Antoni Bądkowski
Reforma prawa karnego i procedury
karnej w Czechosłowacji : reforma
ustroju sądowego
Palestra 3/1(13), 78-81
Reform a p ra w a karn eg o i procedury karn ej
w C zech osłow acji. Reforma ustroju sqdowego
Z dniem 1.1.1957 r. nastąpiła nowelizacja czechosłowackiego kodeksu karnego oraz w tymże dniu weszła w życie nowa czechosłowacka u sta
wa postępow ania karnego.
I. Oto najważniejsze cechy charakterystyczne reform y k o d e k s u
k a r n e g o :
1) kara dożywotniego pozbawienia wolności została zniesiona i zas tąpiona pozbawieniem wolności na lat 25;
2) w wypadkach, w których kodeks przew iduje karę śmierci jako karę wyłączną, wprowadza się zawsze — jako karę alternatyw ną — k a rę pozbawienia wolności do lat 25;
3) uchylone zostały przepisy przewidujące: a) niedopuszczalność zawieszenia kary, b) niedopuszczalność złagodzenia kary,
c) obowiązkowość w ym ierzenia kary grzywny, d) obowiązkowość przepadku m ajątku;
4) wprowadzono możność zastąpienia środkami wychowawczymi kary pozbaw ienia wolności do 6 miesięcy;
5) wprowadzono instytucję odstąpienia od ukarania. Dotychczas sto sowano ją tylko do nieletnich. Odstąpienie to jest dopuszczalne w sto sunku do przestępstw o mniejszej wadze. Należy zaznaczyć, że jedno cześnie zmieniono odpowiednie przepisy w praw ie karno-adm inistracyj nym, w którym wprowadzono karę nagany publicznej;
6) zwraca uwagę nowelizacja przepisów o przestępstw ach przeciwko własności socjalistycznej. Nastąpiło tu taj znaczne złagodzenie k ar za przestępstw a mniejszej wagi, gdyż dotychczasową represję k arną uznano za zbyt surową. Minimum kary zredukowano do 3 miesięcy. Drobne przekroczenia przeciwko własności socjalistycznej rozpatryw ane będą w postępowaniu karno-adm inistracyjnym . Wreszcie dla tychże drobnych przestępstw wprowadzono zam iast postępowania karnego postępowanie «dyscyplinarne. Postępowanie dyscyplinarne nie obejmuje jednak w ypad
Nr 1 R E F O R M A U S T A W O D A W S T W A K A R N E G O W C Z E C H O S Ł O W A C JI 79
ku, gdy szkoda wynosi więcej niż 500 koron czeskich. K aram i w postępo waniu dyscyplinarnym są: nagany, nagana publiczna, a w poważniejszych wypadkach nagana publiczna i grzywna, któ ra powinna wynosić przy najm niej podwójną wartość wyrządzonej szkody, lecz nie więcej niż 1000 koron. Z drugiej strony nowela zaostrzyła k ary za ciężkie przestępstw a przeciwko własności socjalistycznej;
7) nowela wprowadziła nowe i bardziej ścisłe określenia przestępstw
przeciwko państwu, a w szczególności przestępstw kontrrew olucyjnych. II. Co się tyczy k o d e k s u p o s t ę p o w a n i a k a r n e g o , to za sadnicze różnice pomiędzy dotychczas obowiązującymi przepisam i a n o wo wprowadzonymi są następujące:
1) ustawa wprowadza szczegółowe przepisy dotyczące prow adzenia śledztwa, udziału obrony w śledztwie, konieczności przedstaw ienia akt śledztwa oskarżonemu oraz term inów tymczasowego aresztowania;
2) właściwość sądów wojskowych została ograniczona do rozpoznawa nia przestępstw popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie .wojsko wej lub w organizacjach o charakterze wojskowym, a w stosunku do osób cywilnych — do rozpoznawania przestępstw popełnionych w skutek uchylania się od służby wojskowej oraz czynów w ym ierzonych prze ciwko obronności kraju, jak sabotaż lub zdrada;
3) sądem pierwszej instancji — jako instancja ogólna — jest sąd ludowy. Sąd rejonow y właściwy jest tylko do rozpoznawania czynów przestępnych wymierzonych przeciwko państw u a zagrożonych k arą od 5 lat pozbawienia wolności, jak również czynów godzących w ustrój, oraz do rozpoznawania spraw o sabotaż i czynów wymierzonych przeciwko pokojowi. Sąd Najwyższy nigdy nie jest sądem pierwszej instancji;
4) wprowadzono nową instytucję w stępnego badania aktu oskarżenia. Instytucję tę stosuje się we wszystkich spraw ach, w których może być orzeczona kara powyżej 2 lat pozbawienia wolności, a ponadto we wszystkich sprawach, w których oskarżony je st aresztowany, jest n ie letni lub nieobecny. W innych spraw ach badanie w stępne może za rządzić przewodniczący. Badanie wstępne ak tu oskarżenia odbywa się na posiedzeniu niejaw nym bez przeprow adzania dowodów, jednakże przewodniczący może uprzednio przesłuchać oskarżonego. Po zbadaniu w stępnym aktu oskarżenia sąd może: przekazać spraw ę innem u sądowi właściwemu; zawiesić postępowanie w spraw ie lub w strzym ać to postę powanie z przyczyn, dla których prokurator powinien był już przedtem to uczynić; zwrócić akta prokuratorow i celem uzupełnienia śledztwa; nadać bieg aktowi oskarżenia. Na postanow ienie sądu przysługuje zaża
8 0 K R O N I K A Z A G R A N IC Z N A N r i
lenie tylko prokuratorow i, natom iast nie przysługuje ono oskarżonemu Po nadaniu biegu aktowi oskarżenia sąd w ydaje zarządzenia potrzebne do przeprow adzenia rozpraw y. Z chwilą nadania biegu aktowi oskarże nia prokurator nie może go już cofnąć;
5) udział prokuratora w rozpraw ie jest obowiązkowy tylko w s p ra wach, w których oskarżeni są aresztowani, są nieletnim i lub są sądze ni zaocznie, oraz w tych spraw ach, w których sąd zażądał obecności p ro kuratora. U stawa dąży w ten sposób do odciążenia prokuratora od udzia łu w sprawach, w których obecność jego mogłaby być zbędna;
6) wyrok z uzasadnieniem powinien być w zasadzie zredagowany w czasie narady, przez co d aje się wszystkim członkom kom pletu sądo wego możność uczestniczenia w opracowaniu uzasadnienia. Jednakże ogłoszenie uzasadnienia może być odroczone na 5 dni. W uzasadnieniu sąd powinien podać przesłanki, na których oparł swój wyrok, oraz usto sunkować się do wywodów obrony;
7) rewizja nadzw yczajna (tzw. zażalenie w obronie ustawy) może być wniesiona przez generalnego prokuratora lub przez prezesa Sądu N aj wyższego;
8) przyznano praw o do odszkodowania dla osób, które zostały n ie słusznie aresztowane prew encyjnie lub pozbawione wolności na podsta wie wyroku, a następnie zostały uniewinnione;
9) ustaw a zawiera szczegółowe przepisy o wykonaniu kar.
III. Jednocześnie wraz z nowelizacją kodeksu karnego i procedury k a r nej przeprowadzono r e f o r m ę u s t r o j u s ą d o w e g o .
Najważniejsze cechy tej reform y są następujące:
1) przyjęto zasadę, że sądy odwoławcze orzekają w składzie 3 sę dziów i 2 ławników;
2) wiek ławników został obniżony do lat 23. Najwyższa granica wie ku ustalona dotychczas na lat 60 została zniesiona;
3) sędziowie, tak jak i ławnicy, są wybieralni. Wyboru dokonują rady narodowe na wniosek ich prezydium. Sędziowie mogą być odwołani tylko w wypadkach ściśle określonych w ustawie;
4) wszczęcie postępow ania karnego przeciwko sędziemu oraz prze ciwko ławnikowi (jeżeli chodzi o przestępstwo w związku z w ykony w aniem funkcji ław nika) wymaga zgody prokuratora generalnego;
5) zreform owano osobną ustaw ą przepisy o postępowaniu dyscypli narnym . Sędziami dyscyplinarnym i są wyłącznie sędziowie. Niedopusz czalne jest wszczęcie postępowania dyscyplinarnego z powodu rozstrzy gnięcia jakiejś spraw y przez sędziego;
jsjr 1 R E F O R M A U S T A W O D A W S T W A K A R N E G O W C Z E C H O S Ł O W A C JI 81
6) sądy ludowe są sądami właściwymi we w szystkich spraw ach cy
wilnych oraz we wszystkich sprawach karnych, chyba że ustaw a przeka zuje spraw y o dane przestępstwo do właściwości sądów regionalnych. Od wyroków pierwszej instancji przysługuje pełna apelacja;
7) Sąd Najwyższy dzieli się na trzy izby: karną, cyw ilną i wojskową. Izba cywilna orzeka tylko w sprawach ze skarg o naruszenie ustaw y (re wizja nadzwyczajna), izba zaś kam a i wojskowa orzekają ponadto jako instancje odwoławcze w nielicznych sprawach, w których pierw szą in stancją są sądy rejonowe. Jednakże wszystkie trzy izby mogą przejąć do własnego rozpoznania spraw y osądzone przez sądy odwoławcze. Sąd N aj wyższy ma prezydium, które składa się z 5 członków: prezesa Sądu N aj wyższego, prezesów trzech izb oraz członka mianowanego przez m inis tra sprawiedliwości spośród sędziów jednej z izb. Prezydium przygoto wuje m ateriały dla ogólnego zgromadzenia Sądu Najwyższego, organizuje kontrolę Sądu Najwyższego nad sądami niższymi, wreszcie orzeka w spra wach ze skarg o naruszenie ustaw y osądzonych przez jedną z izb, chyba że sprawa została przekazana zgromadzeniu ogólnemu. Zgromadzenie ogólne uprawnione jest do wydawania wytycznych dla sądów w spraw ie w y kładni ustaw.
(opracował Antoni Bądkowski) adwokat
