Krzysztof Kubala
"The victim in international
perspective", H. J. Schneider, Berlin
— New York 1982 : [recenzja]
Palestra 28/11(323), 72-74
1984
72 R e c e n z j e ■Nr 11 (323)
N a zakończenie p rag n ę zaznaczyć, że zakres p ro b lem aty k i, rzeczow ość a r g u m e n tó w , p o p raw n o ść sty lu i u ję c ie re d a k c y jn e czynią z recenzow anej p ra c y n ie ocenioną pom oc dla każdego p raw n ik a -e y w ilisty , a w szczególności p ra k ty k a .
Slavxrm ir D alka
2.
T h e v ic tim in in te rn a tio n a l p ersp ective pod red. H. J. Schneidera, B erlin — ,N e w Y o r k , W alter d e C ru y te r, 1982, s. 507.
Z a in te re so w a n ie w iktym ologią w P olsce je s t bez w ą tp ie n ia duże. Je d n a k ż e z n a jom ość n ajn o w szy c h k ie ru n k ó w ro zw o ju tej n a u k i jest, ja k sądzę, n ie w y s ta rc z a ją ca . P oza n ie lic zn ą g ru p ą sp e cja listó w u trz y m u ją c ą k o n ta k t z W orld S ociety o f V ictim ology znaczna część au to ró w p re z e n tu je poglądy uproszczone lu b n a le żące ju ż do h isto rii w iktym ologii ('typowym p rze k ład e m je s t teza o (trw ającym sporze' w okół p o ję cia o fiary , k tó r y b y ł m.in. przed m io tem o b rad k o n feren c ji w J e ro zo lim ie,1 lecz zo stał chyba d e fin ity w n ie ro zstrzy g n ięty , sk o ro nie pośw ięcono m u u w ag i podczas k o n fe re n c ji w B e lla g io 1 2. O p u b lik o w an a pod re d a k c ją prof. H an sa J . S ch n eid era p ra c a zaw iera m a te ria ły z III M iędzynarodow ego S ym pozjum W ik ty - m ologicznego, k tó ry odbył się w M u n ster w 1979 r. K siążka ta zasłu g u je n a u w a gę z k ilk u pow odów . Po pierw sze, p re z e n tu je a k tu a ln y sta n d y n am icz n ie ro z w i ja ją c e j się n a u k i,3 p o rz ą d k u je d o robek b a d a ń em p iry czn y ch i w ytycza k ie ru n e k dalszy ch poszu k iw ań . Po drugie, p o d su m o w u je dokonania, u ja w n ia d ziała n ia p o zo rn e i niesk u teczn e, k tó ry c h n ie sposób u n ik n ą ć w to k u ro zw o ju każdej n au k i. P o trze cie w reszcie, w y p ełn ia w ciąż odczuw any w lite ra tu rz e n ie d o sta te k o p ra co w ań p orów naw czych o c h a ra k te rz e m iędzynarodow ym . Z ty c h w zględów n ależ y
m.zd. p rzy b liży ć po lsk iem u czytelnikow i jej zaw artość, albow iem om ów ienie tre śc i m e ry to ry c z n e j, n a w e t w n ajw ięk sz y m skrócie, w ykraczałoby poza objętościow e r a m y recen zji.
R e ce n zo w an a p r a c a sk ła d a się z w p ro w ad zen ia, w stępu, siedm iu części i za kończenia. Część p ie rw sz a (s. 47— 150) z a ty tu ło w a n a „P ro b lem y pojęciow e i za k re sy w ik ty m o lo g ii” (C onceptual issues a n d dim en tio n of victim ology) za w ie ra dziew ięć re fe ra tó w n a te m a t o gólnoteoretycznych problem ów w iktym ologii. N a ich p o d sta w ie ry su je się w y ra ź n ie te n d e n c ja do p rzep ro w ad zen ia tró jp o d z ia łu z a k re su
p rzedm iotow ego w iktym ologii. K o n sek w en tn y od k ilkudziesięciu la t B. M en
delsohn p ro p o n u je b a d a n ia w ra m a c h w iktym ologii g e n e raln e j (s. 59'—64). P o w sze ch n ie u z n a w a n y zakres w ikty m o lo g ii zo rientow anej na b a d a n ie in te ra k c ji p rz e stę p n y c h i in n y c h fo rm p o k rzy w d zen ia p rze jaw am i patologii społecznej je s t
1 P o r .: V ic tim o lo g y — A n e w s io c u s , p o d re d . I. D r a p k in a i E. V ian o , L e x in g to n , M ass. 1974, to m I.
2 P o r.: V ic tim s a n d s o c ie ty , p o d re d . E. V ian o , W a s h in g to n 1976.
38r 11 <323) R ecenz je 73
» ^ p re z e n to w a n y w r e fe ra ta c h M. E. W olfganga (s. 47—58) i E. E. F ly n n
f t , 86— 104). N ato m iast w iktym ologia p en aln a, ciesząca się p o p u la rn o śc ią p rz e d e ’w sz y stk im w k r a ja c h socjalistycznych, je s t p rze d m io te m r e f e r a tu B. H o ly sta 8ł 80—86). N ależy chyba z zadow oleniem p rz y ją ć n ie skuteczność p ró b u n ifi k a c j i w iktym ologii przez w yznaczenie jej szty w n y ch g ran ic ek sp lo ra c ji n a u - Sw w ej. M ożna zatem stw ierdzić, że obecnie istn ie ją „ja k b y trz y w ik ty m o lo g ie” r ó ż n ią c e się p a ra d y g m a ta m i ontologicznym i, m etodologicznym i i przed e w szy stk im a k sjo lo g ic zn y m i. O kazuje się bow iem , że w ra z z rozszerzeniem pola badaw czego ara&aie ła d u n e k k ry ty cz n y i ra d y k a ln y za w arty w o p racow aniach. W y d a je m i się, d e w ła ś n ie w M ü n ster podział na wikitym ologię ra d y k a ln ą , lib e ra ln ą i k o n se rw a ty w n ą (pozytyw istyczną) w y stą p ił ta k ostro po ra z pierw szy. C echą c h a r a k te ry s ty c z n ą o m aw ian y ch re fe ra tó w je s t u p a try w a n ie źródła w ikitym izacji w : a) p a ń s t w i e i o p resjo n u ją c y m system ie k o n tro li społecznej (L. F ala n d y sz, s. 105— 114), k ) n ie w łaśc iw y m fu n k cjo n o w a n iu sy stem u społecznego (M. C. S engstock i J. L iang, * . 115—'127) lu b c) przestępczości (B. H ołyst). O sobliw ością w ik ty m o lo g ii pozo s t a j e je d n a k n a d a l stosunkow o n ie w ielk a ilość o pracow ań o g ó lnoteoretycznych.
C zęść d ru g a (s. 151—228) pośw ięcona je st w yłącznie o ce n ie w y n ik ó w i s k u te c z n o śc i sondaży w iktym ologicznych (vic tim iza tio n su rveys). N a szczególną uw agę a a s lu g u je r e f e r a t d y re k to ra C rim in al Ju stic e R e sea rch C e n te r M. J. H in d e la n g a
p L „S ondaże w ik ty m iza cy jn e — te o ria i p r a k ty k a ” (s. 151—465). P ię tn a s to le tn ia
3* raktyka a u to ra początkow o w L.E.A.A., a n a s tę p n ie w C.J.R.C. w p ły n ęła n ie
w ą tp liw ie n a c h a ra k te r tego opraco w an ia, na jego dojrzałość i w y so k ą w arto ść M e ry to ry c z n ą . N a w iele zaś p y ta ń m etodologicznych znajdziem y odpow iedź w p r a c y W, J . S kogana o m etodologicznych p ro b lem ach b a d a n ia p rzestępczości (s. 203— 3M ), ch o ciaż w p o ró w n a n iu z in n y m i a u to ra m i jego p u b lik a c ja je s t p rze cię tn a. 3Jolej, H in d elan g p re z e n tu je k o le jn e em p iry czn e w e ry fik a c je te z z a w a rty c h w głoś- a e j ju ż p ra c y „V ictim s of p erso n a l crim e s”,4 n a to m ia st S k o g an w uproszczony spos& b r e f e r u je tru d n o ści, ja k ie w y stą p iły podczas v ic tim iza tio n s u r v e y s w U SA w la ta c h siedem dziesiątych. N ato m iast dużą w arto ść p oznaw czą z a w iera a n a liz a p o ró w n a w c z a b a d a ń w ik ty m iza cji w p a ń s tw a c h sk a n d y n a w sk ic h d o k o n an a p rzez SL S v e rie g o (s. 209—219). Poza m a te ria łe m sta ty sty c z n o -a n a lity c z n y m r e f e r a t te n k o ń c z ą ciek a w e ro zw ażania, k tó re — c y tu ją c a u to ra — m ożna zaw rzeć w jego p y ta n i u : „How can w e (...) use th is n e w p o w e rfu l source of in fo rm a tio n ? ’’ (s. 216).®
O fia r a w in te ra k c ja c h p rzestęp n y ch je st te m a te m k o le jn ej, trze cie j części ■$s. 229—278). Szczególnie in te re su ją c e są ta m dw a re fe ra ty : Y. D e lo rd -R a y n a la fs . 257—273) i J. W. T om lina (s. 274—278), k tó re p re z e n tu ją now e (rad y k aln e) u ję c i e z ja w isk a w ik ty m iza cji n a tle in te rp re ta c ji sp o strzeżeń E. S u itherlanda o prze stę p c z o śc i „białych k o łn ie rzy k ó w ”. C iekaw ostką, k tó ra m oże zain tereso w ać, je s t r e f e r a t G . G eisa i I. B unna o czarow nicach, n a to m ia st nowTcścią an tro p o lo g icz n ą — « p r a c o w a n ie N. K. U. N kpa o w ikty m o lo g ii k o b ie t w N igerii.
O p ra c o w a n ia ze b ra n e pod w spólnym ty tu łe m „O fiara w zw iązku p rzy c zy n o w y m i p rocesie k o n tro li” (s. 279—344) są p rzy k ła d em rosnącego w śród w ik ty m o - ln g 6 w z a in te re so w a n ia n o w y m i fo rm am i ak ty w n o ści społecznej, ja k np. w ik ty - anulogiczne sp o jrze n ie n a te rro ry z m (H. J. S chneider, s. 298—304) czy p ra s ę G. C ro - a n e r, s. 319—326). Oczywiście, p rze w a ża ją prace tra d y c y jn e w n ajle p sz y m tego sło w a znaczeniu, ja k np. H . J. S ch n eid era o o fia ra c h za b ó jstw (s. 305—318) lu b
« M. J . H i n d e l a n g , M. R. G o t t f r e d s o n , J. G a r o f a l o : V ic tim s o f p e r s o n a l « x â m e s — A n e m p ir ic a l fo u n d a tio n f o r a th e o r y o f p e r s o n a l v ic tim iz a tio n , C a m b rid g e ,
W a s s . 1378.
74 R e c e n z j e N r 11 (323)
L. W a lte ra o o fiarac h przestępczości w A u stra lii (s. 279—297). B ardzo cenne są p ro p o zy cje E. A. Ziegenhage'na dotyczące stra te g ii k o n tro li przestępczości zgłoszo n e w p ra c y pt.: „K ontrola przestępczości przez reg u la cję zachow ania ofiary — d w a m odele a lte rn a ty w n e (s. 335—344).. P ro w ad zo n e n a płaszczyźnie n o rm a ty w n e j i socjologicznej ro zw ażania zm ierzają do zrów now ażenia dom in u jącej ro li p a ń s tw a i p ań stw o w y c h org an ó w k o n tro li przestępczości p rzez społeczeństw o, a szcze g ó ln ie o fia ry w ra m a c h tzw. v ic tim w itn e ss program s ».
O cena p ra k ty c z n y c h d ziała ń n a rzecz pom ocy ofiaro m przestępczości — część p ią ta — sk ła d a się z jednego r e f e r a tu ogólnego, k tó reg o a u to re m je st G. G eis <s. 345—357), o raz z trze ch o p rac o w a ń szczegółow ych. Z u zn an iem u czestników k o n g re su i zapew ne cz y teln ik ó w spotkało się w y stą p ie n ie A. S. R e g n ery ’ego, k tó r y p rz e d sta w ił re z u lta ty p ra c le g isla cy jn y c h w K ongresie U SA dotyczących p o m ocy ofiaro m przestępczości (s. 375—380). T akże p ra c a L. E. L e d ray o społecz n y ch o rg an iz ac jac h pom ocy o fiarom zgw ałcenia (np. W om an a g a in st rape) za w ie ra b ard z o in te re s u ją c e in fo rm a c je n a te m a t p rak ty c zn e g o w y k o rz y sta n ia w ie dzy w iktym ologicznej (s. 358—374).
K o lejn a, szósta część p u b lik a cji podsum ow uje dorobek sym pozjum w kw estii po zycji i ro li o fiary w w ym iarze spraw iedliw ości. P ięć w y stą p ień p rzed staw icieli K a n a d y , USA, N igerii, K en ii i A u stra lii p re z e n tu je zróżnicow ane fu n k c je o fiary w są d o w n ictw ie ty c h p ań stw . G odnym o dnotow ania je s t r e f e r a t J. A. S c u tt (s. 423—440) o m a w iają cy sy tu a c ję p ra w n ą żon zgw ałconych p rze z swoich m a ł żonków .
N ow e p ro p o zy c je w zakresie za pobiegania przestępczości p re z e n tu je część siód m a rec en zo w a n ej pracy . N a uw agę zasłu g u je n ie w ą tp liw ie fa k t, że w y k ra cz ają o n e d ale k o poza tra d y c y jn y obszar za in te re so w an ia n a u k p e n a ln y c h i o g n isk u ją się w o k ó ł p ro b lem ó w szeroko ro zu m ian ej p o lity k i społecznej, np. budow nictw a, u rb a n is ty k i i edukacji.
K o ń cząc pow yższe, z n a tu ry rzeczy pobieżne w yliczenie n ajw a żn iejsz y ch k ie
ru n k ó w ro zw o ju w iktym ologii, chciałbym zainteresow ać re d a k c je p erio d y k ó w
p raw n ic zy ch w stę p em H. J. S ch n eid era pt. „O becna sy tu a c ja w iktym ologii na św ie cie”. W y stąp ien ie prof. S ch n eid era o tw ie ra ją c e o b ra d y sym pozjum je s t bo
w iem in te re su ją c y m i w y cz erp u jąc y m podsum ow aniem d orobku w iktym ologii
św ia to w ej d o ro k u 1979. A u to r om aw ia k olejno źródła histo ry czn e i rozw ój w ik tym ologii, k sz tałto w an ie się m etodologii b a d a ń w iktym ologicznych, a n a s tę p n ie o p isu je w y n ik i ty c h b ad a ń (szczególnie v ic tim iza tio n su rveys), k o n se k w e n cje w ik - ty m iz a c ji i m ożliw ości jej zapobiegania. W ydanie d ru k ie m w języ k u polskim w spom - n an e g o w stę p u spełniłoby doniosłą ro lę w k sz tałto w an iu i u tr w a la n iu rze teln y c h w y o b ra że ń o w spółczesnej w iktym ologii.
O czyw iście te n k ró tk i p rze g ląd n ie b y ł w sta n ie od d ać bogatej tre śc i pracy. J e j p o d sta w o w ą zaletą je s t in sp iru ją c a p ró b a sp o jrzen ia n a n ie k tó re zn a n e z a g a d n ie n ia od in n e j stro n y o ra z zap ro p o n o w an ie n ow ych pro b lem ó w czy te ż w sk a z a n ie sk u te cz n iejszy c h m etod badaw czych. W su m ie recen zo w an a p ra c a m a b a r dzo du żą w a rto ść i stan o w i k o le jn y k ro k w procesie poznania przyczyn i m e ch a n iz m ó w w ik ty m izacji.
K r z y s z to f K u b a la
e D z ia ła ln o ś ć te g o ro d z a ju p o d ję ła o r g a n iz a c ja N O V A (N a tio n a l O rg a n iz a tio n f o r V ic tim
