrza historyczne, które w ym a
g a ją w ie rn e g o o dtw orzenia przestrzennego,
— d ru g a g ru p a to w nętrza z zachow anym i daw nym i
po d ziała m i, w których dopuszcza się m od yfika cję p o
d ykto w a n ą nowymi ich fu n kcja m i,
— i trzecia g ru p a to w nętrza nowo p ro je kto w a n e w
a d a p to w a n ym układzie niezbędne ze w zględów użyt
kowych.
W ytyczne program ow e w zakresie d z ia ła ń technicznych
za kła d a ły konieczność przeprow adzenia bad a ń g e o lo
gicznych, hydrologicznych i innych niezbędnych eks
pertyz dotyczących g łó w n ie fu n d a m e n tó w i stanu te c h
nicznego zachow anych p iw n ic zam kow ych. S ugerow ano
rów nież rozw iązania konstrukcyjne w y n ik a ją c e z przy
ję c ia ko n ce p cji p o w ią za n ia e lem entów istniejących z
restytuow anym i oraz ko n stru kcji tradycyjnych ze w sp ó ł
czesnymi. W p ro g ra m ie w ym ieniono wszystkie niezbędne
in s ta la c je w o d o cią g o w e , kan a liza cyjn e , s a n ita rn e i desz
czowe, przeciw pożarow e oraz ogrzewcze, w e n tyla cyjn e i
klim atyzacyjne. Zw rócono uwagę na konieczność zasi
la n ia Zam ku w cie p łą w odę z sieci m iejskiej i u sta le
nia wszystkich niezbędnych p a ra m e tró w technicznych
dotyczących np. o św ie tle n ia w ew nętrznego i zew nętrz
nego z uw zglę d n ie n ie m ekspozycji m uzealnej, ilu m in a
cji i im prez specjalnych typu
„Ś w ia tło
—
dźw ięk ,
fu n k c jo n o w a n ia dźw igów osobowych i tow arow ych, róż
nych a g re g a tó w i urządzeń m echanicznych w e n tyla cji,
klim atyzacji oraz innych, określonych przez p ro je k ta n
ta in s ta la c ji. Jako o drębny problem p o tra k to w a n o
sy-1. Tymczasowe u p o rz ą d k o w a n ie t e r en ów zamko wy ch — l i s t o p a d 1966 r. (fot. J. Sz andomirsk i) 1. T em porary a rr a n g e m e n t o f the castle site — N o v e m b e r 1966 s te m t e le t e c h n ic z n y i s y g n a liz a c y jn y u m o ż liw ia ją c y s tr z e ż e n ie o b ie k t u . Z a le c o n o o p r a c o w a n ie : — s y s te m u s tr z e ż e n ia p r z e c iw p o ż a r o w e g o , — s y s te m u k o n t r o li s ta n u t e m p e r a tu r y i w ilg o t n o ś c i w e w n ę tr z a c h , — s y s te m u a la r m o w e g o p r z e c iw w ła m a n io w e g o , — s y s te m u p o łą c z e ń te le f o n ic z n y c h z w ła s n e j c e n t r a li, — s y s te m u r a d io t r a n s m is y jn e g o , — s y s te m u in s t a la c ji „ Ś w ia t ło — d ź w ię k ” . P o n ie w a ż w ty m c z a s ie n ie u p o r z ą d k o w a n o je s z c z e b e z p o ś r e d n ie g o o t o c z e n ia Z a m k u , w y ty c z n e p r o g r a m o w e z a le c a ły : — z a p r o je k t o w a n ie p la c u Z a m k o w e g o w n a w ią z a n iu d o r e s ty tu o w a n e j b ry ły Z a m k u , — u k s z t a łt o w a n ie z b o c z a s k a rp y o d s tr o n y T ra s y W - Z i z a p r o je k t o w a n ie d o ja z d u d o P a ła c u p o d B la c h ą , — r o z w ią z a n ie t a r a s ó w o d s tr o n y W is ły łą c z n ie z A r k a d a m i K u b ic k ie g o i o p r a c o w a n ie k o n c e p c ji o g r o d ó w z a m k o w y c h . W y ty c z n e p r o g r a m o w e , p o p r z e d y s k u to w a n iu i u z g o d n ie n iu , p o d p is a ł p r o f. J a n Z a c h w a to w ic z . D n ia 8 m a r c a 1971 r. z o s ta ły o n e p r z e s ła n e d o D R M W a r s z a w a - —W s c h ó d ja k o d o k u m e n t o b o w ią z u ją c y in w e s to r a i g e n e r a ln e g o w y k o n a w c ę . P r z e k a z a n ie w y ty c z n y c h p r o je k to w y c h s t a ło s ię p o d s ta w ą d o o p r a c o w a n ia p r o je k t u w s t ę p n e g o i z b io r c z e g o z e s ta w ie n ia k o s z tó w . T e rm in te g o o p r a c o w a n ia K o m is ja o k r e ś liła n a d z ie ń 3 0 .X I . 1971 r. N ie z a le ż n ie o d w y ty c z n y c h p r o je k to w y c h o p r a c o w a n y z o s ta ł r ó w n ie ż p r o g r a m u ż y tk o w y Z a m k u , k tó ry — p o w s tę p n y c h d y s k u s ja c h w k o m is ja c h p r o b le m o w y c h — 10.111.1971 r. p r z e d ło ż o n o P re z y d iu m O b y w a t e ls k ie g o K o m ite tu O d b u d o w y Z a m k u . P re z y d iu m p rz e k a z a ło p r o g r a m te n d o p u b lic z n e j d y s k u s ji, k tó r a t r w a ła d o 15.V. 1971 r. U w a g i i p r o p o z y c je z g ło s z o n e z e s tr o n y s p o łe c z e ń s tw a b y ły p r z y jm o w a n e p rz e z B iu r o K o m ite tu i p o a n a liz ie p r z e d ło ż o n e n a p le n a r n y m p o s ie d z e n iu O b y w a t e ls k ie g o K o m ite tu O d b u d o w y Z a m k u K r ó le w s k ie g o w d n iu 3 0 c z e rw c a 1971 r. P le n u m K o m ite tu n a te j p o d s ta w ie o k r e ś liło c h a r a k t e r i p rz e z n a c z e n ie Z a m k u , a w p o d ję t e j u c h w a le o f i c ja ln ie u s t a lo n o n a z w ę o b ie k t u : „ Z a m e k K r ó le w s k i w W a r s z a w ie — P o m n ik H i s t o r ii i K u ltu r y N a r o d o w e j” . P ro f. J a n Z a c h w a t o w ic z , ja k o p r z e w o d n ic z ą c y K o m is ji A r c h it e k t o n ic z n o - K o n s e r - w a t o r s k ie j, o m ó w ił tr e ś ć p o d ję te j u c h w a ły i p r z e k a z a ł u s t a le n ia d o ty c z ą c e r e a liz a c ji o p r a c o w y w a n e g o p r o je k t u . W 1971 r o k u p r z y s tą p io n o d o p r a c p r z y g o to w a w c z y c h . K o m is ja c z u w a ła n a d w ła ś c iw y m z a g o s p o d a r o w a n ie m p la c u b u d o w y i o g ro d z e n ie m te r e n u , o k r e ś la ła s p o s ó b o d g r u z o w a n ia i m o ż liw o ś c i r o z b ió r e k . Ś le d z iła p r a c ę a r c h e o lo g ó w i k o n t r o lo w a ła d z ia ła ln o ś ć P r a c o w n i P ro je k t o w e j, k tó r a z b ie r a ła i a n a liz o w a ła w s z y s tk ie d o k u m e n t a ln e m a t e r ia ły ik o n o g r a f ic z n e o r a z u z u p e ł n ia ła in w e n t a r y z a c ję p o m ia r o w ą i s p o r z ą d z a ła w y k a z y f r a g m e n tó w z a c h o w a n y c h i w y d o b y w a n y c h z g r u z ó w d e t a l i. R o z p o c z ę c ie w ła ś c iw y c h r o b ó t b u d o w la n y c h n a s t ą p ił o n a p o c z ą tk u r o k u 1972, a PKZ d o k o ń c a 1 9 7 3 r. z o b o w ią z a ły s ię d o p r o w a d z ić b u d o w ę d o s ta n u s u r o w e g o . T a k s p r e c y z o w a n e t e r m in y z o s ta ły p rz e k a z a n e in w e s to r o w i z a s tę p c z e m u z g o d n ie z d e k la r a c ją g e n e r a l n e g o w y k o n a w c y . K o m is ja A r c h it e k t o n ic z n o - K o n s e r w a - to r s k a z a le c iła o p r a c o w a n ie h a r m o n o g r a m u p r a c p rz y g o to w a w c z y c h u w z g lę d n ia ją c e g o z a s to s o w a n ie s p r z ę t u m e c h a n ic z n e g o p rz y n ie k tó r y c h p r a c a c h o r a z o p r a c o w a n ie p la n u c z y n ó w s p o łe c z n y c h . D n ia 9 .V I.1 9 7 1 r. p ro f. J a n B o g u s ła w s k i z r e f e r o w a ł p r o je k t w s tę p n y o p r a c o w a n y w s k a li 1 :2 0 0 ja k o k o n c e p c ję r o z m i e s z c z e n i a p r o g r a m u i f u n k c ji u ż y tk o w e j Z a m k u . W o p r a c o w a n iu u w z g lę d n io n o w n io s k i z p u b lic z n e j d y s k u s ji. Z a a k c e p t o w a n ie k o n c e p c ji p r z y g o to w a n e j w s k a li 1 :2 0 0 u m o ż liw iło P r a c o w n i r o z p o c z ę c ie o p r a c o w a n ia p r o je k tu a r c h it e k t o n ic z n o - b u d o w la n e g o w s k a li 1 :1 0 0 . K o m i s ja r o z p a tr z y ła r ó w n ie ż w s tę p n e p r o p o z y c je r o z w ią z a n ia s y s te m u c e n t r a ln e g o o g r z e w a n ia , w e n t y la c ji i k li m a ty z a c ji. P r o je k ta n to m z a le c o n o z a s to s o w a n ie u r z ą d z e ń k lim a ty z a c y jn y c h z im p o r t u . T e n w n io s e k K o m is ji z o s ta ł z a tw ie r d z o n y p rz e z P re z y d iu m O b y w a t e ls k ie g o K o m ite tu . P r o je k t a n c i p r z e d ło ż y li r ó w n ie ż d o a k c e p ta
-2. W y k o p y a rch e o lo g ic zn e i o d g ru z o w y w a n ie p iw n ic — 1971 r. (fot. J. Sza ndomi rski) 2. A r c h a e o l o g i c a l excavations a n d the re m o v a l o f the r u b b le from cellars — 1971
cji K om isji program i wytyczne do p ro je k tu in s ta la c ji
elektrycznych. O p ra c o w a n ie zostało przyjęte.
Na kolejnych posiedzeniach Kom isji ro zpatryw ano rów
nież
w ie le
prob le m ó w
merytorycznych
zgłaszanych
przez zespół p ro je kta n tó w . Na przykład a n a liz u ją c n o
w ą fu n k c ję Zam ku członkow ie K om isji u zn a li za ko
nieczne za p e w n ie n ie bezkolizyjnego ruchu p u b lic z n o
ści. N ie zb ę d n e w ięc było w skazanie m iejsca na d o
d a tk o w ą kla tkę schodow ą. O m ó w io n o rów nież sp o
sób zw ieńczenia W ieży G ro d zkie j, poniew aż rozw iąza
nie z okresu m iędzyw ojennego nie było p ra w id ło w e .
Kom isja z a le ciła p rze stu d io w a n ie przekazów p o zw a la
ją cych na d o p ro je k to w a n ie w ieżyczek narożnych
na
e le w a c ji
za ch o d n ie j
od
strony
p la c u
Z am kow ego.
C złonkow ie Komisji przyjęli
propozycję
zastosow ania
sta lo w e j ko n stru kcji w iązarów dachow ych. P onadto wy
znaczyli
m iejsce
u lo ko w a n ia
sta cji
TRAFO i innych
urządzeń technicznych oraz z a le c ili przeprow adzenie
a n a liz i bad a ń zachow anej k a m ie n ia rk i w celu u sta
le n ia ro d za ju kam ienia i o kre śle n ia m ożliw ości uzy
ska n ia a n a lo g ic z n e g o m a te ria łu na elem enty b ra k u
jące.
Szeroki zakres d z ia ła ln o ści
Kom isji
przyspieszał roz
strzygnięcia projektow e, a re g u la rn e sp o tk a n ia z p ro
je k ta n ta m i zmuszały do rytm icznej pracy. W ysokie wy
m a g a n ia m erytoryczne m iały istotny w pływ na ja ko ść
d o k u m e n ta c ji. W p ro to kó le nr 32 z 30.XI.1971 r. z n a j
dujem y stw ierdzenie, że zgo d n ie z ustalonym term inem
prof. Jan Bogusław ski złożył do rozpatrzenia p ro je k t
w stępny
a rch ite k to n ic z n o -b u d o w la n y
u w zg lę d n ia ją cy
rów nież wszystkie
problem y
in sta la cyjn e .
P rzew odni
czący
Kom isji
A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a to rskie j .p o
dziękow ał całem u zespołow i za te rm in o w e z re a lizo w a
nie ta k tru d n e g o za d a n ia .
Podstawowe
prace
p ro je kto w e
w yko n a ła
P racow nia
PKZ „Z a m e k " pod k ie ru n kie m g łó w n e g o p ro je k ta n ta
prof. Jana B ogusław skiego i konstruktora inż. A dam a
P ulikow skiego.
Projekty branżow e w ykonano w specjalistycznych b iu
rach projektow ych koordynow anych przez W arszaw skie
Biuro Projektów B udow nictw a O g ó ln e g o . Duży u d zia ł
w tych pracach m iały „In s ta l-P ro je k t” , „M e tro p ro je k t",
„M o s to s ta l” .
Z a tw ie rd ze nie p ro je k tu w stę p n e g o w zm ogło tem po prac
projektow ych. Ponieważ do prow a d ze n ia budow y n ie
zbędna była d o ku m e n ta c ja te chniczna i rysunki ro
bocze, Kom isja uznała, że konieczne je s t sukcesywne
opra co w yw a n ie d o k u m e n ta c ji fra g m e n ta ryczn e j.
Tak sform u ło w a n y w niosek u zg o d n io n o z inwestorem ,
zalecono o p ra c o w a n ie h a rm o n og ra m u p ra c i za tw ie r
dzono zbiorcze zestaw ienie kosztów pierw szego e tapu
budowy, to je s t stanu surow ego Zam ku. W pierwszych
m ie s ią c a c h 1 9 7 2 г. d o b ie g a ją k o ń c a p r a c e p rz y f u n d a m e n t a c h i w k o n d y g n a c ji p iw n ic . W k w ie tn iu z a c z y n a ją r o s n ą ć m u ry p a r t e r u w s k r z y d le p o łu d n io w y m o d s tr o n y T ra s y W —Z . O b s e r w u ją c p o s tę p r o b ó t m o ż n a b y ło m ie ć n a d z ie ję , że w 1 9 7 4 r. b r y ła Z a m k u w s t a n ie s u ro w y m b ę d z ie g o t o w a . D z ia ła ln o ś ć K o m is ji A r c h ite k t o n ic z n o - K o n s e r w a t o r s k ie j s k u p ia ła s ię t e r a z n a r o z p a t r y w a n iu d o k u m e n t a c ji n ie z b ę d n e j d o r e a liz a c ji p ie rw s z e g o e t a p u p ra c . J e d n o c z e ś n ie z a le c o n o P r a c o w n i P r o je k to w e j PK Z o p r a c o w y w a n ie p e łn e j d o k u m e n t a c ji te c h n ic z n e j o ra z p rz y s t ą p ie n i e d o p r o je k t o w a n ia w n ę trz . W o k o ło 5 0 0 p r o t o k ó ła c h K o m is ji z w r a c a u w a g ę o g r o m n a r ó ż n o r o d n o ś ć te m a t ó w i p r z e p la t a n ie s ię s p r a w d r o b n y c h z z a s a d n ic z y m i. D la t e g o t r u d n o je s t p r z e d
staw ić c h ro n o lo g ic z n ie d zia ła ln o ś ć Kom isji A rc h ite k to -
n iczno-K onserw atorskiej. M ożna n a to m ia st o kreślić za
kres p roblem atyki, któ rą za jm o w a ła się Komisja.
W p o c z ą tk o w y m s t a d iu m p r a c K o m is ja r o z p a tr y w a ła w y n ik i b a d a ń i s t u d ió w h is to ry c z n y c h , ik o n o g r a f ic z n y c h i a r c h it e k t o n ic z n y c h , k tó r e m ia ły w p ły w n a d e c y z je k o n s e r w a to r s k ie i p r o g r a m o w e . Z n a c z n a c z ę ś ć b a d a ń a r c h e o lo g ic z n y c h i a r c h it e k t o n i c z n y c h b y ła p r o w a d z o n a w t r a k c ie r o b ó t b u d o w la n y c h i o p r a c o w y w a n ia d o k u m e n t a c ji. K o m is ja m u s ia ła w ię c o c e n ia ć ic h w y n ik i i w y c ią g a ć w n io s k i w t r y b ie n a ty c h m ia s to w y m ( n p . b a d a n ia p r o w a d z o n e n a te r e n ie p iw n ic z a m k o w y c h , w y k o p y a r c h e o lo g ic z n e n a p la c u Z a m k o w y m p rz y B r a m ie K r a k o w s k ie j, m o ś c ie g o ty c k im , a p te c e , B a s z c ie ze s t r z e ln ic ą i m u r a c h o b r o n n y c h ) . 3. O d g ru z o w y w a n ie p iw n ic przy użyciu sprzętu m ech a n ic zn e g o — l i p ie c 1972 r. (fot. W. Styliński) 3. The r e m o v a l o f th e r u b b le from cellars using m e c h a n ic a l e q u i p m en t — July 1972
4. Prace b u d o w la n e na pozio mie p a r t e r u - luty 1973 r. (fot. W. Sty
liński)
4. B u il d in g wo rk o f the g ro u n d le ve l — F eb ru ary 1973
B a d a n ia techniczne, gru n to w e , h yd ro lo g iczn e , m a te ria
łow e i różne ekspertyzy zgłaszane w tra k c ie budow y
były rozpatryw ane na posiedzeniach z udziałem z a p ro
szonych ekspertów , a w nioski były przekazyw ane p ro
je k ta n to m .
A n a lizy te ch n o lo g iczn e stanu m a te ria łó w ta kich ja k
ce g ła , kam ień, zapraw a, stiuki, zło ce n ia , m a lo w id ła na
tynku itp . prze d sta w ia n o Kom isji d o oceny i u s ta le
n ia ich e w e n tu a ln e j przydatności
przy
re ko n stru kcji
o b ie k tu . W p o dobny sposób a n a liz o w a n o atesty n ie
których m a te ria łó w o k re ś la ją c ich w ytrzym ałość, ście
ralność, n a sig kliw o ść oraz w a rto ść term iczną lu b izo
la c y jn ą i na te j po d sta w ie o ce n ia n o w nioski p ro je k
ta n tó w dotyczące użycia tych m a te ria łó w (np. nasiąk-
liw ość i kolor da ch ó w ki, ścieralność terrakoty, n a s ią k li-
wość i ście ra ln o ść kam ienia itp.).
K om isja przyw iązyw ała w ie lk ą w a g ę do w ykorzystania
wszystkich m a te ria łó w dokum e n ta cyjn ych oraz zacho
w anych i uratow anych elem entów b u d o w li i zbiorów .
N a P racow nię P rojektow ą sp a d ł o b o w ią ze k d o k o n a n ia
in w e n taryza cji nie tylko odgruzow yw anych fra g m e n tó w
b u d o w li, ale rów nież g ro m a d zen ia i opisyw ania w y
dobytych z gruzu szczątków i d e ta li oraz z id e n ty fik o
w a n ia i o p is a n ia fra g m e n tó w ka m ie n ia rk i w cześniej
zgrom adzonych na te re n ie zamkowym. K onieczne było
rów nież zapoznanie się z p e łn ą d o k u m e n ta c ją i d o
robkiem wcześniejszych
konkursów.
P rzestudiow any i
zgrom adzony m a te ria ł opisow y p rze d sta w io n o Kom isji
w celu u sta le n ia sposobu je g o w ykorzystania.
Kom isja o p ra c o w a ła wytyczne pro g ra m o w e i fu n k c jo
nalne, które stały się p o d sta w ą do dalszych p ra c p ro
jektow ych. N ależy w spom nieć, że różne zm iany w p ro w a
dzane w tra k c ie p ro je k to w a n ia i re a liz a c ji u tru d n ia ły
pracę p ro je kta n to m i Kom isji. Część zm ian w y n ik a ła
z dokonyw anych odkryć w czasie b a d a ń a rc h e o lo g ic z
nych.
D o ku m e n ta cję o pracow yw ano przy ścisłej
w s p ó łp ra c y
p ro je k ta n tó w i członków Kom isji. U ła tw ia ło to re a liz a
cję p o stu la tu restytucji Zam ku i przyw rócenie mu za
sadniczych w artości historycznych zaw artych w u k ła
dzie sal, d e ta la c h i w yposażeniu. K om isja ro z p a try w a
ła w ie le z a g a d n ie ń
technicznych,
np.
w ytrzym ałość
g ru n tu i zw iązanego z tym sposobu p o s a d o w ie n ia , w a
runków hydrologicznych, sposobu o d w o d n ie n ia te re n u
i osuszenia oraz iz o la c ji b u d o w li.
Komisja o m a w ia ła podstaw ow e spraw y konstrukcyjne,
dotyczące e lem entów istniejących oraz now o w znoszo
nych i sposobu ich w za je m n e g o p o w ią za n ia . U s ta la n o
5. Skrzydło Z am ku o d strony Trasy W - Z — czerwiec 1973 r. (fot. W. Styliński)
5. The w in g o f the Castle from the side of the Route W - Z — June 1973
6. Stan surowy bryły Z amku p rz ed z a m o n t o w a n ie m h e łm ó w wieżowych — czerw ie c 1974 r. (fot. W. W a - wrzonow ski)
6. The r a w state of the mass of the Cast le be fore m o u n tin g towe r cu p o la s - June 1974
7. Skrzydło saskie, ryzalit lewy. N a z d ję c iu wid o c zn y o ry g in a ln y f r a g m e n t b u d o w li p o łą cz o ny z n owo wznoszoną ś cia n ą — gru d zie ń 1973 r.
7. The Saxon wing , the le ft p ro je c t io n . To be seen in the p h o t o an o r i g i n a l p a r t of the b u ild in g c o n n e c t e d w it h a n e w ly - ra is e d w a l l — D e c e m b e r 1973
8. Skrzydło saskie, o d b u d o w y w a n y ry zal it środkowy — marzec 1974 r.
(fot. W. Styliński)
8. The Saxon wing, rec o n s tr u c te d m id d l e p r o je c t io n — M a r c h 1974
9. F r a g m e n t e le w a c ji saskiej od strony W is ły — stan z g r u d n ia 1976 r. (fot. Krystyna K owalska) 9. Part o f the Saxon ele va tio n from the V is tu la ’s side — c o n d it io n in D e c e m b e r 1976
10. Ko m is ja A r c h it e k to n ic z n o - K o n - serw ators ka o ce n ia k o p ie świecz ników. O d le w e j — D. Tworek, R. Jachna, J. Lileyko, J. Zachwa to wicz, J. Cydzik — 1976 r.
10. The A r c h it e c t o n ic a n d Co n s e r va tio n Co mmission assesses r e p l i cas of cand le -stick s. From th e le ft: D. Tworek, R. Jachna, J. Lileyko, J. Zac hwato wicz, J. Cydzik — 1976
11. C zło n ko w ie K o m isji A r c h it e k t o n iczn o -K o n se rw a to rs k ie j r o z p a t r u ją p r o je k t kolbrystyczny p l a f o n u do Sali B a lo w e j. O d le w e j — D. Two rek, J. Z a ch wa to wicz, J. Cydzik, J. O źmin, Ł. Oźm in, ]. Bigoszewski —
1977 r.
11. M e m b e rs of the A r c h it e c t o n ic a n d Co n se rv a tio n Commission c o n sider a p r o je c t fo r the c o lo u rin g o f th e p l a f o n d in the Ba ll Room. From the l e f t : D. Tworek, J. Z a ch wato wicz, J. Cydzik, J. Oźmin, Ł. Oźm in, J. Bigoszewski - 1977
g ru b o ść m urów w poszczególnych k o n d yg n a cja ch , sp o
sób w yko n a nia sklepień, stropów i dachów . Bardzo
tru d n e do rozw ią za n ia były z a g a d n ie n ia in sta la cyjn e .
O g ro m n a ilość różnych in s ta la c ji w ym agała precyzyj
nego w yznaczenia tras ich prze b ie g u , dob o ru o d p o
w ie d n ie g o osprzętu i rozm ieszczenia go m ożliw ie dy
skretnie — szczególnie w salach historycznych.
N ie m a ło kło p o tó w stw arzały braki m ate ria ło w e . W tych
spraw ach in te rw e n c je Kom isji były konieczne. M iędzy
innym i w ystępow ały tru d n o ś c i z za pew nieniem b u d o
w ie w a p n a la sow anego, gipsu ' a la b a s tro w e g o na stiu-
ki, d re w n a na ta fle posadzkow e i sto la rkę s p e cja ln ą ,
a rów nież na m eble. Dużych sta ra ń w ym agało pozy
skanie z ka m ie n io ło m ó w o d p o w ie d n ic h bloków m a r
muru lu b piaskow ca. B rakow ało o d p o w ie d n ie g o szkła
o kie n n e g o i lustrzanego, ceram iki b u d o w la n e j, ta k ie j
ja k dachów ka, ce g ła sp e cja ln a , te rra k o ta , gla zu ra itp.,
tk a n in obiciow ych, złota płatkow ego,
barw ników
do
stiuków i ro b ó t m alarskich oraz różnych im p re g n a tó w
i środków chem icznych
do
ro b ó t
konserw atorskich.
W szystkie tru d n o ści pokonyw ali w s p ó ln ie
przedstaw i
cie le wykonawcy, inw estora, użytkow nika i Kom isji Ar-
ch ite kto n iczn o -K o n se rw a to rskie j.
Przystępując do p ro
je k to w a n ia w nętrz Pracow nia P rojektow a oczekiw ała od
Kom isji p o tw ie rd ze n ia praw id ło w o ści propozycji p ro g ra
mowych i projektow ych dotyczących poszczególnych sal
i pomieszczeń. W tym zakresie rozpoczęła się ścisła
w s p ó łp ra c a Kom isji z K ura to riu m Zamkowym i w iele
1
posiedzeń o d b y w a ło się w spólnie, a niektóre tem aty
przed p o d jęcie m decyzji były rozpatryw ane w stępnie
przez je d n q i d ru g q Komisję na licznych posiedze
niach. Szczegółow o rozpatryw ano kom pozycję o d tw a
rzanej d e k o ra c ji ścian i p la fo n ó w oraz rozw iqzanie p o
sadzek. W n ik liw ie a n a lizo w a n o zwłaszcza projekty sto
la rki o k ie n n e j i drzw iow ej, p o d zia łó w szklenia, typu
okuć, zastosow ania kra t lu b okie n nic. W tra k c ie re
a liz a c ji każdy d e ta l był prze d kła d a n y Kom isji do a p ro
baty w rysunku, w m odelu i w tra k c ie m ontażu. Wszy
stkie rysunki i m odele przed przekazaniem do w yko
n a n ia m usiały być p o d p isa n e przez przew odniczqcego
КАК.
P rojektow ane i o d tw a rza n e w nętrza w ym agały o d p o
w ie d n ie g o w yposażenia. W ie le elem entów ruchom ych
zn a jd o w a ło się w zbiorach M uzeum N a ro d o w e g o . Bra
ki u zu p e łn ia n o zakupam i w kraju lu b za g ra n icq . Część
tych e le m e n tó w p o ch o d ziła z darów , a le w ie le trzeba
było za p ro je kto w a ć. Pracow nia po uzyskaniu z K ura
to riu m m a te ria łó w i wytycznych prze d sta w ia ła Komisji
swoje propozycje p rojektow anych m ebli, kinkietów , ży
ra n d o li, postum entów pod rzeźby i kandelabry, tk a
nin ściennych, ram do obrazów , luster itp. S pecjalny
te m a t sta n o w iły tro n y zamkowe w raz z b a ld a c h im a m i’
i o d p o w ie d n iq d ra p e riq .
Pracow nia K onserw acji D zieł Sztuki prezentow ała Ko
misji wszystkie prace konserw atorskie dotyczqce
za
chow anych lu b d o ra b ia n ych d e k o ra c ji w d re w n ie , me
ta lu lu b sztukateriach oraz w ykonywanych p ra c po-
złotniczych.
P racow nia Rzeźby p rze d sta w ia ła m odele o dtw arzanych
e lem entów d e k o ra c ji w kam ieniu, w ysuw ała propozycje
dotyczqce konserw acji zachow anych
d e ta li i
u z u p e ł
n ia n ia ubytków.
Pracow nia
Sztukatorska
zgłaszała
do
p rze g lq d u
i
p rze d sta w ia ła do a k c e p ta c ji
w ykonyw ane
d e k o ra c je
sztukatorskie i stiukow e.
P racow nia M e ta lo p la s ty k i w yko n u jq ca elem enty ś lu sa r
skie, kow alskie i odlew nicze (np. klam ki, zamki, o k u
cia, klucze, kraty, płyty kom inkow e, b a lu stra d y i w ie le
innych d e ta li) była rów nież o b o w iq za n a uzyskać a k
c e p ta c ję Kom isji.
W szystkie O d d z ia ły PKZ p ra c u jq c e w Zam ku i d la Z a m
ku oraz instytucje w s p ó łp ra c u jq c e h o n o ro w a ły ten o b o -
w iqzek.
Bardzo trudnym zadaniem d la Kom isji było rozstrzyga
nie p ro je któ w kolorystycznych w nętrz zam kowych. W ie
le czasu i dyskusji pośw ięcono tem u te m a to w i, uw
z g lę d n ia n o p o sia d a n e przekazy, obyczaj i tra d y c ję oraz
g ust d a w n ej epoki lu b u p o d o b a n ia osoby m onarchy,
a w reszcie fu n k c ję d a n e g o w nętrza i estetyczny efekt.
N ie zawsze u d a ło się od razu uzyskać d o b re w yniki.
N ie któ re sale były przem alow yw ane, a końcowy e fe kt
może być dyskusyjny i w ym aga jeszcze dalszych s tu
78
diów. N a szczęście kolorystyka nie je s t za b ie gie m n ie
od w ra ca ln ym i ta k ja k w przeszłości była zm ie n ia n a ,
ta k i o b e c n ie i w przyszłości będzie p o d le g a ła gustom
sw ojej epoki.
K olorystyka e le w a cji, szczególnie od strony placu Z a m
kow ego i Trasy W —Z, b u d z iła w ie le kontrow ersji. D e
cyzja o zastosow aniu różow ego koloru w yn ika ła z fa k
tu, że e fe kt kolorystyczny Zam ku przed otynkow aniem ,
a po za m o n to w a n iu k a m ie n ia rk i był dobry. Postano
w iono w ię c p o d ją ć p ró b ę za ch o w an ia te g o w ra że n ia
estetycznego. N ie b ra n o wówczas pod uw agę, że inny
efekt d a je lico surow ej cegły w zestaw ieniu z d e k o
ra cją kam ie n ia rską , a inny g ła d k i zatarty tynk.
Po
o tyn ko w a n iu e le w a c ji kom isja uznała decyzję za b łę d
ną i w y d a je się, że przy najbliższym rem oncie e le w a
c ji będzie okazja do
skoryg o w a n ia te j decyzji. Ele
w acje na D ziedzińcu W ie lk im też w y m a g a ją n ie z n a
cznych korekt, które zostały o d n o to w a n e w p ro to k o
łach.
O d rę b n ym tem atem p ra c Kom isji było otoczenie Z a m
ku. Projekty u p o rzą d k o w a n ia naw ie rzch n i placu Z a m
kowego, mostu G o ty c k ie g o i śladu Bramy K rakow skiej
w raz z przebiegiem m urów przez teren pla cu , aż do
narożnika Zam ku, p o w ią z a n ie te g o terenu ze skarpą
p o łu d n io w ą i Pałacem pod B lachą były w ie lo k ro tn ie
rozpatryw ane i korygow ane. W yb ra n y p ro je k t w z n a
cznej części został zrealizow any. O g ro d y zamkowe, ta
rasy, A rkady K u b ic k ie g o i część d o ln a ku W iśle były
też przedm iotem dyskusji, u s ta la n ia p ro g ra m u i o c e
ny opracow yw anych p ro je któ w . Podzamcze i G n o jn a
G ó ra ja k o teren sta n o w ią cy zaplecze p a rk in g o w e i o b
sługi turystów zostało w łą czo n e do p ro g ra m u Zam ku
i było p rze d kła d a n e K om isji do oceny i a k c e p ta c ji.
Tak w ogrom nym skrócie przedstaw ia się wykaz te m a
tów, p roblem ów i spraw rozpatryw anych przez Kom isję
A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a to rską w tra k c ie
o p ra co w y
w a n ia d o k u m e n ta c ji
i
p ro w a d ze n ia
prac.
O s ta tn im
etapem czynności K om isji były o d b io ry ja ko ścio w e i me
rytoryczne wszystkich w ykonanych robót.
Komisja
A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a to rska
p ra co w a ła
rytm icznie przez cały okres o d b u d o w y Zam ku, a w ię c
praw ie 15 lat. Przerwa n a s tą p iła w okresie stanu w o
je n n e g o (od g ru d n ia 1981 r. d o 17 lu te g o 1982 r.),
kiedy zawieszona zo sta ła d z ia ła ln o ś ć wszystkich o rg a
n iza cji społecznych. W tym czasie dyr. Zam ku, prof.
A le ksa n d e r Gieysztor, p o w o ła ł zastępczo
w ew nętrzną
Komisję A rchite kto n iczn o -K o n se rw a to rską , która odbyła
trzy posiedzenia.
W d n iu 13.X.1983 r. z u p o w ażn ie n ia O b yw a te lskieg o
Kom itetu O d b u d o w y Zam ku Królewskiego, a na w n io
sek prof. A le ksa n d ra G ieysztora, Prezydium Kom itetu
p o w o ła ło nowy skład Komisji.
O to je j skład :
przew odniczący:
prof, d r A le ksa n d e r G ieysztor
-historyk
w iceprzew odniczący: prof. d r arch. P iotr Biegański —
a rc h ite k t
.
mgr inż. arch. Jacek Cydzik —
a rch ite kt, przew odniczący zespo
łu a rc h ite k to n ic z n e g o
d r A ndrzej R otterm und — h isto
ryk sztuki, przew odniczący zespo
łu w nętrz
czło n ko w ie :
mgr inż. arch. Jerzy B ra b a n d e r —
a rc h ite k t
prof. Juliusz Bursze — konserw a
to r
prof. d r arch. W o jcie ch K a lin o
wski — a rc h ite k t
d r
Bożena
M ajew skaM aszkow
-ska — historyk sztuki
m gr inż. arch. Jan G ontarczyk
-a rc h ite k t
m gr M a ria Rymaszewska — kon
serw ator
m g r M a ria n S ołtysiak - historyk
sztuki
d r Bożena S teinborn — historyk
sztuki
d r arch. Jan Tajchm an - a rc h i
te kt
prof, m gr inż. arch. Tadeusz Z ie
liński — a rc h ite k t
Kom isja ta fu n k c jo n u je do dziś.
Sądzę, że nowy zespół Komisji będzie re a liz o w a ł dalsze
z a d a n ia w następnych la ta ch . Szkoda, że w je j s k ła
dzie nie ma ju ż tych „... ludzi o fiarnych i w ytrw a łych ",
dzięki którym Zam ek został odbud o w a n y.
m gr inż. arch. Jacek Cydzik
FUNCTIONS AND ACTIVITIES OF THE ARCHITECTONIC A N D CONSERVATION COM M ISSION
The C ivic C o m m itte e fo r th e R e co n stru ctio n o f th e Royal C a stie 'in W arsaw , b ro u g h t to life on Ja n u ary 26, 1971, e s ta b lis h e d six p ro b le m co m m issio n s in c lu d in g the A rc h ite c to n ic a n d C o n se rva tio n C om m ission h e a d e d by P rofesor Jan Z a c h w a to w ic z . The C om m ission in c lu d e d ren o w n e d experts, w h o a t th e sam e tim e rep re se n te d b u ild in g s a n d c o n stru c tio n a u th o ritie s . O w in g to th a t, th e re so lu tio n s o f th e C om m ission c o u ld p ro v id e th e base fo r m aking b in d in g decisions. In s p e c ific cases the C om m ission fo llo w e d th e o p in io n s o f v a rious sp e cia lists a n d re g u la rly c o o p e ra te d w ith o th e r c o m m issions a n d m a in ly w ith th e C a s tle ’ s C u s to d ia n , e s ta b lis h e d by P rofessor St. 'Lorentz, as w e ll as w ith th e g e n e ra l e xe c u to r (the S ta te A te lie rs fo r th e C o n se rva tio n o f C u ltu ra l P ro p e rty) a n d the a ssista n t in v e s to r o f th e re c o n s tru ctio n o f th e C astle.
A lre a d y on M arch 8, 1971 Professor Jan Z a ch w a to w ic z h a n d e d in the a p p ro v e d M a in P ro g ra m m e G u id e lin e s — as th e b in d in g d o c u m e n t to th e 'investor a n d th e g e n e ra l e xcutor.
The M a in G u id e lin e s set o u t th e borders o f th e lo c a tio n o f th e ca stle residence, a h isto ric mass o f th e structu re , th e p rin c ip le o f th e re s titu tio n o f th e b u ild in g , its in te rio rs a n d su rro u n d in g s. The G u id e lin e s to o k a ls o in to a c c o u n t a ll in s ta lla tio n s th a t had to be p u t in w hen a d a p tin g th e re s ti tu te d b u ild in g to new purposes. The m a te ria l p re p a re d in such a w ay p ro v id e d th e basis fo r w o rk in g o u t a d ra ft p ro je c t a n d a sum m ary s p e c ific a tio n o f costs. The p ro je c t was to be d raw n by N o ve m b e r 30, 1971.
Irre sp e ctive o f th e m ain g u id e lin e s th e re h a d a ls o been p re p a re d a p ro g ra m m e fo r th e use o f th e C a stle , w h ic h — a fte r p re lim in a ry discussions in p ro b le m com m issions was su b m itte d on M a rch 10, 1971 fo r a p p ro v a l to th e Praesidium of th e C ivic C o m m itte e fo r th e R econstruction o f th e C astle. The Praesidium p u t fo rw a rd this d o cu m e n t f o r p u b lic d is cussion, w h ich la ste d t ill M ay 15, 1971. The com m ents a n d p ro p o sa ls o f th e so cie ty w ere ana lyze d a n d pre se n te d a t th e P lenary M e e tin g o f th e C ivic C o m m itte e on June 30, 1971.
B asing on them , the c h a ra c te r a n d a p p ro p ria tio n o f th e C a s tle w e re d e te rm in e d and th e o ffic ia l nam e o f th e b u il d in g , n a m e ly " th e Royal C a stle in W a rs a w - th e M o n u m e n t ot H is to ry a n d N a tio n a l C u ltu re ” was a d o p te d on th e s tre n g th o f the Law.
As th e c h a irm a n o f th e A rc h ite c to n ic a n d C o n se rva tio n C o m m issio n Professor Jan Z a c h w a to w ic z conveyed to th e e xe cu to rs th e c o n te n t o f th e Law a d o p te d as w e ll as d e ta ile d res o lu tio n s fo r th e e xe cu tion .
1971 was th e tim e o f p re p a ra to ry works. The C om m ission sup e rvise d a p ro p e r d e v e lo p m e n t o f the c o n s tru c tio n a l site, d e fin e d th e w ay o f d e m o litio n s a n d ru b b le -re m o v a l, f o llo w ed th e p ro g re ss o f research, a rc h a e o lo g ic a l a n d a rc h ite c to n ic works. It a lso analyzed th e a c tiv ity o f th e D esign O ffic e w h ic h a t th a t tim e c o m p ile d a ll e a rlie r do cu m e n ts a n d a c c o m p lis h e d th e c a ta lo g u in g d u rin g the rem o va l o f the r u b b le , m a k in g lists o f th e rescued p a rt o f th e b u ild in g a n d e x c a v a te d d e ta ils .
It was p la n n e d to com m ence p ro p e r c o n s tru c tio n a l w o rk in th e b e g in n in g o f 1972 and th e e xe c u tio n of th e raw sta te o f th e b u ild in g was s c h e d uled by th e S ta te A te lie rs fo r th e C o n s e rv a tio n o f C u ltu ra l Property by th e end o f 1973. O n June 1971 Professor Jan Bogusław ski su b m itte d to th e C om m ission a su b stitu te p la n on a scale 1 :200 o f th e c o n c e p t o f th e d is trib u tio n o f th e u tility p ro g ra m m e a n d f u n c tio n s . The a c c e p ta n c e o f this c o n c e p t m ad e p o ssib le fo r d e sig n ers to s ta rt th e p ro je c t on a sca le 1:100 in th e a r c h ite c to n ic a n d c o n s tru c tio n a l fie ld and to p resent p re li m in a ry p ro p o s a ls o f in s ta lla tio n s o lu tio n s a n d th e e n tire te c h n ic a l in fra s tru c tu re .
A t th e su b s e q u e n t m e e tin g s a n u m b e r o f s p e c ific pro b le m s th a t a ro re d u rin g th e d e s ig n in g sta g e w e re discussed. They co n c e rn e d fu n c tio n a l, te c h n ic a l a n d m a te ria l pro b le m s as w e ll as a rc h ite c to n ic d e ta ils . This p a rtic u la r a c tiv ity o f the C om m ission *p e d up design so lu tio n s, raised th e q u a lity o f p ro je c ts , a n d im posed the ra te o f d e sign a n d c o n s tru c tio n a l work.
B asic d e s ig n w o rk was done by th e PKZ — th e C a stle a n d b ra n c h p ro je c ts w e re c a rrie d o u t in s p e c ia liz e d design o f f i ces such as " In s ta l P ro je k t", " M e tijo p ro je k t" , "M o s to s ta l".
D ue to th e necessity to keep up such о fa s t ra te o f th e e x e c u tio n o f w ork th e Com m ission fo u n d it necessary to successively w ork o u t th e d o c u m e n ta tio n . It reco m m en d e d to w o rk o u t a sch e d ule o f th e c o n s tru c tio n a n d a p p ro v e d a s p e c ific a tio n o f costs o f th e ra w s ta te o f th e C astle. In th e firs t m onths o f 1972 th e w ork in th e c e lla rs ca m e to an end a n d in A p ril o f th a t year, th e re b e g a n to a p p e a r w a lls o f th e g ro u n d flo o r in the south w in g from the side o f th e Route W —Z. The hope arose fo r th e mass o f th e C a s tle to be c o m p le te d in th e ra w sta te in 1974. A t th a t tim e a c tiv itie s o f th e C om m ission c o n c e n tra te d m a in ly on th e a n a lysis o f th e d o c u m e n ta tio n necessary fo r pu rsu in g th e w ork. S till, th e D esign O ffic e was in s tru c te d to w ork o u t
c o m p le te te c h n ic a l d o c u m e n ta tio n a n d to p ro je c t th e in te riors.
N e a riy 500 p ro to c o ls fro m the m ee tin g s o f the C om m ission d is p la y an eno rm o u s v a rie ty o f th e discussed subjects. A t th e in itia i sta g e th e C om m ission a n a lyze d resuits or c o n s tru c tio n a l w ork a n d h isto ric, ic o n o g ra p h ie , a rc h ite c to n ic a n d a rc h a e o lo g ic a l studies, w h ich a ffe c te d c o n s e rv a tio n d e cisions. In о s im ila r w ay th e com m ission s tu d ie d th e results o f te c h n ic a l in v e s tig a tio n s , e.g. la n d resistance, h y d ro g e o lo g ic a l c o n d itio n s , te c h n ic a l c o n d itio n s o f preserved e le m e n ts o f th e b u ild in g , q u a lity o f m a te ria ls such as b rick, stone, m ortars, stu cco w ork, p a in tin g s on th e p la ste r. I hey a lso co n s id e re d a p o s s ib ility to use a n e w num erous e le m e n ts exca va te d from the ru b b le o r to re p la c e them w ith a new m a te ria l. The C om m ission discussed ba sic c o n s tru c tio n a l an d in s ta lla tio n p ro b le m s and v e rifie d m ain g u id e lin e s in case o f ne w d isco ve rie s a n d results o f th e studies w h ic h ju s tifie d th e need to c o rre c t o rig in a l decisions. O th e r s u b je c ts discussed in d e ta il .included th e p la n o f each in te rio r, a c o m p o s itio n o f w a ll, p la fo n d a n d flo o r d e c o ra tio n s , w in do w and d o o r jo in e ry , d e ta ils of d e c o ra tio n s a n d fu rn is h in g , p a in tin g s , c h a n d e lie rs , c a n d le sticks, ca rp e ts, ta p e s trie s et.c. M ony e le m e n ts o f d e c o ra tio n and in te rio r e q u ip m e n t w ere rescued a n d c a lle d fo r p a in s ta k in g c o n se rva tio n . The C o m m ission supervised th e a c tiv itie s o f the W orkshops fo r th e C o n se rva tio n o f W o rks o f A rt, S c u lp tu re , Stucco, M e ta l A r t a n d o th e r s p e c ia lis tic team s w o rk in g on b e h a lf o f th e C astle.
A d iffic u lt task fo r th e Com m ission was to a g re e th e c o lo u rin g o f th e in te rio rs . W h e n a n a ly z in g th e p ro p o s a ls th e y to o k in to a c c o u n t h is to ric relays, th e custom s and tra d itio n as w e ll as th e ta s te o f a given e p och o r a ruler, a n d f i n a lly th e fu n c tio n s o f th e room a n d its a rtis tic e ffe c t. Som e o f th e d e c is io n s a re — u n til to d a y — reg a rd e d as c o n tro ve rsial — a n d c a ll fo r fu rth e r analyses.
A s im ilia r p ro b le m arose when e x a m in in g th e p ro p o se d so lu tio n s o f some d e ta ils o f e le va tio n s and co lo u rs o f in d iv i d u a l w a lls in th e C a s tle ’s mass.
S till a n o th e r p ro b le m in th e w ork o f th e C om m ission was the a re a a d jo in in g th e C astle. The p la n to set in o rd e r th e C a s tle ’s S q u a re, to expose th e G o th ic B rid g e a n d th e C ra cow G a te , to d e lin e a te th e course o f d e fe n c e w a lls in th e sq u a re ’ s su rfa ce a n d to c o m b in e it w ith th e south esca rp a n d th e P a la ce " p o d B la c h q " was th e s u b je c t o f num erous discussions a t th e m e e tin g s o f th e C om m ission a n d fin a lly a cc e p te d . A s im ila r a ttitu d e was shown to p lans fo r c a s tle ga rd e n s, K u b ick i A rc a d e s , Podzam cze a n d G n o jn a H ill as sites fo r to u ris tic purposes.
The fin a l sta g e o f th e a c tiv itie s o f th e C om m ission c o m p ri sed q u a lity a n d co m p le x a cc e p ta n c e o f a ll e xe cuted c o n servation, a rc h ite c to n ic and b u ild in g works. The A r c h ite c to nic and C o n s e rv a tio n C om m ission h a d been w o rk in g in c e s s a n tly fo r n e a rly 15 years, i.e. u n til th e tra n s fe re n c e o f th e stru ctu re to th e m a n a g e m e n t o f th e C astle.
A D A M PULIKO W SKI
